Η Ελληνική Οικονομία 2/06

Ίδρυμα Οικονομικών & Βιομηχανικών Ερευνών Η Ελληνική Οικονομία 2/06 Τριμηνιαία Έκθεση Αρ. Τεύχους 46, Νοέμβριος 2006 Χορηγός

Οι Συγγραφείς Η ανάλυση της πορείας της Ελληνικής Οικονομίας αποτελεί προϊόν συλλογικής εργασίας των Ερευνητών του ΙΟΒΕ. Τα κείμενα αυτά είναι ανυπόγραφα και οι απόψεις που εκφράζονται αποτελούν τη συνισταμένη των διαφόρων αντιλήψεων και απόψεων. Επίσης, οι απόψεις που εκφράζονται εδώ δεν ανταποκρίνονται κατ ανάγκη προς αυτές των οργανισμών που υποστηρίζουν, χρηματοδοτούν ή συνεργάζονται με το Ίδρυμα. Η ανάλυση στην παρούσα Έκθεση βασίζεται σε στοιχεία που ήταν διαθέσιμα μέχρι 3/11/2006. Το IOBE Το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών είναι ιδιωτικός, μη κερδοσκοπικός, κοινωφελής ερευνητικός οργανισμός. Ιδρύθηκε με σκοπό να προωθεί την επιστημονική έρευνα για τα τρέχοντα και αναδυόμενα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας και να παρέχει αντικειμενική πληροφόρηση και να διατυπώνει προτάσεις οι οποίες είναι χρήσιμες στη διαμόρφωση πολιτικής Χορηγός Copyright 2006 Ίδρυμα Οικονομικών & Βιομηχανικών Ερευνών ISSN 1106-4315 Απαγορεύεται η με οιονδήποτε τρόπο ανατύπωση ή μετάφραση οποιουδήποτε μέρους της μελέτης, χωρίς την άδεια του εκδότη. Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (IOBE) Τσάμη Καρατάσου 11, 117 42 Αθήνα, Tηλ.: (210 9211200-10), Fax: (210 9233977) E-mail: iobe@ath.forthnet.gr - http://www.iobe.gr

Περιεχόμενα 1. ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 9 Σε ανοδική τροχιά η ευρωπαϊκή οικονομία... 9 Ταχύτερη η ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας... 9 Βελτίωση του οικονομικού κλίματος... 9 Διατηρείται η απαισιοδοξία των καταναλωτών... 9 Πρόοδος αλλά και καθυστερήσεις στη διαρθρωτική πολιτική... 10 Καίριο ζήτημα ο εκσυγχρονισμός του θεσμικού πλαισίου... 10 H δημοσιονομική πολιτική... 11 Η αναθεώρηση του ΑΕΠ... 11 Τάσεις υποχώρησης της ανεργίας... 11 Επιβράδυνση του πληθωρισμού το 2006... 12 2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ... 13 2.1 Τάσεις και Προοπτικές της Διεθνούς Οικονομίας... 13 Το παγκόσμιο περιβάλλον το 2006... 13 Η Οικονομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωζώνης.... 16 2.2. Το οικονομικό περιβάλλον στην Ελλάδα... 19 Το οικονομικό κλίμα στην Ελλάδα... 19 α. Η διαρθρωτική πολιτική... 25 Η αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου... 26 β. Η δημοσιονομική πολιτική... 27 Δημοσιονομικές εξελίξεις το 2006... 27 Το Προσχέδιο του Προϋπολογισμού του 2007... 28 γ. Η αναθεώρηση του ΑΕΠ... 32 3. ΕΠΙΔΟΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ... 35 3.1 Μακροοικονομικές Εξελίξεις... 35 Εξελίξεις το α εξάμηνο 2006... 35 Οι προοπτικές για το 2006-2007... 36 3.2 Εξελίξεις και Προοπτικές στη Βιομηχανία... 40 3.3 Απασχόληση Ανεργία... 45 3.5 Τιμές καταναλωτή... 49 Εξελίξεις κατά το 2006... 49 Μεσοπρόθεσμες εκτιμήσεις... 52 3.5 Ισοζύγιο Εξωτερικών Συναλλαγών... 56 Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών... 56 Ισοζύγιο Κεφαλαιακών μεταβιβάσεων... 58 Ισοζύγιο Χρηματοοικονομικών Συναλλαγών... 58 4. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΔΙΑΡΘΡΩTIKOI ΔΕΙΚΤΕΣ... 59

Πίνακες Πίνακας 2.1 Διεθνές Περιβάλλον Εκτιμήσεις IMF (ετήσια % μεταβολή, σε πραγματικές τιμές)... 13 Πίνακας 2.2 IFO - Εκτιμήσεις για την παγκόσμια οικονομία (Δείκτες, 1995=100)... 15 Πίνακας 2.3 IFO - Δείκτης οικονομικού κλίματος στις οικονομικές ζώνες (1995=100)... 15 Πίνακας 2.1 Βασικά Μακροοικονομικά Μεγέθη (% μεταβολή, σταθερές τιμές 1995)... 16 Πίνακας 2.4 IFO - Εκτιμήσεις για την οικονομία της Ευρωζώνης (Δείκτες, 1995=100)... 19 Πίνακας 2.6 Βραχυχρόνιοι Δείκτες Οικονομικής Συγκυρίας... 24 Πίνακας 2.8 Κρατικός Προϋπολογισμός (ποσά σε εκατ. )... 30 Πίνακας 2.9 Υπολογισμοί Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος έτους 2000 (ποσά σε εκατ. δρχ)... 32 Πίνακας 2.10 Υπολογισμοί Προστιθέμενης Αξίας 2000 (ποσά σε εκατ. δρχ)... 33 Πίνακας 3.1 Εξέλιξη βασικών μακροοικονομικών μεγεθών Τριμηνιαίοι Εθνικοί Λογαριασμοί (προσωρινά αποτελέσματα, σταθερές τιμές 1995)... 35 Πίνακας 3.2 Δείκτες Επενδυτικής Ζήτησης (2004-2006), ετήσιες % μεταβολές 1... 37 Πίνακας 3.3 Δείκτες Καταναλωτικής Ζήτησης (2004-2006) (ετήσιες % μεταβολές)... 38 Πίνακας 3.4 Σύγκριση των Εναλλακτικών Σεναρίων Ανάπτυξης για την Ελληνική Οικονομία (σε σταθερές τιμές 1995, ετήσιες % μεταβολές)... 39 Πίνακας 3.5 Σύγκριση Προβλέψεων για επιλεγμένους Οικονομικούς Δείκτες για τα έτη 2004 2006 (σε σταθερές αγοραίες τιμές 1995, ετήσιες % μεταβολές)... 40 Πίνακας 3.6 Πληθυσμός (σε χιλιάδες) ηλικίας 15 ετών και άνω, κατά κατάσταση απασχόλησης (2002-2006 ανά τρίμηνο)... 46 Πίνακας 3.8 Προσωρινό Ισοζύγιο Εξωτερικών Συναλλαγών (εκατ. ευρώ)... 57 Διαγράμματα Διάγραμμα 2.2 Δείκτης Οικονομικού Κλίματος... 20 Διάγραμμα 2.3 Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών... 21 Διάγραμμα 2.4 Δείκτης Εμπιστοσύνης Καταναλωτών (εποχικά εξομαλυμένα στοιχεία)... 23 Διάγραμμα 3.1 Δείκτης Κύκλου Εργασιών (ΕΣΥΕ) και Επιχειρηματικών Προσδοκιών (ΙΟΒΕ) στο Λιανικό Εμπόριο... 38 Διάγραμμα 3.2 Δείκτης Βιομηχανικής Παραγωγής στη Μεταποίηση (2000=100),... 42 Διάγραμμα 3.3 Δείκτης Κύκλου Εργασιών στη Μεταποίηση (2000=100), % μεταβολή με το Διάγραμμα 3.4 αντίστοιχο τρίμηνο του προηγούμενου έτους... 43 Επίπεδο Αποθεμάτων και Παραγγελιών στη Βιομηχανία (διαφορά % θετικών αρνητικών απαντήσεων)... 43 Διάγραμμα 3.5 Ποσοστό χρησιμοποίησης εργοστασιακού δυναμικού... 44 Διάγραμμα 3.6 Προσκόμματα στην Παραγωγική Δραστηριότητα (% επιχειρήσεων)... 44 Διάγραμμα 3.7 Προβλέψεις για την απασχόληση (Διαφορά Θετικών Αρνητικών απαντήσεων) 49 Διάγραμμα 3.8 Εξέλιξη πληθωρισμού (ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές)... 50 Διάγραμμα 3.9 Εξέλιξη δομικού πληθωρισμού (ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές)... 51 Διάγραμμα 3.10 Συμβολή των Καυσίμων στη διαμόρφωση του πληθωρισμού (ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές)... 51 Διάγραμμα 3.11 Εξέλιξη Εναρμονισμένων Δεικτών Τιμών Καταναλωτή Ελλάδας και ΕΕ-25 (ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές)... 52 Διάγραμμα 3.12 Προβλέψεις για τις τιμές προϊόντων και υπηρεσιών (% επί του συνόλου των έγκυρων απαντήσεων)... 55

