Παραλήπτης: «Ρεθεμνιώωωτες!» ΝΙΚΟΥ ΜΑΜΑΓΚΑΚΗ & ΑΝΔΡΕΑ ΝΕΝΕΔΑΚΗ γωνία 74100 ΝΤΑΡΑ ΜΑΝΕΛΑ

Αποστολέας: μάνος φ. ΤΣΑΚΩΝΑΣ manosalia@otenet.gr Παραλήπτης: «Ρεθεμνιώωωτες!» ΝΙΚΟΥ ΜΑΜΑΓΚΑΚΗ & ΑΝΔΡΕΑ ΝΕΝΕΔΑΚΗ γωνία 74100 ΝΤΑΡΑ ΜΑΝΕΛΑ «Ρεθεμνιώτες! Στην περβόλα παίζει νέα κομπανία. Μια παράσταση εις τσ έξε και στ οχτώμισι άλλη μία.» (ΤΑ ΝΤΕΛΑΛΗΜΑΤΑ Γ.Καλομενόπουλος) Αυτές τις μέρες, με αφορμή την απώλεια του Νίκου Μαμαγκάκη, πολύς κόσμος έκανε μια μικρή αναδρομή στο κοντινό παρελθόν μας. Προσωπικά, σ ένα μικρό απόκομμα του 20 ου αιώνα ανίχνευσα τον τρόπο καταγραφής της ιστορίας μας μέσα από τους ίδιους τους Ρεθεμνιώτες. Με απόλυτο σεβασμό στους νεότερους συγγραφείς ερευνητές που σήμερα το Ρέθυμνο διαθέτει πολλούς, ξεχώρισα πολύ γρήγορα τρία πρόσωπα: Τον Παντελή Πρεβελάκη με κορυφαίο έργο «Το χρονικό μιας πολιτείας» (1938), το Γιάννη Δαλέντζα με τη «Ντάρα Μανέλα» (1965) και τον Ανδρέα Νενεδάκη με κορυφαίο το μυθιστόρημα «Οι Βουκέφαλοι» (1991). Τουλάχιστον αυτά, τα τρία έργα (μόλις ένα κάθε 26 χρόνια!), θα ζητούσα με κάποιο τρόπο από τα παιδιά μου να διαβάσουν, ώστε να πάρουν μια εικόνα για την παλιά Ρεθεμνιώτικη κοινωνία, για την παλιά Ρεθεμνιώτικη πολιτεία. Αυτά τα τρία έργα μαζί με το συμπληρωματικό των «Βουκέφαλων», την «Άδεια Ηνιοχείας», ξεφυλλίζω συχνά αναζητώντας πληροφορίες για τον τρόπο που μεγάλωσε ο πατέρας μου, για τις καθημερινότητες του τόπου που έζησε και η οικογένειά μας. Τα «Τραγούδια του παλιού Ρεθέμνου» του Γιώργη Καλομενόπουλου (που εκδόθηκαν το 1964, μόλις ένα χρόνο μετά το θάνατό του), έρχονται και συμπληρώνουν την καταγραφή της ζωής του Ρεθύμνου στα πρώτα μισά και κάτι παραπάνω του περασμένου αιώνα, και φυσικά τα προσθέτω στα

πιο πάνω έργα. Ο αναγνώστης των τεσσάρων αυτών έργων κατανοεί με λογοτεχνικό, μυθιστορηματικό και ποιητικό τρόπο, τη ζωή της πόλης για εκείνα τα χρόνια. Ακόμη, μέσα στα έργα αυτά πολλά είναι τα πρόσωπα που ταυτίζονται και συχνά - πυκνά ο Νενεδάκης συναντάει τον Καλομενόπουλο ή ο Δαλέντζας τον Πρεβελάκη. Ο Νενεδάκης επίσης τίμησε και θα έλεγα διέσωσε και ανέδειξε το αριστούργημα του επίσης Ρεθύμνιου της Κρητικής Αναγέννησης Μαρίνου Τζαννέ Μπουνιαλή «Ο Κρητικός Πόλεμος», «έκδοση μεγάλης ιστορικής και φιλολογικής αξίας», όπως και ο ίδιος τονίζει σε βιογραφικό του. Όταν ο Μαμαγκάκης συνάντησε τον Καλομενόπουλο. Μία συναυλία «Γιάννη. Σκίσε τις συνταγές και κάψε το κινίνο και πιάσε στα χρυσόχερα λαγούτο, μαντολίνο.» (ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟ ΓΙΑΝΝΗ ΜΠΑΞΕ Γ.