Εισαγωγή στην Επιστήμη του Ιστού Ενότητα 10: Ασφαλής χρήση διαδικτύου από παιδιά και ενήλικες Διδάσκων: Νίκος Τσέλιος Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία
Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Πατρών, Σχολή Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών, Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία, Νικόλαος Τσέλιος, «Εισαγωγή στην Επιστήμη του Ιστού». Έκδοση: 1.0. Πάτρα 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: https://eclass.upatras.gr/courses/pn1427/
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα εκτός κι αν αναφέρεται διαφορετικά Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Πατρών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους 4
Σκοποί ενότητας Να αναγνωρίσει κατηγορίες προβληματικού περιεχομένου Να αναγνωρίσει κατηγορίες δυνατών κινδύνων Να εξοικειωθεί με βασικές πρακτικές που διασφαλίζουν την ασφαλή χρήση του Διαδικτύου 5
Περιεχόμενα ενότητας Περιγραφή: Πραγματεύονται θέματα ασφαλούς χρήσης του διαδικτύου όπως πιθανοί κίνδυνοι για παιδιά και ενήλικες καθώς και καλές πρακτικές χρήσης Λέξεις Κλειδιά: Διαδίκτυο, Ασφάλεια, Κίνδυνοι, Πρακτικές πρόληψης 6
Ερωτήματα (1/2) Υπάρχουν πολλά ερωτηματικά που εξακολουθούν να απασχολούν τους μελετητές. Παραθέτοντας μερικά : Εξακολουθούν οι μειονότητες να καταπιέζονται και στο Δίκτυο; Δημιουργούνται και νέα κριτήρια περιθωριοποίησης στο Δίκτυο; Οι μαθητές που μαθαίνουν μέσω της συμμετοχής τους στο Δίκτυο, χάνουν πολύτιμο υλικό και κατακλύζονται από άχρηστες πληροφορίες;
Ερωτήματα (2/2) Καλλιεργούν τα υπερμεσικά (hypertext) περιβάλλοντα, τον κριτικό τρόπο σκέψης και τις αναλυτικές ικανότητες; Πώς εξελίσσεται ο χαρακτήρας ενός παιδιού, που ενθαρρύνεται να παίζει στο Δίκτυο με πολλούς διαφορετικούς χαρακτήρες; Υπάρχει πρόβλημα ασφάλειας στο διαδίκτυο; Σε επίπεδο μηχανής Αλλά πρωτίστως σε προσωπικό επίπεδο
Τι είναι ασφάλεια? Security: (Oxford Dictionary) Freedom from danger or anxiety Ασφάλεια: (Μπαμπινιώτης) Η κατάσταση στην οποία δεν υπάρχουν κίνδυνοι, όπου αισθάνεται κανείς ότι δεν απειλείται Η αποτροπή κινδύνου ή απειλής, η εξασφάλιση σιγουριάς και βεβαιότητας Ηλεκτρική διάταξη που αποτρέπει πιθανά ατυχήματα κ.α. Ιατροφαρμακευτική περίθαλψη Κίνδυνος ασφάλειας υπολογιστών Οποιαδήποτε γεγονός, δράση, ή κατάσταση (σκόπιμη ή όχι) που θα μπορούσε να οδηγήσει στην απώλεια ή την καταστροφή των ηλεκτρονικών υπολογιστών ή των στοιχείων που περιέχουν
Κίνδυνοι για τα παιδιά Προβληματικό περιεχόμενο Επικοινωνία με κακόβουλους αγνώστους Προσπάθεια οικονομικής εξαπάτησης Παράνομες ενέργειες
Προβληματικό περιεχόμενο Τα παιδιά δεν έχουν εξαιρετικά ανεπτυγμένη κριτική ικανότητα Εύκολα μπορούν να παρασυρθούν σε δικτυακούς τόπους με: Αναληθές, αναξιόπιστο, κακόβουλο ή και ακραίων απόψεων περιεχόμενο Πορνογραφικό υλικό Εικόνες βίας Περιεχόμενο ωραιοποίησης συνηθειών όπως χρήση ναρκωτικών, αλκοόλ, τυχερά παιχνίδια κλπ Το πανελλήνιο σχολικό δίκτυο (www.sch.gr) παρέχει κάποιου είδους φιλτράρισμα σε προσπάθεια πρόσβασης σε τέτοιους δικτυακούς τόπους