Πίνακες Παραρτήματος ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ... 60 ΜΕΡΟΣ Α (ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΛΙΣΤΑ ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ)... 61 I-Α. ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΊΚΤΕΣ... 63 Ι-1α. Κατά κεφαλήν ΑΕΠ (μονάδες αγοραστικής δύναμης, PPS, E.E-25=100)... 63 Ι-2α. Παραγωγικότητα Εργασίας ανά απασχολούμενο άτομο (ΑΕΠ σε μονάδες αγοραστικής δύναμης,(ee-25=100) PPS,/ αριθμό εργαζομένων)... 64 ΙΙ-Α. ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ... 65 ΙΙ-1α. Ποσοστό Απασχόλησης (% απασχολούμενων ατόμων ηλικίας 15-64 ετών στο σύνολο του αντίστοιχου πληθυσμού )... 65 ΙΙ-2α. Ποσοστό απασχόλησης μεγαλύτερων ηλικιακά ατόμων (% απασχολούμενων ατόμων ηλικίας 55-64 ετών στο σύνολο του αντίστοιχου πληθυσμού)... 66 ΙΙΙ-Α. ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΈΡΕΥΝΑ... 67 ΙΙΙ-1α. Ακαθάριστη Εγχώρια Δαπάνη σε Έρευνα και Ανάπτυξη (R&D) (% του ΑΕΠ)... 67 ΙΙΙ-2α. Επίπεδο μόρφωσης ατόμων ηλικίας 20-24 ετών (% πληθυσμού 20-24 ετών που έχει ολοκληρώσει τουλάχιστον την δευτεροβάθμια εκπαίδευση)... 68 ΙV-Α. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΗ... 69 ΙV-1α. Συγκριτικά επίπεδα τιμών (ιδιωτική τελική κατανάλωση, συμπεριλαμβάνονται οι έμμεσοι φόροι Ε,Ε-25=100)... 69 ΙV-2α. Επιχειρηματικές Επενδύσεις (ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου ιδιωτικών επιχειρήσεων ως % του ΑΕΠ)... 70 V-Α. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ... 71 V-1α. Ποσοστό πληθυσμού στο όριο της φτώχειας (% ατόμων με διαθέσιμο εισόδημα κάτω του 60% του εθνικού διάμεσου διαθέσιμου εισοδήματος)... 71 V-2α Διασπορά ποσοστών συνολικής απασχόλησης ανά περιφέρεια (Συντελεστής διασποράς ποσοστών απασχόλησης μεταξύ περιφερειών της κάθε χώρας, NUTS 2)... 72 V-3α Ποσοστό μακροχρόνιας ανεργίας (% των ανέργων άνω των 12 μηνών στο σύνολο του οικονομικά ενεργού πληθυσμού)... 73 VΙ-Α. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ... 75 VI-1α. Εκποµπές αερίων που σχετίζονται με το φαινόµενο του θερµοκηπίου (ποσοστιαία μεταβολή από το έτος βάσης ως προς τους στόχους του Κιότο, σε ισοδύναμα CO 2 )... 75 VI-2α. Ενεργειακή ένταση της οικονομίας (ακαθάριστη εγχώρια κατανάλωση ενέργειας ως προς ΑΕΠ (σταθερές τιμές 1995), kilogram ισοδύναμου πετρελαίου (kgoe) ανά 1000 )... 76 VI-3α. Όγκος μεταφερόμενων εµπορευµάτων (ως προς του ΑΕΠ (σε σταθερές τιμές 1995, σε τόνους ανά χλμ, Δείκτης 1995=100 )... 77

ΜΕΡΟΣ Β (ΆΛΛΟΙ ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΟΙ ΔΕΊΚΤΕΣ)... 79 I-Β. ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΊΚΤΕΣ... 81 Ι-1β. Ρυθμός ανάπτυξης ΑΕΠ σε σταθερές τιμές 1995 (% μεταβολής σε σχέση με το προηγούμενο έτος)... 81 Ι-2β. Μεταβολή της απασχόλησης (ετήσια μεταβολή της συνολικής απασχόλησης)... 82 Ι-3β. Πληθωρισμός (ετήσιος ρυθμός μεταβολής του Εν.Δ.Τ.Κ)... 83 Ι-4β. Ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης (ως % του ΑΕΠ)... 84 Ι-5β. Χρέος Γενικής Κυβέρνησης (ως % του ΑΕΠ)... 85 ΙΙ-Β. ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ... 87 ΙI-1β. Ποσοστό Ανεργίας (άνεργοι ως μερίδιο του εργατικού δυναμικού), εποχικά εξομαλυμένα στοιχεία... 87 ΙΙ-2β. Δια βίου εκπαίδευση (% πληθυσμού 25-64 ετών που συμμετέχουν σε προγράμματα εκπαίδευσης ή κατάρτισης)... 88 ΙΙΙ-Β. ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΈΡΕΥΝΑ... 89 ΙΙΙ-1β. Δημόσιες δαπάνες για εκπαίδευση (% του ΑΕΠ)... 89 ΙΙΙ-2β. Πρόσβασης στο Διαδίκτυο (Νοικοκυριά) (% των νοικοκυριών που έχουν την δυνατότητα πρόσβασης στο διαδίκτυο )... 90 ΙΙΙ-3β. Δαπάνες για τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών (IT) (% του ΑΕΠ)... 91 ΙV-Β. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΗ... 93 IV-1β. Τιμές τηλεπικοινωνιών, 2004 (ευρώ/10 λεπτά συνομιλίας)... 93 ΙV-2β. Τιμές ηλεκτρικού ρεύματος (Βιομηχανική χρήση) (σε ευρώ ανά kwh)... 94 ΙV-3β. Τιμές ηλεκτρικού ρεύματος (Νοικοκυριά) (σε ευρώ ανά kwh)... 95 ΙV-4β. Αξία κρατικών προμηθειών, για τις οποίες έχει γίνει δημοσίευση στην Επίσημη Εφημερίδα της Ε.Ε (% του ΑΕΠ)... 96 ΙV-5β. Άμεσες Ξένες Επενδύσεις (μέση αξία εισροών και εκροών άμεσων ξένων επενδύσεων ως προς το ΑΕΠ επί 100)... 97 V-Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ... 99 V-1β. Κατανομή εισοδήματος (Δείκτης του συνολικού εισοδήματος του 20% του πληθυσμού που αμείβεται με υψηλά εισοδήματα ως προς το 20% του πληθυσμού που αμείβεται με χαμηλά εισοδήματα)... 99 V-2β. Άτομα με επίπεδο μόρφωσης μέχρι και γυμνάσιο (δευτεροβάθμια) χωρίς περαιτέρω εκπαίδευσή ή κατάρτιση (ως % πληθυσμού ηλικίας 18-24 ετών με χαμηλή δευτεροβάθμια και δεν είναι σε πρόγραμμα εκπαίδευσης ή κατάρτισης)... 100

9 1. ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Σε ανοδική τροχιά η ευρωπαϊκή οικονομία Σύμφωνα με όλες τις τελευταίες προβλέψεις η οικονομική άνοδος στην Ευρωπαϊκή Ενωση θα είναι το 2006 ταχύτερη απ ότι τον προηγούμενο χρόνο. Φαίνεται ότι οι ευρωπαϊκές οικονομίες αποδείχθηκαν τελικά ανθεκτικές στις μεγάλες αυξήσεις των τιμών του πετρελαίου και κατάφεραν να διατηρήσουν τον δυναμισμό τους. Η πορεία αυτή προβλέπεται να συνεχισθεί και το 2007, αν και είναι ενδεχόμενο να επιβραδυνθεί ελαφρά, επηρεαζόμενη από ανάλογες εξελίξεις στην παγκόσμια οικονομία και στην οικονομία των ΗΠΑ. Ταχύτερη η ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας Η ελληνική οικονομία εκτιμάται ότι το 2006 αναπτύσσεται με ρυθμό που σε ετήσια βάση θα υπερβεί το 3,4% και ενδέχεται να προσεγγίσει τον ρυθμό του 2005 (3,8%). Σύμφωνα πάντως με τις τελευταίες εκτιμήσεις της Ε.Ε. ο ρυθμός οικονομικής ανόδου στην Ελλάδα είναι ο 4 ος υψηλότερος στην Ευρωζώνη και ο 13 ος στην ΕΕ- 25. Κινητήρια δύναμη της ανάπτυξης είναι η εγχώρια ζήτηση: Η κατανάλωση, αφενός, η οποία συνέχισε να διευρύνεται με ταχείς ρυθμούς και οι επενδύσεις αφετέρου, οι οποίες αυξάνονται με επιταχυνόμενο ρυθμό. Η συνεχιζόμενη άνοδος της κατανάλωσης οφείλεται σε μεγάλο βαθμό και στη διεύρυνση της καταναλωτικής πίστης, ενώ η συνολική επενδυτική δραστηριότητα επηρεάζεται από τη βελτίωση του κλίμα τος και την ανάκαμψη των δημοσίων επεν δύσεων από τα χαμηλά επίπεδα του προηγούμενου χρόνου. Βελτίωση του οικονομικού κλίματος Ο Δείκτης Οικονομικού Κλίματος, ο ο- ποίος περιλαμβάνει εκτιμήσεις και προβλέψεις επιχειρήσεων και καταναλωτών εμφανίζει τους τελευταίους 12 μήνες συνεχή βελτίωση. Είναι φανερό ότι το οικονομικό κλίμα στην Ελλάδα έχει πλέον επανέλθει σε πορεία ανόδου ανάλογη με εκείνη της ΕΕ-25, ενώ περιορίζεται σημαντικά το «έλλειμμα αισιοδοξίας», το οποίο χαρακτήρισε την ελληνική οικονομία την περίοδο αμέσως μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004. Θα πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι η βελτίωση του οικονομικού κλίματος οφείλεται αποκλειστικά στις πιο αισιόδοξες προσδοκίες και τις θετικότερες εκτιμήσεις που διατυπώνουν οι επιχειρήσεις σε όλους τους κλάδους της οικονομίας. Από την άλλη πλευρά όμως, οι καταναλωτές εμμένουν σε απαισιόδοξες προβλέψεις και δυσμενείς εκτιμήσεις. Διατηρείται η απαισιοδοξία των καταναλωτών Σε αντίθεση με την αισθητή βελτίωση των εκτιμήσεων και προσδοκιών που διατυπώνουν οι επιχειρήσεις, η καταναλωτική εμπιστοσύνη παρέμεινε προβληματική με μικρές παροδικές βελτιώσεις. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ο ελληνικός Δείκτης Εμπιστοσύνης Καταναλωτών είναι ο τρίτος χαμηλότερος των χωρών της ΕΕ-25 και ο

