Α Ρ Χ Α Ι Α Κ Α Τ Ε Υ Θ Υ Ν Σ Η Σ Â ËÕÊÅÉÏÕ 1 ï Ä É Á Ã Ù Í É Ó Ì Á Á. ÄÉÄÁÃÌÅÍÏ ÊÅÉ ÌÅ ÍÏ Ισοκράτους: «Περί Ειρήνης» (Παράγραφοι 15 16) ÊÅÉ ÌÅ ÍÏ Ὅμως δέ καί τούτων ὑπαρχόντων οὐκ ἄν ἀποσταίην ὧν διενοήθην, παρελήλυθα γάρ οὐ χαριούμενος ὑμῖν οὐδέ χειροτονίαν μνηστεύσων, ἀλλ ἀποφανούμενος ἅ τυγχάνω γιγνώσκων π ρῶτον μέν περί ὧν οἱ πρυτάνεις προτιθέασιν, ἔπειτα περί τῶν ἄλλων τῶν τῆς πόλεως πραγμάτων οὐδέν γάρ ὄφελος ἔσται τῶν νῦν περί τῆς εἰρήνης γνωσθέντων ἤν μή καί περί τῶν λοιπῶν ὀρθῶς βουλευσώμεθα. Φημί δ οὖν χρῆναι ποιεῖσθαι τήν εἰρήνην μή μόνον πρός Χίους καί Ῥοδίους και Βυζαντίους καί Κῴους ἀλλά πρός ἅπαντας ἀνθρώπους καί χρῆσθαι ταῖς συνθήκαις μή ταύταις αἷς νῦν τινες γεγράφασιν, ἀλλά ταῖς γενομέναις μέν πρός βασιλέα και Λακεδαιμονίους, προσταττούσαις δέ τούς Ἓλληνας αὐτονόμους εἶναι καί τάς φρουράς ἐκ τῶν ἀλλοτρίων πόλεων ἐξιέναι καί τήν αὑτῶν ἔχειν ἑκάστους, τούτων γάρ οὔτε δικαιοτέρας εὑρήσομεν οὔτε μᾶλλον τῇ πόλει συμφερούσας.. ÐÁÑÁÔÇÑÇÓÅÉÓ 1. Να μεταφράσετε το χωρίο: «Ὅμως δε καί τούτων ὀρθῶς βουλευσώμεθα» 2. Να σκιαγραφήσετε το ήθος του Ισοκράτη, όπως διαγράφεται στις παραγράφους 15-16 και να παρατηρήσετε τους εκφραστικούς τρόπους που χρησιμοποιεί για να προσδώσει έμφαση στις απόψεις που πρεσβεύει. (Μονάδες 15) 3. Τι προτείνει ο Ισ οκράτης και με ποιο σκεπτικό στην παράγραφο 16; Είχε πάντα τις ίδιες απόψεις; (Μονάδες 15) 4. Τι γνωρίζετε για τους επιδεικτικούς λόγους; 8
ÁÑ ÁÉÁ ÊÁÔÅÕÈÕÍÓÇÓ Â ËÕÊÅÉÏÕ 5. Να βρεθούν από το πρωτότυπο κείμενο τύποι που να είναι ετυμολογικά συγγενείς των παρακάτω λέξεων: διάστημα, φάσμα, αποθήκη, εγκατάλειψη, κατάχρηση, γονιός, διάταγμα, εισιτήριο, εφευρέτης, αναφορά. Á Ð Á Í Ô Ç Ó Å É Ó 1 ï õ Ä É Á Ã Ù Í É Ó Ì Á Ô Ï Ó 1. Όμως, μολονότι υπάρχουν αυτά, δε θα μπορούσα να απομακρυνθώ απ όσα σκέφτηκα. Γιατί έχω ανέβει στο βήμα, όχι για να σας γίνω ευχάριστος, ούτε για να επιζητήσω την εκλογή μου ως άρχοντα, αλλά για να εκφράσω τη γνώμη μου γι αυτά που τυχαίνει να γνωρίζω, πρώτα σχετικά με όσα προτείνουν οι πρυτάνεις, έπειτα σχετικά με τις υπόλοιπες υποθέσεις της πόλης γιατί δε θα υπάρξει κανένα όφελος από όσα αποφασίστηκαν τώρα για την ειρήνη, αν δεν αποφασίσουμε σωστά και για τα υπόλοιπα. 2. Ο Ισοκράτης δηλώνει κατηγορηματικά ότι θα επιμείνει στις απόψεις του, παρόλο που το πολιτικό κλίμα είναι αρνητικό. Έχει επίγνωση των δυσκολιών, που θα αντιμετωπίσει στην προσπάθεια του να πείσει τους Αθηναίους. Με τη φράση «παρελήλυθα γάρ οὐ χαριούμενος ὑμῖν οὐδέ χειροτονίαν μνηστεύσων, ἀλλ ἀποφανούμενος ἅ τυγχάνω γιγνώσκων» τονίζει την ειλικρίνεια και την ανιδιοτέλεια των προθέσεών του. Είναι αποφασισμένος να παρουσιάσει τις θέσεις του, ακόμη κι αν αυτές είναι επικριτικές για τους Αθηναίους. Θα τολμήσει