Καλομενόπουλος) Λίγο αργότερα ο μεγάλος μουσικός μας Νίκος Μαμαγκάκης θα τιμήσει τον ποιητή Γ.Καλομενόπουλο και το παλιό Ρέθεμνος συνθέτοντας και παρουσιάζοντας «Τα τραγούδια της Παλιάς Πόλης» στο «Θέατρο Ερωφίλη», προσκεκλημένος από τον γράφοντα και το Αναγεννησιακό Φεστιβάλ Ρεθύμνου τον Αύγουστο του 2002. Ερμηνευτής των στίχων του Καλομενόπουλου ήταν ο Μιχάλης Τζουγανάκης ενώ ένα ποίημα ερμήνευσε ο Τάσης Χριστογιαννόπουλος. Τη μεγάλη συναυλία συμπλήρωναν οι φωνές της Σαβίνας Γιαννάτου, της Μελίνας Κανά, της Ειρήνης Δερέμπεη και του Δημήτρη Κοντογιάννη, όλοι πλαισιωμένοι από εννιαμελή ορχήστρα υπό τη διεύθυνση του Νίκου Μαμαγκάκη. Ήταν μια βραδιά διαφορετική, Ρεθεμνιώτικη, με 600 θεατές (546 εισιτήρια) και έντονο το συναίσθημα σε στιγμές όπως όταν ο ίδιος ο μαέστρος, περήφανος, πήρε το μικρόφωνο και τραγούδησε στο Ρεθεμνιώτικο κοινό τα «Ντελαλήματα» με το κάλεσμα του Καλομενόπουλου «Ρεθεμνιώωωτες!».

«Θέατρο Ερωφίλη», Αύγουστος 2002 Ο Νίκος Μαμαγκάκης, στην τελευταία του εμφάνιση στο Ρέθυμνο, διευθύνει τα «Τραγούδια της Παλιάς Πόλης». Ο Μαμαγκάκης λοιπόν, ως νεότερος, ήρθε και τίμησε τον Καλομενόπουλο όπως είχε τιμήσει και έναν άλλο Ρεθύμνιο, πολύ παλιότερο, τον Γεώργιο Χορτάτση της Αναγέννησης συνθέτοντας την «Ερωφίλη», ένα έργο που ο συνθέτης θεωρούσε έργο υποχρέωσης και έργο ζωής. Αποσπάσματα του έργου αυτού παρουσιάστηκαν το 1999 σε μια άλλη συναυλία πρόσκληση επίσης του Δήμου Ρεθύμνης, με τίτλο: «Εγκώμιο στους Γεώργιο Χορτάτση, Παντελή Πρεβελάκη, Ανδρέα Ροδινό, Γιώργο Καλομενόπουλο». Το υπόλοιπο έργο, το μη Ρεθεμνιώτικο, του Μαμαγκάκη το γνωρίζουμε και δεν είμαι ίσως ο καταλληλότερος να αναφερθώ σε αυτό. Απλά εδώ σε αυτές τις γραμμές θέλησα να μεταφέρω τις λίγες εμπειρίες που είχα από συναντήσεις με τον ίδιο το μαέστρο με τον οποίο γνωριστήκαμε για πρώτη φορά το καλοκαίρι του 1994 όταν, και πάλι με πρόσκλησή μας, είχε παρουσιάσει στο νεόκτιστο τότε «Θέατρο Ερωφίλη» το έργο του «Ερωτόκριτος». ΑΘΗΝΑ, Ξενοδοχείο Μεριντιέν, Ιούλιος 2002 Συνέντευξη Τύπου παρουσίαση προγράμματος Αναγεννησιακού Φεστιβάλ Βαρβάρα Τερζάκη Νίκος Μαμαγκάκης Δημήτρης Αρχοντάκης Μάνος Τσάκωνας

Από τότε μιλήσαμε πολλές φορές για το Ρέθυμνο και τα «Τραγούδια της Παλιάς Πόλης» που ετοίμαζε και που πραγματικά ζητούσε να πρωτοπαρουσιάσει μπροστά στους Ρεθεμνιώτες. Σκέψη που μετά από χρόνια καταφέραμε να πραγματοποιηθεί. Θυμάμαι την αγωνία του και τα κρυφοκοιτάγματα πίσω από τη σκηνή για τον αριθμό των Ρεθεμνιωτών που θα ανηφόριζαν εκείνο το βράδυ στη Φορτέτσα. Επιβλητικός