Ενοποίηση της Ευρωπαϊκής Αγοράς Ενέργειας:

Ενοποίηση της Ευρωπαϊκής Αγοράς Ενέργειας: πώς επηρεάζεται το περιβάλλον και ο λογαριασμός του ρεύματος Δρ. Αθανάσιος Δαγούμας Επ. Καθηγητής Οικονομικής της Ενέργειας & των Φυσικών Πόρων, Πανεπιστήμιο Πειραιά

Δομή Παρουσίασης πάνω σε Βασικά Ερωτήματα Ποιοι είναι οι βασικοί λόγοι που θέλουμε ενοποίηση της ενεργειακής αγοράς? Δεν υπάρχει; Αφού είμαστε ήδη στην Ευρώπη! Τι απαιτείται για να γίνει? Υποδομές και σύγκλιση τιμών. Τι είναι οι ενεργειακές αγορές? Υπάρχουν χρηματιστήρια ενέργειας? Πως προκύπτουν οι τελικές τιμές ενέργειας? Αν γίνει η ενοποίηση, ποιες οι επιπτώσεις για τον τελικό καταναλωτή, την ενεργεαική ασφάλεια και το περιβάλλον; 2/32

Βασικά κίνητρα Ανταγωνιστική τιμή ενέργειας, η οποία σημαίνει ανταγωνιστικότητα της οικονομίας Ενίσχυση της Ενεργειακής ασφάλειας (Ρωσία- Ουκρανία) Περιβαλλοντικοί/κλιματικοί στόχοι 3/32

Ανταγωνιστική τιμή ενέργειας επηρεάζει την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας Πηγή: USA EIA

Ανταγωνιστική τιμή ενέργειας επηρεάζει την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας

Ενεργειακή εξάρτηση από Ρωσία & Ουκρανία 7

Ποιοι είναι οι βασικοί λόγοι που θέλουμε ενοποίηση της ενεργειακής αγοράς? Δεν υπάρχει; Αφού είμαστε ήδη στην Ευρώπη! Τι απαιτείται για να γίνει? Υποδομές και σύγκλιση τιμών. Τι είναι οι ενεργειακές αγορές? Υπάρχουν χρηματιστήρια ενέργειας? Πως προκύπτουν οι τελικές τιμές ενέργειας? Αν γίνει η ενοποίηση, ποιες οι επιπτώσεις για τον τελικό καταναλωτή, την ενεργεαική ασφάλεια και το περιβάλλον; 8/32

Γιατί χρειαζόμαστε ενοποίηση Σύμφωνα με την Ενοποιημένη απόδοση της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης: «Η εσωτερική αγορά περιλαμβάνει χώρο χωρίς εσωτερικά σύνορα μέσα στον οποίο εξασφαλίζεται η ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων, των προσώπων, των υπηρεσιών και των κεφαλαίων σύμφωνα με τις διατάξεις των Συνθηκών.» 9/32

Η ενέργεια δεν είναι εμπόρευμα? Η ενέργεια είναι εμπόρευμα (commodity), οπότε μπορεί να διακινηθεί ελεύθερα μεταξύ των κρατών-μελών. Όμως ο ηλεκτρισμός και το φυσικό αέριο είναι grid-bound, δηλαδή εξαρτώνται από την ύπαρξη γραμμών μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας και αγωγών φυσικού αερίου. Απαιτούνται σημαντικά έργα υποδομών και αυξημένες ανάγκες συντήρησης τους. 10/32

Αγωγοί φυσικού αερίου 12/32

Σταθμοί αποθήκευσης και επανεριοποίησης υγροποιημένου φυσικού αερίου Σταθμός Ρεβυθούσας του ΔΕΣΦΑ Πλωτός Σταθμός CNG ή LNG, ανάλογα με την απόσταση 13/32

Γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας Εναερίτες του ΑΔΜΗΕ σε έργα συντήρησης 14/32

Πόντιση και συντήρηση υποβρύχιου καλωδίου 15/32

Ενοποίηση ενεργειακής αγοράς Για να έχουμε ενοποιημένη αγορά ενέργειας, χρειαζόμαστε σημαντικές επενδύσεις για ενεργειακή διασύνδεση των κρατών. Η οποία όμως πρέπει να γίνει με οικονομικά κριτήρια, δηλαδή να γίνουν εκεί που υπάρχουν σημαντικές αποκλίσεις στο κόστος ενέργειας, μεταξύ κρατών. 16/32

Χονδρεμπορικές τιμές ηλεκτρισμού σε Ευρωπαικά χρηματιστήρια ενέργειας 17/32

Ενεργειακές τιμές Νοικοκυριών στα κράτη μέλη της Ε.Ε.

