ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΡΟΥΣΙΩΤΙΣΣΑ Περιοδικό ἐκδιδόμενο κάθε Κυριακή, Τετάρτη καί Παρασκευή Ὑπό Ἐπισκόπου Ἰερεμίου, Μητροπολίτου Ἱ. Μ. Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως «Εἰς πόλιν ἤ εἰς Ρούμελην, ὅπου περιπατήσεις, παντοῦ ἀκούεις ὄνομα τό τῆς Προυσιωτίσσης» (Ἆσμα τοῦ εὐσεβοῦς λαοῦ) Παρασκευή 4 Νοεμβρίου 2011 Ἰωαννικίου ὁσ., Ἑρμαίου ἱερομ., Νικάνδρου ἐπισκ. Μύρων. Ἀπολυτίκιον Παναγίας Προυσιωτίσσης Ἦχος α Τῆς Ἑλλάδος ἁπάσης Σύ προΐστασαι πρόμαχος καί τερατουργός ἐξαισίων τῇ ἐκ Προύσσης εἰκόνι Σου. Πανάχραντε Παρθένε Μαριάμ καί γάρ φωτίζεις ἐν τάχει τούς τυφλούς δεινούς τε ἀπελαύνεις δαίμονας καί παραλύτους δέ συσφίγγεις, Ἀγαθή, κρημνῶν τε σῴζεις καί πάσης βλάβης τούς Σοί προσφεύγοντας. Δόξα τῷ Σῷ ἀσπόρῳ τοκετῷ, δόξα τῷ Σέ θαυμαστώσαντι, δόξα τῷ ἐνεργοῦντι διά Σοῦ τοιαῦτα θαύματα. ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΤΑ ΜΑΤΘΑΙΟΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ (Σέ συνέχειες) Ὁ Ἰησοῦς καί ὁ Νόμος (5,17-19) 1. Γιά νά μή νομισθεῖ ὅτι ὁ Ἰησοῦς Χριστός διδάσκει ἀντίθετα ἀπό τόν Νόμο καί τούς προφῆτες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, γι αὐτό καί λέγει ἐδῶ ὅτι «δέν ἦρθε νά τούς καταργήσει, ἀλλά νά τούς πληρώσει», δηλαδή νά τούς ἐφαρμόσει καί νά τούς συμπληρώσει (στίχ. 17). Τούς μέν προφῆτες ἐπλήρωσε μέ τό νά ἐκπληρωθοῦν σ αὐτόν ὅλα ἐκεῖνα τά ὁποῖα αὐτοί προφήτευσαν γιά τόν Μεσσία τόν δέ Νόμο ἐπλήρωσε ὁ Χριστός πρῶτον μέν, γιατί τόν ἐφήρμοσε ὅλο, ἀλλά καί δεύτερον, γιατί τόν συμπλήρωσε, ἐπειδή προχώρησε στό νά θεραπεύσει τήν ρίζα τοῦ κακοῦ, ὅπως θά τό δοῦμε ἐδῶ στήν ἐπί τοῦ Ὄρους
Ὁμιλία Του. Πάντως, ὅπως μᾶς βεβαιώνει ὁ Ἰησοῦς Χριστός ἐδῶ στήν περικοπή μας, καμμιά λεπτομέρεια τοῦ Νόμου δέν θά χάσει τό κύρος της (στίχ. 18). Δέν ἔρχεται λοιπόν ὁ Χριστός νά καταργήσει τόν Νόμο, ἀσφαλίζει ὅμως στήν συνέχεια καί τήν δική Του νομοθεσία ἀπειλώντας ὅποιον τήν περιφρονήσει καί τήν παραβεῖ (στίχ. 19). 