ΕΛΛΗΝΟΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΝ ΙΔΡΥΜΑ. ΛΥΚΕΙΟ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ Εξόρμηση 2011 στα Πομακοχώρια Ξάνθης

ΕΛΛΗΝΟΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΝ ΙΔΡΥΜΑ ΚΟΛΛΕΓΙΟ ΑΘΗΝΩΝ - Κολλέγιο Ψυχικού ΛΥΚΕΙΟ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ Εξόρμηση 2011 στα Πομακοχώρια Ξάνθης

ΕΛΛΗΝΟΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΝ ΙΔΡΥΜΑ ΚΟΛΛΕΓΙΟ ΑΘΗΝΩΝ - Κολλέγιο Ψυχικού ΛΥΚΕΙΟ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ Εξόρμηση 2011 στα Πομακοχώρια Ξάνθης 14/4/2011-16/4/2011

4 Εξόρμηση ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ 2011 ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ ΤΩΝ ΟΜΙΛΩΝ ΤΗΣ ΕΞΟΡΜΗΣΗΣ ΟΜΙΛΟΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ: Α. Σπύρογλου ΙΣΤΟΡΙΑΣ - ΤΕΧΝΗΣ - ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ: N. Tζανακάκης, A. Διαλησμάς ΟΜΙΛΟΣ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΣ: E. Στίγκα, Ν. Αναγνώστου ΟΜΙΛΟΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΣ: Π. Γιαννουλάτος ΟΜΙΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΣ: Π.Κωστούλας, Ν. Ματζάκος ΟΜΙΛΟΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΣ: Γ. Διπλάρης, Δ. Σπηλιώτης Συμμετέχοντες Μαθητές Αποστολίδης Νικόλαος-Αλέξανδρος, Α6 Βακαλόπουλος Κωνσταντίνος, Β3 Βασιλείου Αναστασία, Β2 Γιοβανώφ Δάφνη, Β2 Θεοδωρίδης Θεόδωρος Β1 Ιωαννίδης Παύλος, Β2 Κανάκης Ιωάννης-Ευγένιος, Α6 Κουρούσιας Γεώργιος, Α6 Κουτσοπούλου Άρτεμις, Β2 Λαγουνάρη Αιμιλία-Παρασκευή, Α6 Λαζανάς Αντώνιος, Α2 Λάππας Ιωάννης, Α6 Μαμιδάκης Κυριάκος-Κωνσταντίνος, Α6 Μιχαηλίδης Χρήστος-Σάββας, Β1 Μυλωνάς Ιωάννης, Α3 Ντε Λορέντζο Σωτηρία, Α6 Περάκης-Κόλλιας Πέτρος, Α4 Πινότσης Κωνσταντίνος, Β2 Ρίζος Ιάσων, Α4 Σαρρή Φωτεινή, Α2 Σκορδίλη Χρυσή-Λήδα, Β1 Στάγκου-Μπελλ Αριάδνη, Α6 Σταμέλου Νίκη, Β2 Σχινάς Γεώργιος, Α6 Τζώρτζογλου Φίλιππος-Νικόλαος, Α4 Χόντος Θωμάς, Α4 Συνοδοί - Καθηγητές: κ. Αν. Παπακωστοπούλου, κ. Α. Σπύρογλου, κ. Ν. Αναγνώστου, κ. Π. Κωστούλας, κ. Ν. Ματζάκος * * * ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΝΤΥΠΟΥ: Αλέξανδρος Α. Σπύρογλου ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Μιχάλης Κύρκος

