ΕΘΝΙΚΟΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΕΘΝΙΚΟΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΗΜΕΡΙ Α ΤΕΕ, 20.9.06 Θέµα: «Χωροταξική θεώρηση της ενεργειακής αξιοποίησης λιγνιτικών κοιτασµάτων. Συµβολή στην εθνική και περιφερειακή ανάπτυξη». Ζαραφίδης, Χ. Ρούµπος ηµόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισµού / Γενική διεύθυνση ορυχείων Περίληψη Η αειφόρος ή βιώσιµη ανάπτυξη στον τοµέα της ηλεκτροπαραγωγής σχετίζεται άµεσα µε τη βέλτιστη αξιοποίηση των λιγνιτικών κοιτασµάτων, σε συνδυασµό µε την προστασία του περιβάλλοντος. Κατά τη διαδικασία λήψης ανάλογων στρατηγικών αποφάσεων, συµπεριλαµβανοµένων και των αποφάσεων χωροθέτησης των έργων που συνδέονται άµεσα (αποθέσεις αγόνων υλικών) ή έµµεσα (µετεγκαταστάσεις οικισµών) µε την µεταλλευτική δραστηριότητα, τίθενται διάφοροι τεχνικοί, τεχνολογικοί, οικονοµικοί και κοινωνικοί όροι και προτεραιότητες µε κύριο γνώµονα τη διασφάλιση της ασφάλειας τροφοδοσίας και την ανταγωνιστικότητα των ενεργειακών συστηµάτων. Η παρούσα εργασία απαρτίζεται από τις ακόλουθες ενότητες. Αρχικά παρουσιάζεται η οικονοµική διάσταση των έργων αξιοποίησης των λιγνιτικών κοιτασµάτων και η συµβολή τους στην εθνική και περιφερειακή ανάπτυξη. Ακολουθεί η περιγραφή των έργων περιβαλλοντικής διαχείρισης µε ιδιαίτερη έµφαση στην αποκατάσταση των νέων εδαφών που προκύπτουν µετά την ολοκλήρωση των εξορυκτικών εργασιών αλλά και στις νέες χρήσεις γης. Τέλος, µε βάση τις προηγούµενες ενότητες, προτείνονται κριτήρια και κατάλληλοι δείκτες χωροθέτησης των έργων εκµετάλλευσης. 1. Εισαγωγή Ο λιγνίτης αποτελεί το εθνικό καύσιµο για την Ελλάδα, δεδοµένου ότι συµµετέχει στην ηλεκτροπαραγωγή µε ποσοστό 65-70% του διασυνδεδεµένου δικτύου. Είναι καύσιµο στρατηγικής σηµασίας για τη ΕΗ και για τη χώρα, γιατί έχει χαµηλό κόστος εξόρυξης, σταθερή και άµεσα ελέγξιµη τιµή και παρέχει σταθερότητα και ασφάλεια στον εφοδιασµό καυσίµου. Συγχρόνως, προσφέρει χιλιάδες θέσεις εργασίας στην ελληνική περιφέρεια, ιδιαίτερα σε περιοχές που εµφανίζουν µεγάλα ποσοστά ανεργίας. Ο λιγνίτης έχει συντελέσει σε µέγιστο βαθµό στην αύξηση του εθνικού προϊόντος. Τα έργα της εκµετάλλευσης των λιγνιτικών κοιτασµάτων αποτελούν σηµαντικό σε µέγεθος και ποιότητα τµήµα του ορυκτού πλούτου της περιφέρειας, διαδραµατίζουν πρωτεύοντα ρόλο σε νοµαρχιακό και περιφερειακό επίπεδο και συνεπώς σχετίζονται άµεσα µε τον εθνικό χωροταξικό σχεδιασµό. Επισηµαίνεται ότι αποτελεί στόχο του χωροταξικού σχεδιασµού της περιφέρειας η ολοκληρωµένη αξιοποίηση των ορυκτών πρώτων υλών. 1

Ο χωροταξικός σχεδιασµός έχει ως κύριο αντικείµενο την οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη. Κατά συνέπεια, ο στρατηγικός σχεδιασµός των έργων εκµετάλλευσης λιγνιτικών κοιτασµάτων, λόγω της καθοριστικής συµβολής τους στην εθνική και περιφερειακή ανάπτυξη, συναρτάται σε µεγάλο βαθµό µε τον αντίστοιχο χωροταξικό σχεδιασµό. Λόγω της µεγάλης γεωγραφικής εξάπλωσης των λιγνιτικών κοιτασµάτων και του µεγάλου µεγέθους των βέβαιων αλλά και των πιθανών και δυνατών αποθεµάτων, η σηµασία του χωροταξικού σχεδιασµού των επιφανειακών ορυχείων εξόρυξης λιγνίτη καθίσταται σηµαντική στο γενικότερο πλαίσιο της ενεργειακής αξιοποίησης των κοιτασµάτων. Στο Σχήµα 1 παρουσιάζονται τα εκµεταλλεύσιµα αποθέµατα των σηµαντικότερων λιγνιτικών κοιτασµάτων της Ελλάδας. ΧΑΡΤΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΙΜΩΝ ΛΙΓΝΙΤΙΚΩΝ ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΩΝ Βόρεια Ελλάδα υτική Μακεδονία (54,0%) Αποθέµατα: 1.579 εκ. τόνοι * ράµα (30,7%) Αποθέµατα: 900 εκ. τόνοι - Ελασσόνα (5,8%) Αποθέµατα: 169 εκ. τόνοι Νότια Ελλάδα Μεγαλόπολη (9,5%) Αποθέµατα: 279 εκ. τόνοι Λιγνιτικά κοιτάσµατα για τα οποία η ΕΗ Α.