ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων 6.2.2013 ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ σχετικά με την κατάσταση των ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ευρωπαϊκή Ένωση Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων Εισηγήτρια: Nathalie Griesbeck DT\925428.doc PE504.195v01-00 Eνωμένη στην πολυμορφία
Εισαγωγή - πλαίσιο Κάθε χρόνο χιλιάδες υπήκοοι τρίτων χωρών ή απάτριδες ηλικίας κάτω των 18 ετών εισέρχονται ασυνόδευτοι στο ευρωπαϊκό έδαφος ή μένουν ασυνόδευτοι μετά την είσοδό τους σε αυτό. Οι λόγοι που έρχονται αυτά τα παιδιά είναι πολλοί: εγκαταλείπουν τη χώρα τους για να ξεφύγουν από πολέμους, βίαιες συγκρούσεις, διώξεις, παραβιάσεις των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους, φυσικές καταστροφές, συνθήκες φτώχειας κ.λπ. Ορισμένες φορές πέφτουν θύματα εμπορίας, σεξουαλικής εκμετάλλευσης, οργανωμένου εγκλήματος κ.λπ. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία, τα οποία παραμένουν αρκετά περιορισμένα, το 2011, υποβλήθηκαν 12.225 αιτήσεις χορήγησης ασύλου στα 27 κράτη μέλη της ΕΕ από ασυνόδευτους ανηλίκους. Τα κράτη μέλη χορήγησαν συνολικά 4.406 άδειες διαμονής σε ασυνόδευτους ανηλίκους. Τα παιδιά αυτά βρίσκονται εκ των πραγμάτων σε ιδιαίτερα ευάλωτη κατάσταση και η κατάσταση αυτή εντείνεται ακόμα περισσότερο όταν φθάνουν σε μια ξένη χώρα, έχοντας χωριστεί από τους γονείς τους, την οικογένειά τους, τον κηδεμόνα τους και, κατά συνέπεια, τα κράτη θα πρέπει να μεριμνήσουν ώστε να εξασφαλίζουν την παροχή ειδικής προστασίας σε κάθε παιδί που στερείται προσωρινά ή οριστικά το οικογενειακό του περιβάλλον και τον σεβασμό των θεμελιωδών του δικαιωμάτων. Η προστασία, η υποδοχή και η επιμέλεια αυτών των «ασυνόδευτων ανηλίκων» 1 αποτελεί σοβαρή πρόκληση τόσο για τα κράτη μέλη όσο και για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ουσιαστικά, ενώ το εν λόγω θέμα αφορά όλα τα κράτη μέλη της Ένωσης, η υποδοχή και η επιμέλεια αυτών των παιδιών διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό ανά χώρα (οι αρμόδιες αρχές διαφέρουν ανά κράτος μέλος: φορείς της κεντρικής δημόσιας διοίκησης, φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης, άλλες τοπικές αρχές κ.λπ.) και αυτή η μεγάλη απόκλιση οφείλεται στο γεγονός ότι το εν λόγω πρόβλημα δεν αντιμετωπίζεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Επίσης, όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν υπογράψει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού, την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παρ όλα αυτά, πρέπει να σημειωθεί ότι, ιδίως στην εθνική και την ευρωπαϊκή νομολογία, είναι συχνό το φαινόμενο της παραβίασης των θεμελιωδών δικαιωμάτων των ασυνόδευτων ανηλίκων. * * * Η προστασία των δικαιωμάτων ενός παιδιού καθώς και του υπέρτατου συμφέροντός του 1 Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR) Οδηγίες περί πολιτικών και διαδικασιών σε περιπτώσεις ασυνόδευτων