ΠΟΜΑΚΟΧΩΡΙΑ ΞΑΝΘΗΣ 5 Εισαγωγικό Σημείωμα Η Ελλάδα ως ιδέα και ως πραγματικότητα, ως απώτερο παρελθόν και ως επίκαιρο παρόν, ως λεπτομέρεια και ως σύνολο, θα προσφέρει πάντα όλο και νέα ερεθίσματα για μια καινούργια γνωριμία μαζί της, για μια διαφορετική θέαση και συνομιλία. Αποφασίσαμε να βρεθούμε λοιπόν σε μέρη που τα προσπερνάμε αδιάφορα και σε τοποθεσίες που καμιά φορά ούτε τις υποπτευόμαστε, για να ρθούμε σε μιαν άμεση επαφή με το χθες και το σήμερα και, μεσ απ αυτήν την αλληλένδετη πραγματικότητα,να γνωρίσουμε μιαν άλλη Ελλάδα. Θέλοντας άλλοτε να βλέπουμε τα πράγματα με ποιητική διάθεση και άλλοτε ρεαλιστικά και εφοδιασμένοι με την απαραίτητη γνώση για τα ιστορικά γεγονότα παλιότερων εποχών, με πολλή αγάπη για την παράδοση και τον τόπο μας, βρεθήκαμε στην πανέμορφη Θράκη και συγκεκριμένα στα Πομακοχώρια του νομού Ξάνθης. Επιλέξαμε να έρθουμε σε επαφή και να υποστηρίξουμε το Λύκειο Γλαύκης και ξεκινήσαμε την περιπλάνησή μας. Έτσι επισκεφθήκαμε το σχολείο του ορεινού χωριού, ενημερωθήκαμε για τις ιδιαιτερότητες του τόπου, για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι καθηγητές και οι μαθητές και για την εργώδη προσπάθεια που καταβάλλουν για μόρφωση και ευημερία. Η συνέχεια περιελάμβανε γνωριμία με το Πολιτιστικό Κέντρο Γλαύκης και τον υπεύθυνο και εμπνευστή του κ. Ορχάν Αζίζ που καταβάλλει τεράστιο κόπο για να ενισχύσει το μορφωτικό επίπεδο των κατοίκων της περιοχής και παλεύει με προκαταλήψεις, δυσκολίες και αγκυλώσεις αιώνων. Η περιδιάβασή μας στο γραφικό μουσουλμανικό χωριό επι-

6 Εξόρμηση ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ 2011 βεβαίωσε περίτρανα τις αρχικές μας εντυπώσεις για την γνήσια ομορφιά του τόπου και το ανέγγιχτο των παραδόσεων μας παρέδωσε και ένα ολόφρεσκο, καινούργιο υλικό, ζωντανές ειδήσεις και αναμνήσεις από την άγνωστη Ελλάδα του σήμερα και του χθες που κληθήκαμε να γνωρίσουμε. Η επόμενη μέρα περιλάμβανε επίσκεψη στην Υπηρεσία Πολιτικών Υποθέσεων Θράκης του Υπουργείου Εξωτερικών στην εκπάγλου καλλονής πόλη της Ξάνθης. Μας υποδέχθηκε εγκάρδια και μας ενημέρωσε εκτενέστατα ο αρμόδιος πρέσβυς κ. Αλεξανδρής. Αμέσως μετά κατευθυνθήκαμε στην αρχαία πόλη των Αβδήρων όπου επισκεφθήκαμε το σπουδαίο από πλευράς εκθεμάτων και άρτια οργανωμένο αρχαιολογικό μουσείο. Ο χώρος υποδούλωσε τη σκέψη μας αλλά και άνοιξε ορίζοντες για γνώση και επικοινωνία με την πέτρα, με το χώμα και με τον παλαιό και νέο άνθρωπο της Ελλάδας που έζησε και ζει μέσα ή γύρω στα βυζαντινά κάστρα και τα αρχαία ερείπια. Η αμέσως επόμενη στάση ήταν η Ιερά Μητρόπολη Ξάνθης και Περιθεωρίου. Ο σεβάσμιος ιεράρχης της πόλης συμπλήρωσε τα κομμάτια του παζλ που έλειπαν από την ενημέρωσή μας για τις ιδιομορφίες της συγκατοίκησης και της συμβίωσης πληθυσμών με διαφορετικές θρησκευτικές και πολιτισμικές αντιλήψεις. Την τελευταία πλέον μέρα γνωρίσαμε τον απείρου φυσικού κάλλους τόπο που κυλά για αιώνες ο Νέστος ποταμός και ξεναγηθήκαμε άρτια στον περίφημο αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων. Επιστρέψαμε ευτυχείς, γεμάτοι αγάπη και πάθος για τον πανέμορφο, άγνωστο στους πολλούς, τόπο μας, ανυπόμονοι να μεταδώσουμε τις εντυπώσεις μας για να ερεθίσουμε τη φαντασία και να καθοδηγήσουμε βήματα, να κατευθύνουμε βλέμματα για να ζήσουμε τελικά την Ελλάδα αντάμα με τον άνθρωπο και όχι αποκομμένη από τον κόσμο. Απομνημονεύσαμε τη θωριά και τη σκιά των τόπων και των ανθρώπων που δένονται οργανικά και συναισθηματικά με την ιστορία και χαιρόμαστε αφάνταστα που ερχόμενοι σε επαφή με τον ελληνισμό, σπουδάσαμε την ανθρώπινη μοίρα και την συνέχειά της, την ανθρώπινη περιπέτεια. Κι όπως είπε και ο μέγας Παπαδιαμάντης: «τόσον θάλπος εθώπευσε την ψυχήν των, ώστε, αν και ήσαν κατάκοποι, αν και ενύσταζόν τινες αυτών, ησθάνθησαν τόσον την χαράν του να ζώσι και του να έχωσι φθάσει αισίως εις το τέρμα της πορείας των». Αλέξανδρος Α. Σπύρογλου