Ε. έχει το αποκλειστικό δικαίωµα εκµετάλλευσης Τα δικαιώµατα Ερευνας έληξαν 2005. *189 εκ. τόνοι ανήκουν σε 39 ιδιωτικές παραχωρήσεις Σχήµα 1: Χάρτης εκµεταλλεύσιµων ελληνικών λιγνιτικών κοιτασµάτων αποθέµατα 1.1.2006) (από Γενικά, οι πλευρές της εξορυκτικής δραστηριότητας που µελετήθηκαν συστηµατικότερα από τη γεωγραφική έρευνα είναι δυνατόν να συγκεντρωθούν στις παρακάτω ενότητες (Κάρκα, 2001): (i) Η χωροθέτηση και η χωρική κατανοµή των εκµεταλλεύσεων. Με δεδοµένο ότι η θέση στην οποία αναπτύσσεται ένα κοίτασµα δεν µπορεί να µεταβληθεί, οι παράµετροι σχεδιασµού ενός ορυχείου που έχουν σχέση µε την χωροθέτηση δραστηριοτήτων και τον καθορισµό χρήσεων γης αφορούν τον καθορισµό της έκτασης και των ορίων του ορυχείου, την ανάπτυξη αποθέσεων αγόνων υλικών και άλλων αποβλήτων και την κατασκευή βοηθητικών εγκαταστάσεων (συνεργείων, µονάδων εµπλουτισµού, κτιρίων, κλπ). 2

(ii) Ο ρόλος της µεταλλευτικής δραστηριότητας στην κοινωνικοοικονοµική και χωρική οργάνωση των περιοχών που αυτή επηρεάζει. Ειδικά στην περίπτωση επιφανειακών ορυχείων που λαµβάνουν µεγάλη οριζόντια εξάπλωση, η οποία προϋποθέτει την καταστροφή οικισµών, η επιλογή της θέσης µετεγκατάστασης των τελευταίων και η ανάληψη των δαπανών που προϋποθέτει ένα τέτοιο έργο αποτελούν ζητήµατα που επηρεάζουν καθοριστικά την οικονοµικότητα της µεταλλευτικής δραστηριότητας. (iii) οι επιπτώσεις που προκαλεί στο περιβάλλον και οι τρόποι και µέθοδοι αποκατάστασης των θιγόµενων περιοχών και επιχειρήσεων. (iv) η αντιµετώπιση των προβληµάτων που προκύπτουν από την παύση της εξορυκτικής δραστηριότητας και η επαναχρησιµοποίηση των εγκαταλελειµµένων µεταλλευτικών περιοχών. Οι πλευρές αυτές της εξορυκτικής δραστηριότητας έχουν µελετηθεί κυρίως ποιοτικά. Για την ενσωµάτωσή τους στο σύστηµα λήψης αποφάσεων σχετικά µε την ανάπτυξη νέων εκµεταλλεύσεων απαιτείται αντίστοιχη ποσοτική έκφραση. Η λήψη, όµως, των κατάλληλων αποφάσεων θα πρέπει να στηρίζεται σε ένα επαρκώς δοµηµένο σύστηµα, στο οποίο πρέπει να ενσωµατώνονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της µεταλλευτικής βιοµηχανίας. Στο Σχήµα 2 απεικονίζεται παραστατικά η θέση του υπευθύνου λήψης των αποφάσεων σε σχέση µε το γενικότερο περιβάλλον και οι παράγοντες που υπεισέρχονται στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων (Guitouni &Martel,1998, Vale, 1998 ). Πολιτικό περιβάλλον Οικονοµικό περιβάλλον Κοινωνικό περιβάλλον Tεχνολογικό περιβάλλον Πολιτιστικό περιβάλλον Υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων Φυσικό περιβάλλον Ψυχολογικοί Παράγοντες Είδος απόφασης Χρονικός προγραµµατισµός Σχήµα 2: Γενική θεώρηση των παραγόντων που υπεισέρχονται στη διαδικασία λήψης αποφάσεων (Προσαρµογή από αντίστοιχο διάγραµµα, Guitouni και Martel, 1998) Η εµφάνιση συγκεκριµένης λιγνιτοφορίας σε µια περιοχή δεν συσχετίζεται συνήθως µε τον τρόπο κατανοµής των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Συνεπώς, η ορθολογική λήψη των αποφάσεων για την αξιοποίηση των λιγνιτικών κοιτασµάτων πρέπει να συνδέεται και µε το προσδοκώµενη όφελος. Από την άποψη αυτή, η γνώση του γεωγραφικού χώρου στον οποίο θα 3