Ενοποίηση ενεργειακής αγοράς Καθόλου εύκολη απόφαση, γιατί η ενέργεια έχει ειδικό βάρος στην πολιτική μιας χώρας. Οι χώρες θέλουν φθηνή ενέργεια (που μπορεί να είναι εισαγόμενη), αλλά ταυτόχονα θέλουν και εγχώρια ενέργεια για να μην είναι ευάλωτες σε ενεργειακές κρίσεις, εγχώριες θέσεις εργασίες, υποστήριξη εγχώριων επενδύσεων (lobbying) μη απαξίωση εγχώριων υπαρχουσών υποδομών 19/32

Πως επιλέγονται ποιες υποδομές θα γίνουν? Κάθε Κ-Μ έχει το δικό του ενεργειακό σχεδιασμό, αλλά και η Ε.Ε. έχει τη διή της στρατηγική. Στις 18 Νοεμβρίου 2015, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε κατάλογο 195 έργων ενεργειακής υποδομής καίριας σημασίας γνωστών ως έργων κοινού ενδιαφέροντος για την ολοκλήρωση των ευρωπαϊκών ενεργειακών αγορών και τη διαφοροποίηση των πηγών (Ενεργειακή Ασφάλεια), Περιλαμβάνει 108 έργα ηλεκτρικής ενέργειας, 77 φυσικού αερίου, 7 πετρελαίου και 3 για έξυπνα δίκτυα, τα οποία θα συμβάλουν στην επίτευξη των ενεργειακών και κλιματικών ευρωπαϊκών στόχων και θα αποτελέσουν ακρογωνιαίους λίθους της Ευρωπαϊκής 20/32 Ενεργειακής Ένωσης

Πως επιλέγονται ποιες υποδομές θα γίνουν? Τα βασικά κριτήρια είναι: η ροή ενέργειας από το φθηνότερο σύστημα προς το ακριβότερο (άρα σύγλιση τιμών ενέργειας απαιτείται price signal το οποίο το προσδιορίζουν οι ενεργειακές αγορές) και η ενίσχυση της Ενεργειακής Ασφάλειας, το οποίο πρακτικά σημαίνει ενίσχυση των εγχώριων πηγών ενέργειας και διαφοροποίηση πηγών και οδεύσεων ενέργειας με παράλληλη επίτευξη περιβαλλοντικών/κλιματικών στόχων και στόχων ενεργειακής αποδοτικότητας 21/32

Έργα Κοινού Ενδιαφέροντος

Έργα Κοινού Ενδιαφέροντος Ελληνικού ενδιαφέροντος 12 υποβλήθηκαν ως Projects of Common Interest (PCIs) Ελληνικού ενδιαφέροντος χαρακτηρίστικα ως fast-track για την ταχύτερη υλοποίηση τους Project of Common Interest 1 Underground storage facility in South Kavala 2 Floating LNG terminals either in Kavala and/or Alexandroupolis 3 Trans Adriatic Pipeline (TAP) 4 East-Med Pipeline 5 Interconnector Greece-Bulgaria (IGB) 6 Euro-Asia electricity interconnector R e s t 2 nd Electricity interconnection with Bulgaria, Hydro pumping storage, Reverse gas flow to Bulgaria, Gas Compressor Station in Evros, Interconnector Turkey-Greece-Italy (ITGI) 5 3 2 1,2 6 4

Βασικά για τις Ενεργειακές αγορές Συμφωνήσαμε ότι χρειάζονται υποδομές. Αν υλοποιηθούν οι υποδομές, θα επωφεληθεί ο καταναλωτής ή απλά θα γίνει αναδιανομή κερδών μεταξύ των εταιριών? Ας δούμε πως δουλεύουν οι Ενεργειακές Αγορές. 25/32

Ενεργειακές αγορές Ενεργειακές Αγορές είναι Αγορές που σχετίζονται με το εμπόριο ενεργειακών αγαθών ή παραγώγων αυτών. Τα ενεργειακά αγαθά που μπορούν να εμπορεύονται είναι: Ηλεκτρισμός (ηλεκτρική ενέργεια, ηλεκτρική ισχύς και επικουρικές υπηρεσίες) Φυσικό αέριο (και παράγωγα του) Πετρέλαιο (και παράγωγα του) Άδειες Ρύπανσης Πράσινα Πιστοποιητικά Λευκά Πιστοποιητικά 26/32