ΠΟΜΑΚΟΧΩΡΙΑ ΞΑΝΘΗΣ 7

8 Εξόρμηση ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ 2011

ΠΟΜΑΚΟΧΩΡΙΑ ΞΑΝΘΗΣ 9 Ο προορισμός μας: τα ακριτικά Πομακοχώρια και η πόλη της Ξάνθης. Πολύ μετά την απογείωσή μας βρεθήκαμε στο αεροδρόμιο «Δημόκριτος» της Αλεξανδρούπολης. Από εκεί με πούλμαν ξεκινήσαμε για τα Πομακοχώρια. Η διαδρομή ήταν πολύ ευχάριστη και σύντομα έγινε αισθητή η διαφορετική ομορφιά του φυσικού τοπίου της Ροδόπης σε σχέση με άλλα μέρη της Ελλάδας. Δυστυχώς, όμως, σε μερικά σημεία ήταν εμφανής η έλλειψη σεβασμού στο περιβάλλον, που υποβάθμιζε έτσι το φυσικό κάλλος του τοπίου. Όπως κάθε χρόνο, ο βασικός στόχος και της φετινής Εξόρμησης ήταν η υποστήριξη και επαφή με ένα σχολείο της περι- 1η μέρα Πέμπτη, 14 Απριλίου 2011 Το χρονικό της Εξόρμησης Την Πέμπτη, 14 Απριλίου, προτού καλά-καλά ξημερώσει, συναντηθήκαμε με τους συνοδούς καθηγητές μας, την κ. Α. Αναγνώστου, τον κ. Π. Κωστούλα, τον κ. Ν. Ματζάκο, τον κ. Α. Σπύρογλου και την Αναπληρώτρια Διευθύντρια του Λυκείου Κολλεγίου Ψυχικού, κ. Α. Παπακωστοπούλου, στο αεροδρόμιο με μεγάλες προσδοκίες για την επικείμενη Εξόρμησή μας.

10 Εξόρμηση ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ 2011

ΠΟΜΑΚΟΧΩΡΙΑ ΞΑΝΘΗΣ 11 φέρειας, στην προκειμένη περίπτωση το Λύκειο Γλαύκης. Φτάνοντας στον προορισμό μας, αντικρίσαμε έναν κόσμο πολύ διαφορετικό από αυτόν που έχουμε συνηθίσει. Η γνωριμία μας με τα παιδιά ξεκίνησε με έναν φιλικό αγώνα βόλεϊ, ενώ παράλληλα οι καθηγητές μας ενημερώθηκαν για την καθημερινότητα του σχολείου από συναδέλφους τους, καθηγητές του Λυκείου Γλαύκης. Από τη συνομιλία μας με τους μαθητές του σχολείου κατανοήσαμε τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν καθημερινά, κυρίως σε ό,τι αφορά την πολυγλωσσία που τους επιβάλλει το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα, την έλλειψη υποδομών αλλά και την αδιαφορία των αρμόδιων φορέων. Στη συνέχεια, ο κ. Ορχάν Αζίζ, ανέλαβε να μας ξεναγήσει στο Επιμορφωτικό Κέντρο Γλαύκης, που αποτελεί μια προσωπική του πρωτοβουλία για την ενίσχυση της εκπαίδευσης και της πολιτιστικής ταυτότητας των Πομάκων. Ειδικότερα, σε αυτό παρέχονται δωρεάν μαθήματα ενισχυτικής διδασκαλίας στα παιδιά των μειονοτικών χωριών Γλαύκη, Μύκη και Πάχνη, όπως επίσης οργανώνονται και επιμορφωτικά προγράμματα για ενήλικες γυναίκες. Το Κέντρο, αν και βρίσκεται ακόμη σε εμβρυϊκό στάδιο, φιλοξενεί αίθουσα υπολογιστών, καθώς και βιβλιοθήκη, που βρίσκονται στη διάθεση των μαθητών για τη διευκόλυνση της μελέτης τους. Ο κ. Αζίζ, με αφορμή την επίσκεψή μας στο Κέντρο, μας μίλησε για τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζει η πομακική μειονότητα της Θράκης, όπως η εξασθένιση της πομακικής γλώσσας. Στη συνέχεια, περιηγηθήκαμε το χωριό Γλαύκη, όπου διαπιστώσαμε πως ήταν έντονο το μουσουλμανικό στοιχείο τόσο στην αρχιτεκτονική όσο και στην καθημερινότητα των κατοίκων. Ύστερα από μία μέρα γεμάτη καινούριες εμπειρίες, κάναμε στάση για μεσημεριανό με φόντο την ανοιξιάτικη φύση. Έπειτα, κατευθυνθήκαμε προς το ξενοδοχείο, τακτοποιηθήκαμε στα δωμάτια και ξεκουραστήκαμε. Το βραδάκι πήραμε μια πρώτη γεύση από την παλιά πόλη της Ξάνθης, η οποία, παρά το διαπεραστικό κρύο, μας κίνησε το ενδιαφέρον για περαιτέρω εξερεύνηση.