αναπτυχθούν τα εξορυκτικά έργα θεωρείται απαραίτητη. Τα επιµέρους θέµατα περιλαµβάνουν τα ακόλουθα στοιχεία του χώρου: Την χωρική διάσταση του κοιτάσµατος και τα αντίστοιχα χαρακτηριστικά του Τα χαρακτηριστικά του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, τα προβλήµατα που παρουσιάζονται στην περιοχή της µελέτης καθώς και ο προσδιορισµός των αιτίων που τα προκάλεσαν Την γεωγραφική κατανοµή των πόρων σε σχέση και µε την κατανάλωση Τα δίκτυα τεχνικών υποδοµών Τις χρήσεις γης Τα επιµέρους αυτά θέµατα θα πρέπει να ενσωµατώνονται στο αντίστοιχο µοντέλο λήψης αποφάσεων. 2. Συµβολή του λιγνίτη στην εθνική και περιφερειακή ανάπτυξη 2.1. Οικονοµικότητα του λιγνίτη Ο λιγνίτης είναι καύσιµο στρατηγικής σηµασίας για τη ΕΗ και για τη χώρα, γιατί έχει χαµηλό κόστος εξόρυξης, σταθερή και άµεσα ελέγξιµη τιµή και παρέχει σταθερότητα και ασφάλεια στον εφοδιασµό καυσίµου. Συγχρόνως, προσφέρει χιλιάδες θέσεις εργασίας στην ελληνική περιφέρεια, ιδιαίτερα σε περιοχές που εµφανίζουν µεγάλα ποσοστά ανεργίας. Ο λιγνίτης έχει συντελέσει τα µέγιστα στην αύξηση του εθνικού προϊόντος. Η ΕΗ Α.Ε. στηρίζοντας τις τελευταίες 10ετίες την ηλεκτροπαραγωγή στο λιγνίτη εξασφάλισε, χάρις σ ένα εκτεταµένο επενδυτικό πρόγραµµα, τις χαµηλότερες τιµές ρεύµατος στην Ευρώπη. Στο Σχήµα 3 παρουσιάζονται τα τιµολόγια ηλεκτρικής ενέργειας σε σύγκριση µε τα ευρωπαϊκά τιµολόγια στα οποία φαίνονται οι χαµηλές τιµές σε σχέση µε τον ευρωπαϊκό µέσο όρο. Συγκεκριµένα, στους οικιακούς καταναλωτές το τιµολόγιο της Ελλάδας είναι 6,7 /100kWh 1 (χαµηλότερη τιµή στην Ευρώπη) σε σχέση µε 13,9 /100kWh του ευρωπαϊκού µέσου όρου. Η αντίστοιχη τιµή για τους βιοµηχανικούς καταναλωτές στην Ελλάδα είναι η τρίτη χαµηλότερη (µετά από το Λουξεµβούργο και το Ηνωµένο Βασίλειο) µε τιµή 4,3 /100kWh έναντι 5,2 /100kWh του ευρωπαϊκού µέσου όρου. 1 Τιµές 2003 4

Σχήµα 3:. Συγκριτικά στοιχεία τιµολογίων ηλεκτρικής ενέργειας στον ευρωπαϊκό χώρο (Τιµές έτους 2003) 2.2. Εξοικονόµηση Συναλλάγµατος Η χρησιµοποίηση του λιγνίτη υποκαθιστά εισαγόµενα καύσιµα ή ηλεκτρική ενέργεια αξίας περίπου 1.150 εκ. /έτος (στοιχεία έτους 2002). Το µέγεθος αυτό από µόνο του προσδιορίζει τη σηµασία της λιγνιτικής δραστηριότητας στην ανάπτυξη της Εθνικής οικονοµίας 2.3. Ασφάλεια Εφοδιασµού Το στοιχείο αυτό προδίδει µεγάλη οικονοµική και πολιτική σηµασία στον ελληνικό λιγνίτη, ιδιαίτερα αν ληφθεί υπόψη ότι υπάρχει σε µεγάλη ποσότητα και εξορύσσεται υπαίθρια και σχετικά εύκολα. Η δυνατότητα µακροπρόθεσµης πρόβλεψης της τιµής του (µε βάση τις αξιόπιστες µεταλλευτικές µελέτες δεν προβλέπεται αύξηση) αναβαθµίζει περαιτέρω τη σηµασία του όσον αφορά την ενεργειακή ασφάλεια της χώρας. 5

