ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΤΕΙ ΑΘΗΝΑΣ Β ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΤΕΙ ΑΘΗΝΑΣ Β ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ 24.1 9.2.2017 ΘΈΜΑΤΑ ΔΙΆΓΝΩΣΗΣ ΣΥΝΤΉΡΗΣΗΣ & ΔΙΑΧΕΊΡΙΣΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΏΝ ΑΡΧΕΙΑΚΏΝ ΣΥΛΛΟΓΏΝ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το Ερευνητικό Εργαστήριο Προηγμένων Διεπιστημονικών Εφαρμογών στη Συντήρηση-Ανάδειξη Εικαστικών Έργων και Βιβλιακού-Αρχειακού Υλικού ARTICON TEI Αθήνας, μετά την επιτυχή ολοκλήρωση της πρώτης διοργάνωσης του Προγράμματος δια Βίου Εκπαίδευσης Θέματα Διάγνωσης, Συντήρησης και Διαχείρισης Ιστορικών Αρχειακών Συλλογών διοργανώνει εκ νέου το πρόγραμμα με την ίδια θεματική και γνωστικό περιεχόμενο. Με τον τρόπο αυτό ευελπιστούμε να ανταποκριθούμε στα αιτήματα των επαγγελματιών του χώρου, τα οποία αποτελούν συγχρόνως και σκοπούς του εργαστηρίου, για την καλλιέργεια της επικοινωνίας, την ενίσχυση της συνεργασίας, την αναβάθμιση της γνώσης και την προώθηση σύγχρονων προσεγγίσεων στο πεδίο της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς. Στόχος του προγράμματος είναι να προσφέρει την ευκαιρία σε επιστήμονες και επαγγελματίες που δραστηριοποιούνται στο χώρο της πολιτιστικής κληρονομιάς να ανανεώσουν τις γνώσεις τους με την καθοδήγηση καταξιωμένων επιστημόνων και να εμπλουτίσουν την εμπειρία τους μέσα από την άσκηση σε οργανωμένους εργαστηριακούς χώρους και εξειδικευμένο εξοπλισμό. Έχουμε δε την πεποίθηση ότι και αυτή η προσπάθεια θα γονιμοποιηθεί με το ενδιαφέρον και την ενεργό συμμετοχή των εμπλεκομένων και θα δικαιώσει τις προσδοκίες όλων. Δρ. Αθηνά Αλεξοπούλου Καθηγήτρια Διευθύντρια ARTICON Σκοπός του σεμιναρίου είναι η προσέγγιση της ποικιλομορφίας και των ιδιαιτεροτήτων των συλλογών των ιστορικών αρχείων και η αντιμετώπιση ζητημάτων στον τομέα της διάγνωσης τεκμηρίωσης του υλικού με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας και την ενίσχυση της εφαρμογής διαδικασιών καλών πρακτικών. Το σεμινάριο απευθύνεται σε συντηρητές, βιβλιοθηκονόμους, αρχειονόμους, φωτογράφους, ιστορικούς, ιστορικούς τέχνης και άλλους επιστήμονες συναφών πεδίων οι οποίοι επιθυμούν να εμπλουτίσουν τις γνώσεις και να βελτιώσουν τις δεξιότητες τους σχετικά με τις τελευταίες εξελίξεις, απόψεις και πρακτικές στο χώρο της διάγνωσης, συντήρησης και διαχείρισης ιστορικών αρχειακών συλλογών. Παράλληλα, μέσα από την διεπιστημονική εκπροσώπηση γνωστικών πεδίων με θεωρητικές εισηγήσεις και την εκπαίδευση με πειραματικές ασκήσεις επιχειρείται η δημιουργία μιας πρόσφορης βάσης για την ενίσχυση της επικοινωνίας μεταξύ των διαφορετικών ειδικοτήτων που καλούνται να συνεργαστούν στον χώρο αυτό. Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση του σεμιναρίου ακολουθεί τις προδιαγραφές πλαισίου ΠΕΓΑ και τις γενικές αρχές λειτουργίας του Ινστιτούτου δια Βίου Εκπαίδευσης του ΤΕΙ Αθήνας και η επιτυχής παρακολούθηση αυτού οδηγεί στην απόκτηση τίτλου σπουδών µη τυπικής εκπαίδευσης (Πιστοποιητικό δια Βίου Εκπαίδευσης µε χαρακτήρα εξειδίκευσης), ο οποίος ισοδυναμεί σε πέντε (5) πιστωτικές μονάδες (ECTS).

ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΕΙΣ Ο ρόλος των Φυσικοχημικών Μεθόδων Ανάλυσης στη διάγνωση & συντήρηση των συλλογών ιστορικών αρχείων Πρόκειται για σεμινάριο εξειδίκευσης με 10 συνολικά μαθήματα εκ των οποίων τα 4 έχουν αποκλειστικά θεωρητικό μέρος, τα πέντε χαρακτηρίζονται ως μικτά και αποτελούνται από 2 ώρες θεωρία και 2 ώρες εργαστήριο, ενώ ένα μάθημα έχει 4 ώρες θεωρία και 2 ώρες πρακτική άσκηση. Οι εκπαιδευτικές ώρες του σεμιναρίου είναι συνολικά 40 και η παρακολούθησή τους είναι υποχρεωτική. Το πρόγραμμα πραγματοποιείται στις εγκαταστάσεις του ΤΕΙ Αθήνας και διαρκεί 10 ημέρες όπου την κάθε ημέρα οι ώρες διδασκαλίας είναι συνολικά τέσσερις (4). 2 Θ ΕΙΣΗΓΗΤΉΣ Αθηνά Αλεξοπούλου ΑΙΘΟΥΣΑ Παρουσιάζονται οι φυσικοχημικές μέθοδοι διάγνωσης-τεκμηρίωσης που χρησιμοποιούνται στη μελέτη των αντικειμένων ιστορικών αρχειακών συλλογών. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στις μη καταστρεπτικές τεχνικές καθώς και στην αξιοποίηση του φαινόμενου του φθορισμού ως διαγνωστικού εργαλείου. Θα γίνει σύντομη αναφορά στον χρησιμοποιούμενο εξοπλισμό και παρουσίαση των δυνατοτήτων και των αδυναμιών των μεθόδων μέσα από μελέτες περιπτώσεων. Οι εκπαιδευόμενοι προκειμένου να ασκηθούν στα εργαστήρια των τριών (3) από τα από τα έξι (6) μικτά μαθήματα (Θ1, Θ2 και Θ3) μοιράζονται εξ αρχής αλφαβητικά σε 3 ομάδες (Α,Β,Γ) των 5 περίπου φοιτητών και έτσι παρακολουθούν κυκλικά τα δίωρα εργαστήρια από την 3 η έως και την 5 η ημέρα του σεμιναρίου. Θ1 Φωτογράφηση επίπεδων επιφανειών με ανακλώμενο και διερχόμενο φωτισμό Ο κύκλος των μαθημάτων ολοκληρώνεται με την αξιολόγηση της επίδοσης του εκπαιδευομένου, προκειμένου να του χορηγηθεί το σχετικό πιστοποιητικό της επιτυχούς παρακολούθησης. Οι θεματικές ενότητες που θα καλυφθούν περιλαμβάνουν: ζητήματα διάγνωσης, τεκμηρίωσης και συντήρησης χαρτώου υλικού ψηφιοποίηση, τεκμηρίωση και συντήρηση φωτογραφικών αρχείων θέματα διαχείρισης συλλογών ιστορικών αρχείων ειδικές τεχνικές παρατήρησης και φωτογράφησης στο ορατό (μακρο / μικρο-φωτογραφία) φωτογράφηση επίπεδων επιφανειών διαγνωστικές τεχνικές με φθορισμό 2 Θ 2 Ε ΕΙΣΗΓΗΤΉΣ Παναγιώτης Ηλίας ΑΙΘΟΥΣΑ Παρουσίαση της μεθοδολογίας, του εξοπλισμού, αλλά και των προβλημάτων και των δυσκολιών που παρουσιάζονται κατά την φωτογράφιση διδιάστατων αντικειμένων τόσο με ανακλώμενο όσο και διερχόμενο φωτισμό. Διαθέτει θεωρητικό και πρακτικό μέρος. Συγκεκριμένα θα αναλυθούν: Τα είδη φωτογραφικών μηχανών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν Ο φωτισμός και τα είδη του Τα φωτόμετρα και τα είδη φωτομέτρησης Κάρτες ελέγχου φωτισμού, τόνου και χρώματος Χρωματικά Profile και η κατασκευή τους

