ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ «ΥΠΕΡ ΜΕΓΑΛΟΠΟΛΙΤΩΝ» Ἀμφότεροί μοι δοκοῦσιν ἁμαρτάνειν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, καὶ οἱ τοῖς Ἀρκάσι καὶ οἱ τοῖς Λακεδαιμονίοις συνειρηκότες ὥσπερ γὰρ ἀφ ἑκατέρων ἥκοντες, οὐχ ὑμῶν ὄντες [πολῖται], πρὸς οὓς ἀμφότεροι πρεσβεύουσι, κατηγοροῦσι καὶ διαβάλλουσιν ἀλλήλους. ἦν δὲ τοῦτο μὲν τῶν ἀφιγμένων ἔργον, τὸ δὲ κοινῶς ὑπὲρ τῶν πραγμάτων λέγειν καὶ τὰ βέλτισθ ὑπὲρ ὑμῶν σκοπεῖν ἄνευ φιλονικίας τῶν ἐνθάδε συμβουλεύειν ἀξιούντων. νῦν δ ἔγωγε, εἴ τις αὐτῶν ἀφέλοι τὸ γιγνώσκεσθαι καὶ τὸ τῇ φωνῇ λέγειν Ἀττικιστί, πολλοὺς ἂν οἶμαι τοὺς μὲν Ἀρκάδας, τοὺς δὲ Λάκωνας αὐτῶν εἶναι νομίσαι. ἐγὼ δ ὁρῶ μὲν ὡς χαλεπὸν τὰ βέλτιστα λέγειν ἐστί συνεξηπατημένων γὰρ ὑμῶν, καὶ τῶν μὲν ταυτί, τῶν δὲ ταυτὶ βουλομένων, ἂν τὰ μεταξύ τις ἐγχειρῇ λέγειν κᾆθ ὑμεῖς μὴ περιμένητε μαθεῖν, χαριεῖται μὲν οὐδετέροις, διαβεβλήσεται δὲ πρὸς ἀμφοτέρους Μετάφραση ΣΤΑΘΗΣ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ «Έχω την αίσθηση, άντρες Αθηναίοι, πως και οι δυο σφάλλουν, δηλαδή και αυτοί που με την αγόρευσή τους υπερασπίστηκαν τους Αρκάδες και εκείνοι που συνηγόρησαν με τους Λακεδαιμόνιους. θα νόμιζε κανείς ότι έχουν έρθει σαν εκπρόσωποι των μεν ή των δε και ότι δεν είναι συμπολίτες σας προς τους οποίους και οι μεν και οι δε έχουν στείλει πρεσβεία για να παρακαλέσουν, καθώς επιδίδονται σε αλληλοκατηγορίες και συκοφαντίες. Και αυτό ήταν έργο εκείνων που έχουν έρθει. 0 λόγος για τα δημόσια πράγματα με γνώμονα το κοινό συμφέρον και η αναζήτηση των ενδεδειγμένων λύσεων για το δικό σας όφελος, χωρίς αντεγκλήσεις, είναι έργο αυτών που αξιώνουν να συμβουλεύουν εδώ πέρα. Τώρα, εγώ τουλάχιστον βέβαια, αν κάποιος αφαιρούσε απ' αυτούς το ότι είναι γνωστοί και το ότι μιλούν την αττική διάλεκτο, νομίζω πως πολλοί ανάμεσα σας θα θεωρούσαν από αυτούς κάποιους Λάκωνες και κάποιους άλλους Αρκάδες. Όσο για μένα διαπιστώνω ότι είναι πολύ δύσκολο να δώσω άριστες συμβουλές, γιατί εσείς έχετε εξαπατηθεί και γιατί άλλοι θέλουν έτσι κι άλλοι θέλουν αλλιώς και, αν κάποιος επιχειρήσει να κάνει μια ενδιάμεση τοποθέτηση κι εσείς δεν έχετε την υπομονή να διαφωτιστείτε, τότε και στους δυο θα γίνει δυσάρεστος, και θα κατασυκοφαντηθεί και από τους δυο.