με τη μαύρη του πουκαμίσα και το, επίσης μαύρο, κομπολόι ανά χείρας, όλο κοιτούσε κι όλο ρωτούσε. Είχε τρακ; Αγωνιούσε Τώρα, με το πέρασμα του χρόνου, αισθάνομαι ικανοποίηση, νιώθω περήφανος που με κάποιο τρόπο βοήθησα στη συνάντηση αυτή των Ρεθεμνιωτών με το Μαμαγκάκη και τον Καλομενόπουλο. Στα σαράντα του Νίκου Μαμαγκάκη (1929-2013), στα 7 χρόνια του Ανδρέα Νενεδάκη (1918-2006), στα 27 χρόνια του Παντελή Πρεβελάκη (1909-1986), στα 28 χρόνια του Λευτέρη Κανακάκι (1934-1985), στα 39 χρόνια του Γιάννη Δαλέντζα (1912-1974), στα 50 χρόνια του Γιώργου Καλομενόπουλου (1897-1963), στα 79 χρόνια του Γ.Γαληνού (1860-1934). Ο Πρεβελάκης, ο Δαλέντζας, ο Νενεδάκης, ο Καλομενόπουλος και ο Μαμαγκάκης τίμησαν με το έργο τους το Ρέθυμνο. Όπως και τα αδέλφια Γιάννης και Λευτέρης Κανακάκις εκπροσωπώντας επάξια τον τόπο τους στον τομέα της γλυπτικής και της ζωγραφικής αντίστοιχα, σ αυτό το περίπου μισό κομμάτι του 20 ου αιώνα. Λίγο νωρίτερα, πιο κοντά στο ξεκίνημα του αιώνα, το ίδιο έπραξε ένας ακόμη ζωγράφος, ο Γεώργιος Γαληνός. Δεν είναι τυχαίο ότι και ο Γαληνός συναντιέται όχι μόνο στις περιγραφές του Δαλέντζα αλλά και στα ποιήματα του Καλομενόπουλου και τους «Βουκέφαλους» του Νενεδάκη. Ας μου επιτραπεί λοιπόν, να ξεχωρίσω αυτούς υπογραμμίζοντας ότι ακολουθούν και άλλοι, νεότεροι, τους

οποίους η ιστορία θα τους κρίνει στο άμεσο μέλλον. Όπως ο ξεχωριστός εικαστικός Νίκος Αλεξίου που πρόσφατα, τόσο πρόωρα, έφυγε από κοντά μας. Και φτάνουμε, υποχρεωτικά ίσως, στο εξής ερώτημα: Με ποιο τρόπο έχουν τιμηθεί από την πολιτεία οι πιο πάνω αναφερόμενοι; Πόσες ονομασίες οδών, πλατειών ή αιθουσών φέρουν το όνομά τους; Πόσες είναι οι προτομές τους; Στον τομέα των γραμμάτων Σε ό,τι αφορά τον Πρεβελάκη, υπάρχει άγαλμά του έξω από το Δημαρχείο της πόλης, ονομασία οδού στην περιοχή της Σοχώρας και με απόφαση του «Συνδέσμου Διαδόσεως Καλών Τεχνών» η αίθουσα του Ωδείου στο Τζαμί Νερατζέ θα ονομάζεται επίσημα «Αίθουσα Παντελής Πρεβελάκης». Πρεβελάκης Δαλέντζας Νενεδάκης Καλομενόπουλος Προς τιμήν του Γιάννη Δαλέντζα υπάρχει ένας μικρός δρόμος, γνωστός σε ελάχιστους Ρεθεμνιώτες, στα νότια, κάθετος στο δρόμο που οδηγεί στα Πευκάκια. Μάλλον αδικημένος είναι ο συγγραφέας της «Ντάρα Μανέλα» από την πολιτεία. Ανδρέας Νενεδάκης. Υπάρχει, στην περιοχή της Καλλιθέας, οδός με το όνομα του μεγάλου Ρεθεμνιώτη συγγραφέα και φιλότεχνου. Κάτι περισσότερο όχι. Καλομενόπουλος. Υπάρχει οδός με το όνομα του μεγάλου τροβαδούρου και ποιητή στην περιοχή Ορφανοτροφείου. Αυτό μόνο.