2. Ὁ Ζιγαβηνός θέτει ἐδῶ ἕνα ἐρώτημα: «Διατί ἀτελής ἦν ὁ παλαιός Νόμος;». Ἦταν ἀτελής ὁ Νόμος τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, γιατί οἱ Ἰουδαῖοι, στούς ὁποίους ἀπευθύνετο, ἦταν καί αὐτοί ἀτελεῖς καί σκληροτράχηλοι. Ἦταν νήπιοι στήν ἀρετή καί δέν μποροῦσαν νά δεχθοῦν στερεά τροφή (MPG 129,204). Ὅμως, παρά τό ὅτι ὁ Νόμος τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἦταν ἀτελής, ἐξεπλήρωνε ἕναν ἱερό σκοπό καί γι αὐτό ἐδόθη ἀπό τόν Θεό. Ἦταν, ὁδός καί προκήρυξη καί σκιά καί τύπος τοῦ Εὐαγγελίου! Ἦταν «παιδαγωγός εἰς Χριστόν» ὅπως λέγει ὁ ἀπόστολος Παῦλος (Γαλ. 3,24)! Ἀλλά, ἀφοῦ ἦρθε ἡ ἡμέρα, δηλαδή ὁ Χριστός, ἔφυγε ἡ νύχτα καί ἡ σκιά τοῦ Νόμου καί ὁ παιδαγωγός Νόμος παραχώρησε τήν θέση του στόν Διδάσκαλο, τόν μοναδικό Ραββί, τόν Ἰησοῦ Χριστό (βλ. Ζιγαβηνοῦ εἰς MPG 129,204)! 5, 17 Μὴ νομίσητε ὅτι ἦλθον καταλῦσαι τὸν νόμον ἢ τοὺς προφήτας οὐκ ἦλθον καταλῦσαι, ἀλλὰ πληρῶσαι. 18 Ἀμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν, ἕως ἂν παρέλθῃ ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ, ἰῶτα ἓν ἢ μία κεραία οὐ μὴ παρέλθῃ ἀπὸ τοῦ νόμου ἕως ἂν πάντα γένηται. 19 Ὃς ἐὰν οὖν λύσῃ μίαν τῶν ἐντολῶν τούτων τῶν ἐλαχίστων καὶ διδάξῃ οὕτω τοὺς ἀνθρώπους, ἐλάχιστος κληθήσεται ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν ὃς δ ἂν ποιήσῃ καὶ διδάξῃ, οὗτος μέγας κληθήσεται ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν. 5, 17 «Μή νομίσετε ὅτι ἦρθα να καταλύσω τό νόμο ἤ τούς προφῆτες. Δέν ἦρθα γιά νά καταργήσω, ἀλλά νά ἐκπληρώσω. 18 Γιατί, ἀληθινά σᾶς λέγω, μέχρι τήν συντέλεια τοῦ κόσμου, δέν θά ἀκυρωθεῖ ἀπό τό νόμο οὔτε ἕνα μικρό γράμμα, οὔτε μία ὀξεία, ἀλλά ὅλα θά γίνουν. 19 Ὅποιος δέ καταργήσει μία ἀπό τίς ἐντολές αὐτές τίς πολύ μικρές καί διδάξει ἔτσι τούς ἀνθρώπους, θά εἶναι πολύ μικρός (= ἀνάξιος) γιά τή Βασιλεία τῶν οὐρανῶν. Ἐκεῖνος ὅμως πού θά τηρήσει καί θά διδάξει, αὐτός θά εἶναι μεγάλος (= ἄξιος) γιά τήν Βασιλεία τῶν οὐρανῶν». 