2 Ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΕΥΚΑ ΑΣ Α ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013 ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ: ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΤΜΗΜΑ: Β 3
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 3 2. ΧΡΗΣΕΙΣ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ 14 3. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ.24 4. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ 31 5.ΚΙΝΗΤΗ ΤΗΛΕΦΩΝΙΑ & ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ 48 6.ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ 62-2 -
1. ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 1.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Ηλεκτροµαγνητική ακτινοβολία είναι εκποµπή στον χώρο ηλεκτροµαγνητικής ενέργειας υπό µορφή κυµάτων που ονοµάζονται ηλεκτροµαγνητικά κύµατα. Τα ηλεκτροµαγνητικά κύµατα είναι συγχρονισµένα ταλαντούµενα ηλεκτρικά και µαγνητικά πεδία τα οποία ταλαντώνονται σε κάθετα επίπεδα µεταξύ τους και κάθετα προς την διεύθυνση διάδοσης. ιαδίδονται στο κενό µε ταχύτητα ίση µε την ταχύτητα του φωτός (c=299.792.458 m/s) αλλά και µέσα στην ύλη µε ταχύτητα λίγο µικρότερη απ' την ταχύτητα του φωτός. Τα ηλεκτροµαγνητικά κύµατα παράγονται από παλλόµενα ηλεκτρικά φορτία, αλλά και γενικότερα από κάθε φορτίο µε επιτάχυνση. ηµιουργούνται επίσης όταν ένα ηλεκτρόνιο κάποιου ατόµου χάνει µέρος της ενέργειάς του και µεταπίπτει σε χαµηλότερη τροχιά ή ενεργειακή στάθµη κοντά στον πυρήνα. Αυτό έχει ως συνέπεια να δηµιουργηθεί µια ταλάντωση που διαδίδεται πλέον στο χώρο µε τη µορφή ενός ταυτόχρονα ηλεκτρικού και µαγνητικού πεδίου. Το ηλεκτρικό πεδίο περιγράφεται µε το διάνυσµα Ε, όπως και το «γνωστό» ηλεκτρικό πεδίο το δηµιουργούµενο από ηλεκτρικά φορτία, αλλά διαφέρει από αυτό στο ότι είναι «χρονικά µεταβαλλόµενο», δηλαδή η έντασή του σε ένα σηµείο του χώρου µεταβάλλεται. Το µαγνητικό πεδίο περιγράφεται µε το διάνυσµα Β όπως και το «γνωστό» µαγνητικό πεδίο, αλλά επίσης διαφέρει στο ότι είναι «χρονικά µεταβαλλόµενο», δηλαδή η έντασή του σε ένα σηµείο του χώρου µεταβάλλεται. Τα δύο αυτά πεδία είναι, αφενός µεν, κάθετα µεταξύ τους, αφετέρου και κάθετα µε τη διεύθυνση διάδοσης του παραγόµενου κύµατος, του λεγόµενου ηλεκτροµαγνητικού κύµατος. Όταν το ηλεκτροµαγνητικό κύµα προσκρούσει σε κάποιο άτοµο τα δύο συνδυαζόµενα αυτού πεδία µπορούν να προσφέρουν µεταφερόµενη ενέργεια σε ένα ηλεκτρόνιο µε αποτέλεσµα να το εξαναγκάσουν να µεταπηδήσει αυτό σε ανώτερη ενεργειακή στάθµη. - 3 -
Γραφική αναπαράσταση ηλεκτροµαγνητικού κύµατος 1.2 ΦΑΣΜΑ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ Το σύµπαν είναι διάχυτο από ηλεκτροµαγνητική ακτινοβολία. Το φως που εκπέµπεται από τα άστρα είναι µέρος του συνολικού φάσµατος της ηλεκτροµαγνητικής ακτινοβολίας που συναντάται στο σύµπαν. Η ηλεκτροµαγνητική ακτινοβολία ανάλογα µε την συχνότητα των κυµάτων της και αντίστοιχα την ενέργεια που µεταφέρει χωρίζεται σε περιοχές. Αυτές είναι τα ραδιοκύµατα, τα µικροκύµατα, οι υπέρυθρες ακτίνες, το ορατό φως, οι υπεριώδεις ακτίνες, οι ακτίνες Χ και οι ακτίνες γάµµα. Όλες αυτές οι παραπάνω µορφές ηλεκτροµαγνητικής ακτινοβολίας κινούνται (ταξιδεύουν) µε την ταχύτητα φωτός και µπορούν ακόµη να διαπεράσουν και ορισµένα υλικά. 1.3 ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Από το νόµο του Gauss για το ηλεκτρικό και µαγνητικό πεδίο, το νόµο της επαγωγής του Faraday και το νόµο του Ampere συµπληρωµένο µε έναν ακόµη όρο από τον Maxwell που αφορά την µεταβολή της ροής της ηλεκτρικής µετατόπισης µέσα από την επιφάνεια που περικλείει µια κλειστή γραµµή προκύπτουν οι τέσσερις εξισώσεις του Maxwell. Όπου η ηλεκτρική µετατόπιση, η ένταση του µαγνητικού πεδίου, η πυκνότητα του ελεύθερου [2] ρεύµατος και η πυκνότητα όγκου των ελεύθερων ηλεκτρικών φορτίων. - 4 -
Σε περιοχές του χώρου όπου δεν υπάρχουν φορτία ή ρεύµατα, οι εξισώσεις του Μάξγουελ γράφονται ως όπου µε συµβολίζεται η ένταση του ηλεκτρικού πεδίου, µε η ένταση του µαγνητικού πεδίου, µε η µαγνητική επαγωγή και µε και η ηλεκτρική και µαγνητική διαπερατότητα του κενού αντίστοιχα. Από τις εξισώσεις αυτές, και µε κατάλληλη µαθηµατική επεξεργασία και αποσύζευξη του ηλεκτρικού και µαγνητικού πεδίου, προκύπτουν οι σχέσεις οι οποίες έχουν τη µορφή κυµατικής εξίσωσης, και περιγράφουν κύµατα που κινούνται µε ταχύτητα τιµή που ισούται ακριβώς µε την ταχύτητα του φωτός. Οι βασικοί νόµοι του ηλεκτροµαγνητισµού προβλέπουν δηλαδή την ύπαρξη κυµάτων που κινούνται µε την ταχύτητα του φωτός. Κατά συνέπεια, σύµφωνα µε τον ίδιο τον Μάξγουελ [3], είναι δύσκολο να αποφύγουµε το συµπέρασµα ότι το φως δεν είναι τίποτε άλλο παρά εγκάρσιοι κυµατισµοί του ίδιου εκείνου µέσου που προκαλεί τα ηλεκτρικά και µαγνητικά φαινόµενα, να δεχθούµε δηλαδή την ερµηνεία του φωτός ως ηλεκτροµαγνητικό κύµα. Στο εσωτερικό της ύλης, αλλά σε περιοχές όπου δεν υπάρχουν ελεύθερα φορτία ή ελεύθερα ρεύµατα µε την υπόθεση δηλαδή πως το υλικό είναι µη αγώγιµο και ισότροπο τα ηλεκτρόνια είναι δεσµευµένα από τα άτοµα του υλικού και όλες οι διευθύνσεις είναι - 5 -
ισοδύναµες. Αυτό πραγµατοποιείται στα απλά ισότροπα υλικά διηλεκτρικά όπως είναι το γυαλί. Σε αυτήν την περίπτωση ισχύουν οι σχέσεις: οι σχέσεις του Μάξγουελ γίνονται. Η µόνη διαφορά των τελευταίων σχέσεων µε αυτών στο κενό, είναι ότι η ποσότητα έχει αντικατασταθεί από το. Συνεπώς, σε ένα γραµµικό οµογενές υλικό τα ηλεκτροµαγνητικά κύµατα διαδίδονται µε ταχύτητα που είναι πάντα µικρότερη από αυτή του φωτός. Ορισµός : «Η ηλεκτροµαγνητική ακτινοβολία είναι η εκποµπή ενέργειας στον χώρο µε την µορφή κυµάτων». Αυτά τα κύµατα διαχωρίζονται σε ηλεκτρικά και µαγνητικά και ταλαντώνονται σε κάθετα µεταξύ τους επίπεδα όπως φαίνεται στο σχήµα - 6 -
Τα µεγέθη που χαρακτηρίζουν την κάθε ακτινοβολία είναι : Η συχνότητα (f) και µετριέται σε Hz (κύκλοι ανά δευτερόλεπτο) και πολλαπλάσια αυτού (KHz, ΜΗz, GHz) Η ένταση του ηλεκτρικού πεδίου (Ε) µετριέται σε Volt ανά µέτρο (Volt/m ή V/m) Η ένταση του µαγνητικού πεδίου η οποία µετριέται σε Γκάους (G) ή πιο συχνά σε µίλιγκαους (mg) (επίσης σε Tesla ή µt µε 1Τ=10.000 G) Η ισχύς ενός ηλεκτροµαγνητικού κύµατος η οποία µετριέται σε Watt ή υποπολλαπλάσια αυτού (mw, µw) Η πυκνότητα ισχύος η οποία µετριέται σε Watt/m 2 ή mw/m 2 ή mw/cm 2 ή µw/cm 2 Επίσης η ηλεκτροµαγνητική ακτινοβολία µπορεί να είναι συνεχόµενη ή παλµική - 7 -