και των τεχνών. Ο Γεώργιος Γαληνός μάλλον πως αδικείται επίσης και μάλιστα με το παραπάνω. Το έργο που άφησε στην πολιτεία και που σήμερα, με αυτό κοσμεί τους τουριστικούς οδηγούς της, είναι πολύ μεγαλύτερο από μία άγνωστη σε όλους οδό με αποθήκες, κάπου στα δυτικά, στον Κουμπέ. Γαληνός Λ.Κανακάκης Μαμαγκάκης Λευτέρης Κανακάκις, Γιάννης Κανακάκης. Μία οδός και για τα δύο αδέλφια μαζί, κάπου στα Περβόλια, τσιμεντοστρωμένη. Άγνωστη και αυτή στους επισκέπτες, στους τουρίστες, στους χάρτες που κρατούν στα χέρια τους. Η πόλη τίμησε για λίγα χρόνια τον μεγάλο της ζωγράφο, το Λευτέρη Κανακάκι, δίνοντας στέγη στους πίνακές του που προσφέρθηκαν από το οικογενειακό του περιβάλλον και ονομάζοντας σωστά το κτίριο σε «Πινακοθήκη Λ.Κανακάκι». Αργότερα το κτίριο μετονομάζεται σε «Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης» κρατώντας στα ψιλά γράμματα το «Πινακοθήκη Λ.Κανακάκις». Με αυτό τον τρόπο όμως, έφυγε και ο Κανακάκις από τους χάρτες αυτής της πόλης. Ας μου επιτραπεί να διαφωνήσω με την απόφαση αυτή. Η ισόβαρη διπλή ονομασία ίσως, τιμά περισσότερο τον Ρεθεμνιώτη καλλιτέχνη. Νίκος Μαμαγκάκης. Δημοσιεύσεις Ρεθεμνιωτών στον τοπικό τύπο αλλά και μία πρόταση που κατατέθηκε επίσημα στην Επιτροπή Ονοματοθεσίας Δρόμων, για να δοθεί το όνομά του σε κεντρική οδό της πόλης, δίνουν κάποιες ελπίδες για να τιμηθεί ο καλλιτέχνης. Άλλωστε η απώλεια του μεγάλου μουσικοσυνθέτη είναι πρόσφατη.

Ένας προβληματισμός Ίσως είναι καιρός το Ρέθυμνο να επανεγγράψει τον δικό του κατάλογο των λιγοστών επώνυμων που το τίμησαν. Των λιγοστών στις τέχνες και τα γράμματα. Και με τη σειρά του να τους τιμήσει. Διότι ναι μεν η ιστορία καλά κρατεί, αλλά οι βασικοί μας δρόμοι και κύρια οι δρόμοι της Παλιάς Πόλης φέρουν στην πλειοψηφία τους τις ονομασίες ιστορικών πόλεων, πολιτικών προσώπων και αγωνιστών. Από τους 98 δρόμους της Παλιάς Πόλης και τις 10 επώνυμες πλατείες (σύνολο 108 ονομασίες), μόνο έξι(!) αντιστοιχούν σε Ρεθύμνιους των Γραμμάτων και των Τεχνών. Αυτές, με αλφαβητική σειρά, είναι οι οδοί Εμμανουήλ Βιβυλάκη, Παύλου Βλαστού, Μάρκου Μουσούρου, Τζαννέ Μπουνιαλή, Φραγκίσκου Πόρτου και Παντελή Πρεβελάκη. Με πλήρη σεβασμό σε κάθε ονομασία θα καταθέσω το εξής: Εάν η πόλη αυτή θέλει να συνεχίσει, σωστά, να ονομάζεται «Πόλη των Γραμμάτων και των Τεχνών» οφείλει να τιμά δημόσια, τουλάχιστον μετά θάνατον, τους λίγους επώνυμους συγγραφείς και καλλιτέχνες της. Τους λίγους επώνυμους που την ανέδειξαν στο πανελλήνιο και διεθνώς. Ο γράφων, το έτος 1993, καταθέτοντας επίσημη πρόταση στο Δημοτικό Συμβούλιο έγινε ο νονός του «Θεάτρου Ερωφίλη», προς τιμήν του Χορτάτση. Θα μπορούσε να ονομάζεται Θέατρο της Φορτέτσας έτσι γενικά και αόριστα. Η πολιτεία όμως, ως όφειλε, με την απόφαση αυτή τίμησε τον Χορτάτση και το έργο του. Ας μου επιτραπεί λοιπόν να υπενθυμίσω ότι υπάρχουν δημόσιες αίθουσες καθώς και άλλοι χώροι πολιτισμού που παραμένουν αβάπτιστοι. Και το θεατράκι μας στον Ευληγιά αβάπτιστο παραμένει, το ίδιο και ο εικαστικός παιδότοπος στα νότια του κάστρου. Αλλά και ο Δημοτικός μας Κήπος. Και η βάπτισή τους ίσως, να είναι το έναυσμα για τη συντήρηση, αξιοποίηση και ανάδειξή τους.

