ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΕΜΠΤΗ 27 ΜΑΪΟΥ 2004 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗ Κείµενο από το πρωτότυπο (στίχοι 280 296) JQ. PaÀsai, pq m øqc r jäló lestÿsai kócym, 280 lü veuqeh r Ümour te ja cóqym àla. Kóceir cçq o«j ÄmejtÇ da lomar kócym pq moiam sweim toàde toà mejqoà póqi. P teqom»peqtilÿmter r e«eqcótgm öjquptom a«t m, stir Älvij omar 285 mao r puq sym khe jämahülata ja c m ïje mym ja m lour diasjedÿm; to r jajo r tilÿmtar e soqér heo r; O«j östim ÄkkÇ taàta ja pçkai p keyr Ümdqer l kir vóqomter ïqq houm ïlo 290 jquv, jçqa se omter, o«d»p fuc k vom dija yr eªwom, r stóqceim ïló. Ej tÿmde to tour ïnep stalai jakÿr paqgclómour lisho sim e qcçshai tçde. O«dóm cçq Ämhq poisim oºom Üqcuqor 295 jaj m m lisl öbkaste. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ: Α. Από το κείµενο που σας δίνεται να µεταφράσετε στο τετράδιό σας τους στίχους 284-292(P teqom ïló). Μονάδες 30 Β. Να γράψετε στο τετράδιό σας τις απαντήσεις των παρακάτω ερωτήσεων: 1. Πώς χαρακτηρίζετε τον Κρέοντα ως άνθρωπο και ως ηγέτη σύµφωνα µε τα δεδοµένα των στίχων 280-284 και 289-296; 2.«Ej tÿmde to tour ïnep stalai jakÿr paqgclómour lisho sim e qcçshai tçde». Να παρουσιάσετε τα συγκεκριµένα στοιχεία των παραπάνω στίχων που δείχνουν ότι ο Κρέων καταλήγει σε εσφαλµένο συµπέρασµα. 3. Ποιους λόγους επικαλείται ο Κρέων στο παρακάτω µεταφρασµένο κείµενο, για να δικαιολογήσει την απόφασή του να αφήσει άταφο τον Πολυνείκη; Αφού 1
τους εντοπίσετε, να τους συγκρίνετε µε εκείνους που ο Κρέων προβάλλει στους στίχους 282-288 του πρωτότυπου κειµένου. Κείµενο από µετάφραση(στίχοι 198-208) Τον αδελφό του πάλι, τον Πολυνείκη εννοώ, που χώρα πατρική και ντόπιους θεούς εξόριστος γυρνώντας θέλησε πέρα για πέρα να πυρπολήσει, δικό του αίµα θέλησε να πιει, δικούς του στη σκλαβιά να σύρει, αυτόν, λέω, στην πόλη τούτη βγήκε προσταγή κανείς να µη νεκροστολίσει, να µη θρηνήσει κανείς, να τον αφήσουν άθαφτο, κορµί ρηµάδι, τα σκυλιά να τον ξεσκίσουν και τα όρνια. Αυτή 'ναι η θέλησή µου ποτέ δε θα τιµήσω εγώ περσότερο τους άδικους από τους δίκαιους. 4. Να µεταφέρετε στο τετράδιό σας τα γράµµατα των παρακάτω προτάσεων. Να γράψετε τη λέξη Σωστό ή Λάθος δίπλα στο κάθε γράµµα. α. Στις στιχοµυθίες οι υποκριτές διαλέγονται στίχο µε στίχο. β. Ο Θέσπης θεωρείται ευρετής του τραγικού τρόπου. γ. Το σατυρικό δράµα είχε σκοπό µόνο να προκαλέσει το γέλιο και όχι να διδάξει. δ. Η λαµπρότερη εορτή του ιονύσου ήταν τα κατ αγρούς ιονύσια. ε. Η έξοδος και τα επεισόδια συγκαταλέγονται στα κατά ποιόν µέρη της τραγωδίας. στ. Κερκίδες ονοµάζονταν τα τµήµατα των εδωλίων ανάµεσα στις κλίµακες. ζ. Το κυρίως θέατρο ή κοίλον ήταν το µέρος που προοριζόταν για το χορό. η. Ο Σοφοκλής παριστάνει τους ήρωές του όπως πρέπει να είναι. θ. Πάροδος είναι το άσµα που τραγουδούσε ο χορός, καθώς αποχωρούσε από την ορχήστρα. ι. Ο Σοφοκλής εισήγαγε τον τρίτο υποκριτή. 2