Ποιές είναι οι διάφορες µορφές της Ηλεκτροµαγνητικής ακτινοβολίας Μη ιονίζουσα ηλεκτροµαγνητική ακτινοβολία 0-300 MHz ραδιοκύµατα 300 MHz 300 GHz µικροκύµατα 300 GHz 400 THz υπέρυθρες ακτίνες 400 ΜHz 800 MHz φως Ιονίζουσα ηλεκτροµαγνητική ακτινοβολία 800 ΤΗΖ 3x10 17 Hz υπεριώδεις ακτίνες 3 10 17 Hz - 5 10 19 Hz Ακτίνες Χ 5 10 19 Hz - 3 10 22 Hz Ακτίνες γ 3x10 22 - Κοσµικές ακτίνες Ενδεικτικά αναφέρονται κάποιες συχνότητες µη ιονίζουσας ηλεκτροµαγνητικής ακτινοβολίας µε τις οποίες ερχόµαστε σε επαφή καθηµερινά: Είδος Συχνότητα Γραµµές µεταφοράς ρεύµατος.ε.η. 50 Ηz - 8 -
ίκτυο κινητής τηλεφωνίας GSM, UMTS 900 MHz, 1800 MHz, 1900 MHz, 2150 Μhz Ασύρµατο τηλέφωνο Dect Φούρνος Μικροκυµάτων 1800MHz έως 2000 MHz 2450 ΜΗz Όπως φαίνεται από τα παραπάνω µπορούµε λοιπόν να διαχωρίσουµε την ηλεκτροµαγνητική ακτινοβολία στις εξής κατηγορίες: Ηλεκτρικά πεδία χαµηλών συχνοτήτων (ηλεκτρικές συσκευές, ηλεκτρολογική εγκατάσταση οικίας, γραµµές µεταφοράς ρεύµατος.ε.η., µετασχηµατιστές). Μαγνητικά πεδία χαµηλών συχνοτήτων (ηλεκτρικές συσκευές, ηλεκτρολογική εγκατάσταση οικίας, γραµµές µεταφοράς ρεύµατος.ε.η., µετασχηµατιστές). Ηλεκτροµαγνητική Ακτινοβολία Υψηλών συχνοτήτων Παλµική (κεραίες κινητής τηλεφωνίας, ραντάρ, κινητά τηλέφωνα, ασύρµατα τηλέφωνα DECT, ασύρµατα δίκτυα WLAN, φούρνοι µικροκυµάτων κτλ) Συνεχής (ποµποί ραδιοφωνίας τηλεόρασης) Ηλεκτροστατικά πεδία (συνθετικά υλικά και πλαστικά µέσα στο σπίτι) Μαγνητοστατικά πεδία (µαγνητισµένα µεταλλικά υλικά όπως µαγνήτες ηχείων και κάθε µεταλλικό φεροµαγνητικό αντικείµενο το οποίο έχει µαγνητιστεί ηθεληµένα ή αθέλητα)τα µαγνητοστατικά πεδία αλλοιών Ραδιενέργεια ουν το φυσικό γήινο µαγνητικό πεδίο το οποίο µας περιβάλλει Ραδιενέργεια (προέρχεται κυρίως από την γη αλλά και από : διάστηµα, αέρα, νερό, ιατρική, βιοµηχανία, διάφορα υλικά και συσκευές - 9 -
Μη ιονίζουσα Ιονίζουσα Η µη ιονίζουσα ηλεκτροµαγνητική ακτινοβολία χωρίζεται επίσης σε: Χαµηλόσυχνη (µη ιονίζουσα) ακτινοβολία έχουµε σε συχνότητες < 3 MHz. Το ηλεκτρικό και το µαγνητικό πεδίο δεν είναι συνδεδεµένα ισχυρά (πρέπει να µετρηθούν και τα δύο). Η χαµηλόσυχνη (µη ιονίζουσα) ακτινοβολία συναντάται σε οποιονδήποτε αγωγό βρίσκεται υπό τάση (ηλεκτρικά πεδία) και σε οποιονδήποτε αγωγό διαρρέεται από ρεύµα (ηλεκτρικά και µαγνητικά πεδία) Υψηλόσυχνη (µη ιονίζουσα) ακτινοβολία έχουµε σε συχνότητες > 3 MHz. Υπάρχει ισχυρή σύνδεση ηλεκτρικού και µαγνητικού πεδίου (αρκεί να µετρήσουµε το ένα από τα δύο για να γνωρίζουµε την τιµή του άλλου). Η υψηλόσυχνη (µη ιονίζουσα) ακτινοβολία συναντάται σε διατάξεις εκποµπής (πέραν της χαµηλόσυχνης µη ιονίζουσας ακτινοβολίας που ούτως ή άλλως εκπέµπουν εφόσον τροφοδοτούνται µε ρεύµα). - 10 -
1.4 ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ Πηγές της χαµηλόσυχνης µη ιονίζουσας ηλεκτροµαγνητικής ακτινοβολίας είναι: όλες οι ηλεκτρικές συσκευές π.χ. ηλεκτρικές κουζίνες, φούρνοι µικροκυµάτων, τηλεοράσεις, πορτατίφ κ.α. αγωγοί µεταφοράς ρεύµατος.ε.η µετασχηµατιστές.ε.η υποσταθµοί υποβιβασµού τάσης.ε.η µετασχηµατιστές συσκευών ηλεκτρική εγκατάσταση ακινήτων ηλεκτρικοί πίνακες λάµπες οικονοµίας ανιχνευτές µετάλλων ADSL RFID Πηγές της υψηλόσυχνης µη ιονίζουσας ηλεκτροµαγνητικής ακτινοβολίας είναι: κεραίες κινητής τηλεφωνίας, ραδιοφώνου, τηλεόρασης, CB, VHF µικροκυµατικές ζεύξεις DVB-T ζεύξεις δορυφορικές επικοινωνίες δορυφορική εκποµπή GPS επικοινωνίες TETRA κινητά και ασύρµατα τηλέφωνα συσκευές CB, VHF συσκευές ενδοεπικοινωνίας (παρακολούθηση βρεφών, κ.α.) wifi bluetooth φούρνοι µικροκυµάτων ραντάρ σκαφών, αεροδροµίων και ελέγχου ταχύτητας - 11 -
ηλεκτρονικοί υπολογιστές τηλεκατευθυνόµενα Πηγές της ιονίζουσας ηλεκτροµαγνητικής ακτινοβολίας είναι οι εξής: υπέδαφος εξαιτίας των ραδιενεργών του συστατικών ραδιενεργό αέριο ραδόνιο το οποίο συναντάται κυρίως σε υπόγεια κτιρίων πυρηνικοί αντιδραστήρες µηχανήµατα εκποµπής ακτίνων X όπως ιατρικά µηχανήµατα και έλεγχος αποσκευών ανιχνευτές καπνού φωσφορίζοντα ρολόγια αντικέ γυάλινα σκεύη µε χαρακτηριστική κίτρινη ή πράσινη ανταύγεια λιπάσµατα υποκατάστατα αλατιού οθόνες καθοδικού σωλήνα ακτινοβοληµένα τρόφιµα µε ακτίνες γ συσκευές µαυρίσµατος τυχόν ραδιενεργά οικοδοµικά υλικά όπως οπλισµός σκυροδέµατος, τσιµέντο, τέφρα, γρανίτες, παρκέ - 12 -
2. ΧΡΗΣΕΙΣ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ 2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ηλεκτροµαγνητικό φάσµα ονοµάζεται το εύρος της περιοχής συχνοτήτων που καλύπτουν τα ηλεκτροµαγνητικά κύµατα. Το ηλεκτροµαγνητικό φάσµα εκτείνεται θεωρητικά από σχεδόν µηδενικές συχνότητες έως το άπειρο. Με βάση κάποιες χαρακτηριστικές ιδιότητες των ηλεκτροµαγνητικών κυµάτων το ηλεκτροµαγνητικό φάσµα χωρίζεται σε επιµέρους ζώνες. Αυτές είναι τα ραδιοκύµατα, τα µικροκύµατα, η υπέρυθρη ακτινοβολία, η ορατή ακτινοβολία (φως), η υπεριώδης ακτινοβολία, οι ακτίνες Χ και οι ακτίνες γ. 2.2 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ Στη µακραίωνη και κοπιώδη διαβίωσή του πάνω στη Γη, ο άνθρωπος βρισκόταν συνέχεια κάτω από την επίδραση της ισχυρής ηλεκτροµαγνητικής ακτινοβολίας του Ήλιου (υπέρυθρη-ορατή-υπεριώδης), της αραιής κοσµικής ακτινοβολίας, η οποία έρχεται από το διάστηµα, και της ραδιενέργειας (κυρίως ακτίνες γ), η οποία προερχόταν από τα ραδιενεργά κοιτάσµατα, τα οποία υπήρχαν και σήµερα ακόµα υπάρχουν µέσα στο υπέδαφος της Γης. Όλες αυτές οι ακτινοβολίες, οι οποίες συνέχεια επιδρούσαν και επιδρούν στον άνθρωπο, ήταν φυσικές ακτινοβολίες, οι οποίες βέβαια είχαν διάφορες βιολογικές επιπτώσεις στην υγεία του και σε συνδυασµό µε άλλους παράγοντες (π.χ. περιβαλλοντικούς, ψυχολογικούς, διατροφικούς κ.λπ.) έθεταν σε κάθε άτοµο ένα ανώτατο όριο ζωής Όµως, ένα από τα τεχνολογικά δηµιουργήµατα του ανθρώπου είναι και η παραγωγή τεχνητών ηλεκτροµαγνητικών κυµάτων (τεχνητές ηλεκτροµαγνητικές ακτινοβολίες). Οι τηλεπικοινωνίες, η µεταφορά ενέργειας και οι πάρα πολλές βιοµηχανικές και ιατρικές εφαρµογές, η πυρηνική ενέργεια, κάνουν ευρεία χρήση και εκποµπή τεχνητών ηλεκτροµαγνητικών ακτινοβολιών. - 13 -