Θ2 Φωτομικρογραφία 2 Θ 2 Ε ΕΙΣΗΓΗΤΉΣ Αθανάσιος Αραβαντινός ΑΙΘΟΥΣΑ / Εργ.Φυσικής Πρόκειται για μια θεματολογία που κυρίως ασχολείται με την φωτογράφιση επίπεδων δειγμάτων, π.χ. έγγραφο, μέσω μικροσκοπίου. Διαθέτει θεωρητικό και πρακτικό μέρος με τα εξής επί μέρους περιεχόμενα: Μέρη και αρχή λειτουργίας οπτικού μικροσκοπίου (Περιγραφή, ονομασία, σχηματισμός χαρακτηρισμός ειδώλων, φωτισμός αντικειμένου) Μεγέθυνση (Γραμμική Γωνιακή, αντικειμενικός προσοφθάλμιος φακός) Σύνδεση φωτογραφικής μηχανής οπτικού μικροσκοπίου Διερχόμενο Ανακλώμενο φως, πολωτικά φίλτρα, Εφαρμογές π.χ. χρήση κατάλληλης οπτικής ίνας για μεταφορά εικόνας, στερεομικροσκόπιο Παρατήρηση δειγμάτων και υπολογισμός επιτυγχανόμενης μεγέθυνσης Φωτογράφιση δειγμάτων χαρτιού με διερχόμενο φως Θ4 Διάγνωση με USB μετρητικό μικροσκόπιο φθoρισμού Dino light 2 Θ ΕΙΣΗΓΗΤΉΣ Άννα Μουτσάτσου ΑΙΘΟΥΣΑ Η εισήγηση αυτή σκοπεύει να προσεγγίσει τη συμβολή της in-situ μικροσκοπίας φθορισμού με τη χρήση USB μετρητικού μικροσκοπίου φθορισμού για τη διάγνωση και τεκμηρίωση της κατάστασης διατήρησης και της παθολογίας αρχειακού υλικού και έργων τέχνης σε χάρτινα υποστρώματα. Παρουσιάζονται η αρχή λειτουργίας της μεθόδου, τα πλεονεκτήματα και οι αδυναμίες αυτής, καθώς επίσης τα τεχνικά χαρακτηριστικά του εξοπλισμού. Προβλέπεται επίδειξη χρήσης του εξοπλισμού και συλλογή αποτελεσμάτων από διαθέσιμα αντικείμενα. Ταυτόχρονα, διερευνάται το είδος των πληροφοριών που μπορεί να παρέχει η μέθοδος αυτή για τη διάγνωση και τεκμηρίωση των υλικών και της τεχνικής κατασκευής τέτοιων αντικειμένων μέσα από παραδείγματα εφαρμογής (case studies, βιβλιογραφία, θεωρητικές εφαρμογές). Θ3 Η χρησιμότητα του υπεριώδους φθορισμού στη συντήρηση χαρτώου υλικού Θ5 Θέματα διαχείρισης συλλογών ιστορικών αρχείων 2 Θ ΕΙΣΗΓΗΤΉΣ Αναστάσιος Κουτσουρής ΑΙΘΟΥΣΑ 2 Θ 2 Ε ΕΙΣΗΓ. Αγάθη Καμινάρη & Πηνελόπη Μπάνου ΑΙΘ. Η εξέταση αρχειακού υλικού και έργων τέχνης σε χαρτί με χρήση υπεριώδους ακτινοβολίας αποτελεί ένα σημαντικό διερευνητικό εργαλείο για την ταυτοποίηση των υλικών κατασκευής και την αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησής τους. Η εξέταση μπορεί να πραγματοποιηθεί με φορητά μέσα, με ειδική διάταξη με χρήση λαμπτήρων UV, και σε συνδυασμό με άλλες μη καταστρεπτικές μεθόδους εξέτασης είναι δυνατόν να συνεισφέρει στην λεπτομερή χαρτογράφηση των περιοχών φθοράς. Η κλασική υπεριώδης φωτογράφιση φθορισμού με χρήση φιλμ, αλλά και η πρόσφατη εξέλιξη της μεθοδολογίας με ψηφιακή αποτύπωση, χρησιμοποιείται για την καταγραφή των φαινομένων και αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της τεκμηρίωσης της κατάστασης διατήρησης, αλλά και υποστηρικτικό υλικό για τον καθορισμό των εργασιών συντήρησης που ενδείκνυται να εφαρμοστούν. Η εισήγησή αυτή σκοπεύει να προσεγγίσει θέματα που αφορούν στη συλλεκτική δραστηριότητα, δηλαδή να εξετάσει τον ορισμό και τις διαδικασίες που διέπουν τη συγκρότηση μιας συλλογής, την πρόθεση και τη λειτουργία της, την πρωτογενή και δευτερογενή αγορά, θέματα αυθεντικότητας κλπ. Στο δεύτερο σκέλος εξετάζεται η δυναμική προοπτική διάχυσης και επικοινωνίας, ώστε αυτό το συγκεντρωμένο πολιτιστικό υλικό να βρει μια διέξοδο ερευνητική, εκπαιδευτική ή λειτουργική. Μέσα από την παρουσίαση διαφορετικών συλλογών (χαρακτικά, έντυπο και χειρόγραφο υλικό, φωτογραφίες, βιβλία, ζωγραφικά έργα) εξετάζονται επί μέρους θέματα, που αφορούν τοσύγχρονο χαρακτήρα των συλλογών και τη συμβολή τους στο πολιτιστικό γίγνεσθαι.