παιδιών που ζητούν άσυλο, Φεβρουάριος 1997: Ως ασυνόδευτο παιδί «νοείται το πρόσωπο ηλικίας κάτω των 18 ετών, εκτός εάν η ενηλικίωση επέρχεται νωρίτερα σύμφωνα με την ισχύουσα για το παιδί νομοθεσία, το οποίο χωρίζεται από τους δύο γονείς του και δεν συνοδεύεται από ενήλικα υπεύθυνο για αυτό δυνάμει νόμου ή εθίμου». Σύμφωνα με τον ορισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ασυνόδευτοι ανήλικοι είναι οι «υπήκοοι τρίτων χωρών ή απάτριδες ηλικίας κάτω των δεκαοκτώ ετών, οι οποίοι εισέρχονται στην επικράτεια των κρατών μελών χωρίς να συνοδεύονται από ενήλικα ο οποίος φέρει την ευθύνη τους, σύμφωνα με το νόμο ή το έθιμο, και για όσο χρονικό διάστημα η επιμέλειά τους δεν έχει αναληφθεί από κάποιο τέτοιο άτομο, ή ανήλικοι οι οποίοι έμειναν ασυνόδευτοι μετά την είσοδό τους στο έδαφος των κρατών μελών», ψήφισμα του Συμβουλίου της ΕΕ της 26ης Ιουνίου 1997 σχετικά με τους ασυνόδευτους ανηλίκους υπηκόους τρίτων χωρών (97/C 221/03) Οδηγία 2001/55/ΕΚ της 20ης Ιουλίου 2001 σχετικά με τις ελάχιστες προδιαγραφές παροχής προσωρινής προστασίας PE504.195v01-00 2/8 DT\925428.doc
συγκαταλέγονται στις προτεραιότητες και τους στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης 1. Τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα έχουν επισημάνει πολλές φορές την προσήλωσή τους στα δικαιώματα των παιδιών και την ανάγκη για επίδειξη ιδιαίτερης προσοχής στους ασυνόδευτους ανηλίκους στο πλαίσιο της πολιτικής μετανάστευσης και ασύλου της ΕΕ 2, υπενθυμίζοντας τις ιδιαίτερες ανάγκες τους και το γεγονός ότι όλα τα ασυνόδευτα παιδιά πρέπει να τυγχάνουν προστασίας και να λαμβάνουν ειδική βοήθεια στην επικράτεια της ΕΕ. Επιπλέον, ενώ υπάρχουν πολλά μέσα που αφορούν τους «ασυνόδευτους ανηλίκους» (οδηγία για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, δέσμη μέτρων για το άσυλο κ.λπ.), δεν υπάρχει ένα γενικό, δεσμευτικό μέσο που να λαμβάνει υπόψη την κατάσταση των ασυνόδευτων ανηλίκων, την προστασία τους, την υποδοχή τους και την επιμέλειά τους παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν εξετάζει το θέμα με συγκεκριμένο τρόπο, αλλά κατά τρόπο αποσπασματικό σε διάφορα κείμενα. Γι αυτόν τον λόγο, έχει εκφραστεί αρκετές φορές η ανάγκη για μεγαλύτερη συνοχή στην ευρωπαϊκή νομοθεσία σχετικά με τους ασυνόδευτους ανηλίκους3. Τον Μάιο του 2010 η Επιτροπή εξέδωσε ένα πρόγραμμα δράσης για τους ασυνόδευτους ανηλίκους (2010-2014) 4, το οποίο εγκρίθηκε, τον Ιούνιο του 2010, στα συμπεράσματα του Συμβουλίου 5. Με το παρόν έγγραφο προτείνεται μια κοινή προσέγγιση και εντοπίζονται οι βασικοί τομείς δράσης, όπως η πρόληψη, η υποδοχή και η εξεύρεση βιώσιμων λύσεων, οι οποίες θα πρέπει να εφαρμοστούν μέσω μιας σειράς πρακτικών μέτρων. Τον Σεπτέμβριο του 2012 δημοσιεύθηκε μια έκθεση ενδιάμεσης αξιολόγησης 6. Η άφιξη των εν λόγω ασυνόδευτων ανηλίκων δεν είναι ένα προσωρινό φαινόμενο αλλά πρόκειται για κάτι που θα συνεχιστεί κατά τα προσεχή έτη. Έχοντας