2.3 ΜΙΚΡΟΚΥΜΑΤΑ Τα Μικροκύµατα είναι περιοχή των ηλεκτροµαγνητικών κυµάτων µε µήκος κύµατος µεταξύ 0,1 και 100 εκατοστών, που αντιστοιχεί σε συχνότητες µεταξύ 0,3-300 GHz. Ωστόσο, δεν υπάρχουν ακριβή όρια που διαχωρίζουν τα µικροκύµατα από τις γειτονικές περιοχές του φάσµατος της ηλεκτροµαγνητικής ακτινοβολίας, των υπερβραχέων και της υπέρυθρης ακτινοβολίας. Τα µικροκύµατα χωρίζονται σε τρεις επιµέρους ζώνες: Στα δεκατοµετρικά µικροκύµατα (Ultra high frequency, συντ. UHF) (0.3-3 GHz), Στα εκατοστοµετρικά µικροκύµατα (Super high frequency συντ.shf) (3-30 GHz), Στα χιλιοστοµετρικά µικροκύµατα (Extremely high frequency συντ.ehf) (30-300 GHz). 2.4 ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΜΙΚΡΟΚΥΜΑΤΩΝ Τα µικροκύµατα έχουν πολύ περισσότερες εφαρµογές σε σχέση µε τις άλλες ζώνες ραδιοκυµάτων λόγω του πλούσιου φάσµατός τους. Χρησιµοποιούνται για εκποµπή επίγειου τηλεοπτικού σήµατος (UHF), στην εκποµπή δορυφορικού τηλεοπτικού σήµατος αλλά και στις δορυφορικές επικοινωνίες γενικότερα. Εφαρµόζονται επίσης στην κινητή τηλεφωνία, στην εφαρµογή Wi-Fi, στο πρότυπο ανταλλαγής αρχείων Bluetooth, στα Ραντάρ αλλά και στους φούρνους µικροκυµάτων καθώς οι µικροκυµατικές συχνότητες αλληλεπιδρούν µε την ύλη. 2.5 ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΩΝ ΡΑ ΙΟΚΥΜΑΤΩΝ; Η πλέον σηµαντική εφαρµογή των ραδιοκυµάτων είναι οι τηλεπικοινωνίες. οι ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκποµπές, τα κινητά τηλέφωνα, τα ασύρµατα τηλέφωνα, οι επικοινωνίες της αστυνοµίας και της πυροσβεστικής, οι δορυφορικές επικοινωνίες πραγµατοποιούνται µεταδίδοντας την ενέργεια ραδιοκυµάτων. Tα ραδιοκύµατα λειτουργούν ως φορείς της πληροφορίας στις τηλεπικοινωνίες, τη ραδιοφωνία και την τηλεόραση. - 14 -
Άλλες χρήσεις των ραδιοκυµάτων περιλαµβάνουν τους φούρνους µικροκυµάτων, τα ραντάρ, βιοµηχανικά συστήµατα θέρµανσης και στεγανοποίησης και τα ιατρικά µηχανήµατα. Η ενέργεια των ραδιοκυµάτων, ειδικά αυτή των µικροκυµάτων, έχει τη δυνατότητα να θερµαίνει το νερό. εδοµένου ότι οι περισσότερες τροφές έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε νερό, τα µικροκύµατα µπορούν να θερµάνουν το φαγητό αρκετά γρήγορα. Τα ραντάρ χρησιµοποιούν την ενέργεια των ραδιοκυµάτων για τον εντοπισµό αυτοκινήτων και αεροπλάνων καθώς και για στρατιωτικές εφαρµογές. Οι βιοµηχανικοί θερµαντήρες και στεγανοποιητές χρησιµοποιούν ραδιοκύµατα για τη συγκόλληση παραγώγων ξύλου, τη στεγανοποίηση δερµάτινων αντικειµένων όπως παπουτσιών και για την επεξεργασία φαγητού. Οι ιατρικές χρήσεις της ενέργειας ραδιοκυµάτων περιλαµβάνουν τη µαγνητική τοµογραφία, την εποπτεία και τον προγραµµατισµό βηµατοδοτών, την υπερθερµία για την αντιµετώπιση του καρκίνου. - 15 -
2.6 ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΑΚΤΙΝΕΣ Χ; Οι ακτίνες Χ χρησιµοποιούνται για ιατρικούς - οδοντιατρικούς σκοπούς όπως ακτινογραφίες, εσωτερική διάγνωση δοντιού, κλπ. Επίσης υπάρχει και πιο εξελιγµένη (αντί για δισδιάστατη, τρισδιάστατη απεικόνιση) µέθοδος χρήσης, όπου φαίνονται τα πάντα µέσα µας τρισδιάστατα (αξονικός τοµογράφος). Άλλη χρήση των ακτίνων Χ, είναι η ασφάλεια σε αεροδρόµια, κλπ. Χωρίς να µας ανοίξουν τις αποσκευές, µπορούν να ελέγξουν τα πάντα µέσα στη βαλίτσα µας. Επίσης, στη βιοµηχανία, για µεγάλα και πολυσύνθετα έργα (όπως τουρµπίνες αεροπλάνων), τις χρησιµοποιούν για να ελέγξουν για σπασίµατα στο εσωτερικό, ραγίσµατα, µικροφθορές, κλπ. Για τους επιστήµονες, βρίσκει επίσης εφαρµογή για παράδειγµα, στη µέτρηση αποστάσεων µεταξύ των ατόµων, σε ένα µόριο κρυστάλλου, ή οτιδήποτε. Τέλος οι αστρονόµοι τις χρησιµοποιούν για να µετρήσουν αποστάσεις µε άλλους πλανήτες, κλπ. Βέβαια, πολλές φορές, λόγω της απορρόφησής τους από την ατµόσφαιρα της γης, η µέτρηση πολλές φορές ξεκινάει από κάποιον δορυφόρο. Γενικά οι ακτίνες Χ είναι πολύ επικίνδυνες για τον άνθρωπο. Είναι πολύ διεισδιτικές και µπορούν πολύ εύκολα µε µία και µόνο επαφή, να καταστρέψουν ιστούς από το σώµα µας. Βέβαια αυτό καµία φορά, είναι και χρήσιµο: µπορούν να καταστρέψουν κάποια περιοχή µε καρκίνο, θυσιάζοντας βέβαια και κάποιες υγιείς περιοχές. 2.7 ΑΚΤΙΝΕΣ Γ - 16 -
Οι ακτίνες γ ανήκουν στο ηλεκτροµαγνητικό φάσµα. Αποτελούν τις ακτίνες µε τη µεγαλύτερη συχνότητα, άρα και κατά φωτόνιο ενέργεια του φάσµατος. Η ταχύτητα των ακτίνων γ στο κενό ισούται µε την ταχύτητα των ηλεκτροµαγνητικών ακτίνων στο κενό και είναι c=299.792.458 m/s. Το µήκος κύµατός τους κυµαίνεται στα 10-10 έως 10-14 µέτρα, ώστε να είναι συγκρίσιµο µε τη διάµετρο ενός πυρήνα ατόµου. Είναι εξαιρετικά επικίνδυνες ακτίνες, οι οποίες διασπούν τις ουσίες των κυττάρων και µεταλλάσσουν το DNA προκαλώντας θάνατο σε όλους σχεδόν τους οργανισµούς που εκτίθενται σε αυτές. Η χρήση των ακτινών γ περιλαµβάνει τους τοµείς: Ιατρική: Χρησιµοποιούνται όπως οι ακτινογραφίες για την απεικόνιση του εσωτερικού του σώµατος. Μία τεχνική που χρησιµοποιεί τις ακτίνες γ είναι το σπινθηρογράφηµα, όπου η ακτινοβολία παράγεται από ένα ραδιενεργό υγρό που έχει χορηγηθεί στον εξεταζόµενο. Αποστείρωση: Χρησιµοποιείται στην πλήρη αποστείρωση τροφίµων εξοντώνοντας όλους τους µικροργανισµούς και διατηρώντας τις θρεπτικές ουσίες. Ραδιοχρονολόγηση: Ο άνθρακας που κυκλοφορεί στους ζωντανούς οργανισµούς είναι το ισότοπο άνθρακας 14 που είναι ραδιενεργό. Αυτό αποθηκεύεται στους ιστούς και µόλις πεθάνει, απολιθωθεί και ανακαλυφθεί ο οργανισµός εκπέµπει εξαιτίας του άνθρακα ακτίνες γ, οι οποίες εξαρτώνται από τη διάρκεια της απολίθωσης. Εξέλιξη: Η ραδιενεργή ακτινοβολία του διαστήµατος, ειδικά πριν το σχηµατισµό της ατµόσφαιρας, συνέβαλλε στις µεταλλάξεις των ειδών άρα και στην εξέλιξη 2.8 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΥ ΘΕΣΗΣ Η µεγάλη εξάπλωση της χρήσης του GPS οφείλεται και στη διάδοση των, οικονοµικά προσιτών, φορητών δεκτών GPS για πεζούς ή οχήµατα και των γενικών υπολογιστικών συσκευών (όπως τα PDA) µε ενσωµατωµένο δέκτη GPS. Ένας φορητός δέκτης αποτελείται από: Την εσωτερική δορυφορική κεραία, η οποία λαµβάνει το σήµα GPS από τους δορυφόρους µε τους οποίους έχει οπτική επαφή. Επίσης, λαµβάνει σήµα και από ανακλάσεις, π.χ. σε τοίχους, κάνοντας δυνατή τη λήψη σε δρόµους που περιβάλλονται από πολύ ψηλά κτήρια (στην καθιερωµένη αγγλόφωνη σχετική - 17 -
ορολογία, οι συνθήκες αυτές αποκαλούνται "urban canyon") ή ακόµη και σε κάποιους εσωτερικούς χώρους. Πάντως, αρκετοί δέκτες διαθέτουν υποδοχή για εξωτερική κεραία. Οι εξωτερικές δορυφορικές κεραίες διαθέτουν πάντα προενισχυτή και δίνουν καλύτερη λήψη, λόγω της δυνατότητας τοποθέτησης πάνω από πιθανά εµπόδια (π.χ. στην οροφή του αυτοκινήτου) και της ενίσχυσης που διαθέτουν (στις εσωτερικές κεραίες δεν µπορεί να χρησιµοποιηθεί επιπλέον στάδιο προενίσχυσης, καθώς αυτό θα οδηγούσε σε ανεπιθύµητη ανάδραση, λόγω της γειτνίασης µε το αναλογικό τµήµα του δέκτη). Τον κυρίως δέκτη GPS ο οποίος χρησιµοποιεί κυκλώµατα εξαιρετικά χαµηλού θορύβου και ειδικές τεχνικές επεξεργασίας σήµατος ώστε να ξεχωρίζει τα εξαιρετικά ασθενή σήµατα από τους δορυφόρους, από τον ισχυρό τηλεπικοινωνιακό θόρυβο ο οποίος έχει τη µορφή τυχαίου σήµατος. Ο κυρίως δέκτης αποτελείται από το αναλογικό τµήµα εισόδου και το ψηφιακό, το οποίο περιέχει σύνθετο ψηφιακό υλικό (hardware), συνήθως κάποιο εξειδικευµένο ολοκληρωµένο κύκλωµα τύπου ASIC και µικροελεγκτή (microcontroller) χαµηλής κατανάλωσης ισχύος. Αυτό το hardware χρησιµοποιεί λογισµικό µε πολύ εξελιγµένους αλγορίθµους επεξεργασίας, για να µπορέσει να εξάγει χρήσιµο στίγµα σε συνθήκες urban canyon ή δύσκολης λήψης εν γένει. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η ακρίβεια λήψης, λόγω των πολλαπλών σηµάτων, τα οποία λαµβάνει η κεραία από τον ίδιο δορυφόρο, µε χρονική καθυστέρηση µεταξύ τους (φαινόµενο ηχούς), µπορεί να υποβαθµίσει σηµαντικά την ακρίβεια θέσης. Το αποτέλεσµα εξαρτάται έντονα από την ποιότητα των αλγορίθµων και βελτιώνεται σηµαντικά από την µία γενιά δεκτών στην επόµενη. - 18 -