Ψηφιοποίηση και τεκμηρίωση φωτογραφικών αρχείων Χειροποίητο και βιομηχανικό χαρτί: ζητήματα διάγνωσης, τεκμηρίωσης και συντήρησης 4 Θ 2 ΠΡ ΕΙΣΗΓΗΤΉΣ Κωστής Αντωνιάδης ΑΙΘΟΥΣΑ 2 Θ 2 Ε ΕΙΣΗΓΗΤΉΣ Κωνσταντίνος Χούλης ΑΙΘΟΥΣΑ Στην ενότητα αυτή αντιμετωπίζονται θέματα όπως: Αξιολόγηση της μορφής, του είδους και του αριθμού των αντικειμένων του αρχείου Άμεσοι και μακροπρόθεσμοι στόχοι της ψηφιοποίησης Σχεδιασμός, καλές πρακτικές Ψηφιοποίηση και επεξεργασία φωτογραφικών ντοκουμέντων Τεκμηρίωση φωτογραφικών ντοκουμέντων, χρήση προτύπων Μελέτη περίπτωσης: Η ψηφιοποίηση και τεκμηρίωση της φωτογραφικής συλλογής του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης Στην ενότητα αυτή θα εξετασθούν: οι τρόποι κατασκευής του χειροποίητου και βιομηχανικού χαρτιού (και των απομιμήσεων του πρώτου) η διάκριση των εξωτερικών χαρακτηριστικών για την ταυτοποίηση τους οι μέθοδοι τεκμηρίωσης τους και θα γίνει αντιπαράθεση του φάσματος των επεμβάσεων συντήρησης Η πρακτική άσκηση περιλαμβάνει την εισαγωγή μεταδεδομένων σε περιορισμένο αριθμό φωτογραφικών ντοκουμέντων. Ζητήματα διατήρησης φωτογραφικών αρχείων και συλλογών Θ9 Εφαρμογές της οπτικής μικροσκοπίας σε δείγματα χαρτώου υλικού: Αναγνώριση ινών και ενδεικτικές πληροφορίες που μπορούν να ληφθούν από την παρατήρηση της επιφάνειας 2 Θ ΕΙΣΗΓΗΤΉΣ Αγνή-Βασιλεία Τερλιξή ΑΙΘΟΥΣΑ / Κ8.219 2 Θ 2 Ε ΕΙΣΗΓΗΤΉΣ Βασιλική Κόκλα ΑΙΘΟΥΣΑ Στην ενότητα αυτή θα εξετασθούν: Η ιδιαίτερη φύση της φωτογραφίας και η σχέση της με το χαρτώο αρχειακό υλικό Kατηγοριοποίηση του φωτογραφικού υλικού ανάλογα με τον όγκο και την κατάσταση διατήρησής του Ιδανικές συνθήκες, τρόποι αποθήκευσης και παρουσίασης Ορθοί τρόποι χρήσης και μεταχείρισης Στην εργαστηριακή άσκηση θα περιληφθεί επίδειξη φακέλων και πλαισίων καθώς επίσης και εφαρμογή μεθόδων κατηγοριοποίησης ορισμένου αριθμού φωτογραφικών τεκμηρίων. Η εξέταση χαρτώου υλικού με τη χρήση οπτικής μικροσκοπίας αποτελεί την βασική μέθοδο για την αναγνώριση του είδους των ινών του. Η πλήρης ταυτοποίηση των ινών ενός χάρτινου υποστώματος επιτυγχάνεται συνήθως μετά την λήψη μικροδείγματος και κατάλληλης επεξεργασίας του. Παρουσιάζονται χαρακτηριστικές φωτογραφίες μικροσκοπίου των ινών βασικών ειδών χαρτιού όπου καταγράφονται τα ιδιαίτερα μορφολογικά τους χαρακτηριστικά, καθώς και φωτογραφίες από την εξέταση ινών αυθεντικών έργων τέχνης. Επιπροσθέτως, η παρατήρηση της επιφάνειας δειγμάτων, αλλά και ενίοτε της επιφάνειας έργων τέχνης, με τις διάφορες τεχνικές φωτισμού που παρέχει η διάταξη της οπτικής μικροσκοπίας με διπλή πηγή φωτισμού (ορατού/υπεριώδους) δίδει χρήσιμες πληροφορίες για την ύπαρξη ή μη επιχρισμάτων, για την γήρανση του υλικού, την ύπαρξη δυσχρωμιών, τον τρόπο εναπόθεσης των χρωστικών πάνω στο χαρτί, τη φύση των χρωστικών κ.α. Στο πλαίσιο αυτό παρουσιάζονται ανάλογα χαρακτηριστικά παραδείγματα.

Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α ΕΒΔΟΜΑΔΑ Α 16.00 17.00 17.00 18.00 18.00 19.00 19.00 20.00 ΤΡΙΤΗ 24 Έναρξη Ενημέρωση Εισαγωγή Θ1 Θ1 ΤΕΤΑΡΤΗ 25 Θ2 Θ2 Θ3 Θ3 ΠΕΜΠΤΗ 26 Θ4 Θ4 / Εργ.Φυσικής / Εργ.Φυσικής ΕΒΔΟΜΑΔΑ Β ΤΡΙΤΗ 31 ΤΕΤΑΡΤΗ 1 ΠΕΜΠΤΗ 2 16.00 17.00 Θ5 17.00 18.00 Θ5 18.00 19.00 / Εργ.Φυσικής / Εργ.Φυσικής 19.00 20.00 / Εργ.Φυσικής / Εργ.Φυσικής ΕΒΔΟΜΑΔΑ Γ ΕΥΤΕΡΑ 6 ΤΡΙΤΗ 7 ΤΕΤΑΡΤΗ 8 ΠΕΜΠΤΗ 9 16.00 17.00 17.00 18.00 Θ9 / Κ8.219 Θ9 / Κ8.219 10.00 14.00 Επίσκεψη Ιστορικό Αρχείο Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος 18.00 19.00 19.00 20.00 Αξιολόγηση Συμπεράσματα Υπόμνημα διάλεξη εργαστήριο πρακτική

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ Αθηνά-Γεωργία Αλεξοπούλου Η Αθηνά-Γεωργία Αλεξοπούλου είναι διδάκτωρ Xημικός Mηχανικός ΕΜΠ στο γνωστικό αντικείμενο Φυσικοχημεία -Εφαρμογή στη μελέτη και συντήρηση των έργων τέχνης. Διδάσκει ανελλιπώς στο Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης (ΣΑΕΤ) ΤΕΙ Αθήνας από το 1985 και κατέχει μόνιμη θέση στη βαθμίδα του Καθηγητή από το 1999. Έχει διατελέσει Προϊσταμένη του Τμήματος ΣΑΕΤ και Αναπληρώτρια Διευθύντρια της Σχολής Καλλιτεχνικών Σπουδών. Σήμερα είναι Διευθύντρια του Ερευνητικού Εργαστηρίου Προηγμένων Διεπιστημονικών Εφαρμογών στη Συντήρηση- Ανάδειξη Εικαστικών Έργων και Βιβλιακού Αρχειακού Υλικού ARTICON ΤΕΙ Αθήνας. Η εκπαιδευτική και ερευνητική της δραστηριότητα εντάσσεται στο πεδίο της εφαρμογής των μη καταστρεπτικών μεθόδων διάγνωσης-τεκμηρίωσης και της χημικής μικροανάλυσης έργων τέχνης και αρχαιολογικών αντικειμένων. Έχει πολύχρονη εμπειρία στην μελέτη ελαιογραφιών, φορητών εικόνων, τοιχογραφιών, εγχρώμου διακόσμου σε αρχαιολογικά αντικείμενα, ζωγραφικής σε χάρτινο υποστήριγμα καθώς και στη μελέτη μελανιών και χειρογράφων. Σημαντική επίσης εμπειρία κατέχει στον τομέα της οργάνωσης και διαχείρισης δεδομένων. Είναι μέλος της Ελληνικής Εταιρίας μη Καταστρεπτικών Ελέγχων και εκπρόσωπος του ΤΕΙ Αθήνας στον ΕΛΟΤ σε ότι αφορά τις μη καταστρεπτικές δοκιμές. Έχει διαχειρισθεί ως επιστημονικά υπεύθυνη ερευνητικά προγράμματα και πλήθος τεχνικών μελετών. Το συγγραφικό της έργο περιλαμβάνει τρία επιστημονικά βιβλία, κεφάλαια σε συλλογικούς τόμους, δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά και ανακοινώσεις σε συνέδρια. Μέρος του εκπαιδευτικού υλικού που διδάσκει προσφέρεται ελεύθερα στα ανοικτά ακαδημαϊκά μαθήματα του ΤΕΙ Αθήνας. Kωστής Aντωνιάδης O Kωστής Aντωνιάδης γεννήθηκε στην Aθήνα το 1949. Σπούδασε Φυσική στο Aριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και φωτογραφία στο Institut Francais de la Photographie στο Παρίσι. Είναι ιδρυτικό μέλος του Φωτογραφικού Κέντρου Αθηνών (1979-2004). Από το 1985 έχει θέση καθηγητή στο Τμήμα Φωτογραφίας και Οπτικοακουστικών Τεχνών στo ΤΕΙ Αθήνας. Θεωρητικά και κριτικά κείμενά του για τη φωτογραφία δημοσιεύονται από το 1979 σε εικαστικά και φωτογραφικά περιοδικά. Έχει οργανώσει και επιμεληθεί πολυάριθμες εκθέσεις φωτογραφίας ελλήνων και ξένων φωτογράφων για λογαριασμό του Φωτογραφικού Kέντρου, του Διεθνή Μήνα Φωτογραφίας, του Γαλλικού Ινστιτούτου και του Φωτογραφικού Αρχείου του Μουσείου Μπενάκη στην Αθήνα. Το 2003 ανέλαβε τη διεύθυνση του Μουσείου Φωτογραφίας στη Θεσσαλονίκη και από το 2006 εργάζεται ως ανεξάρτητος επιμελητής εκθέσεων. Έχει επίσης πραγματοποιήσει πολλές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό και έργα του βρίσκονται σε ιδιωτικές και εθνικές συλλογές. Αθανάσιος Αραβαντινός Αποφοίτησε από το Τμήμα Φυσικής της Φυσικομαθηματικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, απέκτησε τον μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών του με ειδίκευση στην Πυρηνική Φυσική από το Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών «Δημόκριτος» ενώ του απονεμήθηκε από το Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών ο Διδακτορικός Τίτλος σπουδών στην Πυρηνική Φυσική. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται κυρίως στην Πυρηνική Φυσική, στην Οπτική Συμβολομετρία καθώς και στην Ολογραφία. Έχει συγγράψει μεγάλο αριθμό Σημειώσεων και Εκπαιδευτικών βοηθημάτων, έχει εκδώσει Επιστημονικές μονογραφίες, εργασίες του έχουν παρουσιαστεί σε Επιστημονικά Συνέδρια και περιοδικά ενώ έχει διατελέσει και Επιστημονικός Υπεύθυνος σε εγκεκριμένα ερευνητικά προγράμματα. Είναι μέλος της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών, της Ελληνικής Εταιρείας Πυρηνικής Φυσικής καθώς και της American Association of Physics Teachers. Ήταν, από το 1995 και για δέκα συνολικά έτη, Επιστημονικός Συνεργάτης της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας. Είναι Καθηγητής του Τμήματος Μηχανικών Ενεργειακής Τεχνολογίας Τ.Ε. του ΤΕΙ Αθήνας, Τομέας Εφαρμοσμένης Φυσικής και είναι Υπεύθυνος των Εργαστηρίων Ολογραφίας, Οπτικής Συμβολομετρίας και Επιστημονικής Φωτογραφίας. Διδάσκει Φυσική σε Τμήματα όπως : Οπτικής και Οπτομετρίας, Τοπογραφίας και Ενεργειακής Τεχνολογίας ενώ διδάσκει ανελλιπώς στο Τμήμα της Φωτογραφίας και Οπτικοακουστικών Τεχνών από το 1986. Παναγιώτης Ηλίας Ο Παναγιώτης Ηλίας γεννήθηκε το 1958 στην Αίγινα. Σπούδασε στο ΤΕΙ Αθήνας στη Σχολή Γραφικών Τεχνών και Καλλιτεχνικών Σπουδών, απ όπου αποφοίτησε το 1980. Με τη φωτογραφία ασχολείται από το 1982. Διδάσκει Τεχνικές Φωτογραφίας Ι και ΙΙ στο τμήμα Φωτογραφίας και Οπτικοακουστικών του ΤΕΙ Αθήνας, από το 1983, ενώ επίσης έχει διδάξει και σε ιδιωτικές σχολές, σε περιφερειακά Κέντρα του Δήμου Αθηναίων και στη φοιτητική λέσχη του Πανεπιστημίου Αθηνών. Από το 2004 είναι πιστοποιημένος εκπαιδευτής εκπαιδευτών στη διδακτική της φωτογραφίας. Ως υπεύθυνος επί 18 έτη του μαθήματος φωτογραφικές τεχνικές, έχει συγγράψει σημειώσεις και εκπαιδευτικά βοηθήματα. Έχει πραγματοποιήσει 2 ατομικές και 3 ομαδικές εκθέσεις. Ασχολείται με την εφαρμοσμένη έρευνα σε τομείς όπως η Πρακτική Ευαισθητομετρία, Ζωνικό Σύστημα και Ειδικές Τεχνικές για τη Μαυρόασπρη Φωτογραφία και τα φιλμ, καθώς και τη χρήση ηλεκτρονικών Υπολογιστών στη διδασκαλία της φωτογραφίας. Άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε επιστημονικά περιοδικά, στο διαδίκτυο και σε πρακτικά διεθνών συνεδρίων. Βασιλική Κόκλα Πτυχιούχος του τμήματος Συντήρηση Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης. Κάτοχος διδακτορικού με τίτλο Image-based analysis of inks for art conservation, University of Westminster, London, 2006, με υποτροφία από το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών (ΙΚΥ). Ήταν υπότροφος, επίσης, του ευρωπαϊκού προγράμματος COMMET, για την συντήρηση χαρτιού βιβλίου στο Παλαιό Αρχείο του Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών, Βενετία, Ιταλία. (Υπό την διεύθυνση του ακαδημαϊκού Ν. Παναγιωτάκη), 1992-1993. Διδάσκει από το 1996 στην τριτοβάθμια εκπαίδευση (ΤΕΙ-Α, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Α.Ε.Α.Α.), ενώ από το 2012 διδάσκει το μάθημα Συντήρηση Φωτογραφίας και Έργων Τέχνης σε Χαρτί στο τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης της Σχολής Καλλιτεχνικών Σπουδών του ΤΕΙ-Α. Έχει επίσης συνεργαστεί με διάφορα ιδρύματα και οργανισμούς όπως είναι το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης (MIET), η Βουλή των Ελλήνων, το Υπουργείο Πολιτισμού, κ.