10 χαμηλότερος των χωρών της Ευρωζώνης Το εύρημα φαίνεται να αποκλίνει από την γενικότερη εικόνα που παρουσιάζει η ελληνική οικονομία την περίοδο αυτή, η οποία, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, παρουσιάζει άνοδο, που είναι από τις ταχύτερες της ΕΕ-25 και της Ευρωζώνης. Το φαινόμενο δεν είναι νέο: Ο ελληνικός Δείκτης Εμπιστοσύνης Καταναλωτών παραμένει αισθητά χαμηλότερος από τους ευρωπαϊκούς δείκτες σε όλη τη διάρκεια της τελευταίας δεκαπενταετίας, ακόμα και σε περιόδους ταχείας ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας στο σύνολό της. Η αντίφαση αυτή υποδηλώνει την ύπαρξη συστηματικής απόκλισης μεταξύ των πραγματικών εξελίξεων στην ελληνική οικονομία και του τρόπου που οι καταναλωτές προσλαμβάνουν αυτές τις εξελίξεις. Η ύπαρξη αυτής της συστηματικής, εγγενούς μεροληψίας των καταναλωτών θα πρέπει να λαμβάνεται υπ όψη στην ανάλυση των βραχυχρονίων εξελίξεων. Πρόοδος αλλά και καθυστερήσεις στη διαρθρωτική πολιτική Η οικονομική πολιτική των τελευταίων μηνών παρουσιάζει αυξημένη κινητικότητα στον τομέα των διαρθρωτικών αλλαγών, με την εξαγγελία και νομοθέτηση αρκετών ρυθμίσεων για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων προβλημάτων. Σε μια πρώτη αποτύπωση της προόδου που έχει σημειωθεί ως τώρα, συγκρατημένα θετική είναι, από πλευράς επιχειρηματικού κόσμου, η αξιολόγηση της πορείας εφαρμογής των μεταρρυθμίσεων, ενώ αισιόδοξη είναι η προοπτική υλοποίησής τους στο επόμενο έτος και σαφές το μήνυμα της α- ναγκαίας ολοκλήρωσής τους. Τα πρώτα στοιχεία είναι ενθαρρυντικά, ωστόσο η πλήρης ενεργοποίησή των μεταρρυθμίσεων αποτελεί κρίσιμο ζήτημα που θα αναδείξει, καταρχάς τον βαθμό με τον οποίο θα αφομοιώσουν οι οικονομικές μονάδες τις αλλαγές και εν συνεχεία, την αποτελεσματικότητα και τις επιπτώσεις αυτών στην πράξη. Καίριο ζήτημα ο εκσυγχρονισμός του θεσμικού πλαισίου Σ ένα θεσμικό περιβάλλον που όλοι εκτιμούν ότι δυσλειτουργεί και δημιουργεί προσκόμματα στην οικονομική δραστηριότητα, κύρια επιδίωξη μιας μεταρρυθμιστικής προσπάθειας θα πρέπει να είναι η α- ναμόρφωση, βελτίωση και απλούστευση των νομοθετικών ρυθμίσεων. Προς την κατεύθυνση αυτή όμως οι αλλαγές που έ- χουν πραγματοποιηθεί είναι λίγες και η ελληνική οικονομία συνεχίζει να επιβαρύνεται από παρωχημένους νόμους και διατάξεις, ενώ οι νέες νομοθετικές πρωτοβουλίες εξακολουθούν να μην ελέγχονται ό- σον αφορά τις επιπτώσεις τους στην οικονομία. Γι αυτό θα πρέπει να θεωρηθεί σημαντική η Εγκύκλιος του Πρωθυπουργού της 18 ης Ιουλίου 2006 για τη «Νομοθετική πολιτική και αξιολόγηση ποιότητας και αποτελεσματικότητας νομοθετικών και κανονιστικών ρυθμίσεων», η οποία συνιστά μια προσπάθεια βελτίωσης του ρυθμιστικού περιβάλλοντος, δίνοντας έμφαση στην α- ξιολόγηση των συνεπειών των ρυθμίσεων και κυρίως των οικονομικών και κοινωνικών, καθώς και των συνεπειών στο περιβάλλον.

11 H δημοσιονομική πολιτική Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις που αναφέρονται στο προσχέδιο του Προϋπολογισμού 2007, η επίτευξη των στόχων που είχαν τεθεί για το 2006 ήταν ικανοποιητική και η δημοσιονομική προσαρμογή ταχύτερη απ ότι τα προηγούμενα χρόνια. Ο Προϋπολογισμός του 2007 όμως, δεν αλλάζει μεν τα δεδομένα της δημοσιονομικής πολιτικής, η συμβολή του όμως στην προώθηση της δημοσιονομικής εξυγίανσης εκτιμάται ασθενέστερη. Είναι φανερό ότι για να διασφαλισθεί και να επιταχυνθεί η δημοσιονομική προσαρμογή απαιτούνται στρατηγικές επιλογές τόσο στον τομέα των πρωτογενών ελλειμμάτων όσο και στον τρόπο κατάρτισης των προϋπολογισμών. Εξάλλου, είναι δεδομένος ο καθοριστικός ρόλος που διαδραματίζουν στην δημοσιονομική διαχείριση οι δαπάνες για το ασφαλιστικό σύστημα, οι οποίες προβλέπεται ότι θα διευρύνονται με ταχείς ρυθμούς τα επόμενα χρόνια. Αν το ενδεχόμενο αυτό δεν αντιμετωπισθεί έγκαιρα με την αναμόρφωση του ασφαλιστικού συστήματος, είναι ανέφικτη η μακροχρόνια και βιώσιμη μείωση των δημοσίων δαπανών. Η αναθεώρηση του ΑΕΠ Με την αναθεώρηση του συστήματος των εθνικών λογαριασμών προέκυψε μια σημαντική αύξηση του ΑΕΠ κατά 25,7%. Η μεγάλη αυτή αύξηση οφείλεται, στις περισσότερες περιπτώσεις, σε νέες μεθοδολογικές προσεγγίσεις στον τρόπο υπολογισμού του προϊόντος των τομέων, ή στην αλλαγή των πηγών. Το γεγονός ότι οι νέες αυτές προσεγγίσεις καταλήγουν, σε όλες τις περιπτώσεις, σε αύξηση υποδηλώνει ότι με τη νέα μεθοδολογία ενσωματώνεται στο επίσημο ΑΕΠ ένα μεγάλο μέρος της παραοικονομίας, με τον επιστημονικό ορισμό του όρου, δηλαδή, το μη καταγραφόμενο τμήμα της οικονομικής δραστηριότητας, το οποίο, με βάση τους ισχύοντες λογιστικούς κανόνες, θα έπρεπε να καταγράφεται. Θα πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι το υψηλό ποσοστό που προκύπτει δεν αντικατοπτρίζει αναγκαστικά δραστηριότητες που α- ποκρύπτονται σκοπίμως ή φοροδιαφεύγουν. Σε μεγάλο βαθμό δείχνει να οφείλεται σε μεθοδολογικές αδυναμίες και ατέλειες της στατιστικής οργάνωσης, η οποία δεν κατέγραφε μέχρι πρόσφατα υπαρκτές και νόμιμες δραστηριότητες. Ετσι, η μεγάλη αναθεώρηση είναι περισσότερο ένας αδρός δείκτης των αδυναμιών της στατιστικής μας οργάνωσης και λιγότερο μια πειστική ένδειξη για το μέγεθος των δραστηριοτήτων που σκόπιμα αποκρύπτονται. Το ύψος συνεπώς της αναθεώρησης εξαρτάται κυρίως από τα τεχνικά δεδομένα, την ποιότητα των νέων στοιχείων και την επιτυχή ενσωμάτωση τους στο σύστημα των εθνικών λογαριασμών. Γι αυτό είναι σκόπιμο να δημοσιοποιηθούν οι αναλυτικές έρευνες και οι σχετικές μελέτες που έχει εκπονήσει η ΕΣΥΕ για το θέμα. Τάσεις υποχώρησης της ανεργίας Η ανεργία ως ποσοστό του εργατικού δυναμικού, η οποία ένα περίπου χρόνο είχε παραμείνει στο 9,7% υποχωρεί το β τρίμηνο του 2006 στο 8,8%, τιμή που είναι η χαμηλότερη των τελευταίων ετών. Η μείωση του ποσοστού θα πρέπει να θεωρηθεί σημαντική, δεδομένου ότι επιτυγχάνεται

12 σε μια περίοδο που παράλληλα αυξάνεται και το εργατικό δυναμικό. Ετσι, η καταγραφόμενη υποχώρηση της ανεργίας αποδίδεται εξολοκλήρου στην ταχύτερη άνοδο της απασχόλησης και στη δημιουργία περισσότερων νέων θέσεων εργασίας από αυτές που χάθηκαν. Επιβράδυνση του πληθωρισμού το 2006 Με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία για το α εννεάμηνο του χρόνου προβλέπεται ότι το 2006 ο πληθωρισμός θα υποχωρήσει στο 3,3% έναντι 3,5% το 2005. Η επιβράδυνση του πληθωρισμού είναι σημαντική δεδομένου ότι πραγματοποιείται σε μια οικονομία που αναπτύσσεται με ταχύ ρυθμό ενώ στη διάρκεια του έτους οι επιπτώσεις από την άνοδο των τιμών του πετρελαίου ήταν έντονες. Οι πληθωριστικές πιέσεις πάντως παραμένουν σχετικά ισχυρές τόσο από την πλευρά της προσφοράς, όσο και από την πλευρά της ζήτησης. Σημειώνονται ενδεικτικά οι προβλέψεις των επιχειρήσεων για τη διαμόρφωση των τιμών στο αμέσως ε- πόμενο διάστημα, οι οποίες, αν και εμφανίζονται πιο ήπιες σε σχέση με το προηγούμενο διάστημα, είναι εντονότερα αυξητικές σε σχέση με την αντίστοιχη περσινή περίοδο. Από την άλλη πλευρά υπάρχουν παράγοντες που μπορεί να συγκρατήσουν τον πληθωρισμό και ενδεχομένως να τον περιορίσουν σε χαμηλότερα επίπεδα. Στους παράγοντες αυτούς περιλαμβάνεται η αυστηρότερη νομισματική πολιτική με την άνοδο των επιτοκίων, η διαφαινόμενη αποκλιμάκωση των τιμών του πετρελαίου και η ε- νίσχυση του ευρώ έναντι του δολλαρίου που περιορίζει τον εισαγόμενο πληθωρισμό.

