Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Νομικής, Τομέας Δημοσίου Δικαίου Π.Μ.Σ. Δημοσίου Δικαίου Μάθημα: Συνταγματικό Δίκαιο Διδάσκοντες: Δημητρόπουλος Ανδρ., Αντωνίου Θ. Θέμα: Η Ελληνική Στατιστική Αρχή ως Ανεξάρτητη Αρχή Εισήγηση: Καμπισιούλης Γεώργιος Εισαγωγικές Παρατηρήσεις Η Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛ.ΣΤΑΤ.) είναι ανεξάρτητη Αρχή και δεν υπόκειται στον έλεγχο κυβερνητικών οργάνων ή άλλης διοικητικής Αρχής. Η λειτουργία της υπάγεται στον έλεγχο της Βουλής των Ελλήνων. Διέπεται από τις διατάξεις του Νόμου 3832/2010 και ασκεί όλες τις αρμοδιότητες της Γενικής Γραμματείας Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδος (Γ.Γ. Ε.Σ.Υ.Ε.) που προβλέπονται στο άρθρο 1 του Προεδρικού Διατάγματος 224/1986 "Σύσταση Γενικής Γραμματείας Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδος (ΕΣΥΕ)", κάθε άλλη αρμοδιότητά της που προβλέπεται στην κείμενη νομοθεσία, καθώς και τις αρμοδιότητες που καθορίζονται από τον παραπάνω νόμο, από τον Κανονισμό (ΕΚ) Νο 223/2009 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου "σχετικά με τις ευρωπαϊκές στατιστικές " και από οποιαδήποτε άλλη σχετική διάταξη. Το νέο οργανόγραμμα βάσει του Νόμου 3832/2010 δεν είναι ακόμη διαθέσιμο. Συγκρότηση Η ΕΛ.ΣΤΑΤ. συγκροτείται από επτά (7) μέλη εκ των οποίων τα τέσσερα (4) επιλέγονται από τη Διάσκεψη των Προέδρων της Βουλής, με εισήγηση του Υπουργού Οικονομικών. Όσον αφορά στα υπόλοιπα τρία (3) μέλη, ένα μέλος υποδεικνύεται από το Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, ένα μέλος ορίζεται 1
από τον Υπουργό Οικονομικών και ένα από το Σύλλογο των Εργαζομένων της ΕΛ.ΣΤΑΤ. Για τη θέση του Προέδρου, του Αντιπροέδρου και των μελών της ΕΛ.ΣΤΑΤ., επιλέγονται πρόσωπα εγνωσμένου κύρους και υψηλής επιστημονικής κατάρτισης, με ακαδημαϊκή ή επαγγελματική εξειδίκευση στο αντικείμενο της στατιστικής επιστήμης ή συναφών κλάδων ή σε αντικείμενο συναφές προς το αντικείμενο των στατιστικών ερευνών και μελετών. Τα μέλη της ΕΛ.ΣΤΑΤ. διορίζονται για πενταετή θητεία, με απόφαση του Υπουργού Οικονομικών, που δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Η θητεία τους μπορεί να ανανεώνεται για μία μόνο φορά, με όμοια απόφαση και την ίδια διαδικασία. Εγγυήσεις ανεξαρτησίας - Κωλύματα Ο Πρόεδρος και τα μέλη της ΕΛ.ΣΤΑΤ. απολαύουν προσωπικής ανεξαρτησίας κατά την άσκηση των καθηκόντων τους και δεσμεύονται μόνο από το νόμο και τη συνείδηση τους. Ο Πρόεδρος της ΕΛ.ΣΤΑΤ. τελεί υποχρεωτικά σε καθεστώς πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης. Ο Αντιπρόεδρος και τα μέλη της ΕΛ.ΣΤΑΤ. δεν επιτρέπεται να ασκούν οποιοδήποτε έμμισθο ή άμισθο δημόσιο λειτούργημα ή οποιαδήποτε άλλη επαγγελματική δραστηριότητα, επιχειρηματική ή μη, που δεν συμβιβάζονται με την ιδιότητα και τα καθήκοντα μέλους της ΕΛ.