οὐ μὴν ἀλλ αἱρήσομαι μᾶλλον αὐτός, ἂν ἄρα τοῦτο πάθω, δοκεῖν φλυαρεῖν, ἢ παρ ἃ βέλτιστα νομίζω τῇ πόλει, προέσθαι τισὶν ὑμᾶς ἐξαπατῆσαι. τὰ μὲν οὖν ἄλλ ὕστερον, ἂν ὑμῖν βουλομένοις ᾖ, λέξω ἀπὸ δὲ τῶν ὁμολογουμένων ὑφ ἁπάντων ἄρξομαι, ἃ κράτιστα νομίζω διδάσκειν. Παρόλα αυτά θα προτιμήσω προσωπικά, αν βέβαια το πάθω αυτό, να φανώ φλύαρος δηλαδή παρά να σιωπήσω για όσα μου φαίνεται πως είναι ωφέλιμα για πόλη και να σας αφήσω σε κάποιους να σας εξαπατήσουν. Τα υπόλοιπα, αν βέβαια θέλετε, αργότερα θα τα αποδείξω. θα αρχίσω με εκείνα που όλοι τα παραδέχονται και τα οποία νομίζω ότι ότι θα σας τα εξηγήσω θαυμάσια.
Οὐκοῦν οὐδ ἂν εἷς ἀντείποι ὡς οὐ συμφέρει τῇ πόλει καὶ Λακεδαιμονίους ἀσθενεῖς εἶναι καὶ Θηβαίους τουτουσί. ἔστι τοίνυν ἔν τινι τοιούτῳ καιρῷ τὰ πράγματα νῦν, εἴ τι δεῖ τοῖς εἰρημένοις πολλάκις παρ ὑμῖν λόγοις τεκμήρασθαι, ὥστε Θηβαίους μὲν Ὀρχομενοῦ καὶ Θεσπιῶν καὶ Πλαταιῶν οἰκισθεισῶν ἀσθενεῖς γενέσθαι, Λακεδαιμονίους δ, εἰ ποιήσονται τὴν Ἀρκαδίαν ὑφ ἑαυτοῖς καὶ Μεγάλην πόλιν 5 ἀναιρήσουσι, πάλιν ἰσχυροὺς γενήσεσθαι. σκεπτέον τοίνυν μὴ πρότερον τούσδε γενέσθαι φοβεροὺς καὶ μεγάλους ἐάσωμεν ἢ κεῖνοι μικροὶ γεγενήσονται, καὶ λάθωσιν ἡμᾶς πλείονι μείζους οἱ Λακεδαιμόνιοι γενόμενοι ἢ ὅσῳ τοὺς Θηβαίους ἐλάττους συμφέρει γενέσθαι. οὐ γὰρ ἐκεῖνό γ ἂν εἴποιμεν, ὡς ἀνταλλάξασθαι βουλοίμεθ <ἂν> ἀντιπάλους Λακεδαιμονίους ἀντὶ Θηβαίων, οὐδὲ τοῦτ ἔσθ ὃ σπουδάζομεν, ἀλλ ὅπως μηδέτεροι δυνήσονται μηδὲν ἡμᾶς ἀδικεῖν οὕτω γὰρ ἂν ἡμεῖς μετὰ πλείστης ἀδείας εἴημεν. Κανένας, λοιπόν, δεν θα μπορούσε να διαφωνήσει ότι τάχατες δεν συμφέρει στην πόλη να είναι εξασθενημένοι και οι Λακεδαιμόνιοι, και αυτοί εδώ οι Θηβαίοι. Η κατάσταση, λοιπόν, κατά κάποιο τρόπο, βρίσκεται τώρα οε τέτοιο κρίσιμο σημεΐο, αν βέβαια πρέπει να εξάγει κανείς συμπεράσματα από τους λόγους που πολλές φορές έχουν ειπωθεί σε σας, ώστε, αφενός μεν να μειωθεί η ισχύς των Θηβαίων, αν οικισθοΰν ο Ορχομενός, οι Πλαταιές και οι Θεσπιές κα, αφετέρου να ξαναγίνουν ισχυροί οι Λακεδαιμόνιοι, αν θέσουν υπό την κυριαρχία τους την Αρκαδία και αφανίσουν τη Μεγαλόπολη. Πρέπει, λοιπόν, να προσέξουμε, μήπως αφήσουμε να γίνουν φοβεροί και μεγάλοι αυτοί εδώ, προτού να έχουν εξασθενήσει εκείνοι και, μήπως, χωρίς να το καταλάβουμε, οι Λακεδαιμόνιοι γίνουν πολύ μεγαλύτεροι απ' όσο συμφέρει οι Θηβαίοι να γίνουν μικρότεροι. Σε καμιά περίπτωση, βέβαια, δεν θα λέγαμε εκείνο, ότι δηλαδή θέλουμε να αλλάξουμε τους Σπαρτιάτες σαν αντιπάλους, με τους Θηβαίους, ούτε αυτό επιδιώκουμε, αλλά ( νοιαζόμαστε) πώς ούτε ο ένας, ούτε ο άλλος να μη μπορέσουν να διαπράξουν σε βάρος μας καμιά αδικία. Γιατί κατ' αυτόν τον τρόπο Θα μπορούσαμε να είμαστε σε όσο το δυνατό μεγαλύτερη ασφάλεια.