2.4. Ο λιγνίτης είναι εγχώριος Ο παράγοντας αυτός έχει ξεχωριστή σηµασία, για τις περιοχές που λειτουργούν τα Ορυχεία και οι θερµοηλεκτρικές µονάδες. Η δραστηριότητα εξόρυξης του λιγνίτη και παραγωγής λιγνίτη αποτέλεσε κύριο µοχλό ανάπτυξης του συνόλου της χώρας αλλά ιδιαίτερα των περιοχών που αναπτύχθηκε η σχετική δραστηριότητα, οι οποίες στερούνταν και άλλων πόρων ανάπτυξης. Όσον αφορά την παραγωγή λιγνίτη (στην οποία δεν συµπεριλαµβάνεται ο άνθρακας), µε βάση τα στοιχεία του έτους 2005, η ΕΗ Α.Ε. αποτελεί τον δεύτερο µεγαλύτερο παραγωγό στην Ευρωπαϊκή Ένωση. 2.5. Απασχόληση Θέσεις εργασίας Η αξιοποίηση των κοιτασµάτων της λεκάνης Πτολεµαΐδας-Αµυνταίου και η λειτουργία των αντίστοιχων ΑΗΣ εξασφαλίζουν περί τις 8.000 θέσεις εργασίας χωρίς να συνυπολογίζονται οι επιπλέον θέσεις εργασίας από τις δορυφορικές επιχειρήσεις, που αναπτύσσονται γύρω από τις δραστηριότητες της ΕΗ. 2.6. Τηλεθέρµανση Στους Νοµούς που υφίσταται παραγωγική διαδικασία εξόρυξης λιγνίτη και παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας διασφαλίζεται η δυνατότητα συµπαραγωγής ηλεκτρικής και θερµικής ενέργειας. Εκτός από τη θέρµανση µε ζεστό νερό που έχει εξασφαλιστεί από τους ατµοηλεκτρικούς σταθµούς για το µεγαλύτερο µέρος των πόλεων Κοζάνης και Πτολεµαΐδας έχει προχωρήσει η εγκατάσταση αντίστοιχων συστηµάτων και στις πόλεις της Φλώρινας, Αµυνταίου, Φιλώτα και Λακκιάς. Ειδικότερα, για τους τρεις τελευταίους οικισµούς η τροφοδοσία γίνεται από τον ΑΗΣ Αµυνταίου. 2.7. Πόρος ανάπτυξης Βιοµηχανικών Περιοχών Στο πλαίσιο του τέλους αυτού η ΕΗ καταβάλλει στις περιφέρειες των περιοχών που αναπτύσσεται λιγνιτική δραστηριότητα, το ποσό των 18 εκ. ετησίως (δεδοµένα 2005). 6

Η θετική συνεισφορά και η συµβολή των έργων λιγνιτοπαραγωγής στην τοπική ανάπτυξη συντελούνται επιπροσθέτως µε: Την προµήθεια εφοδίων από την τοπική αγορά Την κάλυψη των αναγκών σε προσωπικό λειτουργίας από εργαζόµενους που διαµένουν στην ευρύτερη περιφέρεια. Εκτέλεση έργων συντήρησης από συνεργεία της περιοχής, µε παράλληλη µεταφορά τεχνολογίας. Ανάθεση επιµέρους εργασιών σε εργολάβους. ιάθεση χρηµάτων για τοπική ανάπτυξη. Εποµένως, ο λιγνίτης συµβάλλει καθοριστικά στην οικονοµική ανάπτυξη των περιοχών, στις οποίες αναπτύσσονται οι αντίστοιχες εκµεταλλεύσεις ορυχείων. 3. Περιβαλλοντική διαχείριση των έργων εκµετάλλευσης λιγνιτικών κοιτασµάτων Η διερεύνηση της χωρικής διάστασης που παρουσιάζουν τα έργα εκµετάλλευσης λιγνιτικών κοιτασµάτων αποτελεί βασικό παράγοντα διασύνδεσης του χωροταξικού σχεδιασµού µε τον αναπτυξιακό και τον περιβαλλοντικό σχεδιασµό, αφού αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο τόσο των στρατηγικών ανάπτυξης όσο και των πολιτικών προστασίας του περιβάλλοντος σε όλα τα επίπεδα. Στη γενικότερη θεώρηση της αειφόρου ανάπτυξης, η περιβαλλοντική διαχείριση των έργων αποτελεί έναν από τους κύριους στόχους της ενεργειακής πολιτικής που ακολουθείται διεθνώς. Ως ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγµα περιβαλλοντικής διαχείρισης σε έργα αξιοποίησης λιγνιτικών κοιτασµάτων, περιγράφεται η περιβαλλοντική διαχείριση των ορυχείων του Λιγνιτικού Κέντρου υτικής Μακεδονίας (ΛΚ Μ). 