ΣΤΑΤ.. Δεν συνιστά ασυμβίβαστο για τον Αντιπρόεδρο και τα λοιπά μέλη της ΕΛ.ΣΤΑΤ. η άσκηση καθηκόντων μέλους Δ.Ε.Π. Α.Ε.Ι. με καθεστώς πλήρους ή μερικής απασχόλησης. Ο Πρόεδρος και τα μέλη της ΕΛ.ΣΤΑΤ. δύνανται να παυθούν, με απόφαση του οργάνου που τους διόρισε, για αδυναμία άσκησης των καθηκόντων τους λόγω κωλύματος, νόσου ή αναπηρίας ή για σπουδαίο λόγο που αφορά την εκτέλεση των καθηκόντων τους, όπως ιδίως η αποκάλυψη εμπιστευτικών θεμάτων, για τα οποία έλαβαν γνώση κατά την άσκηση των καθηκόντων τους, ή η κατάχρηση της θέσης τους για ίδιο, προσωπικό ή εμπορικό όφελος. Τα μέλη της ΕΛ.ΣΤΑΤ., τα οποία απουσιάζουν αδικαιολόγητα επί τέσσερις συνεχείς συνεδριάσεις ή επί οκτώ συνεδριάσεις εντός δωδεκαμήνου, δύνανται να παυθούν από τη θέση τους, με απόφαση 2
του οργάνου που τους διόρισε, μετά από εισήγηση του Προέδρου της ΕΛ.ΣΤΑΤ. Αρμοδιότητες Η ΕΛ.ΣΤΑΤ. αποτελεί μέλος του Ελληνικού Στατιστικού Συστήματος (ΕΛ.Σ.Σ.) και σκοπός της είναι η συστηματική παραγωγή επίσημων στατιστικών, καθώς και η διενέργεια επιστημονικών ερευνών και η κατάρτιση μελετών, οι οποίες: α) αφορούν σε όλους τους τομείς οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας, β) υποστηρίζουν τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, χάραξης και αξιολόγησης πολιτικών της Κυβέρνησης και των φορέων του Δημοσίου (δείκτες αξιολόγησης), γ) υποβάλλονται σε διεθνείς φορείς σύμφωνα με τις υποχρεώσεις της Χώρας και δ) αφορούν στο γενικό κοινό ή σε κατηγορίες χρηστών στατιστικών στοιχείων στο εσωτερικό ή στο εξωτερικό. H ΕΛ.ΣΤΑΤ. ασκεί, μεταξύ άλλων, τις ακόλουθες αρμοδιότητες: α) καταρτίζει και εκτελεί το ετήσιο στατιστικό πρόγραμμα, παράγει και διαχέει με την ιδιότητα της "εθνικής στατιστικής υπηρεσίας" τις επίσημες εθνικές και ευρωπαϊκές στατιστικές της Ελλάδος, β) εκπροσωπεί την Ελλάδα ως "εθνική στατιστική υπηρεσία" στις υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και σε κάθε άλλο αρμόδιο διεθνή οργανισμό, γ) συνεργάζεται με την Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία (Eurostat) και με άλλες υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με τις εθνικές στατιστικές υπηρεσίες των άλλων κρατών μελών, καθώς και με τους φορείς του ΕΛ.Σ.Σ. για στατιστικά θέματα. συμμετέχει, επίσης, σε αρμόδιες ομάδες εργασίας και επιτροπές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και άλλων διεθνών οργανισμών ως "εθνική στατιστική υπηρεσία", δ) μεριμνά για την έγκαιρη, έγκυρη και αποτελεσματική διάχυση της στατιστικής πληροφόρησης, καθώς και για την προαγωγή των στατιστικών θεμάτων και της οικονομικής έρευνας στο πλαίσιο της διεθνούς συνεργασίας της Χώρας. 3