Μια επώνυμη, Ρεθεμνιώτικη, πολιτιστική διαδρομή Η δημιουργία μιας πολιτιστικής διαδρομής με Ρεθεμνιώτικα ονόματα, αφετηρία το «Σπίτι Πολιτισμού» και κατεύθυνση προς τη Φορτέτσα και το «Θέατρο Ερωφίλη», μέσω της πλατείας Τ.Πετυχάκη - Κρήνη Ριμόντι Μεσολογγίου Χειμάρρας, θα ήταν ένας περίπατος ευανάγνωστος σε κάθε τουριστικό οδηγό. Είναι μια διαδρομή που χρησιμοποιείται σε ξεναγήσεις, που έχει χρησιμοποιηθεί σε μετακινήσεις επισκεπτών από τον ένα πολιτιστικό χώρο στον άλλο. Πιο συγκεκριμένα, στο ξεκίνημα της διαδρομής αυτής μπορεί να σταθεί η ονομασία της αίθουσας εκδηλώσεων στο «Σπίτι Πολιτισμού». Θα τολμήσω την πρόταση για «Αίθουσα Γιώργος Καλομενόπουλος». Στη συνέχεια, κατευθυνόμενοι προς τον Πλάτανο, ήδη υπάρχει η «Αίθουσα Παντελής Πρεβελάκης» στο χώρο του Ωδείου. Για να συνεχίσουμε με τη μετονομασία δύο δρόμων με λαμπρά ιστορικά ονόματα, των οδών Μεσολογγίου και Χειμάρρας. Η πρόταση είναι να μετονομασθούν σε οδό Ανδρέα Νενεδάκη και οδό Γιάννη Δαλέντζα. Οι δύο αυτοί δρόμοι οδηγούν στη Φορτέτσα και μάλιστα με πέρασμα από το «Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης Πινακοθήκη Λευτέρης Κανακάκις». Στη συνέχεια με την είσοδό μας στο Κάστρο συναντάμε το «Κτίριο Πυροβολικού», ο εκθεσιακός χώρος του οποίου κάλλιστα μπορεί να φέρει το όνομα Ρεθύμνιου καλλιτέχνη. Και, γιατί όχι, του Γεωργίου Γαληνού. Ακολουθεί το γνωστό σε όλους μας, ήδη βαπτισμένο, «Θέατρο Ερωφίλη». Με αυτό τον τρόπο θα δοθεί η ευκαιρία στον επισκέπτη να διακρίνει πάνω στο χάρτη, καθαρά και ευανάγνωστα τα ονόματα των λόγιων και καλλιτεχνών μας. Γιατί όλοι γνωρίζουμε ότι ο βασικός χάρτης της πόλης, τουλάχιστον ως έντυπο, είναι αυτός του Ιστορικού Κέντρου με ένα επιπλέον μικρό τμήμα του νεότερου πολεοδομικού ιστού. Και σε κάθε χάρτη, συνηθίζεται να σημειώνονται τα ονόματα σημαντικών πολιτιστικών κτισμάτων με τις ονομασίες των αιθουσών τους πολλές φορές, γιατί εκεί στους χώρους αυτούς πραγματοποιούνται οι πολιτιστικές εκδηλώσεις. Το ίδιο και στα πολιτιστικά προγράμματα.