13 2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 2.1 Τάσεις και Προοπτικές της Διεθνούς Οικονομίας Το παγκόσμιο περιβάλλον το 2006 Το 2006 το οικονομικό κλίμα στην παγκόσμια οικονομία διατηρήθηκε ευνοϊκό. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Διεθνούς Νο- μισματικού Ταμείου ο ρυθμός ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας το 2006 εκτιμάται σε επίπεδα ανώτερα του μακροχρόνιου μέσου όρου (5,1%) έναντι 4,9% το 2005. Κινητήρια δύναμη ανάπτυξης αποτελούν το διεθνές εμπόριο και η επιτάχυνση των επιχειρηματικών επενδύσεων ως αποτέλεσμα της αύξησης της κερδοφορίας. Πίνακας 2.1 Διεθνές Περιβάλλον Εκτιμήσεις IMF (ετήσια % μεταβολή, σε πραγματικές τιμές) 2004 2005 2006 2007 ΑΕΠ Παγκόσμια οικονομία 5,3 4,9 5,1 4,9 Προηγμένες Οικονομίες 3,2 2,6 3,1 2,7 ΗΠΑ 3,9 3,2 3,4 2,9 Ευρωζώνη 2,1 1,3 2,4 2,0 Ευρωπαϊκή Ένωση 2,4 1,8 2,8 2,4 Ιαπωνία 2,3 2,6 2,7 2,1 Καναδάς 3,3 2,9 3,1 3,0 Αναδυόμενες και Αναπτυσσόμενες Οικονομίες 7,7 7,4 7,3 7,2 Αφρική 5,5 5,4 5,4 5,9 Υποσαχάρια Αφρική 5,6 5,8 5,2 6,3 Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη 6,5 5,4 5,3 5,0 Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών (CIS) 8,4 6,5 6,8 6,5 εκ των οποίων Ρωσία 7,2 6,4 6,5 6,5 Αναπτυσσόμενη Ασία 8,8 9,0 8,7 8,6 εκ των οποίων Κίνα 10,1 10,2 10,0 10,0 Ινδία 8,0 8,5 8,3 7,3 ASEAN4 5,8 5,1 5,0 5,6 Μέση Ανατολή 5,5 5,7 5,8 5,4 Παγκόσμιο Εμπόριο Εισαγωγές Προηγμένες Οικονομίες 9,1 6,0 7,5 6,0 Αναδυόμενες και Αναπτυσσόμενες Οικονομίες 16,4 11,9 13,0 12,1 Εξαγωγές Προηγμένες Οικονομίες 8,8 5,5 8,0 6,0 Αναδυόμενες και Αναπτυσσόμενες Οικονομίες 14,6 11,8 10,7 10,6 ASEAN4: Ινδονησία, Μαλαισία, Φιλιππίνες, Ταϊλάνδη. ΜΕΝΑ (Middle East & North Africa): Αλγερία, Μπαχρέιν, Αίγυπτος, Ιράν, Ιράκ, Ισραήλ, Ιορδανία, Κουβέιτ, Λίβανος, Λιβύη, Μαρόκο, Ομάν, Κατάρ, Σαουδική Αραβία, Συρία, Τυνησία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Υεμένη. Υποσαχάρια Αφρική: Όλες οι χώρες εκτός αφρικανικών ΜΕΝΑ χωρών. Πηγή: IMF, World Economic Outlook, September 2006

14 Στις προηγμένες οικονομίες εκτιμάται επιτάχυνση του ρυθμού ανόδου του ΑΕΠ το 2006 σε 3,1% (2,6% το 2005). Συγκεκριμένα, στις ΗΠΑ το 2006 ο ρυθμός ανόδου του ΑΕΠ εκτιμάται σε 3,4%. Η αύξηση του ΑΕΠ το πρώτο τρίμηνο του έτους ήταν ιδιαίτερα έντονη, τάση που όμως αποδυναμώθηκε στη συνέχεια, εξαιτίας στασιμότητας στην αγορά ακινήτων και αύξησης στις τιμές των καυσίμων. Αντίθετα, προωθητικό παράγοντα αποτελούν οι επιχειρηματικές επενδύσεις, που στηρίζονται στην εντατικότερη χρησιμοποίηση εργοστασιακού δυναμικού και στην ενίσχυση της κερδοφορίας. Στην εγχώρια ζήτηση στηρίζεται και η ανοδική πορεία ανάπτυξης στην Ιαπωνία, όπου το 2006 ο ρυθμός μεταβολής του ΑΕΠ έναντι του 2005 εκτιμάται σε 2,7%. Δυναμικότερη εμφανίζεται η ανάπτυξη στην Ευρωζώνη. Το 2006 ο ρυθμός ανάπτυξης στην περιοχή του ευρώ αναμένεται ότι θα φτάσει το 2,4% -2,5%, την υψηλότερη τιμή των τελευταίων έξι ετών. Η α- νάπτυξη στηρίζεται κυρίως στην ενίσχυση της εγχώριας ζήτησης. Τέλος, στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες, ο αντίστοιχος ρυθμός ανάπτυξης θα παραμείνει έντονα θετικός, περί το 7,3%, τιμή που προβλέπεται ότι θα διατηρηθεί και το 2007. Ειδικότερα, οι οικονομίες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης αναπτύσσονται το 2006 με ρυθμό 5,3%, τιμή κοντά στα επίπεδα του προηγούμενου έτους. Η αναπτυσσόμενη Ασία κινείται το 2006 με ρυθμό ανάπτυξης 8,7%, οριακά βραδύτερο του 2005 και στηρίζεται στις συνεχιζόμενες υψηλές επιδόσεις των οικονομιών της Κίνας και της Ινδίας. Χρήσιμη πηγή πληροφόρησης για την εικόνα που παρουσιάζει η παγκόσμια οικονομία αποτελεί η έρευνα «World Economic Survey» που διεξάγει τέσσερις φορές το χρόνο (Ιανουάριο, Απρίλιο, Ιούλιο και Οκτώβριο) το Ινστιτούτο IFO της Γερμανίας. Με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία για το 2006 (Έρευνα Ιουλίου), ο Δείκτης Οικονομικού Κλίματος μειώθηκε, ύστερα από σταδιακή άνοδο από τα μέσα του 2005. Η μείωση του δείκτη οφείλεται αποκλειστικά στις μετριοπαθέστερες προβλέψεις για την πορεία της οικονομίας το προσεχές εξάμηνο, παράμετρος που αντιστάθμισε τη θετική συμβολή από τις εντονότερα ευνοϊκές εκτιμήσεις για την τρέχουσα δραστηριότητα. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του IFO η παγκόσμια οικονομία αναπτύσσεται με ταχύ ρυθμό τα τελευταία δύο χρόνια. Ωστόσο μέσα σε αυτό το διάστημα φαίνεται να αντιμετωπίζει βασικούς κλυδωνισμούς που συνδέονται με έντονες διακυμάνσεις σε νομισματικές ισοτιμίες, υψηλά επιτόκια, υπέρογκο έλλειμμα στις ΗΠΑ και κυρίως με την άνοδο της τιμής του πετρελαίου που σχεδόν υπερδιπλασιάστηκε, αλλά και με τις πολεμικές συρράξεις σε Ιράκ και Λίβανο. Ειδικότερα, στις ΗΠΑ οι προβλέψεις για την πορεία της οικονομικής δραστηριότητας το δεύτερο εξάμηνο του 2006 είναι σαφώς συγκρατημένες. Στην Δυτική Ευρώπη και την Ιαπωνία διακρίνονται ενδείξεις βελτίωσης του κλίματος αλλά και εδώ η αποκλιμάκωση της προόδου στην διεθνή οικονομία αποτέλεσε παράγοντα που οδήγησε σε μετριοπαθέστερες προσδοκίες. Οι εκτιμήσεις των οικονομικών αναλυτών για τις πληθωριστικές πιέσεις αναφέρονται σε σχετικώς υψηλά επίπεδα πληθωρισμού

15 (3,5%) στη διεθνή οικονομία. Ειδικότερα στις ΗΠΑ εκτιμάται σε 3,2% και ακολουθούν η Ασία (2,9%) και η Δυτική Ευρώπη (2,2%). Παράλληλα τα επιτόκια αναμένεται να αυξηθούν. Ειδικότερα σε βασικές γεωγραφικές και οικονομικές ζώνες επισημαίνονται τα ακόλουθα: Στη Δυτική Ευρώπη ο Δείκτης Οικονομικού Κλίματος σταθεροποιείται στα υψηλά επίπεδα του Απριλίου. Η πορεία του δείκτη επηρεάζεται θετικά από τις εκτιμήσεις των επιχειρήσεων για την τρέχουσα κατάσταση της δραστηριότητας, ενώ μετριοπαθέστερες είναι οι προσδοκίες για τους προσεχείς έξι μήνες. Στην Ανατολική Ευρώπη, σε αντίθεση με τις άλλες γεωγραφικές ζώνες, ο Δείκτης Οικονομικού Κλίματος βελτιώνεται εξαιτίας της περαιτέρω ενίσχυσης των εκτιμήσεων για την τρέχουσα οικονομική δραστηριότητα και των αισιόδοξων προοπτικών για τους προσεχείς μήνες. Στη Βόρεια Αμερική ο Δείκτης Οικονομι- κού Κλίματος μειώθηκε σημαντικά στις 98 μονάδες έναντι 114,8 μονάδων τον Απρίλιο. Συγκεκριμένα, στις ΗΠΑ η πτώση του δείκτη οφείλεται στις δυσμενείς προβλέψεις για την εξέλιξη της δραστηριότητας το επόμενο εξάμηνο, ενώ η τρέχουσα κατάσταση χαρακτηρίζεται ως ικανοποιητική, από την πλειονότητα των αναλυτών που συμμετείχαν στη έρευνα. Αναφέρεται ότι η οικονομία βρίσκεται σε στάδιο μετάβασης σε μια φάση σταθερά ανοδικής αλλά βραδύτερης πορείας. Παράλληλα, επισημαίνονται οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζει η οικονομία λόγω των υψηλών τιμών πετρελαίου, της αύξησης του πληθωρισμού και των υψηλών επιτοκίων. Τέλος στην Ασία, ο Δείκτης Οικονομικού Κλίματος περιορίζεται περαιτέρω, ύστερα από τη μείωση του Απριλίου. Η πτώση του δείκτη στις 102,8 μονάδες, επίπεδο κατώτερο του αντίστοιχου του 2005, συνδέεται με τις μετριοπαθέστερες εκτιμήσεις και προσδοκίες για την οικονομική δραστηριότητα. Εντούτοις, επισημαίνεται ότι, παρά την αναμενόμενη επιβράδυνση, ο ρυθμός ανάπτυξης θα διατηρηθεί σε υψηλά επίπεδα. Πίνακας 2.2 IFO - Εκτιμήσεις για την παγκόσμια οικονομία (Δείκτες, 1995=100) Τρίμηνο / Έτος III/04 IV/04 Ι/05 ΙI/05 III/05 IV/05 I/06 IΙ/06 III/06 Οικονομικό Κλίμα 109,2 103,8 101,1 97,5 97,5 99,3 109,2 111,0 105,6 Παρούσα Κατάσταση 102,3 105,9 102,3 96,8 93,2 98,6 109,6 113,2 115,1 Προσδοκίες 115,8 101,8 100,0 98,2 101,8 100,0 108,8 108,8 96,5 Πηγή: IFO, World Economic Survey, WES 3/2006. Πίνακας 2.3 IFO - Δείκτης οικονομικού κλίματος στις οικονομικές ζώνες (1995=100) Τρίμηνο / Έτος III/04 IV/04 Ι/05 ΙI/05 III/05 IV/05 I/06 ΙI/06 ΙΙΙ/06 Βόρεια Αμερική 120,1 103,3 106,8 104,2 111,3 99,8 110,4 114,8 98,0 Δυτική Ευρώπη 99,8 94,7 90,4 83,6 81,0 88,7 99,8 104,9 104,9 Ασία 112,0 106,5 103,7 104,6 104,6 109,3 115,7 114,8 102,8 Πηγή: IFO, World Economic Survey, WES 3/2006