ε) συνεργάζεται και διαβουλεύεται με όλους τους άλλους φορείς του ΕΛ.Σ.Σ. για την ανάπτυξη μεθόδων και συστημάτων για στατιστικούς σκοπούς στους τομείς αρμοδιότητάς τους, στ) αναπτύσσει, διαχέει και συντονίζει την εφαρμογή του Κώδικα Ορθής Πρακτικής της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας (Εurostat), στο πλαίσιο του ΕΛ.Σ.Σ., ζ) μεριμνά για την εμπέδωση των αρχών και μεθόδων παραγωγής αξιόπιστων στατιστικών του Ευρωπαϊκού Στατιστικού Συστήματος από το προσωπικό της και από όλους τους υπόλοιπους φορείς του ΕΛ.Σ.Σ., η) πιστοποιεί ως "επίσημες" στατιστικές που έχουν παραχθεί από άλλους φορείς του ΕΛ.Σ.Σ., με την επιφύλαξη των διατάξεων της παραγράφου 5 του άρθρου 23, σύμφωνα με τις οποίες οι αρμοδιότητες της Τράπεζας της Ελλάδος για την συλλογή στατιστικών στοιχείων δε θίγονται από τις διατάξεις του Νόμου 3832/2010. Η ΕΛΣΤΑΤ, επίσης, με αποφάσεις της που δημοσιεύονται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, ορίζει τις "εθνικές αρχές" που είναι υπεύθυνες για την ανάπτυξη, παραγωγή και διάδοση των ευρωπαϊκών στατιστικών στο πλαίσιο του ΕΛ.Σ.Σ., καθώς και τους φορείς του ΕΛ.Σ.Σ. που έχουν την αρμοδιότητα ή την υποχρέωση συλλογής στατιστικών στοιχείων. Με απόφαση της ΕΛ.ΣΤΑΤ. επιβάλλονται στον προϊστάμενο της αρμόδιας υπηρεσίας ή στο νόμιμο εκπρόσωπο του νομικού προσώπου δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου ή στο φυσικό πρόσωπο Διοικητικές κυρώσεις, για παράβαση των υποχρεώσεων τους που προβλέπονται από τον παρόντα νόμο, τον Κανονισμό Στατιστικών Υποχρεώσεων των φορέων του ΕΛ.Σ.Σ. και από κάθε άλλη διάταξη που αφορά τις υποχρεώσεις πρόσβασης σε πηγές, μητρώα ή αρχεία ή την παροχή στοιχείων, για την ανάπτυξη, παραγωγή και διάδοση στατιστικών. Οι Διοικητικές κυρώσεις επιβάλλονται πάντοτε ύστερα από ακρόαση του προϊσταμένου της αρμόδιας υπηρεσίας ή του νόμιμου εκπροσώπου του νομικού προσώπου δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου ή του φυσικού προσώπου και είναι ανάλογη προς τη βαρύτητα και τις συντρέχουσες περιστάσεις. Η υποτροπή συνιστά επιβαρυντική περίπτωση για την επιμέτρηση της διοικητικής κυρώσεως. 4
Ιστορική Ανασκόπηση 1828: διενεργείται η 1η Απογραφή Πληθυσμού. 1836: δημιουργείται Ειδικό Γραφείο Οικονομικών στο Υπουργείο Εσωτερικών, το οποίο οργανώνει Απογραφές με βάση διοικητικές πηγές, εργασία που επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο μέχρι το 1845 και σε αραιότερα χρονικά διαστήματα αργότερα (1848, 1853,1856). 1860: το Γραφείο Οικονομικών χωρίζεται σε τέσσερα (4) Τμήματα, ένα από τα οποία ονομάζεται Τμήμα Στατιστικής. Είναι η πρώτη φόρα που συνιστάται μέσα στη δημόσια διοίκηση μια Ειδική Υπηρεσία Στατιστικής. 1861: διενεργούνται η Απογραφή Πληθυσμού και η Απογραφή Γεωργίας. 