επίγνωση της σημασίας και του επείγοντος χαρακτήρα του θέματος των ασυνόδευτων ανηλίκων, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποφάσισε να επιληφθεί του εν λόγω ζητήματος και να καταρτίσει μια έκθεση πρωτοβουλίας. Στόχοι της έκθεσης και κατευθυντήριες αρχές: Η εισηγήτρια επικροτεί τη δημοσίευση του σχεδίου δράσης για τους ασυνόδευτους ανηλίκους 1 Άρθρο 3 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση «Η Ευρωπαϊκή Ένωση προωθεί [ ] την προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού». Άρθρο 24 του Ευρωπαϊκού Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων «1. Τα παιδιά έχουν δικαίωμα στην προστασία και τη φροντίδα που απαιτούνται για την καλή διαβίωσή τους [...]. 2. Σε όλες τις πράξεις που αφορούν τα παιδιά, είτε επιχειρούνται από δημόσιες αρχές είτε από ιδιωτικούς οργανισμούς, πρωταρχική σημασία πρέπει να δίνεται στο υπέρτατο συμφέρον του παιδιού [ ]». 2 Το Πρόγραμμα της Στοκχόλμης - Μια ανοικτή και ασφαλής Ευρώπη που εξυπηρετεί και προστατεύει τους πολίτες (2010/C 115/01). Παράγραφος 2.3.2 «Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καλεί την Επιτροπή [...] να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή [...] στους ασυνόδευτους ανηλίκους στο πλαίσιο της πολιτικής μετανάστευσης της Ένωσης» Παράγραφος 6.1.7 για τους ασυνόδευτους ανηλίκους. 3 Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 25ης Νοεμβρίου 2009 σχετικά με το πρόγραμμα της Στοκχόλμης, παράγραφος 79 4 Ανακοίνωση της 6ης Μαΐου 2010 της Επιτροπής στο Συμβούλιο και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο - Πρόγραμμα δράσης για τους ασυνόδευτους ανηλίκους (2010-2014) COM(2010) 213 τελικό 5 Συμπεράσματα του Συμβουλίου για τους ασυνόδευτους ανηλίκους, 3018η σύνοδος του Συμβουλίου Δικαιοσύνη και Εσωτερικές Υποθέσεις, Λουξεμβούργο, 3 Ιουνίου 2010. 6 Έκθεση ενδιάμεσης αξιολόγησης σχετικά με την εφαρμογή του σχεδίου δράσης για τους ασυνόδευτους ανηλίκους COM(2012) 554 τελικό DT\925428.doc 3/8 PE504.195v01-00
από την Επιτροπή καθώς και τη δημοσίευση της έκθεσης ενδιάμεσης αξιολόγησης. Ωστόσο, η εισηγήτρια εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι η προσέγγιση της Επιτροπής είναι πολύ περισσότερο περιγραφική παρά ενεργητική και είναι της άποψης ότι το σχέδιο δράσης δεν καλύπτει επαρκώς τις βασικές και θεμελιώδεις πτυχές των θεμελιωδών δικαιωμάτων και της προστασίας των ασυνόδευτων ανηλίκων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει όχι μόνο να υιοθετήσει υψηλά ελάχιστα πρότυπα προστασίας για τους ασυνόδευτους ανηλίκους αλλά και να μπορεί να διασφαλίζει ότι τα δικαιώματά τους δεν παραβιάζονται ποτέ. Κρίνεται σκόπιμο η Ευρωπαϊκή Ένωση να εφαρμόσει ένα κοινό και δεσμευτικό κανονιστικό πλαίσιο, το οποίο θα καθιστά δυνατή τη σφαιρική αντιμετώπιση της κατάστασης των ασυνόδευτων ανηλίκων και την κάλυψη των υφιστάμενων κενών όσον αφορά την προστασία τους και των διαφορών που υπάρχουν μεταξύ των κρατών μελών