12 Εξόρμηση ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ 2011

ΠΟΜΑΚΟΧΩΡΙΑ ΞΑΝΘΗΣ 13 την πολιτισμική και πολιτική ιδιομορφία της περιοχής, που άλλωστε αποτελεί πολιτιστικό και ιστορικό κέντρο των Βαλκανίων, καθώς και για την ειρηνική συνύπαρξη χριστιανών και μουσουλμάνων στην πόλη. Κατανοήσαμε τη σημασία μιας τέτοιας υπηρεσίας για την καλύτερη επικοινωνία της περιοχής με την Αθήνα, ειδικά σε ό,τι αφορά τα εκπαιδευτικά προβλήματα και τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Σύντομα μπήκαμε στο πούλμαν με προορισμό τα Άβδηρα αυτή τη φορά και, ειδικότερα, το αρχαιολογικό μουσείο. Η διαδρομή ήταν μαγευτική, καθώς δεξιά και αριστερά του δρόμου απλώνονταν απέραντες εκτάσεις πρασίνου με πινελιές ζωηρών ανοι- 2η μέρα Παρασκευή, 15 Απριλίου 2011 Η δεύτερη μέρα ξεκίνησε νωρίς, πολύ νωρίς, ειδικά για όσους δεν είχαν κοιμηθεί καλά το βράδυ Αφού πήραμε πρωινό, ετοιμαστήκαμε για την ξενάγηση στην παλιά πόλη της Ξάνθης. Αφετηρία μας, το Δημαρχείο της παλιάς πόλης, το οποίο αντανακλούσε την οικονομική ευρωστία της Ξάνθης μέχρι και τη δεκαετία του 30 λόγω της άνθισης του καπνεμπορίου, όπως άλλωστε και τα περισσότερα κτήρια της παλιάς πόλης. Αφού περιηγηθήκαμε τα γραφικά σοκάκια της, επισκεφτήκαμε την Υπηρεσία Πολιτικών Υποθέσεων Θράκης, παράρτημα του Υπουργείου Εξωτερικών, όπου μας υποδέχτηκε ο Πρέσβυς κ. Α. Αλεξανδρής. Ενημερωθήκαμε για

14 Εξόρμηση ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ 2011 ξιάτικων χρωμάτων. Το μουσείο ήταν πραγματικά μια έκπληξη για όλους, τόσο από πλευράς υποδομών όσο και από πλευράς εκθεμάτων, που περιλάμβαναν κτερίσματα, ταφικά μνημεία αλλά και αντικείμενα καθημερινής χρήσης, όπως παιχνίδια, περίτεχνα κοσμήματα και σκεύη μαγειρικής. Συνεχίσαμε τη διαδρομή μας παραλιακά, έχοντας στα δεξιά μας το γαλάζιο του θρακικού πελάγους, ενώ από την άλλη μεριά αντικρίσαμε τη λίμνη Βιστωνίδα. Η επόμενή μας στάση ήταν στο Κέντρο Ενημέρωσης Λίμνης Βιστωνίδας και, στη συνέχεια, είχαμε την ευκαιρία να περιηγηθούμε τον υδροβιότοπο της λίμνης. Μάλιστα, μπορέσαμε με