1910: αρχίζει ο εκσυγχρονισμός της δημόσιας διοίκησης και, κατά συνέπεια, και της Ειδικής Υπηρεσίας Στατιστικής. Δημιουργείται Τμήμα Στατιστικής στο τότε συσταθέν Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, που αργότερα αναβαθμίζεται σε Κεντρική Διεύθυνση Στατιστικής και έχει την ευθύνη της συλλογής, επεξεργασίας και δημοσίευσης όλων των εθνικών στατιστικών που αναφέρονται στον πληθυσμό, τη φυσική κίνηση πληθυσμού και τη μετανάστευση, στην παραγωγή γεωργίας, βιομηχανίας, βιοτεχνίας και συναφών κλάδων, καθώς και στις μεταφορές, το εσωτερικό / εξωτερικό εμπόριο, τις επικοινωνίες, τη δικαιοσύνη, τις τιμές κλπ. Συγκροτείται Συμβούλιο Στατιστικής από Καθηγητές Πανεπιστημίου και εκπροσώπους των Εμπορικών και Βιομηχανικών Επιμελητηρίων. Κυριότερες στατιστικές εργασίες της περιόδου αυτής είναι: η Απογραφή Γεωργίας και οι Έρευνες Τιμών των βασικών καταναλωτικών αγαθών (1911), οι Απογραφές Πληθυσμού στα νέα εδάφη που προσαρτήθηκαν (1913), η Βιομηχανική Απογραφή και η Απογραφή Πληθυσμού (1920), καθώς και η Απογραφή Προσφύγων από τη Μικρά Ασία (1923). 1925: γίνεται η σύσταση της Γενικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδος μέσα στο Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, που συγκεντρώνει όλες τις κρατικές στατιστικές. 1929: εκδίδεται για πρώτη φορά το Μηνιαίο Στατιστικό Δελτίο. 5
1930: εκδίδεται η Στατιστική Επετηρίδα της Ελλάδος. Κυριότερες στατιστικές εργασίες της περιόδου αυτής είναι: η Απογραφή Πληθυσμού, η Έρευνα στις Βιβλιοθήκες και τον Τύπο και η Έρευνα Οικογενειακών Προϋπολογισμών Βιομηχανικών Εργατών (1929), η Απογραφή Βιομηχανικών Επιχειρήσεων (1930), η Απογραφή Πληθυσμού και Γεωργίας (1940), η Απογραφή Γεωργίας (1950) και η Απογραφή Πληθυσμού (1951). 1956: Με το Ν.Δ. 3627/56 οργανώνεται η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος και με το ίδιο Διάταγμα: Υιοθετείται συγκεντρωτικό σύστημα στατιστικής οργάνωσης. Καθιερώνεται η λειτουργική και τεχνική ανεξαρτησία της Στατιστικής Υπηρεσίας. Διασφαλίζεται ο συντονισμός των κρατικών υπηρεσιών που ασχολούνται με τη συλλογή και επεξεργασία στατιστικών στοιχείων, τα οποία προκύπτουν, κυρίως, από τις διοικητικές λειτουργίες τους. Εισάγεται η αρχή της εμπιστευτικότητας των στοιχείων. Με το Ν.2392/96 καθίσταται υποχρεωτική η παροχή των ζητούμενων στοιχείων από εκείνους προς τους οποίους απευθύνεται η Γ.Γ. ΕΣΥΕ (άτομα, επιχειρήσεις, κρατικές αρχές, οργανισμοί δημόσιοι - ιδιωτικοί, οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης κλπ.). 2010: Με το Ν.3832/10 δημιουργείται το Ελληνικό Στατιστικό Σύστημα (ΕΛ.Σ.Σ) και συστήνεται η Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛ.ΣΤΑΤ.) ως Ανεξάρτητη Αρχή και λειτουργεί πλέον ως Ανεξάρτητη Αρχή υπαγόμενη στον έλεγχο της Βουλής των Ελλήνων. 6