Ενδείξεις συσκευής πλοήγησης GPS. Η τελική έξοδος του δέκτη είναι το στίγµα (θέση) του και η ακριβής παγκόσµια ώρα UMT. Αυτά τα δύο δεδοµένα, µαζί µε άλλες χρήσιµες πληροφορίες όπως ο αριθµός των λαµβανόµενων δορυφορικών σηµάτων και η στάθµη τους, αποστέλλονται σε µια θύρα επικοινωνίας του δέκτη, συνήθως σειριακής µορφής, δηλαδή ασύγχρονη (UART) ή σύγχρονη (π.χ. SPI). Ο ρυθµός µε τον οποίο βγαίνει νέο στίγµα στην έξοδο του δέκτη είναι συνήθως 1 φορά το δευτερόλεπτο (δηλαδή 1 Hz), αν και υπάρχουν δέκτες που µπορούν να δίνουν στίγµα µε ταχύτερους ρυθµούς (π.χ. 10 Hz). Σε συσκευές που λειτουργούν µε µπαταρία, ο κυρίως δέκτης GPS διαθέτει και καταστάσεις λειτουργίας όπου ο ρυθµός αποστολής στίγµατος µειώνεται σηµαντικά, µε αποτέλεσµα την εξοικονόµηση ισχύος. Τον κυρίως µικροελεγκτή, την οθόνη απεικόνισης (συνήθως υγρών κρυστάλλων) και το υπόλοιπο hardware επικοινωνία µε το χρήστη της συσκευής. Ο µικροελεγκτής αυτός, µέσω του ενσωµατωµένου λογισµικού του, επεξεργάζεται το στίγµα που λαµβάνει από τον κυρίως δέκτη GPS, µέσω της αντίστοιχης σειριακής του θύρας. Το αποτέλεσµα της επεξεργασίας είναι µια πιο κατανοητή για τον άνθρωπο µορφή του στίγµατος, και συνήθως εµφανίζεται σε οθόνη µε δυνατότητες γραφικών, πάνω σε ψηφιακό χάρτη, µαζί µε άλλες πληροφορίες όπως ώρα, υψόµετρο και ταχύτητα κίνησης. Η ακρίβεια του ενσωµατωµένου χάρτη µπορεί να είναι αρκετά - 19 -
µεγάλη, στα ακριβότερα µοντέλα, ενώ συχνά υπάρχει η δυνατότητα αναβάθµισης ή επαύξησής του µέσω σύνδεσης µε προσωπικό υπολογιστή (PC). GPS δορυφορική πλοήγηση, σε smartphone, πάνω σε ποδήλατο. Οι ισχυροί µικροελεγκτές και η µεγάλη µνήµη των σύγχρονων φορητών δεκτών έχουν κάνει δυνατή την ύπαρξη διάφορων απλών και εξελιγµένων βοηθηµάτων εύρεσης θέσης και πλοήγησης. Π.χ. µπορούµε να βλέπουµε τη διαδροµή που έχουµε ήδη κάνει, να κάνουµε µεγέθυνση πάνω στο χάρτη ή να εισάγουµε προορισµό και ο δέκτης να βρίσκει τη βέλτιστη διαδροµή (λειτουργία πλοήγησης). Σχεδόν πάντα υπάρχει η δυνατότητα ορισµού σηµείων στο χάρτη ως προτιµώµενων ή ακόµη και κατάλογος µε σηµεία ενδιαφέροντος, όπως πρατήρια βενζίνης, καταστήµατα και αξιοθέατα. Στα µοντέλα για αυτοκίνητο συνήθως υπάρχει η δυνατότητα φωνητικών οδηγιών, κατά τη λειτουργία πλοήγησης, ώστε ο οδηγός να µη χρειάζεται να κοιτά την οθόνη. Επίσης, κυκλώµατα δεκτών GPS αρχίζουν να ενσωµατώνονται και σε κινητά τηλέφωνα και άλλες συσκευές, όπως ψηφιακές φωτογραφικές µηχανές. Στο κοντινό µέλλον οι φορητοί δέκτες GPS θα βρίσκουν µεγάλη εφαρµογή και στα άτοµα µε αναπηρία, όπως οι τυφλοί, οι οποίοι έχουν την δυνατότητα να ζητούν προορισµό και να ακούν φωνητικές οδηγίες από το δέκτη GPS 2.9 ΝΕΕΣ ΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΜΕ ΤΟ 1 Ο ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΟ ΛΕΙΖΕΡ ΑΚΤΙΝΩΝ Χ - 20 -
Μια διεθνής επιστηµονική οµάδα δηµιούργησε το πρώτο λέιζερ ακτίνων-χ, το οποίο παράγεται από µία επιτραπέζια συσκευή και όχι από µια τεράστια εγκατάσταση, όπως γινόταν ως τώρα λόγω των µεγάλων ενεργειακών αναγκών αυτού του είδους των λέιζερ. Το επίτευγµα ανοίγει το δρόµο για τη δηµιουργία απεικονιστικών συσκευών υπερ-υψηλής ανάλυσης, που θα διεισδύουν σε βάθος στα µυστικά ενός κυττάρου ή µιας χηµικής αντίδρασης, παρακολουθώντας π.χ. τον ''χορό'' των ηλεκτρονίων και των ιόντων µέσα σε ένα µόριο. Οι ερευνητές από τις ΗΠΑ, την Αυστρία και την Ισπανία, µε επικεφαλής τους καθηγητές Φυσικής Μάργκαρετ Μαρνέιν και Χένρι Καπτέιν του πανεπιστηµίου του Κολοράντο, που δηµοσίευσαν τη σχετική µελέτη στο περιοδικό "Science", σύµφωνα µε το BBC, δήλωσαν ότι, επειδή τα µήκη κύµατος της ακτινοβολίας-χ είναι 1.000 φορές πιο µικρά από αυτά του ορατού φωτός και επίσης µπορούν να διαπερνούν τα υλικά, οι νέες ακτίνες υπόσχονται µία σειρά από επαναστατικές δυνατότητες στην ιατρική και σε άλλα επιστηµονικά πεδία. - 21 -
3. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι επιπτώσεις της ηλεκτροµαγνητικής ακτινοβολίας δεν επιδρούν µόνο στον άνθρωπο αλλά και στο περιβάλλον. Το ηλεκτροµαγνητικό φάσµα χωρίζεται σε ιονίζουσα και µη ιονίζουσα ακτινοβολία. Τα κινητά τηλέφωνα και γενικά οι ασύρµατες επικοινωνίες ανήκουν στην µη ιονίζουσα ακτινοβολία. Παρότι άµεσα επικίνδυνη για τους οργανισµούς είναι η ιονίζουσα ακτινοβολία, η µη ιονίζουσα µπορεί επίσης να γίνει πολύ επιβλαβής για τους έµβιους οργανισµούς, αφού έχει επιδράσεις θερµικής φύσεως διότι τα άτοµα υπακούν στην ταλάντωση του κύµατος της ακτινοβολίας, κινούνται και η τριβή της κίνησης προκαλεί θέρµανση στον ιστό χωρίς να αποσπάται όµως ηλεκτρόνιο. 3.2 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Οι λειτουργικές επιπτώσεις [1], από τους σταθµούς βάσης της κυψελωτής τηλεφωνίας προέρχονται από τις πάσης φύσης αλληλεπιδράσεις του σταθµού και των λειτουργιών του µε τις λειτουργίες άλλων συστηµάτων στο περιβάλλον του. Οι µη ορατές λειτουργικές επιπτώσεις, από τους σταθµούς βάσης της κυψελωτής τηλεφωνίας, είναι οι πάσης φύσης ηλεκτροµαγνητικές αλληλεπιδράσεις µε το γήινο ηλεκτρικό πεδίο ή µε άλλες ηλεκτρονικές διατάξεις. Η επίπτωση στο γήινο ηλεκτρικό πεδίο εκδηλώνεται µε αλλαγές στην κεραυνόπτωση που προέρχονται από το αλεξικέραυνο ή το αντικεραυνικό σύστηµα της κεραίας Οι αλληλεπιδράσεις µε άλλες ηλεκτρονικές διατάξεις είναι τα φαινόµενα ηλεκτροµαγνητικής συµβατότητας (Electro-Magnetic Compatibility, EMC) [2}. Τα φαινόµενα EMC ποικίλουν και µπορεί να εκτείνονται από την αστοχία ή λάθη αυτοµατισµών, ενδείξεων κλπ. έως την παρενόχληση της ραδιοτηλεόρασης, ραδιοεπικοινωνιών κλπ. εξ αιτίας παρεµβολών (Electro-Magnetic Interference ΕMI). - 22 -