Επικοινωνία με κακόβουλους αγνώστους Μέσω εργαλείων επικοινωνίας (όπως email ή chat) τα παιδιά μπορούν να έρθουν σε επαφή με αγνώστους Όπως και στον πραγματικό κόσμο υπάρχουν αξιόπιστοι και αναξιόπιστοι άνθρωποι Με μια σχετική ασφάλεια λόγω της παρεχόμενης ανωνυμίας μπορεί να αναπτύξει παιδοφιλικές ή άλλες επιθετικές συμπεριφορές
Προσπάθεια οικονομικής εξαπάτησης Τα παιδιά επηρεάζονται εύκολα Από αφύσικα ελκυστικές προσφορές Από διαφημίσεις με παραπλανητικούς ή ασαφείς όρους Συχνά μπαίνουν στον πειρασμό να χρησιμοποιήσουν πιστωτικές κάρτες των γονέων τους για να προβούν σε αγορές Ή δημοσιοποιούν προσωπικά ή οικογενειακά στοιχεία
Παράνομες ενέργειες Υπάρχει πιθανότητα και τα ίδια τα παιδιά να προβαίνουν σε παράνομες ενέργειες: Προσβλητική συμπεριφορά σε τρίτους Κακόβουλες ενέργειες όπως αποκάλυψη στοιχείων φίλων τους κλπ Παράνομες δραστηριότητες όπως hacking, παράνομη διακίνηση και αντιγραφή υλικού κλπ
Πορίσματα ερευνών: παιδιά Έρευνα ΕΚΑΤΟ (Ελληνικής Καταναλωτικής Οργάνωσης, από κείμενο της Δρ. Βερόνικας Σαμαρά): Το 80% των παιδιών επικοινωνούν σε χώρους συνομιλίας στο Διαδίκτυο με αγνώστους με τους οποίους συνήθως διατηρούν κατόπιν καθημερινή επικοινωνία To 75% των παιδιών επηρεάζονται από τις διαφημίσεις στο Διαδίκτυο και μπαίνουν στον πειρασμό να χρεώσουν τις πιστωτικές κάρτες των γονέων τους Το 50% των παιδιών είπαν ότι σερφάρουν στο Διαδίκτυο για τουλάχιστον μία ώρα Το 100% των παιδιών κάτω των 13 χρόνων μπαίνουν στο Διαδίκτυο μόνο όταν οι γονείς τους είναι παρόντες...... Αλλά το 95% των παιδιών άνω των 13 ετών προτιμούν να μπαίνουν στο Διαδίκτυο όταν οι γονείς τους απουσιάζουν
Πορίσματα ερευνών: γονείς (1/2) Το 60% των γονέων προσπαθούν να μειώσουν το χρόνο παραμονής των παιδιών τους στο Διαδίκτυο κυρίως για οικονομικούς λόγους ενώ το 74% των γονέων επιθυμούν να μειώσουν το χρόνο που τα παιδιά τους βλέπουν τηλεόραση το 55% των παιδιών, απάντησε πως ένας από τους δύο γονείς χρησιμοποιεί καθημερινά το Διαδίκτυο κυρίως στην εργασία του Το 50% αναγνωρίζουν ότι τα παιδιά τους έχουν περισσότερη γνώση σχετικά με το Διαδίκτυο
Πορίσματα ερευνών: γονείς (2/2) Επίσης, το 45% των γονέων δήλωσαν ότι ανησυχούν για διαφημίσεις στο Διαδίκτυο που απευθύνονται στα παιδιά την έλλειψη πληροφόρησης των εκπαιδευτικών μετά την απόφαση του κράτους για την εισαγωγή των υπολογιστών και του Διαδικτύου στα σχολεία Το 52% των γονέων δεν έχουν ιδέα τι μπορεί να κάνει ένα παιδί στο Διαδίκτυο Το 95% συμφωνούν ότι η κυβέρνηση πρέπει να ενισχύσει τη νομοθεσία για την ασφάλεια των παιδιών στο Διαδίκτυο Το 81% των γονέων ήταν θετικοί στο ενδεχόμενο να παρακολουθήσουν σεμινάρια επιμόρφωσης