Ἀλλὰ νὴ Δία ταῦτα μὲν οὕτως δεῖν ἔχειν φήσομεν, δεινὸν δ εἰ, πρὸς οὓς παρεταττόμεθ ἐν Μαντινείᾳ, τούτους συμμάχους αἱρησόμεθα, εἶτα βοηθήσομεν τούτοις ἐναντί ἐκείνοις μεθ ὧν τότ ἐκινδυνεύομεν. κἀμοὶ ταῦτα δοκεῖ, προσδεῖσθαι δ ἔτι τοῦ "τὰ δίκαια ποιεῖν ἐθελόντων τῶν ἑτέρων." εἰ μὲν τοίνυν ἐθελήσουσιν εἰρήνην ἅπαντες ἄγειν, οὐ βοηθήσομεν τοῖς Μεγαλοπολίταις οὐδὲν γὰρ δεήσει ὥστ οὐδ ὁτιοῦν ὑπεναντίον ἡμῖν ἔσται πρὸς τοὺς συμπαραταξαμένους, σύμμαχοι δ ἡμῖν οἱ μὲν ὑπάρχουσιν, ὥς φασιν, οἱ 8 δὲ προσγενήσονται νυνί. καὶ τί ἂν ἄλλο βουλοίμεθα; ἐὰν δ ἀδικῶσι καὶ πολεμεῖν οἴωνται δεῖν, εἰ μὲν ὑπὲρ τούτου μόνον βουλευτέον, εἰ χρὴ Μεγάλην πόλιν ἡμᾶς προέσθαι Λακεδαιμονίοις ἢ μή, δίκαιον μὲν οὔ, συγχωρῶ δ ἔγωγ ἐᾶσαι καὶ μηδὲν ἐναντιωθῆναι τοῖς γε τῶν αὐτῶν μετασχοῦσι κινδύνων εἰ δ ἅπαντες ἐπίστασθ ὅτι, ταύτην ἂν ἕλωσιν, ἴασ ἐπὶ Μεσσήνην, φρασάτω τις ἐμοὶ τῶν νῦν χαλεπῶν τοῖς Μεγαλοπολίταις, τί τόθ ἡμῖν συμβουλεύσει ποιεῖν. ἀλλ οὐδεὶς ἐρεῖ. Αλλά, για όνομα του Δία, θα πούμε ότι αυτά έτσι πρέπει να είναι, όμως είναι φοβερό, γιατί θα επιλέξουμε σα συμμάχους αυτούς, προς τους οποίους αντιπαραταχθήκαμε στη Μαντίνεια και γιατί στη συνέχεια θα τους βοηθήσουμε εναντίον εκείνων, με τους οποίους τότε μαζί κινδυνεύσαμε, Και σε μένα τουλάχιστο αυτά φαίνονται σωστά, όμως υπάρχει ανάγκη ακόμα να γίνονται τα δίκαια με την θέληση και του ενός του άλλου. Αν όλοι λοιπόν, θελήσουν να ζήσουν με ειρήνη, δεν θα βοηθήσουμε τους Μεγαλοπολίτες' γιατί καθόλου δεν θα χρειαστεί. Επομένως τίποτα το εχθρικό δεν θα έχουμε με εκείνους που τότε συμπαραταχθήκαμε και αυτοί, όπως διατείνονται, αφενός είναι σύμμαχοι μας και από την άλλη επιπρόσθετα εκείνοι τώρα δα θα γίνουν. Και πράγματι τί άλλο θα θέλαμε; Αν αντίθετα διαπράττουν αδικίες και νομίζουν ότι είναι απαραίτητο να πολεμούν και πρέπει να αποφασίσουμε γι' αυτό μόνο, αν δηλ. πρέπει να εγκαταλείψουμε στους Σπαρτιάτες τη Μεγαλόπολη ή όχι, δίκαιο βέβαια δεν είναι, αλλά εγώ τουλάχιστον συγκατατίθεμαι να τους αφήσουμε και καθόλου να μην εναντιωθούμε σ' αυτούς, που συμμετείχαν σ' αυτούς τους κινδύνους. Αν όμως όλοι σας γνωρίζετε καλά ότι, αν κυριεύσουν αυτήν, θα επιτεθούν στη Μεσσήνη, ας μου πει κάποιος απ' αυτούς που τώρα είναι εχθρικοί με τους Μεγαλοπολίτες, τί θα μας συμβουλεύσει τότε (σ' αυτήν την περίπτωση) να κάνουμε. Αλλά κανένας δεν θα πει.