Ενεργειακές αγορές- Χρηματοοικονομικά παράγωγα Χρηματοοικονομικά παράγωγα: Συμβόλαια Μελλοντικής Εκπλήρωσης (Futures) Δικαιώματα Προαίρεσης (Options) Ανταλλαγές (Swaps) Εγγυήσεις (Warrants) Υπάρχουν και παράγωγα, όπου ο αντισυμβαλλόμενος δεν είναι το Χρηματιστήριο, τα οποία διασφαλίζουν εμπιστευτικότητα όχι όμως και την εγγύηση της αγοράς. (Over the Counter OTC) 27/32

Χρηματοοικονομικά παράγωγα Τα Χρηματικοοικονομικά Παράγωγα χωρίζονται με το αν διαπραγματεύονται ή όχι σε χρηματιστήρια. Βασικά είδη Χρηματιστηριακών Παραγώγων (που εμπορεύονται π.χ. στο Χρηματιστήριο Παραγώγων Αθηνών ): Συμβόλαια Μελλοντικής Εκπλήρωσης (Futures) Συμβόλαιο για αγορά/πώληση συγκεκριμένης Ποσότητας αγαθού σε προοσυμφωνημένη τιμή αγαθού και σε συγκεκριμένη μελλοντική ημερομηνία Δικαιώματα Προαίρεσης (Options) Συμφωνία που δίνει την επιλογή και όχι την υποχρέωση για αγορά/πώληση αγαθού σε προσυμφωνημένη τιμή εξάσκησης κατά τη διάρκεια μίας χρονικής περιόδου ή σε μία συγκεκριμένη μελλοντική ημερομηνία Ανταλλαγές (Swaps) συμφωνία μεταξύ δύο μερών να ανταλλάξουν χρηματορροές σε μια περίοδο στο μέλλον (e.g. interest rates, currency, equity, commodity, credit default swaps) Εγγυήσεις (Warrants) Παρόμοιο με το δικαίωμα προαίρεσης, όμως πωλείται μόνο από χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς που ήδη έχουν στην κατοχή τους τα υποκείμενα προϊόντα Υπάρχουν και Παράγωγα όπως Προθεσμιακά Συμβόλαια (όμοια με τα Futures) και Ανταλλαγές (Swaps), όπου ο αντισυμβαλλόμενος δεν είναι το Χρηματιστήριο, τα οποία διασφαλίζουν εμπιστευτικότητα όχι 28/32 όμως και την εγγύηση της αγοράς. (Over the Counter OTC)

Οργάνωση Ενεργειακών Αγορών Οι φορείς που εμπλέκονται στην οργάνωση των αγορών είναι οι εξής: 1. Εποπτεύων οργανισμός - Ρυθμιστής Δημόσιος φορέας (π.χ. η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας). 1. Χρηματιστήριο ενέργειας ή Λειτουργός της Αγοράς ενέργειας Εταιρία με ειδικότητα σε λειτουργία αγορών (π.χ ΛΑΓΗΕ, ΑΔΜΗΕ, ΔΕΣΦΑ). 3. Διαχειριστές Δικτύων (Μεταφοράς & Διανομής) Ενεργειακές εταιρίες που διαθέτουν τεχνογνωσία, αποθηκευτικούς χώρους και διαχείριση των δικτύων ενέργειας για την εκτέλεση των φυσικών ανταλλαγών (π.χ. ΑΔΜΗΕ, ΔΕΣΦΑ, ΔΕΔΔΗΕ, ΕΠΑ). 4. Συμμετέχοντες στην Χονδρεμπορική αγορά. Ιδιωτικές εταιρίες παραγωγής, προμήθειας & εμπορίας τόσο στο φυσικό μέρος της αγοράς όσο και τον τομέα των παραγώγων. 5. Συμμετέχοντες στην λιανεμπορική. Εταιρίες παραγωγής, προμήθειας στην λιανεμπορική αγορά και οι τελικοί καταναλωτές (διμερή συμβόλαια). 6. Παροχή υπηρεσιών στους συμμετέχοντες της αγοράς (εκπαίδευση, τεχνικές και οικονομικές συμβουλές, internet sites, e- commerce, εκτέλεση εντολών, banking, κλπ.) 29/32