3.1. Αποστολή του ΛΚ Μ Το ΛΚ Μ τροφοδοτεί µε λιγνίτη τους ΑΗΣ του λεκανοπεδίου Πτολεµαΐδας - Φλώρινας, οι οποίοι έχουν συνολική εγκατεστηµένη ισχύ 4.413 MW που αντιστοιχεί περίπου στο 40% της συνολικής εγκατεστηµένης ισχύος στη χώρα. Στη υτική Μακεδονία παράγεται πάνω από το 60% της Ηλεκτρικής Ενέργειας και προς τον σκοπό αυτό καταναλώνονται ετησίως περίπου 55 εκ. τόνοι λιγνίτη. Για την εξασφάλιση της ανωτέρω ποσότητας λιγνίτη διακινούνται συνολικά πάνω από 330 εκ. m³ µαζών. Η θερµογόνος δύναµη του παραγόµενου λιγνίτη είναι από 1250 1320 kcal/kgr και θεωρείται χαµηλή σε σχέση µε άλλα στερεά καύσιµα που χρησιµοποιούνται διεθνώς για ηλεκτροπαραγωγή. Η ειδική κατανάλωση καυσίµου είναι 1,86 kg/kwh ή 0,5 kwh/kg. Τα συνολικά αποθέµατα λιγνίτη στη χώρα είναι 3,5 δις τόνοι, από τα οποία πάνω από το 60% βρίσκεται στη υτ. Μακεδονία (Πτολεµαΐδα, Φλώρινα). Με το ρυθµό που καταναλώνεται τα εκµεταλλεύσιµα αποθέµατα επαρκούν για την οµαλή τροφοδοσία των υφισταµένων ΑΗΣ για ακόµη 50 χρόνια. 7

Η εξόρυξη του λιγνίτη ξεκίνησε το 1955 µε τη διάνοιξη του πρώτου λιγνιτικού πεδίου. Σήµερα στο ΛΚ Μ υπάρχουν 4 Ορυχεία που τροφοδοτούν τους αντίστοιχους ΑΗΣ. Ορυχείο Κυρίου Πεδίου ΑΗΣ Πτολεµαΐδας (620 MW) ΑΗΣ ΛΙΠΤΟΛ (43ΜW) Ορυχείο Πεδίου Καρδιάς ΑΗΣ Καρδιάς (1200ΜW) Ορυχείο Νοτίου Πεδίου Ορυχείο Πεδίου Αµυνταίου Ορυχεία Φλώρινας ΑΗΣ Αγ. ηµητρίου (1587ΜW) ΑΗΣ Αµυνταίου (600ΜW) ΑΗΣ Μελίτης (330ΜW) ΣΥΝΟΛΟ : 4.413 ΜW Η εξόρυξη του λιγνίτη γίνεται σε υπαίθρια Ορυχεία που αναπτύσσονται σε ορθές βαθµίδες µε τη Γερµανική µέθοδο της συνεχούς εκσκαφής, µεταφοράς και απόθεσης υλικών. Συνολικά στο ΛΚ Μ υπάρχουν 42 εκσκαφείς µε καδοτροχό διαφόρων µεγεθών, η δυναµικότητα των οποίων φτάνει τα 120.000 m³ το 24ωρο ή 5.000 m³/ h. Υπάρχουν επίσης 16 αποθέτες ανάλογης µεταφορικής ικανότητας και ταινιόδροµοι διαφόρων µεγεθών ως προς το πλάτος ιµάντα συνολικού µήκους 230 Κm. Οι µεγαλύτεροι σε πλάτος ταινιόδροµοι των 2,4 m έχουν µεταφορική ικανότητα 15.000 τόνων/ώρα. Στο ΛΚ Μ υπάρχουν επίσης πάνω από 1.200 ντιζελοκίνητα βοηθητικά µηχανήµατα, φορτηγά, GRADER, εκσκαφείς, (τσάπες) κλπ. 3.2. Αποκατάσταση εδαφών, διαχείριση και αξιοποίηση των εκτάσεων Από το 1955 που πρωτοξεκίνησε η λιγνιτική δραστηριότητα, έχουν απαλλοτριωθεί στην περιοχή σταδιακά περίπου 160.000 στρ. από τα οποία τα 110.000 στρ. στο συγκρότηµα Πτολεµαΐδας και 50.000 στρ. στο Αµύνταιο. Από αυτές τις εκτάσεις µέχρι σήµερα έχουν αποκατασταθεί περίπου 40.000 στρ. από τα οποία πάνω από 25.000 στρ. είναι δάση ενώ 10.000 στρ. είναι εκτάσεις για αγροτική χρήση που δίδονται στους αγρότες των οµόρων δήµων έναντι συµβολικού τιµήµατος 10 /στρ. - Η αποκατάσταση των εδαφών ξεκίνησε προ 15ετίας. Το 1992 το ΕΜΠ εκπόνησε µελέτη για το σύνολο της αποκατάστασης. - Έγιναν έρευνες για την καταλληλότητα των εδαφών και των παραγόµενων καρπών από το πολυτεχνείο Κρήτης (Τµήµα Μηχ. Ορυκτών Πόρων) και από το ΕΘΙΑΓΕ Θεσσαλονίκης, αντίστοιχα. - Έγιναν πιλοτικές καλλιέργειες όλων των ειδών δηµητριακών. Πλέον οι ήδη αποκατεστηµένες εκτάσεις καλλιεργούνται από τους αγρότες της περιοχής και οι στρεµµατικές αποδόσεις είναι περίπου ίδιες µε τις αντίστοιχες των φυσικών εδαφών. - Εδώ και 6 χρόνια υπάρχει ένα πιλοτικό θερµοκήπιο στο οποίο γίνεται παραγωγή ντοµάτας, αγγουριού και µαρουλιού µε τη µέθοδο της υδροπονίας σε συνεργασία µε το ΤΕΙ της Φλώρινας. Φέτος επιπλέον παρήχθησαν φασόλια και τριαντάφυλλα. - Υπάρχει επίσης οπωρώνας 60 στρ. µε όλα τα είδη των οπωροφόρων που καλλιεργούνται πιλοτικά πάλι σε συνεργασία µε το ΤΕΙ Φλώρινας. - Έχει ξεκινήσει πιλοτικά η καλλιέργεια ενεργειακών φυτών (ελαιοκράµβης και ηλίανθου) σε συνεργασία µε το ΤΕΙ Φλώρινας. 8