μάλιστα να τους ψέξει για την αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά τους προς τους ρήτορες και την επιπόλαιη αντιμετώπιση σοβαρών υποθέσεων. Δεν επιζητεί την επιδοκιμασία του ακροατηρίου, γιατί δεν πρόκειται να ζητήσει κάτι προς ίδιον όφελος. Είναι ένας ανυστερόβουλος υπερασπιστής του δημόσιου συμφέροντος, οι προθέσεις του είναι αγνές και καταδεικνύουν την ανησυχία του για την πόλη και τη φιλοπατρία του. Δεν θα κολακεύσει τους Αθηναίους για να γίνει αρεστός, αλλά αντιθέτως θα μιλήσει ευθύβολα και με απόλυτη σαφήνεια. Είναι συνετός, ορθολογιστής, σταθμίζει με ακρίβεια τα δεδομένα και θεωρεί ότι η πρότασή του για μια γεκικευμένη ειρήνη είναι προς όφελος της πόλης. Για να προσδώσει έμφαση στις απόψεις του αρχίζει την παράγραφο 15 με μια ισχυρή αντίθεση «Ὅμως δε» που δείχνει το κλίμα της εποχής. Η εναντίωση δηλώνεται και με την εσωτερική σχέση των ρηματικών τύπων της περιόδου. Από τη μια πλευρά θέτει την εναντιωματική γενική απόλυτη μετοχή «τούτων ὑπαρχόντων», που δείχνει το πολιτικό κλίμα της εποχής και από την άλλη πλευρά τη φράση «οὐκ ἄν ἀποσταίην ὧν διενοήθην», που καταδεικνύει την αταλάντευτη θέλησή του να μείνει πιστός στις απόψεις του. Βαρύνουσα σημασία έχουν και οι τρεις τελικές μετοχές που έπονται. Στις δύο πρώτες έχουμε αποφατική σύνδεση «οὐ χαριούμενος ὑμῖν οὐδέ χειροτονίαν μνηστεύσων», και στην τρίτη αντιθετική σύνδεση με τις δύο προηγούμενες «ἀλλ ἀποφανούμενος ἅ τυγχάνω γιγνώσκων". Άξια αναφοράς είναι και η λεκτική κλιμάκωση με τη σταδιακή αύξηση των συλλαβών: «οὐ Τεχνική στη διδασκαλία, μεθοδικότητα στη γνώση, πληρότητα στο περιεχόμενο 9
ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ Φροντιστήριο χαριούμενος ὑμῖν» (8 συλλαβές) «οὐδέ χειροτονίαν μνηστεύσων» (10 συλλαβές) «ἀλλ ἀποφανούμενος ἅ τυγχάνω γιγνώσκων» (15 συλλαβές). Έτσι διακηρύσσει με σαφή τρόπο ότι δεν έχει σκοπό να κολακεύσει, ούτε υπολογίζει το πολιτικό κόστος. Επίσης με τη χρήση α πληθυντικού προσώπου (ὀρθῶς βουλευσώμεθα) θέτει προ των ευθυνών τους όλους τους Αθηναίους πολίτες, συμπεριλαμβανομένου και του ίδιου. Το μέλλον της Αθήνας εξαρτάται από την ορθή κρίση και τις έλλογες αποφάσεις όλων. 3. Η παράγραφος 16 αποτελεί την πρόταση (propositio) του ρήτορα η οποία διατυπώνεται στη μακροσκελή περίοδο «Φημί δ οὖν χρῆναι καί τήν αὑτῶν ἔχειν ἑκάστους». Ο Ισοκράτης προτείνει τη σύναψη ειρήνης και τη δημιουργία ομαλών σχέσεων όχι μόνο με τους πρώην συμμάχους (Κώους, Χίους, Ροδίους) που είχαν αποστατήσει από τη β αθηνα κή συμμαχία αλλά με ολόκληρο τον ελληνικό κόσμο, ώστε να επικρατήσει πολιτική σταθερότητα. Υπογραμμίζει τους πιο σημαντικούς όρους ειρήνης που είχε προτείνει και ο ρήτορας Εύβουλος, οι οποίοι προσεγγίζουν τους δυσμενείς, επονείδιστους