Ενεργειακό Κόστος

Λογαριασμός ηλεκτρισμού

Λογαριασμός φυσικού αερίου

Χρονοδιάγραμμα Ημερήσιου Ενεργεαικού Προγραμματισμού

Εκκίνηση & σβέση μονάδων ηλεκτροπαραγωγής

Προσφορά έγχυσης μονάδος ηλεκτροπαραγωγής Κανόνας 30% που καταργήθηκε το 2014

Τι σημαίνει ενοποίηση ενεργειακής αγοράς

Ενεργειακό Κόστος

Αποτελέσματα της Ενοποίηση Ενεργειακής αγοράς Ανταγωνισμός σημαίνει μείωση του ενεργειακού κόστους και των τελικών τιμολογίων. Αναμένεται να υπάρξει μείωση του κόστους ενέργειας λόγω ροής ενέργειας από το φθηνότερο προς το ακριβότερο σε κάποιες όμως χώρες, που είναι φθηνές, μπορεί αν υπάρξει άυξηση Αύξηση του κόστους δικτύου λόγω της υλοποίησης των επενδύσεων σε υποδομές οι οποίες όμως θα γίνουν με οικονομικά κριτήρια δηλαδή το κόστος τους θα έχει γρήγορο pay-back period- και ταυτόχρονα θα προκαλεί πτώση του κόστοςυ ενέργειας Η φορολογία είναι θέμα της εκάστοτε εθνικής ενεργειακής ή δημοσιονομικής πολιτικής 47/32

Αποτελέσματα της Ενοποίηση Ενεργειακής αγοράς Επίσης αναμένεται να ενισχυθεί η ενεργειακή ασφάλεια, αν και σε κάποιες χώρες μπορεί να αυξηθεί η ενεργεαική εξάρτηση από άλλες Η διείσδυση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και φιλοπεριβαλλοντικών τεχνολογιών είναι θέμα Ευρωπαικής αλλά και εθνικής πολιτικής. Αναμένεται να ενισχύσουν το μερίδιο τους Οι οικονομικά αποδοτικά ΑΠΕ (με χαμηλό σταθμισμένο κόστος ηλεκτροπαραγωγής - LCOE) αναμένεται να αυξήσουν το μερίδιο τους σε κάθε περίπτωση (π.χ. Αιολικά στα νησιά) Προτεραιότητα όμως είναι η ενεργειακή αποδοτικότητα και εξοικονόμηση ενέργειας 48/32

Ευχαριστώ για την Προσοχή σας! Δρ. Αθανάσιος Δαγούμας dagoumas@unipi.gr

Συγκριτικά στοιχεία ενεργειακού κόστους

Ενεργειακές τιμές Νοικοκυριών στα κράτη μέλη της Ε.Ε.

% αλλαγή κόστους ηλεκτρικής ενέργειας στην Ε.Ε.

% αλλαγή κόστους φυσικού αερίου στην Ε.Ε.

Τιμές ηλεκτρισμού στην Ε.Ε.

Τιμές Φυσικού Αερίου στην Ε.Ε.

Κόστος Δικτύου

Κόστος Δικτύου Ηλεκτρισμού

Κόστος Συστήματος Μεταφοράς Ηλεκτρισμού

Δίκτυο Φυσικού Αερίου

Φόροι & Τέλη

ΦΠΑ στον Ηλεκτρισμό

ΦΠΑ στο Φυσικό Αέριο

ΕΤΜΕΑΡ

ΕΦΚ στον Ηλεκτρισμό

ΕΦΚ στο Φυσικό Αέριο

Η σημαντική διαφοροποίηση στο κόστος δικτύου, αποδίδεται στις τοπολογικές, περιβαλλοντικές και τεχνικο-οικονομικές διαφορές των δικτύων, στην ποιότητα των υπηρεσιών και στον τρόπο επιμερισμό του κόστους Επιμέρους Συγκρίσεις Σύγκλιση στις χονδρικές τιμές ηλεκτρισμού Αύξηση ανταγωνισμού market coupling Διαχωρισμός παραγωγής από το σύστημα Πτώση τιμών ρύπων Διείσδυση ΑΠΕ Αύξηση σε Φόρους / Τέλη για στήριξη ΑΠΕ ή άλλων πολιτικών (π.χ. πράσινη δημοσιονομική πολιτική)