16 Η Οικονομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωζώνης. Το 2006 ο ρυθμός ανάπτυξης στην οικονομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωζώνης εκτιμάται σε 2,7% και 2,5% αντίστοιχα, ύστερα από τις προς τα άνω αναθεωρήσεις των εαρινών προβλέψεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Τον Σεπτέμβριο του 2006 η Ε. Επιτροπή εκτιμά ότι η οικονομία της ευρωπαϊκής ένωσης κατάφερε να διατηρήσει τη δυναμική της και αποδείχτηκε ανθεκτική στην έντονη αύξηση της τιμής πετρελαίου. Το ΑΕΠ το πρώτο τρίμηνο του 2006 αυξάνεται τόσο στην ΕΕ-25 όσο και στην ΕΕ-12 κατά 0,8%, τάση που ενισχύεται το δεύτερο τρίμηνο. Σε ετήσια βάση η αύξηση το δεύτερο τρίμηνο ήταν της τάξεως του 2,9% στην ΕΕ-25 (2,7% στην ΕΕ-12). Συνολικά το πρώτο εξάμηνο του έτους ο ρυθμός ανόδου του ΑΕΠ αποδείχτηκε ανώτερος του αρχικά αναμενόμενου, με αποτέλεσμα και την αναθεώρηση των αρχικών προβλέψεων για την πορεία της οικονομίας ολόκληρο το 2006. Παράγοντα ενίσχυσης της ανάπτυξης στην ΕΕ-25 και στην Ευρωζώνη αποτέλεσε η εγχώρια ζήτηση, ενώ οι οικονομικές συνθήκες στο σύνολο της διεθνούς οικονομίας διαμορφώνουν θετικό περιβάλλον. Η αύξηση της εγχώριας ζήτησης συνδέεται πρωτίστως με την επιτάχυνση των επενδύσεων και δευτερευόντως με την αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης. Πίνακας 2.1 Βασικά Μακροοικονομικά Μεγέθη (% μεταβολή, σταθερές τιμές 1995) ΙΙΙ /2005 ΙV /2005 ΕΕ-12 I /2006 II /2006 ΙΙΙ /2005 ΙV /2005 Σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο ΕΕ-25 I /2006 II /2006 ΑΕΠ 0,6 0,4 0,8 0,9 0,7 0,5 0,8 0,9 Ιδιωτική Κατανάλωση 0,6 0,1 0,7 0,3 0,6 0,2 0,7 0,4 Δημόσια Κατανάλωση 0,6 0,4 0,9 0,5 0,6 0,3 0,7 0,5 Ακαθ. Επενδύσεις Παγίου Κεφαλαίου 1,2 0,4 1,0 2,1 1,5 0,7 1,3 1,8 Εξαγωγές 2,6 0,9 3,6 1,2 2,7 1,4 4,3 1,9 Εισαγωγές 2,4 1,6 2,7 1,2 2,7 2,0 3,7 1,7 Σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του προηγούμενου έτους ΙΙΙ /2005 ΙV /2005 I /2006 II /2006 ΙΙΙ /2005 ΙV /2005 I /2006 II /2006 ΑΕΠ 1,7 1,8 2,2 2,7 1,9 2,0 2,4 2,9 Ιδιωτική Κατανάλωση 1,8 1,1 1,8 1,7 1,8 1,3 1,9 2,0 Δημόσια Κατανάλωση 1,5 1,7 2,5 2,3 1,9 1,9 2,4 2,1 Ακαθ. Επενδύσεις Παγίου Κεφαλαίου 3,4 3,4 3,8 4,8 3,7 4,0 4,6 5,3 Εξαγωγές 5,4 5,0 9,3 8,6 6,3 6,4 11,2 10,7 Εισαγωγές 5,8 5,6 9,7 8,2 6,2 6,5 11,6 10,5 Πηγή: Eurostat uro-indicators, Press Release 135/2006, 11 October 2006

17 Ειδικότερα, ο ρυθμός αύξησης των επενδύσεων ενισχύεται σημαντικά το δεύτερο τρίμηνο του έτους κατά 2,1% έναντι της προηγούμενης περιόδου (1,8% στην ΕΕ- 12), ενώ σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2005 η αύξηση κατά 4,8% στην ΕΕ-25 (5,3% στην ΕΕ-12) συμβάλει θετικά στην άνοδο του ΑΕΠ. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η αύξηση των επενδύσεων αφορά τόσο επενδύσεις για κατασκευές, όσο και επενδύσεις εξοπλισμού. 1 Οι επενδύσεις των επιχειρήσεων σε εξοπλισμό συνεχίζουν τη θετική πορεία που διαγράφουν από τις αρχές του 2005. Η αύξηση του ποσοστού χρησιμοποίησης εργοστασιακού δυναμικού αποτελεί ένδειξη ότι το επιχειρηματικό περιβάλλον ενισχύεται και η παραγωγική δραστηριότητα ε- πεκτείνεται. Κινητήρια δύναμη των επιχειρηματικών επενδύσεων είναι οι ευνοϊκοί όροι χρηματοδότησης και η αύξηση της κερδοφορίας. Επίσης, σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας η έντονη αύξηση των αιτήσεων για επιχειρηματικά δάνεια σχετίζεται κυρίως με ε- πενδύσεις σε πάγια, ενώ η κάλυψη αναγκών για εξαγορές και συγχωνεύσεις, για ικανοποίηση χρέους κ.α. ακολουθούν. Η άνοδος της ιδιωτικής κατανάλωσης στις αρχές του 2006 συνέβαλε θετικά στην πορεία της οικονομίας. Ομως το δεύτερο τρίμηνο του έτους ο ρυθμός ανόδου επιβραδύνεται, κυρίως λόγω της αρνητικής πορείας που ακολουθεί στη Γερμανία (-0,4%) 1 Οι εκτιμήσεις της επιτροπής στηρίζονται στην αύξηση της ακαθάριστης αξίας παραγωγής στις κατασκευές το δεύτερο τρίμηνο του έτους κατά 2,4% (σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο), ένδειξη με υψηλό βαθμό συσχέτισης με την επενδυτική δαπάνη. [Η άνοδος στις χώρες μέλη της ΕΕ-12 (πλην Γερμανίας) διατηρείται σε υψηλά επίπεδα της τάξεως του 2%]. Παρά την επιβράδυνση της ιδιωτικής κατανάλωσης στην ΕΕ-12 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διατυπώνει θετικές προβλέψεις για βελτίωσή της μέχρι το τέλος του 2006, που στηρίζονται στα ακόλουθα: α) Βελτιώνεται το κλίμα εμπιστοσύνης των καταναλωτών και ενισχύονται οι δείκτες λιανικού εμπορίου β) Αυξάνεται ο δανεισμός των νοικοκυριών και η καταναλωτική πίστη γ) Ενισχύεται η απασχόληση. Η απασχόληση στην ζώνη του ευρώ αυξήθηκε με ρυθμό 1,5% το πρώτο εξάμηνο του 2006,που αποτελεί την ανώτερη τιμή από το 2000 ενώ η ανεργία μειώνεται σταδιακά (7,8% τον Ιούλιο). Θα πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι η συμπεριφορά των καταναλωτών υπόκειται και σε αβεβαιότητες που συνδέονται με το επίπεδο τιμών. Μέχρι τους καλοκαιρινούς μήνες, όταν η τιμή του πετρελαίου περιορίστηκε με επακόλουθο τον Αύγουστο ο πληθωρισμός να φτάσει το 2,3%, οι υψηλές τιμές είχαν αρνητικό αποτέλεσμα στις τιμές παραγωγού. Η αύξηση των τιμών παραγωγού αναμένεται ότι εν μέρει θα μετακυληθεί στην αξία τελικών προϊόντων και υπηρεσιών. Αρνητικό παράγοντα για την οικονομική δραστηριότητα σε ΕΕ-25 και ΕΕ-12 α- ποτελεί ο περιορισμός των εξαγωγών, το δεύτερο τρίμηνο του 2006, επιβράδυνση που συνδέεται με την πορεία του παγκόσμιου εμπορίου. Ωστόσο, όπως επι-