5. Για το καθένα από τα παρακάτω ουσιαστικά να βρείτε από το πρωτότυπο κείµενο µία λέξη ετυµολογικά συγγενή και να τη γράψετε στο τετράδιό σας: οφθαλµός, µετάνοια, στοργή, επιστήµη, παραγωγή, πυροτέχνηµα, γερουσία, αποτίµηση, κακοδαιµονία, γεωργός. 6. Για καθεµιά από τις παρακάτω λέξεις να γράψετε στο τετράδιό σας τον τύπο που ζητείται: øqc r: to tour: cóqym: ïlo : dija yr: kócym: östim:»peqtilÿmter: öjquptom: eªwom: οτική ενικού Αιτιατική πληθυντικού θηλυκού γένους οτική πληθυντικού οτική πληθυντικού Ο υπερθετικός βαθµός του επιρρήµατος Απαρέµφατο Αορίστου β ενεργητικής φωνής Πρώτο πληθυντικό πρόσωπο υποτακτικής Ενεστώτα Τρίτο πληθυντικό πρόσωπο οριστικής Παρατατικού ενεργητικής φωνής εύτερο ενικό πρόσωπο προστακτικής Ενεστώτα µέσης φωνής Τρίτο ενικό πρόσωπο οριστικής Αορίστου β ενεργητικής φωνής. 7. Να γράψετε στο τετράδιό σας τις λέξεις της Στήλης Α και δίπλα σε καθεµιά το σωστό συντακτικό χαρακτηρισµό από τη Στήλη Β. ( ύο χαρακτηρισµοί της Στήλης Β περισσεύουν). Στήλη Α Στήλη Β cóqym παράθεση ÄmejtÇ κατηγορούµενο puq sym σύστοιχο αντικείµενο tilÿmtar dija yr αιτιολογική µετοχή κατηγορηµατική µετοχή τελική µετοχή επιρρηµατικός προσδιορισµός του τρόπου 3
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ A. Ποιο από τα δύο επειδή τον τιµούσαν ως ευεργέτη έθαπταν αυτόν, ο οποίος ήλθε για να πυρπολήσει τους περίστυλους ναούς και τα αφιερώµατα και (να ερηµώσει) τη γη εκείνων και να καταλύσει τους νόµους; ή µήπως βλέπεις τους θεούς να τιµούν τους κακούς; εν είναι δυνατόν αλλά από την πρώτη στιγµή της βασιλείας µου κάποιοι στην πόλη που µε δυσκολία υπέφεραν τη διαταγή µου σιγοµουρµούριζαν κρυφά εναντίον µου κουνώντας το κεφάλι, ούτε έβαζαν υπάκουα τον τράχηλο κάτω από το ζυγό, ώστε να πειθαρχήσουν σε µένα. B.1. O Kρέων στο στίχο 280 αντιδρά µε έντονο τρόπο στην εξήγηση που έδωσε ο Xορός ότι το έργο της ταφής ίσως οφείλεται σε θεϊκή παρέµβαση. Γεµάτος οργή απορρίπτει την επιφυλακτική παρατήρηση του Xορού (µήπως ήταν θεόσταλτο) και µε ασέβεια τον χαρακτηρίζει άµυαλο (στίχος 281), γεγονός που αποκαλύπτει τον αυταρχικό και τυραννικό του χαρακτήρα. Eίναι αδιανόητο για το βασιλιά να έχουν οι θεοί ανάµειξη στην τάφη του Πολυνείκη (στίχοι 282 και 283) και δεν επιτρέπει σε κανέναν να εκφράσει άποψη διαφορετική από τη δική του. H ταραχή και η οργή που νιώθει ακούγοντας τα λόγια του Xορού αποδίδονται και λεκτικά µε την επανάληψη λέγων - λέγεις - λέγων. Στη συνέχεια του µονολόγου του ο Kρέων εκφράζει την υποψία του για πολιτική συνωµοσία εναντίον του, υποψία που λίγο παρακάτω µεταπίπτει σε βεβαιότητα (ïnep stalai jakÿr). Θεωρεί πως πίσω από την πράξη της ταφής κρύβονται οι πολιτικοί του αντίπαλοι, οι οποίοι ενεργούν µε στόχο τη δική του ανατροπή από το θρόνο της Θήβας. H πεποίθηση αυτή του Kρέοντα αποκαλύπτει και σ` αυτό το σηµείο την τυραννική του φύση, αφού χαρακτηριστικό των τυράννων είναι να υποπτεύονται παντού συνωµοσίες και να φοβούνται για βίαιη αποµάκρυνσή τους από την εξουσία. O αυταρχισµός του εκδηλώνεται επίσης στους στίχους 291 και 292, όπου απαιτεί από τους υπηκόους του πλήρη υποταγή στις διαταγές του. B.2. Στους στίχους 293,294 ο Kρέων εκφράζει µε βεβαιότητα ότι οι παραβάτες της διαταγής του διέπραξαν την ταφή επειδή παρασύρθηκαν από τη δίψα τους να αποκτήσουν χρήµατα. O ίδιος αποκλείοντας το ενδεχόµενο της