στον εν λόγω τομέα. Στο πλαίσιο αυτό, δύο είναι οι θεμελιώδεις αρχές που θα πρέπει να αποτελούν τη βάση κάθε δράσης: πρώτον, το υπέρτατο συμφέρον του παιδιού πρέπει πάντοτε να υπερισχύει και να είναι ο πρώτος παράγοντας που λαμβάνεται υπόψη σε κάθε δράση σχετικά με το παιδί 1 δεύτερον, η κινητήριος δύναμη της δράσης των κρατών όσον αφορά τους ασυνόδευτους ανηλίκους θα πρέπει να είναι η προστασία των παιδιών και όχι ο έλεγχος της μετανάστευσης. Η εισηγήτρια επιθυμεί να παρουσιάσει μια σύντομη αλλά περιεκτική έκθεση, η οποία θα καταστήσει δυνατή την ουσιαστική αντιμετώπιση του θέματος των ασυνόδευτων ανηλίκων σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η εισηγήτρια προτείνει το εν λόγω έγγραφο να μην περιέχει μόνο συστάσεις σχετικά με τα ελάχιστα πρότυπα για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων αλλά πιστεύει ότι θα μπορούσε να αποτελέσει πρακτικό εργαλείο για τα κράτη μέλη όσον αφορά την υποδοχή και την επιμέλεια των ασυνόδευτων ανηλίκων. Στόχος της έκθεσης: Πρώτον, επί του παρόντος είναι πολύ δύσκολο να εκτιμηθεί ο αριθμός των ασυνόδευτων ανηλίκων που έχουν εισέλθει στο έδαφος των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι διαθέσιμες στατιστικές αφορούν μονάχα τους ασυνόδευτους ανηλίκους που ζητούν άσυλο ή εκείνους στους οποίους έχει χορηγηθεί άδεια διαμονής ωστόσο, αυτό είναι απαραίτητο ώστε να εκτιμηθεί η έκταση του φαινομένου και να αποκτήσουμε μια πιο σφαιρική εικόνα. Σε αυτό το πλαίσιο, τα κράτη μέλη θα πρέπει να παράσχουν λεπτομερή στοιχεία σχετικά με τους ασυνόδευτους ανηλίκους και τα μέτρα που λαμβάνουν για αυτούς το σημείο αφετηρίας θα μπορούσε να είναι η εφαρμογή μιας συντονισμένης μεθόδου συλλογής πληροφοριών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, στο πλαίσιο της οποίας θα γίνεται σεβαστή η προστασία της ιδιωτικής ζωής, σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Μετανάστευσης (ΕΔΜ). Η ταυτοποίηση ενός ασυνόδευτου ανηλίκου είναι αρμοδιότητα του κράτους μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο έδαφος του οποίου εισέρχεται ή εντοπίζεται ο εν λόγω ανήλικος. Η αξιολόγηση των «ατομικών περιστάσεων» κάθε παιδιού είναι αναγκαία και κάθε κράτος μέλος πρέπει να αναγνωρίζει τα παιδιά που έχουν ειδικές ανάγκες προστασίας, ενώ ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίδεται στα κορίτσια και στα θύματα εμπορίας και οργανωμένου 1 Άρθρο 3, Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, ΟΗΕ, 20 Νοεμβρίου 1989 Άρθρο 24.2, Ευρωπαϊκός Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, 2000/C 364/01 PE504.195v01-00 4/8 DT\925428.doc