3.3 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΚΙΝΗΤΩΝ ΤΗΛΕΦΩΝΩΝ Γενικά, οι περιορισµένες δηµοσιευµένες µελέτες στα γήινα και υδάτινα οικοσυστήµατα δείχνουν ελάχιστες ή και µηδαµινές επιπτώσεις, αν εξαιρέσουµε την περίπτωση της έκθεσης κοντά σε πολύ ισχυρές πηγές ηλεκτροµαγνητικών κυµάτων. Ωστόσο, διεξάγονται ήδη µελέτες σε: - ψάρια, ερπετά, θηλαστικά και στα αποδηµητικά πουλιά, - ζώα, όπως γουρούνια, πρόβατα και βοοειδή που βόσκουν κάτω από γραµµές ισχύος 50/60 Hz,ή κοντά σε κεραίες αναµετάδοσης, και σε - πουλιά και έντοµα, τα οποία µπορεί να πετούν σε περιοχή κεραιών, ραντάρ Κατά την παραγωγή των κινητών τηλεφώνων γίνονται διάφορες διεργασίες που µε τη σειρά τους είναι βλαβερές ως προς το περιβάλλον. Η ίδια η παραγωγή υλικών προκαλεί κάποιες επιπτώσεις στο περιβάλλον. Κύρια είναι η κατανάλωση ενέργειας από τη βιοµηχανία που τα παράγει. Ιδίως για τις συσκευές Τεχνολογίας της Πληροφορίας και Επικοινωνίας (ΤΠΕ) δεν αρκεί µόνο η κατανάλωση ενέργειας, αλλά λόγω της χρήσης υλικών και τεχνικών υψηλής τεχνολογίας, οι βιοµηχανικές διεργασίες που γίνονται έχουν ως αποτέλεσµα την µόλυνση της ατµόσφαιρας Τα υλικά ΤΠΕ απαιτούν κάποιες βιοµηχανικές εγκαταστάσεις για την παραγωγική τους διαδικασία (π.χ., κτήρια, εργοστασιακός εξοπλισµός). Η κατασκευή αυτών απαιτεί ένα σηµαντικό ποσό ενέργειας και παράλληλα επιβάρυνσης του περιβάλλοντος Έχει αποδειχτεί ότι οι ραδιοσυχνότητες που εκπέµπουν τα κινητά έχουν ως αποτέλεσµα να αποπροσανατολίζουν τα έντοµα. Έτσι δυσκολεύονται να βρουν το δρόµο για την επιστροφή στη φωλιά τους. Επίσης, στα ποντίκια επηρεάζεται η διαδικασία σκέψης, µε αποτέλεσµα να µην βρίσκουν το δρόµο τους ενώ στις µύγες παρατηρήθηκε το φαινόµενο τις στείρωσης. - 23 -
«Τα άγρια είδη είναι γνωστό ότι εγκαταλείπουν τις περιοχές όπου τοποθετούνται κεραίες κινητής τηλεφωνίας. Η ασύρµατη ακτινοβολία είναι, µεταξύ των άλλων, δεδοµένα κατασταλτικό του ανοσοποιητικού συστήµατος. Αποτελεί µια µορφή ενεργειακής µόλυνσης του αέρα και έτσι πρέπει να την αντιλαµβανόµαστε. Οι άνθρωποι δεν είναι το µόνο είδος που επηρεάζεται Σε πείραµα που διεξήχθη στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης το 2009 σε µια οικογένεια ασβών, σε απόσταση 350 µέτρων από το πάρκο κεραιών, βρέθηκε ότι τα µικρά τους ήταν θνησιγενή λόγω της ακτινοβολίας που εξέπεµπαν οι κεραίες. Ακόµη, παρατηρήθηκε ότι όταν οι ασβοί εκτίθεντο για µεγάλο χρονικό διάστηµα στην επήρεια της ακτινοβολίας, δεν «έδεναν» τα κόκαλά τους σωστά, αφού παρέµεναν χόνδροι σε µορφή gel. ηλαδή, σε αυτή την περίπτωση η ακτινοβολία επιδρούσε σε τόσο µεγάλο βαθµό πάνω τους ώστε να επηρεάζει ακόµα και την σωµατική τους ανάπτυξη. Να σηµειωθεί πως αν τα κινητά τηλέφωνα εξέπεµπαν ιονίζουσα ακτινοβολία δεν θα επιτρεπόταν η χρήση τους, αφού θα ήταν ραδιενεργά. Σύµφωνα µε έρευνα ο µέσος Έλληνας έχει 1,7 κινητά πράγµα που δηλώνει την εξάρτηση των Ελλήνων από την κινητή τηλεφωνία. Επιπροσθέτως, θα ήταν µεγάλη παράλειψη να µην αναφέρουµε τις επιπτώσεις που υπάρχουν και στα οικοσυστήµατα εξαιτίας της εκποµπής ακτινοβολίας από τις κεραίες κινητής τηλεφωνίας. Τα παλαιότερα χρόνια οι κεραίες ήταν λιγότερες και συνήθως σε αραιοκατοικηµένες περιοχές µε αποτέλεσµα να έχουν µεγαλύτερη ισχύ. Όµως η ανάγκη των εταιριών για µεγαλύτερη πληθυσµιακή κάλυψη και για να ικανοποιήσουν την αυξανόµενη ζήτηση για µεταφορά δεδοµένων από τους χρήστες κινητών τηλεφώνων αυξάνει συνεχώς τον αριθµό των κεραιών. Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι οι εταιρίες «καµουφλάρουν» τις κεραίες ώστε να µην - 24 -
γίνεται αντιληπτό από τους κατοίκους της περιοχής ότι υπάρχει κεραία κοντά τους και να µην δηµιουργηθεί πρόβληµα µε τις άδειες, αν και οι περισσότερες λειτουργούν παράνοµα. Π.χ.: Οι Άγγλοι µε την κατασκευή του συστήµατος HAARP κατέστρεψαν τον υγροβιότοπο της Αλυκής Λεµεσού στο Ακρωτήρι. Εκπρόσωπος του Τµήµατος ασών σε στοιχεία του στην επιτροπή σχετικά µε την περιβαλλοντική σηµασία του υγροβιότοπου Ακρωτηρίου, και ιδιαίτερα λόγω της γεωγραφικής του θέσης, βρίσκεται κατά µήκος ενός από τους οκτώ µεγαλύτερους µεταναστευτικούς διαδρόµους των πουλιών από Ευρώπη και Ασία προς Αφρική και αντίστροφα και αποτελεί ένα από τους σηµαντικότερους υγροβιότοπους στη Μέση Ανατολή. Τελευταίες µελέτες στη ζώνη αποκλεισµού του Τσερνόµπιλ (η οποία έχει ακτίνα 30 χιλιοµέτρων), δείχνουν ότι δεν υπάρχει ραδιενέργεια στην επιφάνεια της γης. Η ραδιενέργεια που αρχικά είχε φθάσει στο έδαφος έχει τώρα προχωρήσει σε βάθος 5-10 εκατοστών. Φυσικά έχει περάσει στον υδροφόρο ορίζοντα, όπου µετρούνται ακόµη πολύ υψηλά επίπεδα ραδιενέργειας. Αµέσως µετά το ατύχηµα είχαν υπάρξει ανησυχίες για την υδάτινη δεξαµενή που υδρεύει το Κίεβο, αλλά, σύµφωνα µε τις ουκρανικές Αρχές, σήµερα τα επίπεδα ραδιενέργειας εκεί είναι κατά πολύ µικρότερα από τα όρια που επιβάλλει ο Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας. Το µολυσµένο νερό στη ζώνη αποκλεισµού, αν και δεν χρησιµοποιείται από ανθρώπους, έχει συµβάλει στο να περάσει η ραδιενέργεια στην τροφική αλυσίδα. Τα µανιτάρια, τα φρούτα του δάσους (όπως τα µύρτιλα και τα βατόµουρα), τα ψάρια και το κυνήγι της περιοχής είναι µολυσµένα. Τα πουλιά που ζουν µόνιµα ή είναι περαστικά από την περιοχή του Τσερνόµπιλ µελέτησαν δύο ερευνητές του Πανεπιστηµίου Pierre et Marie Curie του Παρισιού προκειµένου να εντοπίσουν τις συνέπειες της διαβίωσης σε ραδιενεργό περιβάλλον. Είναι γνωστό ότι η ραδιενέργεια δηµιουργεί µεγάλα ποσά ελεύθερων ριζών στον οργανισµό και ότι αυτός αξιοποιεί τα αντιοξειδωτικά που διαθέτει προκειµένου να εξουδετερώσει τις ελεύθερες ρίζες και ως εκ τούτου να αποσοβήσει τις συνέπειες της έκθεσης σε ραδιενέργεια. Το φαινόµενο της εξουδετέρωσης των ελεύθερων ριζών από τα αντιοξειδωτικά έχει - 25 -
µελετηθεί στα αποδηµητικά πουλιά τα οποία κατά τη διάρκεια των πτήσεων εκτίθενται σε µεγάλα ποσά κοσµικής ακτινοβολίας. 3.4 ΤΑ ΠΟΛΥΤΙΜΑ ΑΝΤΙΟΞΕΙ ΩΤΙΚΑ Από τέτοιου είδους µελέτες είναι καλά τεκµηριωµένο ότι τα επίπεδα αντιοξειδωτικών των αποδηµητικών πουλιών είναι πολύ χαµηλότερα όταν φθάνουν στον προορισµό τους σε σχέση µε τα αντίστοιχα της αρχής του ταξιδιού τους. Οι Γάλλοι ερευνητές, οι οποίοι δηµοσίευσαν τα αποτελέσµατα των παρατηρήσεών τους στην επιστηµονική επιθεώρηση «Journal of Αpplied Ecology» (2007, τεύχος 44, σελ. 909-919), εστίασαν την προσοχή τους σε ορισµένα είδη πουλιών τα οποία χρησιµοποιούν αντιοξειδωτικά όπως τα καροτενοειδή και για τον χρωµατισµό των φτερών τους. Εφόσον οι ουσίες αυτές εναποτεθούν στα φτερά, δεν µπορούν να απελευθερωθούν για άλλη χρήση, δεν θα µπορούσαν δηλαδή τα πουλιά να τις αποσπάσουν από τα φτερά για να τις χρησιµοποιήσουν στην εξουδετέρωση των ελεύθερων ριζών. Οπως σηµειώνεται στο άρθρο τους, οι ερευνητές είχαν προβλέψει ότι µε βάση τα παραπάνω δεδοµένα οι συνέπειες της ραδιενέργειας θα έπρεπε να είναι ισχυρότερες για είδη που αξιοποιούν τα καροτενοειδή για τον χρωµατισµό των φτερών τους σε σχέση µε είδη που αξιοποιούν τη µελανίνη. Πράγµατι, η µελέτη τους κατέδειξε την ισχυρότερη µείωση του αριθµού των πουλιών µε φτερά που οφείλουν το χρώµα τους στα καροτενοειδή, σε σχέση µε τα υπόλοιπα είδη. Ταυτόχρονα παρατηρήθηκαν αυξηµένα ποσοστά αλµπινισµού, πράγµα που σηµαίνει ότι η αξιοποίηση των αντιοξειδωτικών για την επιβίωση µείωσε τα επίπεδά τους τόσο ώστε να µην είναι δυνατός ο χρωµατισµός των φτερών. Όπως και στα ζώα, παρατηρήθηκε αύξηση των γενετικών ανωµαλιών, π.χ. κακοσχηµατισµένα άκρα. Σύµφωνα µε τους επιστήµονες που µελέτησαν την πανίδα στη ζώνη αποκλεισµού του Τσερνόµπιλ, δεν είναι εύκολο να υπολογιστούν τα ακριβή ποσοστά των γενετικών ανωµαλιών, καθώς τα ζώα µε ανώµαλη µορφολογία γίνονται ευκολότερα βορά των υπολοίπων. - 26 -