Ιαν-00 Μαϊ-00 Σεπ-00 Ιαν-01 Μαϊ-01 Σεπ-01 Ιαν-02 Μαϊ-02 Σεπ-02 Ιαν-03 Μαϊ-03 Σεπ-03 Ιαν-04 Μαϊ-04 Σεπ-04 Ιαν-05 Μαϊ-05 Σεπ-05 Ιαν-06 Μαϊ-06 Σεπ-06 18 σημαίνεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τα στοιχεία του εμπορίου ενέχουν έντονες διακυμάνσεις. Πάντως, ο ρυθμός ανόδου των εξαγωγών αν και χαμηλότερος, διατηρείται σε υψηλά επίπεδα με θετική συμβολή στην άνοδο του ΑΕΠ. Παράλληλα η επιβράδυνση και των εισαγωγών στις χώρες της ΕΕ είχε επίσης θετικό αποτέλεσμα στην ανάπτυξη της οικονομίας, καθώς η αρνητική συμβολή το δεύτερο τρίμηνο περιορίζεται σε επίπεδα κατώτερα της αρχής του έτους. Ένδειξη για την πορεία της οικονομίας στην ΕΕ-12 αποτελεί η εξέλιξη του πρόδρομου δείκτη οικονομικής δραστηριότητας Eurocoin που δημοσιεύει το Center of Economic Policy Research (CEPR) σε μηνιαία βάση και αποτυπώνει την εξέλιξη του ΑΕΠ. Ο δείκτης συνθέτει πλήθος οικονομικών δεδομένων για τη βιομηχανική παραγωγή, τις τιμές και την αγορά εργασίας καθώς και χρηματοοικονομικά στοιχεία και δεδομένα που σχετίζονται με την κυκλική διακύμανση του ΑΕΠ. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία (Σεπτέμβριος 2006) ο δείκτης διατηρείται σε υψηλά επίπεδα αν και οριακά κατώτερα του Αυγούστου, όταν είχε φτάσει την υψηλότερη τιμή του από το 2004. Η πορεία του δείκτη υποδηλώνει ότι η οικονομία της ΕΕ-12 κινείται σε ένα ευνοϊκό οικονομικό περιβάλλον. Η θετική συμβολή στην εξέλιξη του δείκτη προέρχεται κυρίως από στοιχεία της αγοράς εργασίας, της βιομηχανικής παραγωγής και από χρηματοοικονομικά δεδομένα. Διάγραμμα 2.1 Eurocoin Index (Euroarea) 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0-0,2-0,4 Πηγή: CEPR (www.cepr.org)

19 Πίνακας 2.4 IFO - Εκτιμήσεις για την οικονομία της Ευρωζώνης (Δείκτες, 1995=100) Τρίμηνο / Έτος III/04 IV/04 Ι/05 ΙI/05 III/05 IV/05 Ι/06 ΙΙ/06 ΙΙΙ/06 Οικονομικό Κλίμα 96,6 89,8 85,6 78,8 78,8 84,8 99,2 103,4 101,7 Παρούσα Κατάσταση 76,6 84,1 74,8 65,4 59,8 67,3 86,0 97,2 108,4 Προσδοκίες 113,2 94,6 94,6 89,9 94,6 99,2 110,1 108,5 96,1 Πηγή: IFO, World Economic Survey, WES 3/2006 Σημαντική πηγή πληροφόρησης για το οικονομικό κλίμα στην ΕΕ-12 αποτελεί επίσης η έρευνα World Economic Survey in the Euro Area που διεξάγεται κάθε τρίμηνο από το Ινστιτούτο IFO της Γερμανίας. α) Η επιβράδυνση του ρυθμού ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας, και ιδιαίτερα της οικονομίας των ΗΠΑ, μπορεί να είναι τελικά μεγαλύτερη της αρχικά αναμενόμενης. Ο Δείκτης Οικονομικού Κλίματος διατηρεί θετική πορεία από τα μέσα του 2005 και τον Απρίλιο του 2006 φτάνει την ανώτερη τιμή του, λόγω θετικών εκτιμήσεων για την τρέχουσα κατάσταση και προσδοκιών για τους επόμενους έξι μήνες. Τον Ιούλιο, αν και μειώνεται οριακά, παραμένει σε επίπεδα σαφώς ανώτερα της αντίστοιχης έρευνας του 2005. Η μείωση του δείκτη οφείλεται σε συγκρατημένες προσδοκίες για το προσεχές εξάμηνο και προβλέπεται ότι η δραστηριότητα θα διατηρήσει μεν την ανοδική της πορεία, με βραδύτερο όμως ρυθμό. Οι εκτιμήσεις για την τρέχουσα δραστηριότητα είναι ευνοϊκότερες, ένδειξη ότι το θετικό κλίμα του πρώτου τριμήνου του 2006 διατηρήθηκε με μεγαλύτερη μάλιστα ένταση μέχρι και τον Ιούλιο. Το 2007 αναμένεται οτι η ανάπτυξη στη Ευρωζώνη θα είναι βραδύτερη αν και ο ρυθμός ανόδου του ΑΕΠ θα παραμείνει υψηλός. Στην τριμηνιαία έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την πορεία της οικονομίας στην ΕΕ-12 επισημαίνονται οι ακόλουθοι κίνδυνοι που εκτιμάται ότι ενδέχεται να έχουν αντίκτυπο στη οικονομική ανάπτυξη: β) Παρά τη μείωση των τιμών πετρελαίου τον Αύγουστο, αυτές θα παραμείνούν σε σαφώς υψηλά επίπεδα, ενώ ταυτόχρονα εμμένουν οι εντάσεις στη Μέση Ανατολή. γ) Η πιθανή επίπτωση στο παγκόσμιο εμπόριο, που θα έχει η αναζωπύρωση των πιέσεων προστατευτισμού στο πλαίσιο της διακοπής των διαπραγματεύσεων του «Γύρου της Ντόχα». 2.2. Το οικονομικό περιβάλλον στην Ελλάδα Το οικονομικό κλίμα στην Ελλάδα Το οικονομικό κλίμα στην Ελλάδα εμφανίζει τους τελευταίους δώδεκα μήνες συνεχή και σταθερή βελτίωση, με αποτέλεσμα τον Σεπτέμβριο του 2006, τελευταίο μήνα για τον οποίο υπάρχουν στοιχεία, ο σχετικός Δείκτης Οικονομικού Κλίματος που καταρτίζει η ΕΕ να υπερβαίνει τις 109 μονάδες, τιμή, η οποία είναι η υψηλότερη που έχει καταγραφεί από το Μάιο του 2004. Σημειώ-

Ιαν-02 Μαϊ-02 Σεπ-02 Ιαν-03 Μαϊ-03 Σεπ-03 Ιαν-04 Μαϊ-04 Σεπ-04 Ιαν-05 Μαϊ-05 Σεπ-05 Ιαν-06 Μαϊ-06 Σεπ-06 20 νεται χαρακτηριστικά ότι η εποχή εκείνη, δηλαδή το α εξάμηνο του 2004, πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες και αμέσως μετά τις εθνικές εκλογές, ήταν μια περίοδος έντονα ανερχόμενων προσδοκιών, που είχαν δημιουργήσει κλίμα ευφορίας. Στα υψηλά αυτά επίπεδα τείνει να προσεγγίσει το κλίμα τους τελευταίους μήνες του 2006. Σε σύγκριση με την εξέλιξη του αντίστοιχου δείκτη στην ΕΕ-25, ο οποίος επίσης παρουσιάζει άνοδο, η βελτίωση του ελληνικού δείκτη ήταν ταχύτερη και η τιμή του προσεγγίζει τον Δείκτη Οικονομικού Κλίματος της ΕΕ-25. Η σύγκλιση άρχισε τον Μάιο του 2005 και συνεχίσθηκε, με σταδιακό περιορισμό της απόκλισης, όλους τους επόμενους μήνες. Ετσι, τον Σεπτέμβριο η τιμή του ελληνικού δείκτη υπολείπεται μόνο κατά 1,5 ποσοστιαία μονάδα του ευρωπαϊκού, ενώ ένα χρόνο πριν (Σεπτέμβριος 2005) η διαφορά υπερέβαινε τις 10 ποσοστιαίες μονάδες. Με βάση τα παραπάνω εκτιμάται ότι το οικονομικό κλίμα στην Ελλάδα έχει πλέον επανέλθει σε πορεία ανόδου ανάλογη με εκείνη της ΕΕ-25, ενώ περιορίζεται σημαντικά το «έλλειμμα αισιοδοξίας», το ο- ποίο χαρακτήρισε την ελληνική οικονομία την περίοδο αμέσως μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004. Η προαναφερόμενη βελτίωση του οικονομικού κλίματος στην Ελλάδα οφείλεται αποκλειστικά στις πιο αισιόδοξες προσδοκίες και τις θετικότερες εκτιμήσεις που διατυπώνουν οι επιχειρήσεις σε όλους τους κλάδους της οικονομίας. Από την άλλη πλευρά όμως, οι καταναλωτές εμμένουν σε απαισιόδοξες προβλέψεις και δυσμενείς εκτιμήσεις. Η αντίφαση αυτή δεν παρατηρείται στον ίδιο έντονο βαθμό στην ΕΕ-25 και στην Ευρωζώνη, όπου η ανάκαμψη των επιχειρηματικών προσδοκιών ακολουθείται από σταδιακή, βραδεία βελτίωση και της καταναλωτικής εμπιστοσύνης. 120 Διάγραμμα 2.2 Δείκτης Οικονομικού Κλίματος 115 110 105 100 95 90 85 80 EE-25 Ελλάδα Μέσος όρος ΕΕ (1999-2005) Πηγή: DG ECFIN

Ιαν-03 Μαϊ-03 Σεπ-03 Ιαν-04 Μαϊ-04 Σεπ-04 Ιαν-05 Μαϊ-05 Σεπ-05 Ιαν-06 Μαϊ-06 Σεπ-06 Ιαν-03 Μαϊ-03 Σεπ-03 Ιαν-04 Μαϊ-04 Σεπ-04 Ιαν-05 Μαϊ-05 Σεπ-05 Ιαν-06 Μαϊ-06 Σεπ-06 Ιαν-03 Μαϊ-03 Σεπ-03 Ιαν-04 Μαϊ-04 Σεπ-04 Ιαν-05 Μαϊ-05 Σεπ-05 Ιαν-06 Μαϊ-06 Σεπ-06 Ιαν-03 Μαϊ-03 Σεπ-03 Ιαν-04 Μαϊ-04 Σεπ-04 Ιαν-05 Μαϊ-05 Σεπ-05 Ιαν-06 Μαϊ-06 Σεπ-06 21 Διάγραμμα 2.3 Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών Βιομηχανία (1990=100) Κατασκευές (1990=100) 115 110 105 100 95 90 85 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 Λιανικό Εμπόριο (1993=100) Υπηρεσίες (1998=100) 130 125 120 115 110 105 100 95 90 120 110 100 90 80 70 60 50 Πηγή ΙΟΒΕ Στους επιμέρους τομείς της οικονομίας, το οικονομικό κλίμα παρουσιάζει τους τελευταίους μήνες τις ακόλουθες εξελίξεις: Στη Bιομηχανία η βελτίωση του κλίματος ήταν εμφανής μέχρι και τον Ιούνιο του 2006, αποδυναμώθηκε κάπως τον Ιούλιο- Αύγουστο και επανεμφανίζεται με εντονότερο ρυθμό τον Σεπτέμβριο. Ο Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στη βιομηχανία έφτασε τον μήνα αυτό τις 107,9 μονάδες, σε σύγκριση με 97 μονάδες τον Σεπτέμβριο του 2005. Αυτή είναι και η υψηλότερη τιμή που σημειώνει τους τελευταίους 30 μήνες. Η θετική πορεία του κλίματος στη βιομηχανία στηρίζεται σε