καὶ μὴν πάντες ἐπίστασθ ὡς, καὶ παραινούντων τούτων καὶ μή, βοηθητέον, καὶ διὰ τοὺς ὅρκους οὓς ὀμωμόκαμεν Μεσσηνίοις, καὶ διὰ τὸ συμφέρον εἶναι κατοικεῖσθαι ταύτην τὴν πόλιν. σκοπεῖσθε δὴ πρὸς ὑμᾶς αὐτοὺς ποτέραν τὴν ἀρχὴν καλλίονα καὶ φιλανθρωποτέραν ποιήσεσθε τοῦ μὴ πιτρέπειν ἀδικεῖν Λακεδαιμονίοις, τὴν ὑπὲρ Μεγάλης πόλεως ἢ τὴν ὑπὲρ Μεσσήνης. νῦν μέν γε βοηθεῖν δόξετ Ἀρκάσι, καὶ τὴν εἰρήνην σπουδάζειν εἶναι βεβαίαν, ὑπὲρ ἧς ἐκινδυνεύσατε καὶ παρετάξασθε τότε δ εὔδηλοι πᾶσιν ἔσεσθε οὐ τοῦ δικαίου μᾶλλον εἵνεκα Μεσσήνην εἶναι βουλόμενοι ἢ τοῦ πρὸς Λακεδαιμονίους φόβου. δεῖ δὲ σκοπεῖν μὲν καὶ πράττειν ἀεὶ τὰ δίκαια, συμπαρατηρεῖν δ ὅπως ἅμα καὶ συμφέροντ ἔσται ταῦτα. Και όμως όλοι σας γνωρίζετε ότι πρέπει να τους βοηθούμε, είτε μας παρακαλούνε είτε όχι, και εξαιτίας των όρκων που δώσαμε μαζί με τους Μεσσηνίους, και γιατί είναι συμφέρον να υπάρχει αυτή η πόλη. Εξετάστε λοιπόν στους ίδιους σας τους εαυτούς ποια από τις δυο αρχές απαγόρευσης στους Σπαρτιάτες να αδικούν, θα κάνετε καλύτερη και πιο φιλάνθρωπη, αυτήν για την υπεράσπιση της Μεγαλόπολης ή αυτήν για την υπεράσπιση της Μεσσήνης. Τώρα βέβαια θα δώσετε την εντύπωση ότι βοηθάτε τους Αρκάδες και ότι φροντίζετε να είναι ασφαλής η ειρήνη, για την οποία κινδυνεύσατε και πολεμήσατε. Τότε δε θα γίνετε φανεροί σε όλους ότι θέλετε να υπάρχει η Μεσσήνη όχι επειδή το δίκαιο το επιτάσσει πιο πολυ, αλλά από φόβο για τους Σπαρτιάτες. Πρέπει, λοιπόν, αφενός μεν να εξετάζετε και να πράττετε πάντα τα δίκαια, αφετέρου δε να προσέχετε ταυτόχρονα πως αυτά θα είναι και συμφέροντα παράλληλα.
Ἔστι τοίνυν τοιοῦτός τις λόγος παρὰ τῶν ἀντιλεγόντων, ὡς κομίσασθαι τὸν Ὠρωπὸν ἡμᾶς ἐγχειρεῖν δεῖ, εἰ δὲ Προβάλλεται, λοιπόν, το επιχείρημα εκ μέρους αυτών που υποστηρίζουν την αντίθετη άποψη, πως πρέπει δηλ. να επιχειρήσουμε δήθεν να τοὺς βοηθήσαντας ἂν ἡμῖν νῦν ἐπ προσαρτήσουμε τον Ωρωπό και πως, αν αὐτὸν ἐχθροὺς κτησόμεθα, οὐχ ἕξομεν συμμάχους. ἐγὼ δὲ τὸ μὲν κομίσασθαι Ὠρωπὸν πειρᾶσθαι δεῖν φημι καὶ αὐτός τὸ δ ἐχθροὺς ἡμῖν Λακεδαιμονίους ἔσεσθαι νῦν, ἐὰν ποιώμεθα συμμάχους Ἀρκάδων τοὺς βουλομένους ἡμῖν εἶναι φίλους, μόνοις οὐδ εἰπεῖν ἐξεῖναι νομίζω τοῖς πείσασιν ὑμᾶς, ὅτ ἐκινδύνευον Λακεδαιμόνιοι, βοηθεῖν. οὐ γὰρ ταῦτα λέγοντες ἔπεισαν ὑμᾶς, πάντων Πελοποννησίων ἐλθόντων ὡς ὑμᾶς καὶ μεθ ὑμῶν ἀξιούντων ἐπὶ τοὺς Λακεδαιμονίους ἰέναι, τοὺς