όρους της Ανταλκιδείου Ειρήνης. Σύμφωνα μ αυτούς κατοχυρώνεται η αυτονομία και ανεξαρτησία των πόλεων, πρέπει να αποχωρήσουν κάθε είδους στρατιωτικές φρουρές από ξένα εδάφη και να αποδοθούν οι κτήσεις στους νόμιμους κατόχους. Ο Ισοκράτης συχνά καταδίκαζε κάθε πράξη βιαιότητας από τη μεριά οποιασδήποτε ελληνικής πόλης εναντίον άλλης ελληνικής. Θεωρούσε ως μόνο επιτρεπτό όπλο την πειθώ. Η προσφυγή σε χρήση βίας ήταν θεμιτή μόνο όταν οι Έλληνες αγωνίζονταν εναντίον των βαρβάρων. Έτσι, ο ρήτορας θεωρεί ότι η σύναψη ειρήνης με όλους τους ανθρώπους στηρίζεται στις αρχές της δικαιοσύνης και εξυπηρετεί το συμφέρον της πόλεως Βέβαια τους όρους της Ανταλκιδείου ειρήνης ο Ισοκράτης είχε κατακρίνει στον «Πανηγυρικό» ( 116-7) το 380 π.χ., όπου υπερασπιζόταν το δικαίωμα της Αθήνας να έχει την ηγεμονία στον ελλαδικό χώρο. Η αλλαγή των πολιτικών του απόψεων οφείλεται στο ότι η Αθήνα δεν ήταν πλέον η μεγάλη δύναμη του παρελθόντος, οι εμφύλιες διαμάχες των Ελλήνων είχαν κορυφωθεί την εποχή της συγγραφής του «Περί Ειρήνης» και στο ότι ήταν πολύ δύσκολο να αντιμετωπισθεί η περσική απειλή, αν προηγουμένως δεν εδραιωνόταν η ενότητα των Ελλήνων. 4. Επιδεικτικοί ή πανηγυρικοί λόγοι, στους οποίους περιλαμβάνονται και οι επιτάφιοι, ήταν οι εκφωνούμενοι σε διάφορες εορτές και συγκεντρώσεις. Με τους λόγους αυτούς εγκωμιάζονται ή επικρίνονται πράξεις και πρόσωπα του παρόντος με συνεχείς αναδρομές στο παρελθόν και προβλέψεις του μέλλοντος. Ο ρήτορας ζητεί συγχρόνως να επιδείξει τη ρητορική του δεινότητα και να προκαλέσει τις επευφημίες των ακροατών, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπηρετεί και συγκεκριμένες πολιτικές σκοπιμότητες. Οι επιδεικτικοί λόγοι είναι εξάλλου, κατά τον Αριστοτέλη, συγγενείς με τους συμβουλευτικούς. Ο Ισοκράτης κρίνεται ως ο επιφανέστερος εκπρόσωπος του επιδεικτικού γένους. 10
ÁÑ ÁÉÁ ÊÁÔÅÕÈÕÍÓÇÓ Â ËÕÊÅÉÏÕ 5. ἀποσταίην, ἀποφανούμενος, προτιθέασιν, λοιπῶν, χρῆσθαι, γενομέναις, προσταττούσαις, ἐξιέναι, εὑρήσομεν, συμφερούσας. Επιμέλεια: Αγγελική Μανωλάκη Â. ÁÄÉÄÁKÔÏ ÊÅÉÌÅÍÏ Εὑρήσετε δέ καί τούς θέντας ἡμῖν τούς νόμους ὑπέρ τῶν σωμάτων μάλιστα σπουδάσαντας. Πρῶτον μέν γάρ περί μόνου τούτου τῶν ἀδικημάτων καί δίκας καί γραφάς ἄνευ παρακαταβολῆς ἐποίησαν, ἵν ὅπως ἄν ἕκαστος ἡμῶν τυγχάνῃ δυνάμενος καί βουλόμενος, οὕτως ἔχῃ τιμωρεῖσθαι καί τούς ἀδικοῦντας. Ἔπειτα τῶν μέν ἄλλων ἐγκλημάτων αὐτῷ τῷ παθόντι μόνον ὁ δράσας ὑπόδικός ἐστιν περί δέ τῆς ὕβρεως, ὡς κοινοῦ τοῦ πράγματος ὄντος, ἔξεστιν τῷ βουλομένῳ τῶν πολιτῶν γραψαμένῳ πρός τούς θεσμοθέτας εἰσελθεῖν εἰς ὑμᾶς. Οὕτω δ ἡγήσαντο δεινόν εἶναι τό τύπτειν ἀλλήλους ὥστε καί περί τῆς κακηγορίας νόμον ἔθεσαν ὅς κελεύει τούς λέγοντάς τι τῶν ἀπορρήτων πεντακοσίας δραχμάς