5,17-19. Βλ. Λουκ. 16,17. Ὁ σκοπός τῆς περικοπῆς μας εἶναι νά ἀποφευχθεῖ ἡ ἐντύπωση ὅτι ἡ διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἀντίθετη ἀπό τήν παλαιά. Ἡ σχέση τοῦ μηνύματος τοῦ Χριστοῦ μέ τόν Ἰουδαϊκό νόμο ἦταν ἕνα μεγάλο θέμα γιά τούς πρώτους χριστιανούς. Ἀφοῦ ἡ παλαιά νομοθεσία ἐδόθη καί αὐτή ἀπό τόν Θεό καί εἶναι ἀδιάβλητη, γιατί δέν ἔσωζε; «Μέχρι μέν τῆς τοῦ Χριστοῦ παρουσίας ἔσωζε τούς ἀκριβεῖς φύλακας αὐτῆς, μετά τοῦτο δέ τῆς νηπιότητος εἰς ἀνδρότητα προκοψάσης καί πολλῆς Χάριτος δοθείσης τοῖς ἀνθρώποις καί μεγίστων ἐπάθλων προτεθέντων εἰς ἀμοιβήν τῶν κατορθωμάτων (οὐκέτι γάρ κληρονομία γῆς... οὐδέ πολυπαιδία καί γῆρας καί νῖκαι κατ ἐχθρῶν, ἀλλ οὐρανοῦ κληρονομία... καί υἱοθεσία Θεοῦ καί ἀδελφότης πρός τόν Μονογενῆ...) εἰκότως καί μεγάλους ἀγῶνας ἀπαιτοῦνται πάντες οἱ τῶν τοιούτων ἐπάθλων τυχεῖν μέλλοντες...» (Ζιγαβηνός, MPG 129,208). 5,17. Οὐκ ἦλθον καταλῦσαι... ἀλλά πληρῶσαι. Τό ρῆμα «πληρῶ» δύναται νά σημαίνει «πραγματοποιῶ» (γιά παράδειγμα, μία προφητεία, βλ. σχόλ. εἰς 1,22) ἤ «συμπληρώνω», «γεμίζω» (ἕνα δίχτυ, 13,48 ἕνα μέτρο, 23,32). Τά συμφραζόμενα τῆς ἐπί τοῦ Ὄρους Ὁμιλίας ἀπαιτοῦν νά δώσουμε ἐδῶ τήν δεύτερη ἔννοια. Ὁ Ἰησοῦς θέλει ὄχι ἁπλῶς νά ἐκπληρώσει τήν προφητεία, ἀλλά νά τήν ὁδηγήσει στήν τελειότητά 2
της καί νά δώσει ἔτσι τήν ἀληθινή ἔννοια στόν κώδικα τῆς θρησκευτικῆς ζωῆς, πού τότε εἶχε γίνει νόμος. Τόν φτάνει ἔτσι στήν ριζική του τελειότητα καί καλύπτει τήν ἀρχική του ἁπλότητα (βλ. 5,20). «Διατί ἀτελής ἦν ὁ παλαιός νόμος; Διότι σκληροτράχηλοι ἦσαν οἱ Ἑβραῖοι καί οὐκ ἠνείχοντο ζυγόν βαρύν. Τοίνυν ἐκείνους μέν, ὡς νηπίους εἰς ἀρετήν γάλα ἐπότισεν ἡμῖν δέ, ὡς ἀνδράσι, προσήγαγε στερεάν τροφήν» (Ζιγαβηνός, MPG 129,204). Τόν νόμον ἤ τούς προφήτας. Εἶναι οἱ δύο ἐκ τῶν τριῶν διαιρέσεων τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης (ἡ τρίτη διαίρεση εἶναι «ἁγιόγραφα»). Βλ. 7,12. 11,13. 22,40. Τούς προφήτας. Μέ τήν ἔκφραση αὐτή στήν Ἑβραϊκή Βίβλο νοοῦμε τά βιβλία Ἰησοῦς τοῦ Ναυῆ, Κριταί, Σαμουήλ (Α, Β Βασιλειῶν), Βασιλεῖς (Γ, Δ Βασιλειῶν), Ἠσαΐας, Ἰερεμίας, Ἰεζεκιήλ καί τούς δώδεκα μικρούς προφῆτες (βλ. Λουκ. 24,27.44). 