εγκλήματος. Η ταυτοποίηση, η υποδοχή και η προστασία των παιδιών που έχουν πέσει θύματα εμπορίας θα πρέπει να πραγματοποιούνται σύμφωνα με ειδικές, προσαρμοσμένες στις ανάγκες τους, διαδικασίες. Σε κάθε ασυνόδευτο ανήλικο που εντοπίζεται στα σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα πρέπει να επιτρέπεται η άνευ όρων είσοδος στο έδαφος ενώ σε κανένα παιδί δεν θα πρέπει να απαγορεύεται η είσοδος στο έδαφος ούτε θα πρέπει να είναι δυνατή η απέλασή του 1 με συνοπτικές διαδικασίες. Εξάλλου, η κράτηση των ασυνόδευτων ανηλίκων δεν συνάδει ούτε με το διεθνές δίκαιο ούτε με το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2. Έπειτα, αμέσως μετά την άφιξη ή τη σύλληψή του ο ανήλικος θα πρέπει να παραπέμπεται σε εξειδικευμένες υπηρεσίες, οι οποίες θα του παρέχουν σε προσωπικό επίπεδο τις απαιτούμενες πληροφορίες σε κατανοητή γλώσσα και μορφή, συμπεριλαμβανομένων, κατά περίπτωση, πληροφοριών σχετικά με το δικαίωμά του να ζητήσει άσυλο ή άλλες μορφές διεθνούς προστασίας καθώς και τις διαδικασίες και τις επιπτώσεις αυτών. Στους ασυνόδευτους ανηλίκους θα πρέπει επίσης να παρέχεται πάραυτα νομική, κοινωνική και ψυχολογική στήριξη. Η κηδεμονία είναι ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία για την προστασία του παιδιού. Παρ' όλο που δεν υπάρχει κοινό μοντέλο, είναι αναγκαίο, από τη στιγμή που ένας ασυνόδευτος ανήλικος εισέρχεται στο ευρωπαϊκό έδαφος, να ορίζεται αμέσως ένα «αρμόδιο πρόσωπο», το οποίο θα ειδικεύεται στον τομέα των δικαιωμάτων των μεταναστών και των παιδιών καθώς και του ασύλου, και αποστολή του θα είναι να συμβάλει ώστε να ληφθεί μια απόφαση που θα διασφαλίζει κατά τον καλύτερο τρόπο τα συμφέροντα του ανηλίκου, να του παρέχει βοήθεια και να εξασφαλίσει τη δέουσα εκπροσώπησή του σύμφωνα με το δικαστικό σύστημα κάθε κράτους μέλους. Ο «προσδιορισμός της ηλικίας» του ασυνόδευτου ανηλίκου είναι ένα λεπτό ζήτημα: οι ιατρικές εξετάσεις που πραγματοποιούνται είναι συχνά ακατάλληλες και ανακριβείς η ιατρική εκτίμηση γίνεται συχνά εις βάρος του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή και της υγείας του παιδιού και χωρίς να παρέχονται εγγυήσεις και προστασία στο παιδί. Γι αυτόν τον λόγο, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να προωθήσει μια κοινή μέθοδο προσδιορισμού της ηλικίας, η οποία θα βασίζεται σε μια πολύπλευρη, μη επεμβατική και φιλική προς τα παιδιά προσέγγιση και θα εφαρμόζεται από ανεξάρτητες αρχές 3. Επίσης, κάθε υπήκοος τρίτης χώρας που δηλώνει ότι είναι ανήλικος πρέπει να θεωρείται ως τέτοιος καθώς υπερισχύει η αρχή του ευεργετήματος της αμφιβολίας 4. * * * Η πρόσβαση σε βασικές κοινωνικές υπηρεσίες5 και η άσκηση των οικονομικών, 1 Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού, Γενική Παρατήρηση αριθ. 6 με τίτλο «Μεταχείριση των ασυνόδευτων παιδιών εκτός της χώρας καταγωγής τους», παράγραφοι 26, 27, 28. 2 Ψήφισμα 1707 (2010) της Κοινοβουλευτικής Συνόδου του Συμβουλίου της Ευρώπης σχετικά με τη διοικητική κράτηση των αιτούντων άσυλο και των παράνομων μεταναστών στην Ευρώπη, Ιανουάριος 2010 3 Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού, Γενική Παρατήρηση αριθ. 6 με τίτλο «Μεταχείριση των ασυνόδευτων παιδιών εκτός της χώρας καταγωγής τους», παράγραφος 31. 4 Ψήφισμα 1810 (2011) της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης, παράγραφος 5.10 5 Άρθρα 23 έως 30, Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, ΟΗΕ, 20 Νοεμβρίου 1989 DT\925428.doc 5/8 PE504.195v01-00
κοινωνικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων είναι κρίσιμης σημασίας για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο που βρίσκεται στο έδαφος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η πρόσβαση σε κατάλληλο κατάλυμα (το οποίο δεν πρέπει να είναι κλειστό ίδρυμα και, εάν πρόκειται για ίδρυμα, τα παιδιά θα πρέπει να βρίσκονται σε διαφορετικό χώρο από τους ενηλίκους), στην εκπαίδευση, στην επαγγελματική κατάρτιση, σε παροχές υγειονομικής περίθαλψης και παροχή ψυχολογικής στήριξης πρέπει να εξασφαλιστεί για όλα τα ασυνόδευτα παιδιά, ανεξαρτήτως από το καθεστώς του μετανάστη που τους έχει χορηγηθεί, υπό τις ίδιες συνθήκες με αυτές που ισχύουν για τα παιδιά που είναι υπήκοοι της χώρας υποδοχής. Σε όλες τις σχετικές διαδικασίες, θα πρέπει να εισακούγεται και να λαμβάνεται υπόψη η άποψη του παιδιού 1. Οι διοικητικές και δικαστικές διαδικασίες των κρατών μελών ή ακόμα και οι πληροφορίες που παρέχονται στους ανηλίκους θα πρέπει να εφαρμόζονται ή να παρέχονται κατά τρόπο προσαρμοσμένο στο παιδί. Οι συνεντεύξεις πρέπει να διεξάγονται σε συνθήκες προσαρμοσμένες στο παιδί και από άτομα που έχουν λάβει σχετική κατάρτιση και διαθέτουν γνώσεις στον τομέα της ανάπτυξης και της συμπεριφοράς των παιδιών. Θα πρέπει να διασφαλίζεται διαρκώς η πρόσβαση των ασυνόδευτων ανηλίκων στις διαδικασίες υποβολής αίτησης για χορήγηση ασύλου μέσω της παροχής προσαρμοσμένης και συστηματικής ενημέρωσης ενώ οι εν λόγω διαδικασίες θα πρέπει να είναι προσαρμοσμένες στους ανηλίκους. Τα επιτεύγματα που προέκυψαν από τις διαπραγματεύσεις για τη δέσμη μέτρων για το άσυλο σηματοδοτούν μεγάλη πρόοδο, ωστόσο θα πρέπει να εφαρμοστεί ένα σύστημα για το άσυλο που θα είναι πραγματικά προσαρμοσμένο στο παιδί και θα περιλαμβάνει διαδικασίες που λαμβάνουν υπόψη τις πρόσθετες δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίζουν οι ανήλικοι. Οι αιτήσεις για χορήγηση ασύλου που υποβάλλουν οι ασυνόδευτοι ανήλικοι πρέπει να εξετάζονται κατά προτεραιότητα και το συντομότερο δυνατόν ενώ παράλληλα θα πρέπει να τους παρέχεται ικανός χρόνος να κατανοήσουν επαρκώς τη διαδικασία και να προετοιμαστούν. * * * Απώτερος στόχος κάθε μέτρου για τους ασυνόδευτους ανηλίκους είναι η εξεύρεση μιας βιώσιμης λύσης, η οποία θα διασφαλίζει το υπέρτατο συμφέρον τους και η οποία μπορεί να συνίσταται στην επιστροφή στη χώρα καταγωγής, την ένταξη στη χώρα υποδοχής ή την επανεγκατάσταση σε μια τρίτη χώρα με σκοπό την οικογενειακή επανένωση. Πρώτον, στο πλαίσιο της εξεύρεσης μιας βιώσιμης λύσης θα πρέπει καταρχήν να διερευνηθούν οι πιθανότητες οικογενειακής επανένωσης 2 («family tracing») στη χώρα καταγωγής ή σε μια τρίτη χώρα, υπό την προϋπόθεση ότι το ενδεχόμενο αυτό δεν συνεπάγεται κανέναν κίνδυνο για τον