ΠΟΜΑΚΟΧΩΡΙΑ ΞΑΝΘΗΣ 15 τηλεσκόπια να παρατηρήσουμε εξωτικά πουλιά, όπως φλαμίνγκο και ερωδιούς. Μετά από ένα εξουθενωτικό πρωινό, κάναμε στάση για μεσημεριανό στο Φανάρι της Κομοτηνής, όπου απολαύσαμε τη μαγευτική θέα. Τελευταίος προορισμός της ημέρας ήταν η συνάντησή μας με τον Μητροπολίτη Ξάνθης και Περιθεωρίου, ο οποίος μας μετέφερε την εικόνα της περιοχής και μας μίλησε για τις σχέσεις των κατοίκων, κυρίως με γνώμονα τις διαφορετικές θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Τέλος, επιστρέψαμε με το πούλμαν στο ξενοδοχείο, πάντα τραγουδώντας, πλέον όμως με φωνή που είχε αρχίσει σιγά σιγά να «κλείνει»

16 Εξόρμηση ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ 2011

ΠΟΜΑΚΟΧΩΡΙΑ ΞΑΝΘΗΣ 17 3η μέρα Σάββατο, 16 Απριλίου 2011 Την τρίτη και τελευταία μας μέρα στην Ξάνθη κατεβήκαμε στο πρωινό μαζί με τις βαλίτσες μας. Το πρόγραμμα ήταν για μία ακόμη φορά ιδιαίτερα πλούσιο. Ξεκινήσαμε με μία ακόμη στάση στην πόλη της Ξάνθης, η οποία, όπως ανακαλύψαμε, δεν περιορίζεται στην παλιά πόλη, αλλά διαθέτει και ένα ενδιαφέρον και πολυπολιτισμικό σύγχρονο πρόσωπο. Αφού αποχαιρετήσαμε την πόλη που μας φιλοξένησε, κατευθυνθήκαμε στον ποταμό Νέστο. Περπατήσαμε κατά μήκος του, απολαύσαμε το εξαιρετικό φυσικό τοπίο και δε χάσαμε την ευκαιρία να βγάλουμε πολλές φωτογραφίες! Το πρόγραμμα συνεχίστηκε με την ξενάγησή μας από τους Καβαλιώτες καθηγητές Αγγελική Κουρτσή-Μιχαλοπούλου και Νίκο Μιχαλόπουλο στον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων.

18 Εξόρμηση ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ 2011

ΠΟΜΑΚΟΧΩΡΙΑ ΞΑΝΘΗΣ 19 Πρόκειται για την αρχαία πόλη που πήρε την ονομασία της το 356 πχ. από το βασιλιά Φίλιππο Β, πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα αρχαιολογικά ευρήματα στην περιοχή περιλαμβάνουν μνημεία από τέσσερις διαφορετικές περιόδους της ελληνικής ιστορίας: την ελληνιστική, τη ρωμαϊκή, τη βυζαντινή και την παλαιοχριστιανική. Ακόμη, περιηγηθήκαμε το θέατρο των Φιλίππων, το οποίο μέχρι και σήμερα διατηρείται σε εξαιρετική κατάσταση και φιλοξενεί παραστάσεις. Σε κοντινή απόσταση βρίσκεται και το βαπτιστήριο της Λυδίας, με τον υπαίθριο βαπτιστικό χώρο να είναι διαμορφωμένος πάνω στον ποταμό Ζυγάκτη, όπου ο Απόστολος Παύλος βάπτισε την Αγία Λυδία, την πρώτη ευρωπαία χριστιανή. Μετά το τέλος της ξενάγησης, κατευθυνθήκαμε προς την Καβάλα όπου και σταματήσαμε για να φάμε και να ξεκουραστούμε. Όταν τελειώσαμε το γεύμα μας, περπατήσαμε στο γραφικό λιμάνι της πόλης, θαυμάζοντας την υπέροχη θέα της θάλασσας. Σύντομα, ήρθε η ώρα να επιβιβαστούμε στο λεωφορείο, που μας μετέφερε στο αεροδρό-