5,18. Ἕως ἄν παρέλθῃ ὁ οὐρανός καί ἡ γῆ... Διά τῆς ὅλης φράσεώς του ὁ Κύριος θέλει νά δηλώσει, ὅτι «ἕως ἄν ὁ κόσμος διαμένῃ, οὐ μή παρέλθῃ ἀτέλεστον οὐδέ τό εὐτελέστατον ἐπίταγμα τοῦ νόμου, ἕως ἄν πάντα τά νόμιμα γένηται, ἤτοι πληρωθῇ ἔργοις παρ ἐμοῦ» (Ζιγαβηνός, MPG 129,205). Πάντως, διά τῆς φράσεώς του αὐτῆς ὁ Κύριος δεικνύει ὅτι «ὁ κόσμος παρέρχεται καί μετασχηματίζεται» (Θεοφύλακτος, MPG 123,192). 5,18. Ἰῶτα ἕν ἤ μία κεραία. Στό ἑβραϊκό ἀλφάβητο τό y (γιώδ), εἶναι τό πιό μικρό γράμμα αὐτό ἐννοεῖται ὡς «ἰῶτα». Μέ τήν «κεραία» θά νοήσουμε κάποιο σημεῖο, ὅπως ἡ δική μας ἀπόστροφος, τό ὁποῖο τιθέμενο σέ ὁρισμένα γράμματα τά διέκρινε ἀπό τά ὅμοιά τους. Ἡ ἔννοια λοιπόν τοῦ στίχου εἶναι ὅτι καμμία λεπτομέρεια τοῦ νόμου δέν θά χάσει τό κῦρος της. Ἕως ἄν πάντα γένηται. Δύσκολη ἔκφραση. Πιθανόν σημαίνει ὅτι ὁ Νόμος δέν θά παρέλθει μέχρις ὅτου ἐκπληρωθεῖ καί τελειωθεῖ ἀπό τό μεσσιανικό ἔργο τοῦ Ἰησοῦ. 5,19. Κατά τόν ἱερό Χρυσόστομο καί τούς ἐξ αὐτοῦ ἐξαρτωμένους Πατέρες ἐδῶ ὁ Κύριος «οὐχ ὑπέρ τῶν παλαιῶν νόμων εἴρηκεν, ἀλλ ὑπέρ ὧν αὐτός ἔμελλε νομοθετεῖν» (MPG 57,243.Ὁμοίως βλ. 129, 205). Ὅς δ ἄν ποιήσῃ καί διδάξῃ. Βλ. Ἰακ. 3,1. «Ὥσπερ γάρ μεμπτόν τό μή ποιεῖν μέν διδάσκειν δέ οὕτω πάλιν ἀτελές τό ποιεῖν μέν μή διδάσκειν δέ. Τελεία δέ ἀρετή τό μή μόνον ἑαυτῷ χρησιμεύειν, ἀλλά καί τοῖς ἑτέροις» (Ζιγαβηνός, MPG 129,205). Ἐλάχιστος... μέγας. Οἱ λέξεις αὐτές δέν ἐκφράζουν τήν ἰδέα μιᾶς ἱεραρχίας στήν Βασιλεία τῶν οὐρανῶν. Μέ τήν ἔκφραση αὐτή οἱ ραββῖνοι ἀποδέχονταν ἤ ἀποδοκίμαζαν τίς διάφορες συμπεριφορές τῶν ἀνθρώπων. FFFFFFFFFF ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΚΑΤΗΧΗΣΗ (Σέ συνέχειες) ΠΕΡΙ ΓΑΜΟΥ (Συνέχεια ἀπό τό προηγούμενο) Ἐρ.: Γιατί νά ἐξασκεῖ τό ἀνδρόγυνο τήν ἐγκράτεια καί νά προσπαθεῖ νά νικάει τό σαρκικό φρόνημα; Εἶναι ἁμαρτία ἡ σαρκική ἐπιθυμία; Ἀπ.: Ὄχι! Αὐτή ἡ ἐπιθυμία εἶναι φυσική καί εἴπαμε καί προηγουμένως ὅτι ὁ γάμος δόθηκε γιά νά ἱκανοποιεῖται ἡ ἐπιθυμία αὐτή. Ἀλλά τό ἐρώτημα αὐτό μᾶς δίνει τήν καλή ἀφορμή νά ποῦμε κάτι βαθύτερο σχετικά μέ τόν γάμο: Λέγουν οἱ ἅγιοι Πατέρες ὅτι ἄν δέν ἁμάρταναν οἱ πρωτό- 3