- Στις αποκατεστηµένες αποθέσεις του πρώτου Ορυχείου (Κύριο Πεδίο) αναπτύχθηκαν ασοπονικό Πάρκο, Εκθεσιακό Κέντρο, Σχολή Ορυχείων, υπαίθριο θέατρο, µουσείο λαϊκής τέχνης και τρένων. - Στο Ορυχείο Κυρίου Πεδίου δηµιουργήθηκε λίµνη (Τεχνητός υγροβιότοπος) - ηµιουργήθηκε καταφύγιο µικρών ζώων σε συνεργασία µε το κυνηγητικό σύλλογο Πτολεµαΐδας. - Στους χώρους των κτιριακών εγκαταστάσεων όλων των Ορυχείων δηµιουργήθηκαν χώροι πράσινου (γκαζόν, δενδροφυτεύσεις κλπ.). - Βρίσκεται σε εξέλιξη έρευνα για τη διαβίωση της Πεδινής Πέρδικας στα αποκατεστηµένα εδάφη των Ορυχείων από το ΤΕΙ Καβάλας. Επιπλέον, υπάρχουν σκέψεις και ιδέες για περαιτέρω αξιοποίηση των εδαφών που προκύπτουν από την αποκατάσταση: - Γήπεδα ποδοσφαίρου. - Πίστα µηχανοκίνητου αθλητισµού. - Χώροι ιππασίας. - Βιοκαλλιέργειες (προτάσεις του ΤΕΙ Φλώρινας). - Προώθηση της ιδέας για οργανωµένο βιοµηχανικό τουρισµό στην ευρύτερη περιοχή των ορυχείων, σε συνεργασία µε τις τοπικές αρχές. Ταυτόχρονα πρέπει να συγκεκριµενοποιούνται κατά διαστήµατα διαδροµές επισκέψεων στα Ορυχεία που σε συνδυασµό µε τους Σταθµούς και το κέντρο κατανοµής φορτίου να αποτελούν την αιχµή του δόρατος για την προσέλκυση επισκεπτών και ιδιαίτερα σπουδαστών. 3.3. Περιβαλλοντικοί Όροι των Ορυχείων Τον Οκτώβριο του 2003 και τον Ιανουάριο του 2004 εγκρίθηκαν από το ΥΠΕΧΩ Ε οι Περιβαλλοντικοί Όροι των Ορυχείων Πτολεµαΐδας και Αµυνταίου αντίστοιχα. Στο διάστηµα που πέρασε υπεβλήθησαν και εγκρίθηκαν από το ΥΠΕΧΩ Ε Ειδικές Τεχνικές Μελέτες Εφαρµογής (ΕΤΜΕ) για τη µεθοδολογία αποκατάστασης των εδαφών που εφαρµόζεται, τη δηµιουργία λιµνών καθώς και οι υδρογεωλογικές µελέτες. Κάθε τέλη Σεπτεµβρίου υποβάλλεται Ετήσια Έκθεση Ελέγχου Ποιότητος Περιβάλλοντος για τα εδάφη, τα νερά (πόσιµα, επιφανειακά, υπόγεια, βιολογικών καθαρισµών) αέρια ρύπανση, θόρυβο και δονήσεις, αρχής γενοµένης από τον Σεπτέµβριο του 2004. Κάθε Γενάρη υποβάλλεται Ετήσια Έκθεση Εκµετάλλευσης και Αποκατάστασης. Συνολικά υπάρχουν πάνω από 50 Π.Ο που πρέπει να τηρούνται και αφορούν στα παρακάτω: Μεθοδολογία αποκατάστασης νέων εδαφών Αντιµετώπιση της σκόνης ιαχείριση νερών και υγρών αποβλήτων ιαχείριση στερεών αποβλήτων 9

Παρακολούθηση της ποιότητας του περιβάλλοντος Κόστος έργων διαχείρισης περιβάλλοντος και διάρκεια εφαρµογής των περιβαλλοντικών όρων 3.4. Μεθοδολογία αποκατάστασης νέων εδαφών Κάθε χρόνο παραδίδονται περίπου 2.000 3.000 στρ. νέων αποκατεστηµένων εκτάσεων. Στο τέλος της λιγνιτικής δραστηριότητας µετά από 30-40 χρόνια, στην περιοχή της υτ. Μακεδονίας (Πτολεµαΐδα - Αµύνταιο - Φλώρινα) θα υπάρχουν περίπου 110.000 στρ. γεωργικών εκτάσεων και 75.000 στρ. δάση. Τα στάδια αποκατάστασης των νέων εδαφών είναι τα εξής: Η τέφρα που παραλαµβάνεται από τους ΑΗΣ οδηγείται ταινιοδροµικώς στις εσωτερικές αποθέσεις των Ορυχείων. Στον τελευταίο αποθέτη εσωτερικής ή εξωτερικής απόθεσης µεταφέρονται και εναποτίθεται στην τελευταία στρώση ποιοτικά υλικά (ενδιάµεσα στείρα µε λιγνίτη) που είναι εδαφοβελτιωτικά. Μετά από εδαφολογικές αναλύσεις και ανάλογα µε το σχεδιασµό χρήσης των εδαφών σε ορισµένες περιπτώσεις µεταφέρονται και κάποιες ποσότητες φυτικής γης. Όταν προκύψουν οι τελικές επιφάνειες γίνεται διάστρωση και στα µεν πρανή γίνεται δενδροφύτευση (κυρίως ακακία) στις δε οριζόντιες εκτάσεις αναπτύσσονται καλλιέργειες. 