20 Εξόρμηση ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ 2011 μιο της Θεσσαλονίκης, από όπου και θα αναχωρούσε η πτήση μας. Λίγες ώρες αργότερα, φτάσαμε στην Αθήνα και αποχαιρετήσαμε ο ένας τον άλλον, έχοντας έντονα ακόμη στο μυαλό μας μοναδικές εμπειρίες και αξέχαστες αναμνήσεις από το ταξίδι μας. Δάφνη Γιοβανώφ, Β2 Άρτεμις Κουτσοπούλου, Β2

ΠΟΜΑΚΟΧΩΡΙΑ ΞΑΝΘΗΣ 21

22 Εξόρμηση ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ 2011 ΕΡΓΑΣΙΕΣ Αρχαίοι Θράκες Οι Θράκες κατά τον Ηρόδοτο Ιστορικά στοιχεία για τους Θράκες Η πρώτη εγκατάσταση των θρακικών φύλων τοποθετείται το 2000 π.χ. Αυτά τα φύλα έδωσαν και το όνομά τους στην περιοχή. Το όνομα Θράκη το συναντάμε πρώτα στον Όμηρο (θρήικες ακροκόμοι, ξίφει θρηικίω). Τον ιωνικό τύπο του ονόματος βρίσκουμε στις αναφορές του Ησίοδου και του Ηρόδοτου. Πριν από τους περσικούς πολέμους η Θράκη παρουσιάζει την εικόνα μιας ανομοιογένειας πληθυσμού. Τα παράλιά της είναι γεμάτα από ελληνικές αποικίες, ενώ στο εσωτερικό της χώρας ζούνε τα ντόπια φύλα με κάποια σχετική ανεξαρτησία, διατηρώντας τη γλώσσα τους και την εθνική τους υπόσταση. Η κύρια ιστορία της Θράκης αρχίζει όμως από την εποχή της εισβολής του Δαρείου σ αυτή (513 π.χ.). Με την εκστρατεία του Μαρδόνιου οι Θράκες περιέρχο- Αρχαίος Πολεμιστής

ΠΟΜΑΚΟΧΩΡΙΑ ΞΑΝΘΗΣ 23 Θράκας πελταστής νται στην περσική κυριαρχία, αλλά, παρόλα αυτά, δε συμμετέχουν στη μεγάλη εκστρατεία του Ξέρξη εναντίον της Ελλάδας. Αργότερα, και συγκεκριμένα κατά την εποχή του Φίλιππου, οι Θράκες υποτάχτηκαν στους Μακεδόνες και η Θράκη αποτέλεσε τμήμα του μακεδονικού κράτους. Επί της βασιλείας του διάδοχου του Φιλίππου, Μεγάλου Αλεξάνδρου και των διαδόχων του, έγινε και ο ολοκληρωτικός εξελληνισμός των Θρακών. Νόμισμα εποχής Μεγάλου Αλεξάνδρου Θράκες και Ρωμαίοι Α ργότερα, κατά τη ρωμαϊκή εποχή, παρουσιάζεται η λατρεία καθαρά ρωμαϊκών θεοτήτων. Παρόλα αυτά οι σπουδαιότερες πόλεις της Θράκης όπως η Αγχίαλος, η Νικόπολη του Νέστου, η Σαρδική (Σόφια) διατηρούν τον καθαρά ελληνικό χαρακτήρα τους. Κατά τη διάρκεια της αυτοκρατορίας του Διοκλητιανού, η Θράκη αποτέλεσε μια από τις επαρχίες του ρωμαϊκού κράτους, μετά όμως από τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Κωνσταντινούπολη η διοίκησή της Αρχαίοι Θράκες ανατέθηκε στην επαρχία της Ανατολής.