πλαστοι θά αὐξάνονταν μέν, ἀλλά χωρίς ἁμαρτωλή σαρκικότητα. Θά ἦταν ἐντελῶς - ἐντελῶς παρθενική ἡ ἕνωσή τους. Τόν γάμο μέ τήν σαρκική του ἔννοια τόν βλέπουμε μετά τήν πτώση. (Γεν. 4,1). Αὐτό βέβαια δέν σημαίνει ὅτι ὁ γάμος εἶναι ἁμαρτία. Μετά τήν πτώση συμβαίνει τό νά κρυώνουμε ἤ τό νά ἀρρωσταίνουμε, ἀλλά αὐτό δέν σημαίνει ὅτι εἶναι ἁμαρτία τό νά θερμανθοῦμε ἤ τό νά καταφύγουμε στόν γιατρό. Ἔτσι δέν εἶναι ἁμαρτία ὁ γάμος, ἐκφράζει ὅμως τήν πτωτική κατάσταση τοῦ ἀνθρώπου, γιατί δέν εἶναι ἡ παραδείσια παρθενική ζωή. Ἐρ.: Καί αὐτοί πού ἀρνοῦνται τόν γάμο καί γίνονται μοναχοί καί μοναχές; Ἀπ.: Αὐτοί δέν ἀκολουθοῦν τήν φυσική ὁδό. Γιατί τό φυσικό τοῦ ἀνθρώπου μετά τήν πτώση εἶναι τό νά ἔρχεται σέ κοινωνία γάμου. Αὐτοί πού γίνονται μοναχοί καί μοναχές ἀκολουθοῦν μιά ὑπερφυσική ὁδό. Αὐτός ἤ αὐτή πού παίρνει τήν ἀπόφαση νά παρθενέψει κάνουν ἕνα ἅλμα εἰς ὕψος, ἄς τό ποῦμε ἔτσι, πηδοῦν τό φράγμα τῆς πτώσης, καί ἐπανέρχονται κατά τοῦτο στήν προπτωτική, τήν παραδείσια κατάσταση, τήν παρθενική ζωή. Καί ἀκριβῶς, ἐπειδή ἡ παρθενική ζωή δέν εἶναι φυσική ἀλλά ὑπερφυσική κατάσταση, γι αὐτό καί ὁ ζῆλος κάποιου γιά τήν ζωή αὐτή εἶναι καθαρά κλήση Θεοῦ. Ξαναλέμε ὅσα εἴπαμε παραπάνω μέ λίγα λόγια: Ὁ Θεός ἔκανε τόν ἄνθρωπο καί τόν τοποθέτησε στόν παράδεισο νά ζεῖ παρθενικά ἡ πτώση ὅμως ἔντυσε τόν ἄνθρωπο μέ «δερματίνους χιτῶνες» καί τοῦ ἔφερε τήν σαρκική ἐπιθυμία, πού, ἄν δέν χαλιναγωγηθεῖ, ὁδηγεῖ στόν ἀκόλαστο βίο, στήν πορνεία καί τήν ἀνηθικότητα. Γιά νά μή συμβαίνει αὐτό δόθηκε ὁ γάμος, γιά νά ἱκανοποιεῖ σ αὐτόν ὁ ἄνθρωπος τήν σαρκική του ἐπιθυμία. Ὁ ἀπόστολος Παῦλος τό λέει καθαρά αὐτό. «Διά δέ τάς πορνείας λέει ἕκαστος τήν ἑαυτοῦ γυναῖκα ἐχέτω καί ἑκάστη τόν ἴδιο ἄνδρα ἐχέτω» (Α Κορ. 7,2). Ὁ χριστιανικός γάμος ὅμως δέν σταματάει ἐδῶ, στήν θεώρησή του δηλαδή ὡς μέσου ἀποφυγῆς τῆς ἀκολασίας. Ὁ χριστιανικός γάμος εἶναι κοινωνία προσώπων. «Ὁ Φυσικός ἔρως βρίσκει τό νόημά του, ὅταν βοηθεῖ τόν ἄνθρωπο νά ὑπερβεῖ τό ἐγώ καί νά ἔρθει σέ κοινωνία μέ τό σύ. Στήν περίπτωση αὐτή ὁ ἔρως ὁδηγεῖ ἀπό τήν ἰδιοτελῆ κίνηση στήν ἀνιδιοτελῆ κοινωνία. Ὅταν ὅμως ὁ ἔρως περιορίζεται στήν ἱκανοποίηση τῆς καθαρῆς ἰδιοτέλειας, ἐκφυλλίζεται σέ παράγοντα διαφθορᾶς καί καταστροφῆς τοῦ προσώπου» (Μαντζαρίδης). 