Πρακτικές πρόληψης: παιδιά (1/2) 1. Να μην δίνουν προσωπικά τους στοιχεία και να μην αποκαλύπτουν λεπτομέρειες της προσωπικής τους ζωής σε άλλους χρήστες στο Διαδίκτυο σε καμία περίπτωση 2. Να μην αποκαλύπτουν κωδικούς πρόσβασης (password) 3. Να μην στέλνουν υλικό από τον δικό τους υπολογιστή (φωτογραφίες) 4. Να συζητούν με μεγαλύτερους χρήστες του Internet, με τους καθηγητές, με τους γονείς τους ή μεταξύ τους για τις δραστηριότητές τους στο διαδίκτυο ιδιαίτερα αν αντιμετωπίσουν οτιδήποτε περίεργο ή ασυνήθιστο 5. Να είναι επιφυλακτικά για όσα διαβάζουν στο Διαδίκτυο ή τους λένε οι άλλοι χρήστες που έρχονται σε επαφή
Πρακτικές πρόληψης: παιδιά (2/2) 6. Όταν νιώθουν άβολα με την πορεία μιας συζήτησης σε ένα chat room να εξέρχονται άμεσα 7. Να έρχονται σε επαφή με άτομα που γνώρισαν μέσω του διαδικτύου, μόνο με τη συνοδεία του γονέα και σε δημόσιο χώρο 8. Να μην συμπληρώνουν άσκοπα φόρμες με προσωπικά στοιχεία κλπ 9. Μην εκτελούν προγράμματα που βρίσκουν στο διαδίκτυο χωρίς να ενημερωθούν για τη χρήση του 10. Μην ανοίγουν ποτέ email από άγνωστο αποστολέα
Πρακτικές πρόληψης: γονείς /εκπαιδευτικοί (1/2) Επιμόρφωση/ ενημερότητα γονέων για την σύγχρονη δικτυακή πραγματικότητα Να είναι ενημερωμένοι τι κάνουν τα παιδιά στο Διαδίκτυο (Internet), και με τι σκοπό το χρησιμοποιούν Να επιβλέπουν τα παιδιά τους κατά την χρήση του Διαδικτύου. Συμφωνία σε οικογενειακό επίπεδο για την χρήση του Internet Να συνοδεύουν τα μικρότερα παιδιά όταν συνδέονται στο Internet, ειδικά τις πρώτες φορές Να δημιουργήσουν τη δική τους λίστα με τις προτεινόμενες παιδικές σελίδες και να συμπεριλάβουν μηχανές αναζήτησης φιλικές στη χρήση τους για παιδιά
Πρακτικές πρόληψης: γονείς /εκπαιδευτικοί (2/2) Να διδάξουν τα παιδιά τους να μην δίνουν ποτέ προσωπικά στοιχεία και πληροφορίες Να βάζουν τους υπολογιστές με σύνδεση στο Internet σε ένα συχνά χρησιμοποιούμενο χώρο του σπιτιού Να ελέγχουν τα Αγαπημένα (bookmarks) και το Ιστορικό (History) του προγράμματος φυλλομετρητή ιστοσελίδων (browser) για να δουν ποιες σελίδες έχουν επισκεφτεί τα παιδιά τους Μπορείτε να καταγγείλετε ένα δικτυακό τόπο με παράνομο περιεχόμενο ανώνυμα μέσω του δικτυακού τόπου http://www.safeline.gr
Φίλτρα περιεχομένου με χρήση λογισμικού πρόγραμμα το οποίο μπορεί να αποκλείσει την προσπέλαση σε τόπους του κυβερνόχωρου με παράνομο ή επιβλαβές περιεχόμενο Η αποτελεσματικότητα του εξαρτάται από την επινοητικότητα του λογισμικού (αποτελεσματικοί αλγόριθμοι φιλτραρίσματος περιεχομένου) πόσο ανανεωμένες είναι οι λίστες με τους απαγορευμένους τόπους. Διαφορετικά φίλτρα είναι αποτελεσματικά στο να αποκλείουν την πρόσβαση σε τόπους με διαφορετικό περιεχόμενο. Συχνά αφορούν σε δικτυακούς τόπους με περιεχόμενο στα αγγλικά Crayon Crawler /ICRA / CyberPatrol / CyberSnoop /NetNanny / surfcontrol
Content advisor / Internet explorer 6 Εργαλείο επιλεκτικής φυλλομέτρησης δικτυακών τόπων Ο γονέας μπορεί (με χρήση κωδικού) να επιτρέψει την πρόσβαση μόνο σε ορισμένους δικτυακούς τόπους Tools->Internet Options -> Content