ανήλικο ή την οικογένειά του, ενώ είναι απαραίτητη η συνεργασία με τις χώρες καταγωγής και διέλευσης. Οι πρακτικές των κρατών για την αναζήτηση των οικογενειών θα πρέπει να βελτιωθούν και να βασίζονται πάντοτε στην εξατομικευμένη αξιολόγηση του 1 Άρθρο 24 του Ευρωπαϊκού Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων «1. Τα παιδιά έχουν δικαίωμα στην προστασία και τη φροντίδα που απαιτούνται για την καλή διαβίωσή τους. Τα παιδιά μπορούν να εκφράζουν ελεύθερα τη γνώμη τους. Η γνώμη τους σχετικά με ζητήματα που τα αφορούν λαμβάνεται υπόψη σε συνάρτηση με την ηλικία και την ωριμότητά τους. 2 Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού, Γενική Παρατήρηση αριθ. 6 με τίτλο «Μεταχείριση των ασυνόδευτων παιδιών εκτός της χώρας καταγωγής τους», παράγραφος 31. PE504.195v01-00 6/8 DT\925428.doc
υπέρτατου συμφέροντος του παιδιού. Όταν εντοπίζεται ένας «γονέας» 1, η διοικητική απόφαση για την επιστροφή ενός παιδιού στη χώρα καταγωγής του ή σε μια τρίτη χώρα πρέπει να δικαιολογείται με σαφήνεια και να αποδεικνύει ότι οι ατομικές περιστάσεις ελήφθησαν δεόντως υπόψη. Όταν δεν εντοπίζεται κανένας γονέας, η επιστροφή του παιδιού μπορεί να αποφασιστεί μόνο εάν το ίδιο το παιδί μπορεί να επωφεληθεί από εκ των προτέρων συμφωνηθείσα, εγγυημένη, συγκεκριμένη και προσαρμοσμένη επιμέλεια, η οποία θα συνοδεύεται από μέτρα για την επανένταξη στη χώρα καταγωγής. Ωστόσο, σε καμία περίπτωση, η διαδικασία της επιστροφής δεν πρέπει να εφαρμόζεται εάν απειλούνται τα θεμελιώδη δικαιώματα του παιδιού ή ακόμα και αν υπάρχει κίνδυνος για τη ζωή του και την ασφάλειά του 2. Σε περίπτωση εφαρμογής διαδικασίας με σκοπό την επιστροφή του παιδιού, πέραν του αρμόδιου προσώπου θα πρέπει να ορίζεται και ένας δικηγόρος για την εκπροσώπησή του. Θα πρέπει να καταρτίζεται, σε συνεργασία με τις χώρες καταγωγής και διέλευσης, ένα σχέδιο παρακολούθησης μέσω του οποίου θα διασφαλίζεται η προστασία του παιδιού μετά την επιστροφή του. Η τρίτη λύση είναι η ένταξη του ασυνόδευτου ανηλίκου στη χώρα υποδοχής και, στην περίπτωση αυτή, πρέπει να επισημανθεί ότι οι δημόσιες αρχές, ο κηδεμόνας και ο ασυνόδευτος ανήλικος καταρτίζουν από κοινού ένα σχέδιο ζωής για τον ανήλικο. * * * Με τη συμπλήρωση του 18ου έτους της ηλικίας του, ο ασυνόδευτος ανήλικος στερείται αυτομάτως τη στέγη και τη βοήθεια που του παρέχονται, τον νομικό του κηδεμόνα κ.λπ. Λόγω αυτής της αιφνίδιας μεταβολής, θα ήταν σημαντικό να αναγνωριστεί η εν λόγω μεταβατική περίοδος, ιδίως μέσω της κατάρτισης ενός ουσιαστικού σχεδίου ζωής για τον ανήλικο σε συνεργασία με τον ίδιο. Η καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και η πρόληψη της παράνομης μετανάστευσης είναι το πρώτο στάδιο που είναι αναγκαίο για την αντιμετώπιση του θέματος των ασυνόδευτων ανηλίκων. Κρίνεται σκόπιμο να πραγματοποιούνται δράσεις στις τρίτες χώρες από τις οποίες προέρχονται τα θύματα ή σε εκείνες στις οποίες μεταφέρονται, ώστε να αντιμετωπιστούν τα βασικά αίτια της εμπορίας ανθρώπων και να βοηθηθούν οι τρίτες χώρες στην εφαρμογή της κατάλληλης νομοθεσίας για την καταπολέμησή της. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της πρέπει να εντείνουν τις προσπάθειές τους για συνεργασία με τις τρίτες χώρες καταγωγής και διέλευσης με στόχο την προαγωγή της κοινής προσέγγισης της ΕΕ για τους ασυνόδευτους ανηλίκους και την εξεύρεση βιώσιμων λύσεων κατάλληλων για τα παιδιά αυτά. Η εν λόγω συνεργασία πρέπει να αφορά όχι μόνο την πρόληψη αλλά και θέματα σχετικά με την αποκατάσταση των οικογενειακών δεσμών, την επιστροφή, την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων κ.λπ. Πρόκειται για ζητήματα που χρήζουν περαιτέρω εμβάθυνσης στο πλαίσιο των τακτικών διαλόγων που διεξάγει η Ευρωπαϊκή Ένωση με τα κράτη αυτά και πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο της δράσης της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ) και των αντιπροσωπειών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Τέλος, προκύπτει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να διαθέσει για τους ασυνόδευτους 1 Ο γονέας νοείται ως «μέλος της οικογένειας υπό την ευρύτερη έννοια» 2 Σύμβαση για το καθεστώς των προσφύγων, ΟΗΕ, 28 Ιουλίου 1951, άρθρο 33 DT\925428.doc 7/8 PE504.195v01-00
ανηλίκους μέρος των ευρωπαϊκών κονδυλίων που προορίζονται για τους τομείς του ασύλου και της μετανάστευσης, ώστε να εξασφαλιστεί η κατάλληλη προστασία τους. Θέματα που πρέπει να εξεταστούν: Ποια εμβέλεια επιθυμούμε να δώσουμε στην παρούσα έκθεση πρωτοβουλίας; Συμφωνείτε να ζητηθεί από την Επιτροπή να θεσπίσει ένα ουσιαστικό νομικό μέσο που θα αφορά αποκλειστικά το θέμα των ασυνόδευτων ανηλίκων; Επιθυμούμε να ζητήσουμε από την Επιτροπή να θεσπίσει κοινές προδιαγραφές ή κατευθυντήριες γραμμές που θα αφορούν την «κηδεμονία» ή την «εκπροσώπηση» του ασυνόδευτου ανηλίκου και ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος αυτού του «κηδεμόνα» ή του «αρμόδιου προσώπου»; Πώς θα βελτιωθούν οι σχέσεις με τις τρίτες χώρες εν όψει του ενδεχομένου υποδοχής και επιμέλειας των ασυνόδευτων ανηλίκων αλλά και στο πλαίσιο της πρόληψης του εν λόγω φαινομένου; Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να θεσπίσει κατευθυντήριες γραμμές για να προσδιορίσει το «υπέρτατο συμφέρον του παιδιού» ή τουλάχιστον να θεσπίσει μια σειρά κριτηρίων που θα επιτρέπουν τον προσδιορισμό του; Πότε η επιστροφή είναι προς το υπέρτατο συμφέρον του ανηλίκου; Πώς θα ενταχθούν με τον καλύτερο τρόπο οι ασυνόδευτοι ανήλικοι στα κράτη υποδοχής; Στο πλαίσιο του τρέχοντας αναπροσδιορισμού των οικονομικών μέσων στους τομείς του ασύλου και της μετανάστευσης, είστε υπέρ της χορήγησης μεγαλύτερης οικονομικής στήριξης για τους ασυνόδευτους ανηλίκους; Δεδομένου ότι το θέμα αφορά ανηλίκους, ποια είναι η άποψή σας για το ενδεχόμενο να χρησιμοποιηθούν πόροι από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο; PE504.195v01-00 8/8 DT\925428.doc