1 Ὁ χριστιανικός γάμος εἶναι, ὅπως λέει ἡ β εὐχή τοῦ γάμου, ὄχι μόνο «ὁμόνοια σωμάτων», συζυγική ἕνωση δηλαδή, ἀλλά κυρίως «ὁμόνοια 1. Χριστιανική Ἠθική, Θεσσαλονίκη 1981, σ. 217. 4
ψυχῶν», μέ τήν ὁποία πετυχαίνεται ἡ ἀλληλοσυμπλήρωση καί ἀλληλοβοήθεια γιά τήν σωτηρία, πού εἴπαμε στήν ἀρχή. Γιά νά ἐπιτευχθεῖ αὐτό συγκαλεῖται ἡ Ἐκκλησία καί προσευχόμαστε ὅλοι στό ἱερό μυστήριο τοῦ γάμου, γιά νά κατέλθει ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ στούς νεόνυμφους καί νά τούς ἱκανώσει νά βιώσουν ἔτσι τή νέα τους ζωή. Ἀλλά ὁ χριστιανικός γάμος βοηθάει τό ἀνδρόγυνο νά ὑπερνικάει τήν σαρκικότητα καί νά ζεῖ κατά τό δυνατόν τήν παραδείσια παρθενική ζωή. Γιατί αὐτό εἶναι τό ἔργο τῆς Ἐκκλησίας: Νά ὁδηγεῖ μέ τήν Χάρη τῶν ἁγίων Μυστηρίων (καί ὁ γάμος εὐλογεῖται μέ Μυστήριο) ἀπό τά πτωτικά στά παραδείσια. FFFFFFFFFF Ἀπό τήν ζωή καί τήν διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων 3. Η ΩΦΕΛΕΙΑ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΣΜΩΝ Γιά νά εἰσέλθουμε στήν Βασιλεία τῶν οὐρανῶν πρέπει νά κάνουμε ἀγώνα ἐναντίον τῶν πειρασμῶν. Καί ὅταν λέγουμε «πειρασμούς» ἐνοοῦμε ὄχι μόνο τίς ἁμαρτωλές ἐπιθυμίες πού μᾶς ἐμβάλλει ὁ Διάβολος, ἀλλά γενικά καί τίς θλίψεις καί τίς πικρίες τῆς ζωῆς μας. Ὁ ἀγώνας αὐτός ἐναντίον τῶν πειρασμῶν μᾶς ὠφελεῖ, γιατί μᾶς γυμνάζει, μᾶς ἀθλεῖ, μᾶς καταρτίζει καί τελικά μᾶς στεφανώνει. Ὁ ἅγιος Ἀντώνιος λέγει καθαρά ὅτι κανένας, ὁ ὁποῖος δέν ἔχει πειρασμό γιά νά κάνει ἀγώνα ἐναντίον του, κανένας τέτοιος δέν θά εἰσέλθει στήν Βασιλεία τῶν οὐρανῶν. Καί ἀμέσως παρακάτω τό λέγει καθαρώτερα: «Χωρίς πειρασμό δέν μπορεῖ κανένας νά σωθεῖ». Ἀξίζει νά μάθουμε ἀπέξω τόν λόγο αὐτόν τοῦ Μεγάλου Ἀντωνίου, ὅπως τόν εἶπε: «Οὐδείς ἀπείραστος δυνήσεται εἰσελθεῖν εἰς τήν Βασιλείαν τῶν οὐρανῶν. Ἔπαρον τούς πειρασμούς καί οὐδείς ὁ σωζόμενος» (Ἀπό τήν Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν. Ἀποφθέγματα Γερόντων, τόμ. Ι, σελ. 44)! 5