3.5. Εγκατάσταση Συστήµατος Γεωγραφικών Πληροφοριών (GIS) Ξεκίνησε το 2005 και ολοκληρώνεται µέσα στο τρέχον έτος η εγκατάσταση και εφαρµογή στο ΛΚ Μ Συστήµατος Γεωγραφικών Πληροφοριών, το οποίο προορίζεται : Για την αξιοποίηση των εδαφών που προκύπτουν µετά την αποκατάσταση. Για την παρακολούθηση των Περιβαλλοντικών Παραµέτρων. Για την παρακολούθηση όλων των Γεωτρήσεων. Για την καταγραφή όλων των αναλύσεων νερών, τέφρας και λιγνίτη. 3.6. Εγκατάσταση Συστήµατος Περιβαλλοντικής ιαχείρισης (ΣΠ ) Εδώ και τρία χρόνια γίνεται προσπάθεια για την εγκατάσταση και εφαρµογή ΣΠ κατά το ιεθνές πρότυπο ISO 14001. Ήδη η διαδικασία προχώρησε σε πολλά στάδια. Έγινε η διαγνωστική Έκθεση. Εγκρίθηκε και δηµοσιεύτηκε η Περιβαλλοντική Πολιτική (Π.Π) για το ΛΚ Μ. Εγκρίθηκε και δόθηκε στα Ορυχεία το Εγχειρίδιο Περιβαλλοντικής ιαχείρισης (Ε.Π. ). 10

Συντάχθηκε και εγκρίθηκε το µεγαλύτερο µέρος των οδηγιών. Μετά την ολοκλήρωση των οδηγιών και των διαδικασιών θα οργανωθεί εκπαίδευση του προσωπικού για ενηµέρωση και ευαισθητοποίηση. Καταρτίζονται Προγράµµατα ράσεων και Ενεργειών κάθε χρόνο για τις περιβαλλοντικές µας υποχρεώσεις σε όλους τους τοµείς. Πραγµατοποιήθηκαν συγκεντρώσεις για την ενηµέρωση των Στελεχών του ΛΚ Μ σε θέµατα περιβάλλοντος. Μετά από τα ανωτέρω προκύπτει ότι γίνεται µεθοδική προσπάθεια για την αποκατάσταση των εδαφών και την προστασία του περιβάλλοντος στα Ορυχεία του ΛΚ Μ. Το κόστος για την υλοποίηση όλων των παραπάνω έργων ξεπερνά ετησίως τα 3.000.000 και αναµένεται µέχρι το τέλος της εξορυκτικής δραστηριότητας στη υτική Μακεδονία να ξεπεράσει το συνολικό ποσό των 86.000.000 που προβλέπεται στους περιβαλλοντικούς όρους των ορυχείων Πτολεµαΐδας, Αµυνταίου και Μαυροπηγής. 4. Κριτήρια και κατάλληλοι δείκτες χωροθέτησης των έργων εκµετάλλευσης Σύµφωνα µε τη γενικότερη φιλοσοφία της αειφόρου ανάπτυξης και της ενεργειακής πολιτικής που ακολουθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση, κατά το σχεδιασµό ενός συστήµατος ηλεκτροπαραγωγής πρέπει να λαµβάνονται υπόψη η οικονοµική, η περιβαλλοντική, η κοινωνική και η γεωπολιτική διάσταση. Οι κύριοι στόχοι περιλαµβάνουν: Την ασφάλεια τροφοδοσίας: αναφέρεται στην ελαχιστοποίηση των κινδύνων και των επιπτώσεων πιθανής διακοπής της τροφοδοσίας στην οικονοµία και κοινωνία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Την ανάπτυξη ανταγωνιστικών ενεργειακών συστηµάτων: εξασφάλιση χαµηλού κόστους ενέργειας για τους παραγωγούς και τους καταναλωτές και συµβολή στη βιοµηχανική ανταγωνιστικότητα και στους γενικότερους στόχους της κοινωνικής πολιτικής. Την προστασία του περιβάλλοντος, η οποία είναι ενσωµατωµένη στην παραγωγή αλλά και στη χρήση της ενέργειας, για να διατηρηθούν όσο είναι δυνατόν οι οικολογικές και οι γεωφυσικές ισορροπίες στη φύση. Η προσέγγιση των παραπάνω θεµάτων διαφέρει από χώρα σε χώρα και εξαρτάται από την υπάρχουσα φυσική και θεσµική δοµή της ενεργειακής βιοµηχανίας, τις διαθέσιµες ενεργειακές πηγές και τις προοπτικές για την αύξηση της ζήτησης ενέργειας και τις απαιτούµενες επενδύσεις. Το πρόβληµα της επέκτασης του ηλεκτροπαραγωγικού συστήµατος καθίσταται πολύπλοκο και παρουσιάζει πολλές αβεβαιότητες, αν ληφθούν υπόψη οι παρακάτω παράγοντες: Υπάρχουν πολλές δυνατές στρατηγικές (π.χ ανάλογα µε τον τύπο του καυσίµου) Εµφανίζονται πολλοί συγκρουόµενοι αντικειµενικοί στόχοι (π.χ ελαχιστοποίηση του κόστους, ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, µεγιστοποίηση της αξιοποίησης των πρωτογενών πηγών, ελαχιστοποίηση εισαγωγών ηλεκτρικής ενέργειας, ασφάλεια τροφοδοσίας ) 11