Με γενετικές ανωµαλίες ή χωρίς, η χλωρίδα και η πανίδα στη ζώνη αποκλεισµού έχουν προσαρµοστεί στα νέα δεδοµένα. Και όχι µόνο: χωρίς τον άνθρωπο και τον πολιτισµό του τα ζώα ζουν ανενόχλητα και αυξάνονται σε αριθµούς. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι οι αριθµοί των αγριογούρουνων έχουν οκταπλασσιαστεί σε σχέση µε την εποχή πριν από το ατύχηµα και τώρα το µόνο που φοβούνται αυτά τα ζώα είναι οι αρχαίοι θηρευτές τους, οι λύγκες, οι οποίοι έχουν εµφανίσει επίσης τεράστια αύξηση του αριθµού τους. - 27 -
4. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ 4.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η διείσδυση ενός ηλεκτροµαγνητικού πεδίου στον οργανισµό αλληλεπιδρώντας µε τα φυσικά πεδία του οργανισµού, είναι δυνατόν να προκαλέσει επιπλοκές, έστω και µακροπρόθεσµα. Θα πρέπει δε να σηµειώσουµε ότι η απορρόφηση µίας ακτινοβολίας από το ανθρώπινο σώµα, εξαρτάται και από την συχνότητα της ακτινοβολίας. Έτσι η µικροκυµατική ακτινοβολία απορροφάται κοντά στο δέρµα, ενώ τά ραδιοκύµατα διεισδύουν βαθύτερα στο σώµα και απορροφώνται από τα όργανα που βρίσκονται στο εσωτερικό του. 4.2 ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ (ELF) Η ακτινοβολία ELF, εξαιρετικά χαµηλής συχνότητας, 50-60 Hz, παράγεται από τα ηλεκτροφόρα καλώδια µεταφοράς χαµηλής και υψηλής τάσης, τους µετασχηµατιστές παντός τύπου, την ηλεκτρική καλωδίωση, τον ηλεκτρικό οικιακό εξοπλισµό και τους ηλεκτρικούς κινητήρες. εν έχει αποδειχθεί η ανθυγιεινή επίδραση των ηλεκτρικών και µαγνητικών πεδίων αυτών των συχνοτήτων στους ανθρώπους. Άλλωστε οι εντάσεις των πεδίων αυτών σε θέσεις παραµονής ανθρώπων, είναι πολύ µικρότερες από τά επιτρεπόµενα όρια. 4.3 ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΡΑ ΙΟΣΥΧΝΟΤΗΤΩΝ (RF) ΚΑΙ ΜΙΚΡΟΚΥΜΑΤΩΝ (MW) Οι πηγές ακτινοβολίας RF και MW περιλαµβάνουν τις κεραίες των ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών σταθµών, τα ραντάρ, τά ασύρµατα δίκτυα, τά συστήµατα µικροκυµατικών ζεύξεων, τά συστήµατα δορυφορικών επικοινωνιών, τά συστήµατα επικοινωνίας αστυνοµίας, στρατού, πυροσβεστικής, αεροπορίας, ναυσιπλοΐας, τα κινητά τηλέφωνα και τούς σταθµούς κινητής τηλεφωνίας. - 28 -
Σε αρκετά υψηλές εντάσεις και οι δύο ακτινοβολίες βλάπτουν τους ιστούς κυρίως εξ' αιτίας της θέρµανσης που τους προκαλούν, αν και η εκτίµηση των επιπτώσεων στην υγεία από τά ηλεκτροµαγνητικά πεδία, χαρακτηρίζεται από µεγάλο βαθµό αβεβαιότητας. 4.4 ΥΠΕΡΥΘΡΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ(IR) Πηγές ακτινοβολίας IR αποτελούν οι φούρνοι, οι ηλεκτρικοί λαµπτήρες θερµότητας, και τα λέιζερ IR. Η ακτινοβολία αυτή γίνεται αντιληπτή κυρίως από την θέρµανση που προκαλεί. Έτσι το δέρµα και τα µάτια απορροφούν την υπέρυθρη ακτινοβολία ως θερµότητα. 4.5 ΟΡΑΤΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ Ο ήλιος είναι η σηµαντικότερη πηγή, αλλά και το πλήθος και η ποικιλία των ηλεκτρικών λαµπτήρων, πυρακτώσεως και φθορισµού δεν είναι ευκαταφρόνητα. Οι διαφορετικές ορατές συχνότητες του ηλεκτροµαγνητικού φάσµατος "θεωρούνται" από τα µάτια µας ως διαφορετικά χρώµατα. Ακόµα και η ορατή ακτινοβολία, γνωστή ως φως, µπορεί να βλάψει τα µάτια και το δέρµα όταν είναι έντονη. 4.6 ΥΠΕΡΙΩ ΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ(UV) Οι πηγές της UV ακτινοβολίας περιλαµβάνουν τον ήλιο, τα µαύρα φώτα, τις συσκευές οξυγονοκόλλησης, και τα UV λέιζερ. Τα φωτόνια της υπεριώδους ακτινοβολίας έχουν υψηλή ενέργεια, λόγω της υψηλής συχνότητάς τους και είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη, µη περιοριζόµενη µόνο στη θέρµανση του σώµατος που την απορροφά, αλλά µπορεί να - 29 -
προκαλέσει βλάβες στα κύτταρα του δέρµατος που µπορεί να οδηγήσουν ακόµα και σε καρκίνο. 4.7 ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΛΕΙΖΕΡ Η ακτινοβολία αυτή παράγεται από τις οµώνυµες συσκευές, οι οποίες στην πραγµατικότητα δρουν σαν ενισχυτές αντίστοιχων µονοχρωµατικών ακτινοβολιών. Τα λέιζερ εκπέµπουν UV, ορατές και IR ακτινοβολίες και µπορούν να επιφέρουν ζηµιές κυρίως στα µάτια και στο δέρµα, είτε µε θερµική δράση, οπότε εκφυλίζονται οι πρωτεΐνες, είτε µε φωτοχηµική δράση, οπότε επέρχονται αλλοιώσεις των χαρακτηριστικών των µορίων. Όταν οι ακτίνες Χ, και οι άλλες ιονίζουσες ακτινοβολίες απορροφηθούν από τους ιστούς, διασπούν τους µοριακούς δεσµούς και δηµιουργούν ελεύθερες ρίζες (φορτισµένα συγκροτήµατα ατόµων), που µε τη σειρά τους µπορεί να διαταράξουν τη µοριακή δοµή των πρωτεϊνών και ειδικά του γενετικού υλικού (DNA, RNA). Παρεµποδίζουν επίσης τη δράση των ενζύµων και βλάπτουν τον µεταβολισµό επιδρώντας δραστικά στις βιοχηµικές διαδικασίες. Είναι δυνατόν το κύτταρο πού έχει υποστεί βλάβη από την ακτινοβολία να επιβιώσει, ωστόσο µπορεί να δώσει πολλές γενεές µεταλλαγµένων κυττάρων. Αν οι αλλαγές στο DNA αφορούν γονίδια που ελέγχουν το ρυθµό πολλαπλασιασµού των κυττάρων, µπορεί να προκληθεί καρκίνος. Πιθανόν η υπερβολική έκθεση ενός οργανισµού σε τέτοια ακτινοβολία να προκαλέσει µεταβολές στα γενετικά κύτταρα, οπότε, ο ίδιος µεν ο οργανισµός θα παραµείνει ενδεχοµένως υγιής, συµπτώµατα όµως ασθενειών, όπως καρκίνος (π.χ. θυρεοειδούς, πνευµόνων, µαστού, λευχαιµία) ή καταρράκτης των οφθαλµών θα εκδηλώσουν σίγουρα οι απόγονοί του. Αυτό πού καθιστά χειρότερα όµως και πλέον ύπουλα τά διάφορα ραδιενεργά υλικά, είναι το µακροχρόνιο της δράσης τους, αφού έχουν χρόνους ηµιζωής τεράστιους, ώστε µέχρι να πάψουν να είναι επικίνδυνα, πρέπει να περάσουν εκατονταετίες ή ακόµα και χιλιετίες. Ακόµα ενοχοποιείται η ραδιενέργεια πού προκλήθηκε από την ρίψη των ατοµικών βοµβών πριν από 63 χρόνια στην Ιαπωνία, για την εµφάνιση ακόµα και σήµερα - 30 -
πολλών ασθενειών. Το ίδιο ισχύει και για τη διαρροή της ραδιενέργειας κατά το ατύχηµα του Τσερνοµπίλ. - 31 -