22 τρεις κυρίως παράγοντες: Πρώτον, στην ενίσχυση των εκτιμήσεων των βιομηχανιών για τις παραγγελίες τους, η οποία συνοδεύεται από συνεχή υποχώρηση του ποσοστού εκείνων που κρίνουν τη ζήτηση ανεπαρκή. Αξίζει να σημειωθεί ότι το ποσοστό των βιομηχανιών που εκτιμούν τον Σεπτέμβριο ότι η ζήτηση για τα προϊόντα τους είναι «κατώτερη του κανονικού» έχει περιορισθεί στο 13%, ενώ στις αρχές του χρόνου το αντίστοιχο ποσοστό υπερέβαινε το 20%. Δεύτερον, στις σχετικά αισιόδοξες προβλέψεις για την πορεία της παραγωγής και τρίτον, στην εκτίμηση ότι τα αποθέματα ετοίμων προϊόντων προσεγγίζουν σταδιακά το «κανονικό» τους επίπεδο. Στις Κατασκευές, όπου το επιχειρηματικό κλίμα επιδεινώθηκε δραματικά μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες, η ανάκαμψη άρχισε διστακτικά στα μέσα του 2005 και επιταχύνθηκε στις αρχές του 2006. Τον Σεπτέμβριο ο σχετικός Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών εκτινάχθηκε στις 132,4 μονάδες, τιμή που είναι σχεδόν διπλάσια από την αντίστοιχη του 2005 και συγκρίνεται με τις πολύ υψηλές τιμές της περιόδου της προολυμπιακής ευφορίας. Η αισιοδοξία στον τομέα τροφοδοτείται από την σταδιακή βελτίωση των εκτιμήσεων των επιχειρήσεων για το ύψος του προγράμματος εργασιών τους, ο κύριος λόγος όμως που συμβάλλει στην άνοδο του δείκτη είναι η μεταστροφή των προβλέψεων για την α- πασχόληση από αρνητικές, σε θετικές. Βελτίωση εμφανίζει το κλίμα και στο Λιανικό Εμπόριο με τον Δείκτη Επιχειρηματικών Προσδοκιών, μετά από διακυμάνσεις τον Μάιο-Ιούλιο να κινείται τον Σεπτέμβριο στα υψηλότερα επίπεδα του έτους. Στην άνοδο του δείκτη συνέβαλαν καθοριστικά οι ισχυρά ανοδικές προβλέψεις για τις πωλήσεις, οι οποίες συνοδεύονται από ενίσχυση των παραγγελιών προς τους προμηθευτές και μείωση των αποθεμάτων. Στις Υπηρεσίες η ανάκαμψη των επιχειρηματικών προσδοκιών καθυστέρησε σημαντικά σε σχέση με τους άλλους τομείς, καθώς οι εκτιμήσεις των επιχειρήσεων διατηρήθηκαν διστακτικές μέχρι και τον Μάρτιο του 2006. Έκτοτε, το κλίμα βελτιώνεται, με βραδύτερους ωστόσο ρυθμούς απ ότι στους άλλους τομείς, και με ενδείξεις χαλάρωσης μετά το θέρος. Τον Σεπτέμβριο ο σχετικός Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών προσεγγίζει τις 107,9 μονάδες σε σχέση με 94,4 μονάδες τον Σεπτέμβριο του 2006. Η άνοδος προήλθε από τις πιο θετικές εκτιμήσεις των ίδιων των επιχειρήσεων για την οικονομική τους κατάσταση και την ελαφρά ενίσχυση της ζήτησης. Σε αντίθεση με την αισθητή βελτίωση των εκτιμήσεων και προσδοκιών που διατυπώνουν οι επιχειρήσεις, η Καταναλωτική Eμπιστοσύνη παρέμεινε προβληματική με μικρές παροδικές βελτιώσεις. Στην ουσία οι προβλέψεις και εκτιμήσεις των καταναλωτών διατηρήθηκαν σχεδόν αμετάβλητες σε χαμηλά επίπεδα καθ όλη τη διάρκεια του α εννεαμήνου του 2006. Τον Σεπτέμβριο, τελευταίο μήνα για τον οποίο υπάρχουν στοιχεία, ο Δείκτης Εμπιστοσύνης Καταναλωτών που καταρτίζει η Ε.Ε. κινήθηκε σε επίπεδο ελαφρώς βελτιωμένο σε σύγκριση με τον Σεπτέμβριο του 2005, ε- πίπεδο όμως που κρίνεται ιδιαίτερα χαμηλό αν συγκριθεί με τον Ευρωπαϊκό Δείκτη Εμπιστοσύνης Καταναλωτών (-33, σε σύγκριση με -7 για την ΕΕ-25 και -8 για την Ευρωζώνη). Η μικρή άνοδος του Δείκ-

Ιαν-99 Μαϊ-99 Σεπ-99 Ιαν-00 Μαϊ-00 Σεπ-00 Ιαν-01 Μαϊ-01 Σεπ-01 Ιαν-02 Μαϊ-02 Σεπ-02 Ιαν-03 Μαϊ-03 Σεπ-03 Ιαν-04 Μαϊ-04 Σεπ-04 Ιαν-05 Μαϊ-05 Σεπ-05 Ιαν-06 Μαϊ-06 Σεπ-06 23 τη Εμπιστοσύνης Καταναλωτού τον Σεπτέμβριο αποδίδεται στον περιορισμό της απαισιοδοξίας των καταναλωτών, κυρίως όσον αφορά την οικονομική τους κατάσταση τους επόμενους 12 μήνες και δευτερευόντως όσον αφορά το σύνολο της οικονομίας. Αντίθετα, το μήνα αυτό διευρύνεται ελαφρά το ποσοστό των καταναλωτών που προβλέπουν αύξηση της ανεργίας. Διάγραμμα 2.4 Δείκτης Εμπιστοσύνης Καταναλωτών (εποχικά εξομαλυμένα στοιχεία) 10 0-10 -20-30 -40-50 E.E Ελλάδα Πηγή: DG ECFIN Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί ότι ο ελληνικός Δείκτης Εμπιστοσύνης Καταναλωτών είναι ο τρίτος χαμηλότερος των χωρών της ΕΕ-25 και ο χαμηλότερος των χωρών της Ευρωζώνης Το εύρημα φαίνεται να αποκλίνει από την γενικότερη εικόνα που παρουσιάζει η ελληνική οικονομία την περίοδο αυτή, η οποία, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, παρουσιάζει άνοδο, που είναι από τις ταχύτερες της ΕΕ-25 και της Ευρωζώνης. Το φαινόμενο δεν είναι νέο: Ο ελληνικός Δείκτης Εμπιστοσύνης Καταναλωτών παραμένει αισθητά χαμηλότερος από τους ευρωπαϊκούς δείκτες σε όλη τη διάρκεια της τελευταίας δεκαπενταετίας, ακόμα και σε περιόδους ταχείας ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας στο σύνολό της. Η αντίφαση αυτή υποδηλώνει την ύπαρξη συστηματικής απόκλισης μεταξύ των πραγματικών εξελίξεων στην ελληνική οικονομία και του τρόπου που οι καταναλωτές προσλαμβάνουν αυτές τις εξελίξεις. Η ύπαρξη αυτής της συστηματικής, εγγενούς μεροληψίας των καταναλωτών θα πρέπει να λαμβάνεται υπ όψη στην ανάλυση των βραχυχρονίων εξελίξεων.

24 Πίνακας 2.6 Βραχυχρόνιοι Δείκτες Οικονομικής Συγκυρίας Δείκτες Οικονομικού Κλίματος 1 Δείκτες Επιχειρηματικών Προσδοκιών 2 Δείκτης E.E-25 Ελλάδα Βιομηχανία Κατασκευές Λιανικό Εμπόριο Υπηρεσίες Καταναλωτικής Εμπιστοσύνης 1 2001 101,5 107,6 105,1 131,9 100,2 100,9-15 2002 95,5 99,2 104,5 131,6 101,6 78,2-26 2003 93,8 93,6 100,9 132,7 110,5 84,0-28 2004 103,0 103,2 102,6 96,1 113,9 95,5-39 2005 99,9 89,8 95,7 73,5 105,4 94,9-26 Ιαν-05 103,6 95,0 95,6 69,3 109,8 93,3-32 Φεβ-05 102,8 93,2 98,4 62,0 101,4 90,9-32 Μαρτ-05 99,8 91,0 96,1 59,6 107,0 93,8-33 Απρίλ-05 97,7 92,3 97,7 70,6 108,1 97,0-35 Μάιος-05 97,0 87,4 94,3 93,7 106,1 97,7-31 Ιούν-05 96,4 84,2 92,0 82,7 104,7 95,0-36 Ιούλ-05 98,3 85,2 90,5 65,7 98,1 94,7-32 Αυγ-05 98,6 87,3 : : : : -33 Σεπτ-05 100,1 89,5 97,0 69,3 105,7 94,4-35 Οκτωβ-05 101,7 89,7 96,9 75,4 106,4 96,9-37 Νοεμ-05 101,1 89,6 95,6 81,7 103,6 96,8-36 Δεκεμ-05 101,1 92,8 98,4 78,8 108,8 93,2-36 Ιαν-06 102,3 94,7 99,3 87,9 110,0 92,2-31 Φεβ-06 104,3 95,1 103,2 94,9 118,7 90,5-36 Μαρτ-06 105,2 99,1 107,2 105,0 125,2 94,0-38 Απρίλ-06 109,0 99,6 106,4 95,6 121,4 101,8-40 Μάιος-06 108,7 103,2 108,3 99,7 114,2 112,7-36 Ιούν-06 109,3 106,1 107,7 102,9 122,2 111,1-31 Ιούλ-06 110,2 106,6 103,8 106,9 119,0 113,3-33 Αυγ-06 109,4 105,1 103,9 115,5 120,8 107,5-34 Σεπτ-06 111,0 109,5 107,9 132,4 126,0 107,9-33 1. Εποχικά εξομαλυμένα στοιχεία 2. Χωρίς εποχική εξομάλυνση Στο μέσο όρο των ετών 2001-2005 δεν λαμβάνεται υπόψη τιμή για τον Αύγουστο, όταν δεν διεξάγεται Έρευνα Οικονομικής Συγκυρίας Πηγή: 1 Ευρωπαϊκή Επιτροπή, DG ECFIN 2 ΙΟΒΕ Η Οικονομική Πολιτική Βασικοί στόχοι της οικονομικής πολιτικής για το 2006, είναι η ανάταξη της οικονομίας, η ενίσχυση της ανάπτυξης, η αύξηση της απασχόλησης και η δημοσιονομική προσαρμογή με κύριο άξονα δράσης την προώθηση διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων σε κρίσιμους τομείς της οικονομίας. Τους τελευταίους μήνες εκτιμάται ότι η οικονομική πολιτική έχει κάνει βήματα για