Ο χρονικός ορίζοντας των επενδύσεων είναι µεγάλος Παρατηρούνται αβεβαιότητες ως προς τη ζήτηση Εµπλέκονται διάφορες οµάδες ενδιαφεροµένων µε τελείως διαφορετικές επιδιώξεις (π.χ ρυθµιστικές αρχές, τοπική αυτοδιοίκηση, περιβαλλοντικές οργανώσεις) Η λήψη αποφάσεων µε µοντέλα στα οποία ενσωµατώνονται παράµετροι οι οποίες καλύπτουν σφαιρικά το πρόβληµα αξιοποιεί τη διεπιστηµονική προσέγγιση του θέµατος. Ιδιαίτερα, υπό συνθήκες αβεβαιότητας, οι µέθοδοι αυτές είναι κατάλληλες και για την ανάλυση ευαισθησίας των λύσεων του προβλήµατος (Roumpos et. al. 2005). Τα κριτήρια τα οποία συνήθως λαµβάνονται υπόψη στο σύστηµα λήψης αποφάσεων σχετικά µε την ανάπτυξη λιγνιτωρυχείων και λειτουργία αντίστοιχων ατµοηλεκτρικών σταθµών περιλαµβάνουν τα ακόλουθα: Ενεργειακή ανεξαρτησία Σταθερό και µεταβλητό κόστος (επένδυσης και λειτουργίας) Συµβολή στην αύξηση του εισοδήµατος της τοπικής κοινωνίας ηµιουργία θέσεων εργασίας Περιβαλλοντικές επιπτώσεις Απώλειες καλλιεργήσιµης ή άλλων χρήσεων γης Κοινωνική αποδοχή Μεταφορά τεχνολογίας Προτεραιότητα, σε σχέση µε το επιχειρηµατικό σχέδιο υνατότητα επέκτασης µε περισσότερες µονάδες ηλεκτροπαραγωγής Σταθερότητα δικτύου ιαθεσιµότητα εδαφών υνατότητα χρηµατοδοτικών διευκολύνσεων Ωφέλιµη διάρκεια ζωής του έργου Τα παραπάνω κριτήρια, τα περισσότερα από τα οποία σχετίζονται µε τον χωροταξικό σχεδιασµό, λαµβάνονται υπόψη σε µοντέλα λήψης αποφάσεων. Τα µοντέλα αυτά βασίζονται κυρίως σε µεθόδους επιχειρησιακής έρευνας σε συνδυασµό µε οικονοµικές µεθόδους αξιολόγησης και µε µεθόδους ανάλυσης κινδύνου. 5. Συµπεράσµατα Η ενεργειακή αξιοποίηση των λιγνιτικών κοιτασµάτων, η οποία συνεισφέρει στην οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη των περιοχών στις οποίες αναπτύσσονται τα αντίστοιχα έργα εκµετάλλευσης, είναι άρρηκτα συνδεδεµένη µε τον χωροταξικό σχεδιασµό, µέσω κοινών στόχων. 12

Η ηλεκτροπαραγωγή µε καύσιµο λιγνίτη, µε την κατάλληλη περιβαλλοντική διαχείριση, παρουσιάζει σηµαντικά πλεονεκτήµατα και έχει καθοριστική συµβολή στην εθνική και περιφερειακή ανάπτυξη. Οι επιλογές των χρήσεων γης µε βάση µια διεπιστηµονική προσέγγιση µπορεί να συµβάλουν καθοριστικά στην αναβάθµιση της κάθε λιγνιτοφόρου περιοχής. Σε µια ολοκληρωµένη προσέγγιση για τη στρατηγική ανάπτυξη του συστήµατος ηλεκτροπαραγωγής, αλλά και για τον σχεδιασµό των έργων σε µεσοµακροπρόθεσµη αλλά και σε βραχυπρόθεσµη βάση, τα κατάλληλα κριτήρια χωροθέτησης ενσωµατώνονται στο σύστηµα λήψης αποφάσεων µε κατάλληλα µοντέλα. Βιβλιογραφία Κάρκα Λ. (2001). Χωροθέτηση µεταλλευτικών δραστηριοτήτων, Μεταλλειολογικά- Μεταλλουργικά Χρονικά, Τόµος11, Τεύχος 1-2, σελ. 53-62. Guitouni, A. and Martel, J-M. (1998). Tentative guidelines to help choosing an appropriate MCDA method, European Journal of Operational Research, 109: 501-521 Roumpos C. Pavloudakis, F., Galetakis (2005). Modelling and evaluation of open-pit lignite mines exploitation strategy, Second International Conference on Sustainable Development Indicators in the Minerals Industry, Aachen: 1127-1139. Vale, E. (1998). Evaluation of mineral properties. Mining magazine Aug. 1998:80-84. 13