ά. Έχει συμμετάσχει σε ερευνητικά προγράμματα στο εξωτερικό και στην Ελλάδα, European Program NOESIS (Non-Destructive Image- Based Manuscript Analysis System- FP6-2002-INCO-MPC-1, 2004-2008, University of Westminster, London), Ερευνητικό Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα diartgnosis Study of European Religious Paintings-Culture 2000-1182/001 CLT CA2, 2000-2003, ΤΕΙ-Α, Ερευνητικό Εκπαιδευτικό Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα, Save art-art & Τechnologies in Conservation, SOCRATES-ERASMUS,ΤΕΙ-Α. Έχει συγγράψει πάνω από 24 δημοσιεύσεις σε διεθνή περιοδικά και συνέδρια. Αγάθη Ανθούλα Καμινάρη Απόφοιτος του τμήματος Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης (ΣΑΕΤ) του ΤΕΙ Αθήνας, με μεταπτυχιακές σπουδές στην Αναλυτική Χημεία με έμφαση στα έργα τέχνης. Το διδακτορικό της εστιάζεται στην μη καταστρεπτική τεκμηρίωση και τη χημική ανάλυση μεταλλογαλλικών μελανιών από αντίγραφα αλληλογραφίας. Εξειδικεύεται στην εφαρμογή μη καταστρεπτικών φυσικοχημικών μεθόδων και μεθόδων ενόργανης χημικής ανάλυσης, με σκοπό την διάγνωση - τεκμηρίωση της κατάστασης διατήρησης των αντικειμένων πολιτιστικής κληρονομιάς, τη μελέτη και ταυτοποίηση της τεχνικής και των υλικών κατασκευής, την υποστήριξη των αποφάσεων για τη συντήρησή τους και την εφαρμογή μεθόδων συντήρησης. Έχει συμμετάσχει σε ερευνητικά προγράμματα που κάλυπταν μεγάλο εύρος υλικών (μελάνια, χαρτί, ελαιώδη συνδετικά, φορητές εικόνες, τοιχογραφίες, πάπυρο, κεραμικά και μέταλλα). Έχει συγγράψει άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά ενώ έχει πάρει μέρος σε πολλά συνέδρια με προφορικές και αναρτημένες παρουσιάσεις. Είναι εργαστηριακός συνεργάτης του τμήματος ΣΑΕΤ από το 2000 τόσο σε μαθήματα γενικής παιδείας (Φυσικοχημικές Μέθοδοι και Τεχνικές, Φωτογραφία, Φυσικοχημικές Μέθοδοι Διάγνωσης Τεκμηρίωσης, Ενόργανη Χημική Ανάλυση) όσο και ειδικότητας (Συντήρηση Ζωγραφικών Έργων σε Ύφασμα, Συντήρηση Φορητής Εικόνας). Τάσος Κουτσουρής Ο Τάσος Κουτσουρής είναι Συντηρητής Έργων Τέχνης, πραγματογνώμονας, κριτικός τέχνης και επιμελητής εκθέσεων. Διδάσκει στο Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων & Έργων Τέχνης (ΣΑΕΤ) του ΤΕΙ Αθήνας από το 1990 και κατέχει μόνιμη οργανική θέση στη βαθμίδα του Επίκουρου Καθηγητή. Το αντικείμενο διδασκαλίας του επικεντρώνεται στη συντήρηση των ζωγραφικών έργων σε φορητά υποστηρίγματα (Βυζαντινές εικόνες, ελαιογραφίες σε καμβά και εικαστικά έργα με μεικτές τεχνικές), καθώς και σε θέματα πολιτισμού και επαγγελματικής διαχείρισης. Διαχειρίστηκε ως επιστημονικός υπεύθυνος διεθνή και εθνικά εκπαιδευτικά και ερευνητικά

προγράμματα, ενώ συμμετείχε ως συνεργαζόμενο μέλος σε πλήθος ανάλογων δραστηριοτήτων. Το συγγραφικό του έργο συνίσταται από ανακοινώσεις και δημοσιεύσεις σε επιστημονικά συνέδρια και περιοδικά, κεφάλαια σε συλλογικούς τόμους και κριτικές αναλύσεις σε καταλόγους εκθεσιακών δράσεων. Ως ανεξάρτητος επιμελητής εκθέσεων έχει διοργανώσει και επιμεληθεί πολυάριθμες εκθέσεις ιστορικού χαρακτήρα ή σύγχρονων ελλήνων καλλιτεχνών. Άννα Μουτσάτσου Η Άννα Μουτσάτσου είναι χημικός μηχανικός και συντηρήτρια έργων τέχνης, με Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης (MSc) στην επιστήμη της συντήρησης. Από το 2005 εργάζεται στην Εθνική Πινακοθήκη Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, Διεύθυνση Συντήρησης, Εργαστήριο Φυσικοχημικών Ερευνών. Η ερευνητική της δραστηριότητα επικεντρώνεται στον τομέα της φυσικοχημικής μελέτης των έργων τέχνης, με κύριο αντικείμενο την εφαρμογή μη επεμβατικών απεικονιστικών τεχνικών και ειδικότερα της πολυφασματικής απεικόνισης για τη διάγνωση και τεκμηρίωση των έργων ζωγραφικής της συλλογής του μουσείου. Ταυτόχρονα, αντικείμενο μελέτης και θέμα της προς ολοκλήρωση διδακτορικής της διατριβής αποτελούν τα χάρτινα υποστρώματα ζωγραφικής, με έμφαση στον πολυκριτηριακό, μη επεμβατικό χαρακτηρισμό υποστρωμάτων υδατογραφίας. Το δημοσιευμένο επιστημονικό της έργο αριθμεί περισσότερες από 40 εργασίες σε επιστημονικά περιοδικά και συνέδρια. Έχει συμμετάσχει σε πολυάριθμα ερευνητικά προγράμματα σε συνεργασία με εργαστήρια του Τμήματος Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Αθήνας, και της Σχολής Χημικών Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, καθώς και το Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου. Πηνελόπη Μπάνου Απόφοιτος του Τμήματος Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης του ΤΕΙ Αθήνας (1996) με μεταπτυχιακές σπουδές (MA) στην συντήρηση έργων τέχνης σε χαρτί στο Πανεπιστήμιο Northumbria της Μεγάλης Βρεττανίας (1998). Από το 2008 ανήκει στο μόνιμο προσωπικό του Τμήματος Συντήρησης και Αναπαραγωγής της κεντρικής υπηρεσίας των Γενικών Αρχείων του Κράτους, ενώ στην επαγγελματική της εμπειρία περιλαμβάνονται προγράμματα διατήρησης και συντήρησης συλλογών ιδιωτικών και δημόσιων φορέων, εκθέσεις και έργα ψηφιοποίησης βιβλιακού και αρχειακού υλικού. Η διδακτική της εμπειρία υπερβαίνει τη δεκαετία, ενώ έχει λάβει μέρος σε ερευνητικά προγράμματα σχετικά με τα μελάνια αντιγραφής, την τεκμηρίωση, συντήρηση και αποθήκευση περγαμηνών τεκμηρίων, την επίδραση των λιπαρών συνδετικών στα χάρτινα υποστρώματα με πολλαπλές δημοσιεύσεις άρθρων και παρουσιάσεις σε συνέδρια. Αγνή Τερλιξή Η Αγνή Τερλιξή είναι απόφοιτος του τμήματος Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης του ΤΕΙ Αθήνας και απόφοιτος του διατμηματικού μεταπτυχιακού προγράμματος «Μουσειακές Σπουδές». Εργάζεται στο Εργαστήριο Φυσικοχημικών Ερευνών της Εθνικής Πινακοθήκης Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτζου με κύριο αντικείμενο τη μελέτη και τεκμηρίωση των ζωγραφικών έργων του μουσείου με μεθόδους οπτικής μικροσκοπίας, οπτικής χημικής μικροσκοπίας και μικροσκοπίας φθορισμού. Στο πλαίσιο αυτό έχει ασχοληθεί με την ταυτοποίηση ινών έργων ζωγραφικής σε χάρτινο υπόστρωμα και προτύπων δειγμάτων χαρτιών καθώς και, με την καταγραφή και μελέτη των επιφανειών τους, με οπτική μικροσκοπία. Το δημοσιευμένο της έργο αφορά στη μελέτη και καταγραφή των υλικών κατασκευής των έργων τέχνης με αέρια χρωματογραφία, και οπτική μικροσκοπία ορατού και φθορισμού. Έχει συμμετάσχει σε πολυάριθμα ερευνητικά προγράμματα σε συνεργασία με διάφορα ιδρύματα και φορείς όπως το Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης του ΤΕΙ Αθήνας, το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας κα. Κωσταντίνος Χούλης Σπούδασε ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Αθήνας (1977-1982) και στη συνέχεια με υποτροφία του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών συντήρηση χαρτιού και αποκατάσταση βιβλίων στο Istituto Centrale per la patologia del libro της Ρώμης (1983-1985). Παρακολούθησε τον μεταπτυχιακό κύκλο μαθημάτων Ελληνικής Παλαιογραφίας στη Scuola di Paleografia, Diplomatica e Archivistica του Βατικανού και τον Διεθνή κύκλο μαθη μάτων για την Αποκατάσταση Βιβλιακού Υλικού που οργάνωσε η UNESCO στη Βενετία (1990). Εκπόνησε τη διδακτορική του διατριβή στο University of London, School of Advance Study με θέμα History of the Binding and Conservation of the Greek Manuscripts of the Fondo Antico in the Vatican Library (15th 20th centuries). Συνεργάσθηκε με την Αποστολική Βιβλιοθήκη του Βατικανού ως Προϊστάμενος του Εργαστηρίου Συντήρησης για την έναρξη και ολοκλήρωση προγραμμάτων προληπτικής και επεμβατικής συντήρησης στις συλλογές χειρογράφων και εντύπων (2000-2004). Από το 1995 ανήκει στο μόνιμο εκπαιδευτικό προσωπικό του Τμήματος Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης του ΤΕΙ Αθήνας. Εργαστήριο ARTICON artιcon.lab.teiath.gr articon@teiath.gr 210 53 85 463 Ειδικό Τεχνικό Εργαστηριακό Προσωπικό: Ελένη Τζιαμουράνη Γραμματειακή Υποστήριξη: Αγάθη-Ανθούλα Καμινάρη Τεχνική Υποστήριξη: Χρήστος Βασιλείου Σχεδιασμός εντύπου: Νατάσσα Παππά Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Γεράσιμο Νοταρά, Διευθυντή του Ιστορικού Αρχείου της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος για τη δυνατότητα πρόσβασης στα τεκμήρια και τη φιλοξενία στους χώρους του Ιστορικού Αρχείου.

Με την υποστήριξη του Ινστιτούτου δια Βίου Εκπαίδευσης (ΙΔΒΕ) ΤΕΙ Αθήνας