Τυπική Τιµές Τιµές τιµή ισοδύναµου πιθανότητας Είδος ιαγνωστικής εξέτασης ενεργού δόσης χρόνου ακτινοβολίας εµφάνισης θανατηφόρου (msv) υποβάθρου* καρκίνου ** Μ ε α κ τ ί ν ε ς Χ Ακτινογραφία θώρακα (µονή-οπ) 0.02 3 ηµέρες 1 ανά εκατοµµύριο Ακτινογραφία κρανίου 0.07 11 ηµέρες 1 ανά 300.000 Ακτινογραφία αυχενικής µοίρας 0.08 2 εβδοµάδες 1 ανά 200.000 Ακτινογραφία ισχίου 0.3 7 εβδοµάδες 1 ανά 67.000 Ακτινογραφία οσφυϊκής µοίρας 1.3 7 µήνες 1 ανά 15.000 Μαστογραφία 0.2 1 µήνας 1 ανά 100.000 Αξονική τοµογραφία κρανίου 2 1 έτος 1 ανά 10.000 Αξονική τοµογραφία θώρακα 8 3.6 έτη 1 ανά 2.500 Αξονική τοµογραφία κοιλιάς/λεκάνης 10 4.5 έτη 1 ανά 2.000-32 -
Προβλήµατα υγείας για τα οποία έχουν κατηγορηθεί οι ηλεκτροµαγνητικές ακτινοβολίες είναι: Σύµφωνα µε κάποια στοιχεία, σήµερα 1 στα 91 παιδιά γεννιέται ή γίνεται αυτιστικό (µεγαλύτερο το ποσοστό για τα αγόρια), ενώ τη δεκαετία του 80 γεννιόταν µόνο 1 στα 10.000 παιδιά. "Υπήρξε µια 60πλάσια αύξηση στις διαταραχές του αυτιστικού φάσµατος τα τελευταία χρόνια, η οποία δεν µπορεί να εξηγηθεί από τη βελτίωση των διαγνωστικών µεθόδων και µπορεί να εξηγηθεί µόνο από τις αλλαγές στο περιβάλλον. Η αύξηση αυτή αντιστοιχεί χρονικά στην εξάπλωση της κινητής τηλεφωνίας, του Wi-Fi, (...), καθώς και στα πεδία χαµηλής συχνότητας από την καλωδίωση και τις ηλεκτρικές συσκευές. Μπορούµε τώρα να δικαιολογήσουµε, τουλάχιστον ένα µέρος της αύξησης, στην προκαλούµενη από τις ηλεκτροµαγνητικές ακτινοβολίες διαρροή της κυτταρικής µεµβράνης, που οδηγεί σε υπερκινητικότητα και µη φυσιολογική ανάπτυξη του εγκεφάλου", ρ. Andrew Goldsworthy, πρώην λέκτορας Imperial College London. - 33 -
Παροµοίως, το ποσοστό των παιδιών που παρουσιάζουν σύνδροµο ελλειµµατικής προσοχής υπολογίζεται σε 3-7%. Κατά πολλούς επιστήµονες, η κατάσταση αυτή σχετίζεται µε την έκθεση της µητέρας ή/και του παιδιού σε υψηλά επίπεδα ηλεκτροµαγνητικής ακτινοβολίας, η οποία οδηγεί σε ελλιπή ή προβληµατική ανάπτυξη του παιδικού εγκεφάλου. Οι νέες παλµικές ασύρµατες ακτινοβολίες (υψηλών συχνοτήτων) που εκπέµπονται από τις κεραίες κινητής τηλεφωνίας, τα κινητά και τα ασύρµατα τηλέφωνα, τα ασύρµατα µόντεµ (Wi-Fi) κ.α.: παρεµποδίζουν την διαµόρφωση της φυσιολογικής ηλεκτροµαγνητικής δραστηριότητας του εγκεφάλου, η οποία σταθεροποιείται περίπου σε ηλικία 12 ετών, γεγονός που εξηγεί την αύξηση των περιστατικών υπερκινητικότητας και επιληψίας στις παιδικές ηλικίες σύµφωνα µε τον ρ. Gerard Hyland, βιοφυσικό στο Πανεπιστήµιο Warwick και 2 φορές υποψήφιο για βραβείο Νόµπελ Ιατρικής «οδηγούν σε διαταραχές ύπνου, κατάθλιψη, χρόνια κόπωση, πονοκέφαλο, µειωµένη ικανότητα µάθησης, αποβολές εγκυµοσύνης, πρόωρη παιδική θνησιµότητα, εκ γενετής παραµορφώσεις,(...) λευχαιµία, καρκίνο του εγκέφαλου, του στήθους και των όρχεων (...) ενώ οι εκτεθειµένοι σε ασύρµατη ακτινοβολία γονείς αποκτούν παιδιά µε µεγαλύτερο ποσοστό καρκίνων του - 34 -
κεντρικού νευρικού συστήµατος και άλλων προβληµάτων υγείας» σύµφωνα µε τον ρ. Neil Cherry του Πανεπιστηµίου Lincoln Νέας Ζηλανδίας. αποσυντονίζουν την αρχική βαθµονόµηση των εγκεφαλικών δικτύων και του συστήµατος των νευρώνων-κατόπτρων (mirror neuron system) στα νεογέννητα, οδηγώντας σε αυτιστικά µοτίβα συµπεριφοράς (Thornton) και αποτελούν πιθανή αιτία της σύγχρονης αύξησης των περιστατικών αυτισµού (Kane). προκαλούν την δηµιουργία πολλών τυχαίων και άχρηστων νευρικών συνδέσεων, γεγονός που εξηγεί και το συνήθως µεγαλύτερο µέγεθος κρανίου των αυτιστικών παιδιών, σύµφωνα µε τον ρ. Andrew Goldsworthy, πρώην λέκτορα του Imperial College London. «αποτελούν πιθανή εξήγηση της αύξησης των προβληµάτων συµπεριφοράς στις αναπτυσσόµενες χώρες» σύµφωνα µε ερευνητές του πανεπιστηµίου Yale που έδειξαν ότι «τα ποντίκια που είχαν εκτεθεί σε ακτινοβολία από κινητά τηλέφωνα κατά τη διάρκεια της κύησης τους ήταν υπερκινητικά και είχαν µειωµένη µνήµη». ενδεχοµένως αυξάνουν τον κίνδυνο εµφάνισης καρκίνου στα παιδιά (και από ραδιοτηλεοπτικές κεραίες). επίσης παρουσιάζονται συχνά, ως επιπτώσεις της ηλεκτροµαγνητικής ακτινοβολίας στον ανθρώπινο οργανισµό, αρρυθµίες, κυκλοφοριακά προβλήµατα και παθήσεις στο ανοσοποιητικό σύστηµα. 4.8 ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΣΤΙΣ ΣΥΣΚΕΥΕΣ Οικιακές συσκευές Οι επιστήµονες προειδοποιούν ότι η µοντέρνα κουζίνα, είναι ένα πεδίο γεµάτο ακτινοβολία. Το ψυγείο, τα πλυντήρια πιάτων και ρούχων, η ηλεκτρική κουζίνα παράγουν τόση ώστε να προκληθεί βλάβη στο αναπαραγωγικό σύστηµα της νοικοκυράς που τα χρησιµοποιεί. Σε πειράµατα που έγιναν σε ποντίκια τα οποία εκτέθηκαν σε ηλεκτροµαγνητικά κύµατα ανάλογης έντασης όπως αυτά που δηµιουργούν οι οικιακές - 35 -
συσκευές, τα ωάρια στις ωοθήκες των θηλυκών σταµάτησαν να αναπτύσσονται φυσιολογικά. Τα µέρη του σώµατος που παρουσιάζουν ευαισθησία σε αυτή την ακτινοβολία είναι τα µάτια, τα γεννητικά όργανα και ο εγκέφαλος. Ασύρµατα τηλέφωνα Οι επιπτώσεις που µπορεί να έχει στην υγεία η ακτινοβολία που εκπέµπουν τα ασύρµατα τηλέφωνα είναι ακόµη άγνωστες. Οπως λένε οι ειδικοί, αν και τα ασύρµατα τηλέφωνα θεωρούνται γενικώς ασφαλή, οι επιπτώσεις στην υγεία από τη µακροχρόνια χρήση τους δεν είναι γνωστές και προειδοποιούν το κοινό να τα χρησιµοποιεί όσον το δυνατόν λιγότερο. Ώσπου να ολοκληρωθούν οι έρευνες (οι οποίες άρχισαν µόλις πριν από δύο χρόνια) για τις επιπτώσεις από τη µακροχρόνια χρήση αυτών των συσκευών στην υγεία, δεν είναι υπερβολή να πούµε ότι όσοι τα χρησιµοποιούν συχνά παίζουν τον «ρόλο» των πειραµατόζωων. Τα άτοµα µε ισχυρό ανοσοποιητικό σύστηµα θεωρούνται πιο ασφαλή απέναντι στην ακτινοβολία των ασύρµατων τηλεφώνων. Οι ειδικοί ωστόσο επισηµαίνουν ότι σε άτοµα µε ευαίσθητο ανοσοποιητικό σύστηµα η ακτινοβολία που εκπέµπεται µπορεί να προκαλέσει την ανάπτυξη καρκινικών κυττάρων. Κινητά τηλέφωνα Πρόσφατη έρευνα που έγινε στη Βρετανία προειδοποιεί ότι η χρήση των κινητών τηλεφώνων µπορεί να προκαλέσει βλάβες στην υγεία, κυρίως σε άτοµα νεαρής ηλικίας, και το υπουργείο Υγείας έσπευσε να ανακοινώσει ότι από εδώ και στο εξής οι νέες συσκευές θα κυκλοφορούν µε την ένδειξη «τα κινητά ενδεχοµένως βλάπτουν σοβαρά την υγεία». Αµφισβητείται ακόµη και η ασφάλεια των ειδικών ακουστικών που συνδέονται µε το κινητό (hands free), αφού όπως αποδείχθηκε η χρήση τους δεν µειώνει την έκθεση του εγκεφάλου στην ακτινοβολία. Η ακτινοβολία αυτή µπορεί να προκαλέσει επικίνδυνη αύξηση της θερµοκρασίας του εγκεφάλου (η µέγιστη επιτρεπτή ισχύς εξόδου στα κινητά τηλέφωνα δεν πρέπει να είναι µεγαλύτερη από 2 W). - 36 -