Πρακτικές για προστασία προσωπικών δεδομένων στο διαδίκτυο Προστατέψτε τα προσωπικά δεδομένα σας Η περιήγηση στο διαδίκτυο, πιθανά καταγράφεται Απενεργοποιείστε τα cookies στο φυλλομετρητή σας Για εγγραφές σε διάφορα site χρησιμοποιείστε ένα δεύτερο email Φίλτρα για ανεπιθύμητα (junk) mail Μην ανοίγετε συνημμένα αρχεία από άγνωστης προέλευσης email Μην αποκαλύπτετε προσωπικά στοιχεία Μην συμπληρώνετε άκριτα φόρμες εγγραφής
Καλές πρακτικές ασφάλειας υπολογιστή Προστασία υπολογιστών από πτώση τάσης και εναλλαγές ρεύματος.-ups Έλεγχος πρόσβασης / κωδικοί Χρησιμοποιώντας Firewall περιορίζεται η πρόσβαση σε δεδομένα από εξωτερικούς υπολογιστές Antivirus-Αντιβιωτικά. Αποτροπή μόλυνσης από ιούς (norton antivirus, ή f-prot)
Μέτρα ασφαλείας Εφεδρικά αντίγραφα ασφαλείας Αποφυγή διαρροής κωδικών Δεν τα γράφουμε σε χαρτί Διαφορετικοί κωδικοί Δεν δίνουμε ποτέ το κωδικό μας σε τρίτο πρόσωπο Εργαλεία ελέγχου για άλλο κακόβουλο λογισμικό πλην ιών (spyware, dialers κλπ): Lavasoft ad-ware se
Αδυναμίες των συνθηματικών Εύκολη απομνημόνευση: μαντεύονται (π.χ. γενέθλια, αριθμός αυτοκινήτου, όνομα σκύλου) Δύσκολη απομνημόνευση: γράφονται σε χαρτάκια και ατζέντες Λεξικογραφική επίθεση (dictionary attack): Επιλογή ενός συνόλου πιθανών συνθηματικών και δοκιμή όλων Αυτόματο σύστημα που δοκιμάζει όλες τις λέξεις που περιέχονται σε ένα λεξικό Εξαντλητική έρευνα (brute force attack): Δοκιμή όλων των δυνατών συνδυασμών συμβόλων Πολύ αποτελεσματική για την εικασία συνθηματικών με μικρό μήκος και περιορισμένο δείγμα συμβόλων (π.χ. κενό ή 1234 ή ABCD )
Αντιμετώπιση αδυναμιών συνθηματικών Άμεση αλλά και τακτική αλλαγή των προκαθορισμένων συνθηματικών (π.χ. κενό, administrator, κλπ) Καθορισμός ελάχιστου μήκους συνθηματικού Συνθηματικά μονού αλφαριθμητικού χαρακτήρα: p = 36 Συνθηματικά 3 χαρακτήρων: p = 36 3 +36 2 +36 = 47988 Συνθηματικά 10 χαρακτήρων : p 36 10 3x10 15 Τουλάχιστον 6 χαρακτήρες Εμπλουτισμός του συνόλου των συμβόλων (π.χ. Μικρά, κεφαλαία, αριθμοί, μη αλφαριθμητικοί χαρακτήρες)
Αποδεκτό κόστος ασφαλείας Συνέπειες παραβίασης Γ Δ Περιοχή αποδεκτού κόστους A Β Πιθανότητα παραβίασης
Συμπεράσματα Αδήριτη ανάγκη για την ενθάρρυνση χρήσης του Διαδικτύου από όλους Οι άκριτοι περιορισμοί και απαγορεύσεις χρήσης οδηγούν σε αδιέξοδο μεσο-μακροπρόθεσμα Προσπάθεια επιμόρφωσης και κατάρτισης-τα οφέλη είναι πολύ μεγαλύτερα Αυξημένη συνειδητοποίηση των προβλημάτων που ενέχει η χρήση του Προσπάθειες συλλογικής αυτορρύθμισης και ατομικά υπεύθυνης στάσης
Σύνδεσμοι Χρήσιμοι δικτυακοί τόποι www.saferinternet.gr / www.saferinternet.org www.safeline.gr Πρόγραμμα Ασφαλέστερο Διαδίκτυο Ευρωπαϊκής Ένωσης http://europa.eu.int/information_society/activities/sip/index_en.htm Ασφάλεια στο Διαδίκτυο http://dideilei.gr/moodle/course/view.php?id=973
Τέλος Ενότητας