μὲν μὴ προσδέξασθαι (καὶ διὰ τοῦθ, ὅπερ ἦν ὑπόλοιπον αὐτοῖς, ἐπὶ Θηβαίους ἦλθον), ὑπὲρ δὲ τῆς Λακεδαιμονίων σωτηρίας καὶ χρήματ εἰσφέρειν καὶ τοῖς σώμασι κινδυνεύειν κάνουμε εχθρούς αυτούς που θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν τώρα για την προσάρτηση του, δεν θα έχουμε συμμάχους. Εγώ απ' τη μεριά μου την μεν ανάκτηση του Ωρωπού και ο ίδιος ισχυρίζομαι δτι πρέπει να την επιχειρήσουμε. Όμως το να καταστούν εχθροί μας τώρα οι Λακεδαιμόνιοι, αν κάνουμε συμμάχους εκείνους απ' τους Αρκάδες που θέλουν να είναι φίλοι μας, νομίζω πως αυτό οι μόνοι που δεν επιτρέπεται να το πουν είναι εκείνοι που σας έπεισαν, όταν οι Λακεδαιμόνιοι κινδύνευαν, να τους βοηθάτε. Γιατί δεν σας έπεισαν τότε λέγοντας αυτά, όταν όλοι οι Πελοποννήσιοι ήρθαν σε σας και αξίωναν μαζί σας να εκστρατεύσουν εναντίον των Λακεδαιμονίων, δηλ. να μην δεχτείτε (και γι αυτό το λόγο πήγαν με τους Θηβαίους - που ήταν και το μόνο που απέμενε σ αυτούς - ) αυτούς και να συνεισφέρετε χρήματα για τη σωτηρία των Λακεδαιμονίων και τα σώματα σας να εμπλέξετε σε κινδύνους.
οὐδ ἂν ὑμεῖς ἠθελήσατε δήπου σῴζειν αὐτούς, εἰ τοῦτο προὔλεγον ὑμῖν, ὅτι σωθέντες, ἐὰν μὴ ποιεῖν ὅ τι βούλονται πάλιν αὐτοὺς ἐᾶτε καὶ ἀδικεῖν, οὐδεμίαν ὑμῖν χάριν ἕξουσι τῆς σωτηρίας. καὶ μὴν εἰ σφόδρ ἐναντίον ἐστὶ τοῖς Λακεδαιμονίων ἐπιχειρήμασιν τὸ τοὺς Ἀρκάδας ἡμᾶς συμμάχους ποιήσασθαι, προσήκει δήπου πλείω χάριν αὐτοὺς ἔχειν ὧν ἐσώθησαν ὑφ ἡμῶν εἰς τοὺς ἐσχάτους ἐλθόντες κινδύνους ἢ ὧν ἀδικεῖν κωλύονται νῦν ὀργίζεσθαι. ὥστε πῶς οὐ βοηθήσουσιν ἡμῖν ἐπ Ὠρωπόν, ἢ κάκιστοι πάντων ἀνθρώπων δόξουσιν εἶναι; μὰ τοὺς θεοὺς ἔγωγ οὐχ ὁρῶ. Γιατί βέβαια και σεις δεν θα θέλατε να τους σώζετε, αν σας έλεγα προκαταβολικά πως, αφού σωθούν, καμιά ευγνωμοσύνη για τη σωτηρία τους δεν θα σας δείξουν, αν δεν τους επιτρέπετε να ξανακάνουν ό,τι θέλουν και να αδικούν. Και όμως, εάν το να κάνουμε συμμάχους μας τους Αρκάδες αντιβαίνει κάθετα προς τα συμφέροντα των Λακεδαιμονίων, αρμόζει πέρα απ' αυτά να σας χρωστούν μεγαλύτερη ευγνωμοσύνη για όσα κάνατε για τη σωτηρία τους, όταν περιέπεσαν στους πιο μεγάλους κινδύνους, παρά να εξοργίζονται τώρα για όσα αδικήματα εμποδίζονται να διαπράξουν. Επομένως, λοιπόν, πώς δεν θα μας βοηθήσουν εναντίον του Ωρωπού ή πώς δεν θα φανούν οι πιο κακοί απ όλους τους ανθρώπους; Εγώ τουλάχιστον δεν το βλέπω! ΤΕΛΟΣ Α ΜΕΡΟΥΣ