24 Εξόρμηση ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ 2011 Βυζάντιο και Θράκες Τουρκική εισβολή 1352 Στους χρόνους της βυζαντινής αυτοκρατορίας, η Θράκη δέχτηκε πολλές επιδρομές από τους Ούννους (5ο αιών.), τους Σλάβους και τους Βουλγάρους, ιδίως μετά τον 7ο αιώνα. Από την εποχή αυτή τα βόρεια όρια της Θράκης μετακινούνταν συνεχώς κάτω από Βυζαντινό νόμισμα Θράκης τις συνθήκες ειρήνης που υπέγραφαν οι αρχηγοί των Βουλγάρων με τους κάθε φορά αυτοκράτορες του Βυζαντίου. Φορεσιά Θράκης Το 1352 έγινε η πρώτη απόβαση των Τούρκων στη Θράκη με τον αρχηγό τους Σουλεϊμάν τον Α, γιο του Μουράτ του Α. Αργότερα έφτασε στη Θράκη ο ίδιος ο Μουράτ και άρχισε να κυριεύει τις πόλεις της Θράκης (1359-1361), για να καταλήξει στην οριστική υποταγή της μαζί με την πτώση της Κωνσταντινούπολης. Μετά την κατάληψή της, η Θράκη έζησε περίπου 4 αιώνες κάτω από τον τουρκικό ζυγό, διατήρησε όμως άσβεστη την ελληνικότητά της, πράγμα που απέδειξε με την παροχή συνδρομών στον αγώνα του 1821, όταν, εξαιτίας της θέσης της, δεν μπόρεσε να πάρει ενεργό μέρος. Χρήστος Μιχαηλίδης, Β1

ΠΟΜΑΚΟΧΩΡΙΑ ΞΑΝΘΗΣ Μουσουλμανική Μειονότητα Θράκης 25 Η μουσουλμανική μειονότητα της Ανατολικής Θράκης αποτελείται από μη ομοιογενή πληθυσμό. Σύμφωνα με την πρώτη καταγραφή που πραγματοποιήθηκε το 1928 ανέρχεται στις εκατό χιλιάδες ενώ σύμφωνα με τις σημερινές εκτιμήσεις και μελέτες έχει υπερβεί κατά πολύ τις εκατόν-είκοσι χιλιάδες. Στον πληθυσμό αυτό εντάσσονται τουρκόφωνοι(82%), πομακοβούλγαροι (16%) αλλά και μερικοί αθίγγανοι. Αυτές οι τρεις μερίδες διαφοροποιούνται ως προς την γλώσσα, τις παραδόσεις και τις θρησκευτικές αντιλήψεις τους. Η παραπάνω μειονότητα έχει προκύψει από την συνθήκη της Λοζάννης που υπογράφτηκε το 1923 και είχε να κάνει με την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Σύμφωνα με αυτήν, οι Μουσουλμάνοι στην Θράκη αριθμούσαν τότε γύρω στις 86 χιλιάδες. Έχουν το δικαίωμα να δηλώνουν ελεύθερα την καταγωγή τους, να χρησιμοποιούν την γλώσσα που χρησιμοποιούσαν και οι πρόγονοί τους και να τηρούν τα δικά τους έθιμα και τις παραδόσεις χωρίς όμως να παραβαίνουν τους νόμους του ελληνικού κράτους. Η Ελλάδα τηρεί τους κανόνες της «συνθήκης της Λοζάννης» και σέβεται την μειονότητα. Εφαρμόζει πολιτική ισονομίας και ισοπολιτείας και πέραν αυτού έχει υιοθετήσει ειδικά μέτρα υπέρ των μουσουλμάνων της ανατολικής Θράκης. Τα μέτρα αυτά έχουν να κάνουν με την πολιτική του τόπου, την εκπαίδευση των νέων και τα θρησκευτικά δικαιώματα των ντόπιων. Από πλευράς πολιτικής το ελληνικό κράτος υποστηρίζει την εκλογή τοπικών αρχόντων βάση του εθιμοτυπικού των ανθρώπων της περιοχής και μάλιστα στις επίσημες Δημοτικές εκλογές εκλέγονται αρκετοί Μουσουλμάνοι στην τοπική αυτοδιοίκηση. Όσoν αφορά την εκπαίδευση η Ελλάδα δραστηριοποιείται σε πολλούς τομείς. Αρχικά, έχει ιδρύσει περίπου 215 μειονοτικά σχολεία στα οποία εργάζονται περισσότεροι από 400 καθηγητές διορισμένοι από την Τουρκία. Επίσης, έχει ιδρύσει δύο Γυμνάσια, δύο Λύκεια αλλά και δύο Ιεροσπουδαστήρια. Όσον αφορά τις πανελλαδικές εξετάσεις για την εισαγωγή στα ΑΕΙ και ΤΕΙ της χώρας μας υπάρχουν ειδικά διευκολυντικά μέτρα για τους Έλληνες μουσουλμάνους της Θράκης. Από θρησκευτικής πλευράς στη Θράκη λειτουργούν περίπου 300 τζαμιά με 3 μουφτήδες εκλεγμένους από επιφανή μέλη της κοινότητας και 270 ιμάμηδες δασκάλους του Κορανιούπου πληρώνονται από το ελληνικό κράτος ενώ διορίζονται από το τούρκικο. Γεώργιος Νομικός