Άλλα προβλήµατα υγείας που µπορεί να προκαλέσει η χρήση τους, σύµφωνα µε πολλές µελέτες ειδικών ερευνητών, είναι στον µεταβολισµό και στην όραση, ενώ µπορεί να επηρεάσει επίσης την ανάπτυξη των εµβρύων στις έγκυες γυναίκες, να προκαλέσει ορµονικές µεταβολές, µεταβολές στη συγκέντρωση ασβεστίου και διαταραχές στον ύπνο. Επίσης όσοι έχουν βηµατοδότη, ακουστικά ή αντλίες ινσουλίνης, πρέπει να προσέχουν ώστε το κινητό τους (όταν λειτουργεί) να µη βρίσκεται κοντά στο επάνω µέρος του σώµατός τους. 4.9 ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΚΙΝΗΤΑ Ο ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΚΙΝ ΥΝΟΣ; Τα κινητά τηλέφωνα έχουν µελετηθεί περισσότερο από όλες τις πηγές ασύρµατης ακτινοβολίας γιατί σήµερα χρησιµοποιούνται από δισεκατοµµύρια ανθρώπους και είναι ευκολότερο να διεξαχθούν έρευνες πάνω στις βιολογικές τους επιδράσεις. Επίσης αποτελούν την πιο αναγνωρίσιµη πηγή ακτινοβολίας. Ωστόσο η επιβάρυνση τους είναι συνήθως παροδική και διακοπτόµενη σε αντίθεση µε δεκάδες άλλες πηγές ακτινοβολίας, που εκπέµπουν 24ώρες το 24ωρο και στις οποίες µπορεί να είµαστε για πολλές ώρες εκτεθειµένοι, συχνά χωρίς να το γνωρίζουµε. Πραγµατική µείωση της µακροχρόνιας καθηµερινής ηλεκτροµαγνητικής επιβάρυνσης µπορεί να επιτευχθεί µόνο αν αποφευχθούν τα υψηλά επίπεδα τεχνητών ακτινοβολιών όλων των τύπων σε χώρους όπως το υπνοδωµάτιο, το γραφείο, το καθιστικό κ.α. Υπερβάσεις των ορίων έκθεσης που προτείνουν επιστηµονικοί οργανισµοί για την αποφυγή προβληµάτων υγείας συχνά προέρχονται από µη εµφανείς πηγές ακτινοβολίας (ασύρµατες συσκευές γειτόνων, καµουφλαρισµένες κεραίες κινητής τηλεφωνίας, αγείωτες ηλεκτρικές συσκευές, σφάλµατα στην ηλεκτρική καλωδίωση κ.α.). Με τον Έλεγχο Ηλεκτροµαγνητικής Επιβάρυνσης θα µάθετε πόση ακτινοβολία δέχεστε στους χώρους όπου περνάτε τον περισσότερο χρόνο σας και όλους τους απλούς τρόπους για να την µειώσετε. Τα παρακάτω προβλήµατα υγείας είναι πιθανόν να εµφανιστούν στους παιδικούς χρήστες κινητών τηλεφώνων : - 37 -
άµεσα: µεγαλύτερη ευαισθησία στο στρες, µείωση µνήµης, δυνατότητας συγκέντρωσης και µάθησης, αυξηµένη ευερεθιστότητα, προβλήµατα ύπνου, αύξηση επιληπτικών επεισοδίων µελλοντικώς αναµενόµενα: καρκίνοι εγκεφάλου και ακουστικών νεύρων (σε ηλικία 25-30 ετών), Αλτσχάϊµερ, άνοια, κατάθλιψη και άλλες µορφές εκφυλισµού των νευρικών δοµών του εγκεφάλου (σε ηλικία 50-60 ετών),υπογονιµότητα. 4.10 ΚΙΝΗΤΑ ΤΗΛΕΦΩΝΑ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ Η ακτινοβολία των κινητών τηλεφώνων βλάπτει την ανδρική γονιµότητα. Μία έρευνα έδειξε πως άνδρες που χρησιµοποιούν το κινητό για τουλάχιστον 4 ώρες ηµερησίως παρουσιάζουν µειωµένο αριθµό σπερµατοζωαρίων έως και 59%. Άλλη έρευνα έδειξε αύξηση του κινδύνου καρκίνου των όρχεων έως και 80% σε άνδρες που κρατούν το κινητό στην τσέπη. Έρευνες έχουν δείξει πως η ακτινοβολία των κινητών προκαλεί διαρροές στον αιµατεγκεφαλικό φραγµό. Ο αιµατεγκεφαλικός φραγµός είναι ένα λειτουργικό φράγµα που εµποδίζει την είσοδο τοξικών ουσιών από το αίµα στον εγκέφαλο Η ακτινοβολία των κινητών προκαλεί βλάβες στο DΝΑ, αδιαφιλονίκητο αίτιο πρόκλησης καρκίνου. Όµως κάθε φορά που µια ανεξάρτητη έρευνα το επιβεβαιώνει, ακολουθεί έρευνα χρηµατοδοτηµένη από τη βιοµηχανία µε στόχο να σπείρει την αµφιβολία. Όπως σηµειώνουν οι συνυπογράφοντες τη νέα έκθεση, «είναι µια ιδιαίτερα επιτυχηµένη τεχνική, σχεδιασµένη να προκαλεί κόπωση στους καταναλωτές, ώστε να είναι πλέον λίγοι αυτοί που παρακολουθούν τις εξελίξεις». - 38 -
Ο κίνδυνος όγκων στον εγκέφαλο εξαιτίας της χρήσης κινητού είναι µεγάλος στα παιδιά και όσο πιο µικρό αρχίζει ένα παιδί τη χρήση τόσο µεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος. Πρόσφατη έρευνα έδειξε 420% αυξηµένο κίνδυνο από τη χρήση κινητού και 340% αυξηµένο κίνδυνο από τη χρήση ασύρµατου σταθερού τηλεφώνου, όταν η χρήση αρχίζει από την εφηβεία ή και νωρίτερα. Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί η συνήθεια πολλών παιδιών να κοιµούνται µε το κινητό ρυθµισµένο στη δόνηση κάτω από το µαξιλάρι, ώστε να µπορούν να λαµβάνουν SΜS χωρίς να παίρνουν είδηση οι γονείς τους. Όταν η ακτινοβολία χτυπά το κεφάλι, διαπερνά το κρανίο. Οι παραπάνω εικόνες είναι το αποτέλεσµα ενός πειράµατος και δείχνουν πώς η ακτινοβολία διαπερνά τι κρανίο ενός ενήλικα(25%), ενός παιδιού 10 ετών(50%) και ενός παιδιού 5 ετών(75%). Όπως µπορείτε να διακρίνετε και από τις εικόνες, όσο µικρότερο είναι το παιδί τόσο βαθύτερη η διείσδυση, που οφείλεται στο γεγονός ότι τα κρανία τους είναι πιο λεπτά και οι εγκέφαλοί τους περιέχουν περισσότερα υγρά από ότι των ενηλίκων. Οι ραδιοσυχνότητες ταξιδεύουν µέσω των εγκεφάλων των παιδιών µε πολύ µεγαλύτερη ευκολία και ως εκ τούτου αυξάνουν τον κίνδυνο εµφάνισης καρκίνου. - 39 -
Επιδράσεις µετά από ακτινοβολία κινητού τηλεφώνου Σχηµατισµός «αλυσίδας» ερυθρών αιµοσφαιρίων Dr.H.J.Petersohn - Germany Φωτογραφίες µε µικροσκόπιο Μετά τη χρήση κινητού Μετά 6 εβδοµάδες θεραπεία σκοτεινού πεδίου Τα ερυθρά αιµοσφαίρια σε έναν υγιή οργανισµό παρουσιάζονται στο µικροσκόπιο σκοτεινού πεδίου ελεύθερα και έχουν κινητικότητα. Μετά από λίγα λεπτά χρήσης κινητού τηλεφώνου έχουν την τάση να ενωθούν µεταξύ τους σε αλυσίδες, χάνουν την κινητικότητα τους και δίνουν την εικόνα «µασουριού νοµισµάτων». Αποτέλεσµα είναι να υπάρχει διαταραχή στην φυσιολογική τους λειτουργία και να περιορίζεται η µεταφορά του οξυγόνου. Αν δε αυτή η συνένωση των ερυθρών αιµοσφαιρίων συµβεί σε πολύ στενά αγγεία, τότε µπορεί να επέλθει θρόµβωση, µε τις όποιες δυνατές συνέπειες. Άνοιγµα αιµοεγκεφαλικού φραγµού - 40 -
Μελέτη σε εγκεφάλους ποντικών µετά από έκθεση σε ακτινοβολία συνηθισµένων κινητών τηλεφώνων. Τοµή υγιούς εγκεφάλου Τοµή εγκεφάλου µε πρόβληµα Η µελέτη επιβεβαίωσε προηγούµενες Αµερικανικές και Σουηδικές έρευνες. Μια τοµή στον εγκέφαλο παρουσιάζει µετά την έκθεση στην ακτινοβολία σκοτεινές κηλίδες, οι οποίες οφείλονται στην εισροή υγρού από τα αιµοφόρα αγγεία. Πρωτεΐνες εισχωρούν στον εγκέφαλο διεισδύοντας από τον ανοιχτό λόγω της ακτινοβολίας φραγµό. Οι πρωτεΐνες όµως ανήκουν στο αίµα αλλά ποτέ στον εγκέφαλο. Η Αµερικανική αεροπορία προτίθεται να συνεργαστεί µε τους Σουηδούς επιστήµονες, για να διαπιστώσει αν τα συµπτώµατα που παρουσίασαν οι Αµερικανοί στρατιώτες στο Ιράκ έχουν σχέση µε αυτό το φαινόµενο. Συγκεκριµένα οι στρατιώτες είχαν πάρει φάρµακα για προστασία έναντι νευροτοξικών αερίων, ήταν όµως µόνιµα εκτεθειµένοι σε ισχυρότατες ακτινοβολίες ραντάρ και στρατιωτικών τηλεπικοινωνιών. Υπάρχει η πιθανότητα διείσδυσης των φαρµάκων στον εγκέφαλο, πολλά δε συµπτώµατα συνηγορούν γι αυτό. - 41 -