ὀφείλειν. (Ἰσοκράτης, Κατά Λοχίτου, 2-3) σπουδάζω: φροντίζω, ενδιαφέρομαι παρακαταβολή: παρακαταθήκη, το χρηματικό παράβολο ÐÁÑÁÔÇÑÇÓÅÉÓ 1. Να μεταφραστεί στη νέα ελληνική γλώσσα το παραπάνω απόσπασμα. (Μονάδες 20) 2. α) Να γραφούν οι τύποι που ζητούνται των παρακάτω ρημάτων και ρηματικών τύπων (στη φωνή που βρίσκονται): εὑρήσετε: α πληθυντικό πρόσωπο Υποτακτικής αορίστου β. ἐποίησαν: β ενικό πρόσωπο Προστακτικής ενεστώτα. τυγχάνῃ: γ πληθυντικό πρόσωπο Οριστικής μέλλοντα. ἔχῃ: γ πληθυντικό πρόσωπο Οριστικής παρακειμένου. εἰσελθεῖν: β ενικό πρόσωπο Προστακτικής αορίστου β. ἔθεσαν: απαρέμφατο αορίστου β. β) Να γραφεί η πτώση που ζητείται για κάθε τύπο: ἡμῖν: δοτικήενικού ὑβρεως: αιτιατική ενικού ὄντος: δοτικήπληθυντικού θεσμοθέτας: κλητική ενικού 3. α) Να αναγνωριστούν συντακτικώς οι τύποι: σπουδάσαντας, ἄνευ παρακαταβολῆς, ἡμῶν, τούς ἀδικοῦντας, ὄντος, τῷ βουλομένῳ, εἰσελθεῖν Διδακτική συμπεριφορά εξειδικευμένη σε κάθε μαθητή 11
ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ Φροντιστήριο β) σπουδάσαντας, τῷ βουλομένῳ: Να αναλυθούν οι μετοχές Á Ð Á Í Ô Ç Ó Å É Ó 1 ï õ Ä É Á Ã Ù Í É Ó Ì Á Ô Ï Ó 1. Θα διαπιστώσετε επίσης ότι αυτοί που έθεσαν για εμάς νόμους έδειξαν ενδιαφέρον προπάντων για την ανθρώπινη ζωή. Πρώτα βέβαια, από όλα τα αδικήματα μόνο γι αυτό (τη ζωή) έκαναν δίκες και γραπτές καταγγελίες χωρίς χρηματικό παράβολο, για να μπορεί να τιμωρεί αυτούς που αδικούν ο καθένας από εμάς έτσι, όπως τυχόν μπορεί και επιθυμεί. Έπειτα για τα υπόλοιπα αδικήματα ο δράστης είναι υπόδικος μόνο στον ίδιο τον παθόντα. σχετικά με την ασέβεια, επειδή το θέμα είναι δημόσιο, είναι δυνατόν όποιος επιθυμεί από τους πολίτες, αφού κάνει γραπτή καταγγελία στους θεσμοθέτες, να παρουσιαστεί ενώπιόν σας. Οι νομοθέτες θεώρησαν ότι είναι φοβερό το να χτυπά ο ένας τον άλλο, ώστε θέσπισαν νόμο και για την κακολογία ο οποίος ορίζει να πληρώνει πεντακόσιες δραχμές αυτός που λέει κάτι απαγορευμένο. 2. α) εὕρωμεν, ποίει, τεύξονται ἐσχήκασι(ν), εἴσελθε, θεῖναι β) μοί, ὑβριν οὖσι(ν), (ὦ) θεσμοθέτα 3. α) σπουδάσαντας: κατηγορηματική μετοχή, συνημμένη στο αντικείμενο του ρ. «τούς θέντας». ἄνευ παρακαταβολῆς: εμπρόθετος προσδιορισμός της εξαίρεσης στο ρ.«ἐποίησαν» ἡμῶν:γενική διαιρετική από το «ἕκαστος». τούς ἀδικοῦντας: επιθετική μετοχή ως αντικείμενο στο «τιμωρεῖσθαι». ὄντος (ὡς): αιτιολογική μετοχή υποκειμενικής αιτιολογίας, γενική απόλυτη (υποκ. της μετοχής «τοῦ πράγματος»). τῷ βουλομένῳ: επιθ. μετοχή ως δοτ. προσωπική στο απρόσωπο ρήμα «ἔξεστιν». εἰσελθεῖν: τελικό απαρέμφατο, υποκείμενο στο απρόσωπο ρήμα «ἔξεστιν», υποκ. εννοείται «τόν βουλόμενον». β) σπουδάσαντας : ὅτι οἱ θέντες ἐσπούδασαν τῷ βουλομένῳ: τούτῳ ὅς βούλεται Επιμέλεια: Πιτσογιάννη Βασιλική 12