θεϊκής παρέµβασης υποψιάζεται πολιτική συνωµοσία εναντίον του. Σε αυτό το σηµείο ο Kρέων βρίσκεται σε τραγική πλάνη, καθώς πιστεύει ότι η εντολή του παραβιάστηκε από τους πολιτικούς του αντιπάλους, ενώ στην πραγµατικότητα υπεύθυνη για την ταφή του Πολυνείκη είναι η Aντιγόνη, η οποία δε διέπραξε τη συγκεκριµένη πράξη παρακινηµένη από πολιτική σκοπιµότητα ή από απληστία, αλλά από αγάπη και από έντονη συναίσθηση του καθήκοντός της προς το νεκρό αδελφό της. Eπιπλέον, µε αυτή την πράξη της εκδηλώνει την πίστη και την αφοσίωσή της στους άγραφους νόµους των θεών. O Kρέων εποµένως, καταλήγει σε εσφαλµένο συµπέρασµα και δεν µπορεί να διακρίνει την αλήθεια πίσω από τις ραδιουργίες που υποψιάζεται, διότι δεν περίµενε ποτέ να αποκαλυφθεί ως δράστης της ταφής µια γυναίκα και µάλιστα συγγενής του, 4
η οποία οδηγήθηκε σε αυτή την πράξη όχι από προσωπικές φιλοδοξίες και υλιστικά κίνητρα, αλλά από την ανιδιοτελή αγάπη προς το νεκρό αδελφό της. B.3. O Kρέοντας στην προσπάθειά του να δικαιολογήσει την απόφασή του να αφήσει άταφο το νεκρό Πολυνείκη, τον παρουσιάζει ως εχθρό της πατρίδας του. Eµφανίζει τις πράξεις του υπερβολικά σκληρές, τονίζοντας πως ήλθε για να καταστρέψει τη χώρα, να πυρπολήσει τους ναούς, τα αγάλµατα των θεών και τα αφιερώµατα. Yποστηρίζει ακόµη ο Kρέοντας ότι ο Πολυνείκης θέλησε να αιµατοκυλήσει τη χώρα µε εµφύλιο πόλεµο και να υποδουλώσει τους κατοίκους της. Oι απόψεις αυτές του Kρέοντα είναι ανάλογες µε τις απόψεις που εκφράζονται από τον ίδιο στους στίχους 282-288. Σε αυτούς τους στίχους ο Kρέοντας για να αποδείξει ότι η ταφή του Πολυνείκη δεν είναι έργο των θεών, υποστηρίζει πως είναι αδύνατο οι θεοί να τιµούν τους κακούς. Kατά τη γνώµη του, ο Πολυνείκης ανήκει σε αυτή την κατηγορία ανθρώπων, διότι ήλθε να κάψει τους ναούς και τα αφιερώµατα, να ερηµώσει τη χώρα και να καταλύσει τους νόµους, δηλαδή να αφανίσει εντελώς τη χώρα του και να στερήσει την ελευθερία από τους κατοίκους της. O Πολυνείκης εποµένως παρουσιάζεται ως άνθρωπος ασεβής, υποχθόνιος και κακόβουλος, γεµάτος µίσος για τους δικούς του. Mε αυτό τον τρόπο ο Kρέοντας στηρίζει την απόφασή του για το νεκρό Πολυνείκη, χωρίς να συνειδητοποιεί ότι και ο ίδιος διαπράττει ύβρη καταπατώντας τους άγραφους θεϊκούς νόµους, που επέβαλλαν την ταφή των νεκρών. Β.4. α. H πρόταση είναι σωστή. β. H πρόταση είναι λανθασµένη. γ. H πρόταση είναι σωστή. δ. H πρόταση είναι λανθασµένη. ε. H πρόταση είναι λανθασµένη. στ. H πρόταση είναι σωστή. ζ. H πρόταση είναι λανθασµένη. η. H πρόταση είναι σωστή. θ. H πρόταση είναι λανθασµένη. ι. H πρόταση είναι σωστή. Β.5. οφθαλµός: µετάνοια: στοργή: επιστήµη: παραγωγή: πυροτέχνηµα: γερουσία: αποτίµηση: κακοδαιµονία: γεωργός: e soqér pq moiam stóqceim ïnep stalai paqgclómour puq sym cóqym tilÿmtar da lomar c m 5
B.6. øqc, ta tar, cóqousi, ûl m, dijai tata, e pe m, lem,»peqet lym, jq ptou, öswe B.7. γέρων: κατηγορούµενο ÄmejtÇ: σύστοιχο αντικείµενο puq sym: τελική µετοχή tilÿmtar: κατηγορηµατική µετοχή dija yr: επιρρηµατικός προσδιορισµός του τρόπου. Επιµέλεια: ΓΡΗΓΟΡΑΤΟΥ Ι. ΣΙΤΑΡΑ Φ. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ Α. 6