25 την προώθηση των στόχων που έχει θέσει, γεγονός το οποίο αναμφισβήτητα συμβάλλει στην καταγραφόμενη βελτίωση του επιχειρηματικού κλίματος. Από την άλλη πλευρά ωστόσο υπάρχουν καθυστερήσεις, οι οποίες θα πρέπει να αντιμετωπισθούν. Αναλυτικότερα: α. Η διαρθρωτική πολιτική Η οικονομική πολιτική των τελευταίων μηνών παρουσιάζει αυξημένη κινητικότητα στον τομέα των διαρθρωτικών αλλαγών, με την εξαγγελία και νομοθέτηση αρκετών ρυθμίσεων για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων προβλημάτων 2. Οι περισσότερες από αυτές τις μεταρρυθμίσεις εντάσσονται στο Εθνικό Πρόγραμμα Μεταρρυθμίσεων που υπέβαλε η ελληνική κυβέρνηση στην Ε.Ε. τον Οκτώβριο του 2005, στο πλαίσιο υλοποίησης της Στρατηγικής της Λισσαβόνας. Το πρόγραμμα συγκεντρώνει σε ένα ενιαίο κείμενο τις μεταρρυθμίσεις που σχεδιάζει και υλοποιεί η Κυβέρνηση τα επόμενα χρόνια (με απώτερο ορίζοντα το 2010) στους τομείς των δημόσιων οικονομικών, των διαρθρωτικών αλλαγών, καθώς και στην απασχόληση, κατάρτιση και εκπαίδευση, με βασικές προτεραιότητες: (α) την αποκατάσταση της δημοσιονομικής ισορροπίας και την εξασφάλιση της μακροχρόνιας βιωσιμότητας των δημόσιων οικονομικών, (β) την αύξηση της παραγωγικότητας, (γ) την βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, και (δ) την αύξηση της απασχόλησης. Η σταδιακή εφαρμογή και ενσωμάτωση αυτών των μεταρρυθμίσεων από το κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον θεωρείται ότι μπορεί να απελευθερώσει νέες δυνάμεις ανάπτυξης που μπορούν να βελτιώσουν την ελληνική οικονομία σε όρους ανταγωνιστικότητας, απασχόλησης και επιχειρηματικότητας. Σε μια πρώτη αποτύπωση της προόδου που έχει σημειωθεί ως τώρα, συγκρατημένα θετική είναι, από πλευράς επιχειρηματικού κόσμου, η αξιολόγηση της πορείας εφαρμογής των μεταρρυθμίσεων, ενώ αισιόδοξη είναι η προοπτική υλοποίησής τους στο επόμενο έτος και σαφές το μήνυμα της αναγκαίας ολοκλήρωσής τους 3. Τα πρώτα στοιχεία είναι ενθαρρυντικά, ωστόσο η πλήρης ενεργοποίησή των μεταρρυθμίσεων αποτελεί κρίσιμο ζήτημα που θα αναδείξει, καταρχάς τον βαθμό με τον οποίο θα αφομοιώσουν οι οικονομικές μονάδες τις αλλαγές και εν συνεχεία, την αποτελεσματικότητα και τις επιπτώσεις αυτών στην πράξη. Μια πρώτη εκτίμηση του ΥΠΟΙΟ για την πορεία υλοποίησης των στόχων του ΕΠΜ περιλαμβάνεται στην Εκθεση Εφαρμογής για το 2006, η οποία υπεβλήθη στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Οκτώβριο του 2006. Από την Εκθεση ενισχύεται η εκτίμηση ότι έχουν γίνει μεν σημαντικά βήματα, υπολείπονται όμως πολλά να γίνουν σε κρίσιμους τομείς όπως η παιδεία, η υγεία, η απελευθέρωση των αγορών και η δημόσια διοίκηση. Μια πρώτη σημαντική εξέλιξη που πρέπει να επισημανθεί είναι η στροφή των πόρων 2 Στο προηγούμενο τεύχος (Η Ελληνική Οικονομία, 1/06, 45, Ιούνιος 2006) γίνεται αναλυτική αναφορά των μέτρων που θα αναληφθούν ή θα αποδώσουν «καρπούς» μέσα στο 2006. 3 Έρευνα του ΣΕΒ και της ICAP με θέμα: «Αξιολόγηση της προόδου εφαρμογής του Εθνικού Προγράμματος Μεταρρυθμίσεων στο πλαίσιο της Στρατηγικής της Λισσαβόνας», Σεπτέμβριος 2006.

26 του Γ ΚΠΣ σε παρεμβάσεις που προωθούν τους στόχους της Λισσαβόνας. Σύμφωνα με την Εκθεση, οι παρεμβάσεις αυτές α- πορροφούν σήμερα πάνω από το 50% του ΚΠΣ. Οσον αφορά τις αγορές αγαθών και τη βελτίωση του επιχειρηματικού κλίματος, ο αριθμός των θετικών πρωτοβουλιών που υλοποιήθηκαν στον πρώτο χρόνο εφαρμογής του Προγράμματος των Μεταρρυθμίσεων είναι μεγάλος. Αυτές περιλαμβάνουν και το νέο επενδυτικό νόμο, ο οποίος φαίνεται ότι έχει αρχίσει να αποδίδει: Σύμφωνα με την Έκθεση Εφαρμογής, από την έναρξη εφαρμογής του νόμου (Μάρτιος 2005) μέχρι το Σεπτέμβριο του τρέχοντος έτους έχουν εγκριθεί περίπου 1.563 επενδυτικά σχέδια, τα οποία αναμένεται να δημιουργήσουν 7.882 νέες άμεσες θέσεις εργασίας. Σημαντικά μέτρα προς την βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος είναι ακόμα η μείωση των εταιρικών φορολογικών συντελεστών, η επιμήκυνση του ωραρίου των καταστημάτων και η μείωση των διοικητικών εμποδίων. Προς την κατεύθυνση αυτή κινείται και ο νέος νόμος για την απλοποίηση της αδειοδότησης των μεταποιητικών επιχειρήσεων (Ν.3325/2005). Η α- ναμόρφωση του υφιστάμενου πτωχευτικού δικαίου και του δικαίου των Ανωνύμων Εταιρειών, που περιλαμβάνονται στο Πρόγραμμα Μεταρρυθμίσεων συμβάλλουν επίσης στη βελτίωση του κλίματος, οπότε η κατάθεση των αντίστοιχων νόμων πρέπει να επιταχυνθεί. Βραδεία είναι εξάλλου και η πορεία κατάρτισης του Εθνικού Χωροταξικού Σχεδιασμού της χώρας (η θεσμοθέτησή του αναμενόταν το Μάιο), ενώ σε πολύ πρώιμα στάδια βρίσκεται ακόμα η αναβάθμιση και επέκταση του δικτύου Βιομηχανικών και Επιχειρηματικών Περιοχών, καθώς και ο εκσυγχρονισμός του σχετικού θεσμικού πλαισίου. Όσον αφορά στην απελευθέρωση των α- γορών επισημαίνονται καθυστερήσεις ιδιαίτερα στην απελευθέρωση των κλάδων δικτύων με αποτέλεσμα η αγορά ενέργειας και φυσικού αερίου να παραμένει ακόμα έντονα ολιγοπωλιακή. Ετσι, παρά την υ- ψηλότερη παραγωγικότητά τους οι δύο ανεξάρτητοι παραγωγοί και οι ανεξάρτητοι εισαγωγείς συνιστούν περιορισμένο ανταγωνισμό για τη ΔΕΗ. Στην ίδια περιοχή θετική εξέλιξη είναι ο νόμος για τις ηλεκτρονικές επικοινωνίες (Ν.3431/2006), αν και είναι πολύ πρόσφατος για να εκτιμηθούν οι επιπτώσεις στον ανταγωνισμό. Η αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου Σ ένα θεσμικό περιβάλλον που όλοι εκτιμούν ότι δυσλειτουργεί και δημιουργεί προσκόμματα στην οικονομική δραστηριότητα, κύρια επιδίωξη μιας μεταρρυθμιστικής προσπάθειας θα πρέπει να είναι η α- ναμόρφωση, βελτίωση και απλούστευση των νομοθετικών ρυθμίσεων. Προς την κατεύθυνση αυτή όμως οι αλλαγές που έ- χουν πραγματοποιηθεί είναι λίγες και η ελληνική οικονομία συνεχίζει να επιβαρύνεται από παρωχημένους νόμους και διατάξεις, ενώ οι νέες νομοθετικές πρωτοβουλίες εξακολουθούν να μην ελέγχονται ό- σον αφορά τις επιπτώσεις τους στην οικονομία. Γι αυτό θα πρέπει να θεωρηθεί σημαντική η Εγκύκλιος του Πρωθυπουργού της 18 ης Ιουλίου 2006 για τη «Νομοθετική πολιτική και