Με αυτό τον τρόπο, όπως σε τόσες άλλες πόλεις παγκόσμια, θα τιμήσουμε αυτούς που μας τίμησαν, θα τιμήσουμε εκείνους τα ονόματα των οποίων εμείς, ως πολιτεία, χρησιμοποιούμε σαν εισαγωγή σε κάθε βιογραφικό μας σημείωμα. Όλοι μας γνωρίζουμε τα ανά τον κόσμο μουσεία και αίθουσες με ονόματα καλλιτεχνών και προσωπικοτήτων ενός τόπου. Στο Άμστερνταμ για παράδειγμα, μεταξύ άλλων, επισκεπτόμαστε το «Μουσείο Βαν Γκογκ», στη Βαρκελώνη το «Μουσείο Χουάν Μιρό» και στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών μία από τις αρτιότερες αίθουσες πολιτισμού της Ευρώπης ονομάζεται «Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης». Όπως μεγάλοι χώροι κίνησης και ψυχαγωγίας, δημοτικοί κήποι και πάρκα φέρουν ονόματα που τίμησαν τον τόπο τους (ένα αεροπλάνο δεν προσγειώνεται στο αεροδρόμιο του Λίβερπουλ, αλλά στο «Αεροδρόμιο Τζον Λένον» του Λίβερπουλ). «Κηποθέατρο Νίκος Μαμαγκάκης». Άφησα τελευταία την πρότασή μου για ονομασία συγκεκριμένου χώρου προς τιμήν του Νίκου Μαμαγκάκη η πρόσφατη απώλεια του οποίου υπήρξε αφορμή για όλες τις πιο πάνω σκέψεις. Ο Δημοτικός Κήπος βρίσκεται στην καρδιά της πόλης με μια σκηνή και μια ορχήστρα στο κέντρο του. Φιλοξενεί πλήθος εκδηλώσεων, κυρίως μουσικές. Γιατί ο χώρος αυτός να είναι ανώνυμος; «Κηποθέατρο Νίκος Μαμαγκάκης» ακούγεται καλύτερα. Είναι περισσότερο μελωδικό και η επωνυμία του ας σταθεί αφορμή για μία μελέτη και ανακατασκευή του, για τη σωστή λειτουργία του τόσο όμορφου χώρου πολιτισμού της πόλης μας. Επίλογος Στόχος της δημοσιοποίησης όλων αυτών των σκέψεων είναι να αποτελέσουν την αφορμή για μια συζήτηση. Ίσως να υπάρχουν και άλλες προτάσεις που πιθανόν να παρακάμπτουν ευκολότερα την νομοθεσία, με ό,τι αυτή προβλέπει, στην παράγραφο περί μετονομασίας οδών. Εγώ, ο γράφων, είμαι ένας απλός δημότης αυτής της πόλης. Μιας πόλης όμως στην

οποία η πολύκλαδη οικογένειά μας και ο πατέρας μου Φώτης, στενός φίλος και συμμαθητής του Γιάννη Δαλέντζα, ανατράφηκε, έζησε και δημιούργησε, σ εκείνο το κομμάτι του περασμένου αιώνα, μαζί, στα ίδια στενά δρομάκια με τους ανθρώπους αυτούς που προαναφέραμε. Και επειδή, όπως οι περισσότεροι Ρεθεμνιώτες, τους συναντώ τόσο συχνά ακουμπισμένους στις βιβλιοθήκες του σπιτιού μου, και επειδή το Ρέθυμνο άξια φέρει στην ταυτότητά του το όνομα της πόλης «Των Γραμμάτων και των Τεχνών», θεωρώ, ως ελάχιστο χρέος, τη συμμετοχή μου σε παρόμοιες προτάσεις και προβληματισμούς. Υπογράφω λοιπόν την πιο πάνω πρόταση με ένα, χάριν μνήμης, κάλεσμα: «Ρεθεμνιώωωτες! Ας τους τιμήσουμε.» «Θέατρο Ερωφίλη», Αύγουστος 1994 Η αφίσα του ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΥ με ιδιόχειρη αφιέρωση του Νίκου Μαμαγκάκη στον γράφοντα και τις υπογραφές όλων των καλλιτεχνών. Υ.Γ: Η μεγάλη εκείνη Ρεθεμνιώτικη βραδιά με Μαμαγκάκη και Καλομενόπουλο, στις 23 Αυγούστου 2002, ακριβώς πριν 11 χρόνια, από κάποιους «Νταραμανελιώτες» σχολιάστηκε για τα οικονομικά της Οφείλουμε όμως οι γνωρίζοντες να καταθέσουμε την αλήθεια. 17.168 ήταν οι καθαρές αμοιβές των 16 μεγάλων καλλιτεχνών και οι εισπράξεις του Δήμου μας από εκείνη τη βραδιά ήταν 9.450. Τα δε χρήματα μοιράστηκαν, από τον ίδιο το μαέστρο, όλα στους καλλιτέχνες, όπως διαβεβαιώνει και ο μεγάλος τραγουδοποιός Μιχάλης Τζουγανάκης. ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΥΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΣΤΗΝ «ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ» ΣΤΙΣ 23.08.2013