26 Εξόρμηση ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ 2011 Τεκές των Μπεκτασήδων Το τάγμα των Μπεκτασήδων είναι ένα από τα πλέον σημαντικά μοναστικά τάγματα του Ισλάμ. Την ονομασία του την πήρε από τον ιδρυτή του, Σεγίτ Μουχαμέτ Μπεκτάς. Το τάγμα αυτό ακολουθεί την σιιτική παράδοση, καθώς οι οπαδοί του παραδέχονται τον γαμπρό του Μωάμεθ Αλή, ως διάδοχο του Προφήτη. Ο Μπεκτάς γεννήθηκε το 1247 στη Νισαμπούρ και το 1281 πήγε στη Μικρά Ασία. Εκεί ανέπτυξε σπουδαία δράση το τάγμα του. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο Σουλτάνος Ορχάν, επισκέφθηκε τον Τεκέ του τάγματος και ευλογήθηκε από τον χατζή Μπεκτάς. Με το γεγονός αυτό εγκαινιάστηκε μια μακρά παράδοση σύμφωνα με την οποία οι Μπεκτασήδες δερβίσηδες βρίσκονταν υπό την προστασία του εκάστοτε σουλτάνου. Επιπλέον, χρήζουν αναφοράς οι σχέσεις του τάγματος με τον αυτοκρατορικό στρατό των Γενιτσάρων, τον οποίο είχαν υπό την καθοδήγησή τους από το 1590 έως το 1826, δηλαδή όταν το σώμα διαλύθηκε από τον σουλτάνο Μαχμούτ Β. Στους στρατώνες των γενίτσαρων διέμεναν μόνιμα ο σεΐχης, αρχηγός των Μπεκτασήδων, ενώ σε πολλούς από αυτούς υπήρχε και μπεκτασικό μοναστήρι (τεκές).

ΠΟΜΑΚΟΧΩΡΙΑ ΞΑΝΘΗΣ 27 Είσοδος - Κεντρική πύλη Ασεβή Μαγειρείο Ο Μπεκτασισμός αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στην Αλβανία. Ένα μεγάλο μέρος των Τόσκηδων (Αλβανική φυλή) που εξισλαμίσθηκε, ακολούθησε το δόγμα των σιιτών, επηρεασμένο από την προπαγάνδα των μπεκτασικών, μοναστικών ταγμάτων. Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι σε πολλούς μπεκτασικούς τεκέδες της περιοχής εορτάζονταν επίσης η μνήμη πολλών χριστιανικών αγίων. Υποστήριξη προς τα μπεκτασικά τάγματα της περιοχής προσέφεραν ο Αλή Πασάς, ο Ομέρ Βρυώνης κ.ά. Μάλιστα αναφέρεται ότι ο παππούς του Αλή Πασά υπήρξε δερβίσης του τάγματος με το όνομα Ναζήφ. Το τάγμα των Μπεκτασήδων είναι το πιο αναγνωρίσιμο μοναστικό τάγμα του Ισλάμ. Στην Ελλάδα υπάρχουν αρκετά μουσουλμανικά μοναστήρια (τεκέδες) λόγω της Οθωμανικής κυριαρχίας στον ελλαδικό χώρο που διήρκησε 400 χρόνια περίπου. Διασώζονται αρκετοί τεκέδες σήμερα στην Ελλάδα στην αρχαία Κόρινθο, στο Ρέθυμνο, στη Θράκη, στα Φάρσαλα, στην Κατερίνη και στα Τέμπη.

28 Εξόρμηση ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ 2011 Νεκροταφείο - Κτήριο με Μαυσωλείο Μαυσωλείο του Σεγγήτ Αλή Σουλτάν Το μοναδικό εν ενεργεία θρησκευτικό κέντρο των Μπεκτασήδων στην Ελλάδα είναι ο τεκές Κιζίλ Ντελί (γνωστός ως Τεκές του Σεγγήτ Αλή Σουλτάν και ως Τεκές της Ρούσσας αλλά και ως ο Τεκές του Κιζίλ Ντελή) και βρίσκεται 3 χλμ. έξω από το χωριό Ρούσσα, στο Νομό Έβρου. Βρίσκεται ανάμεσα στα δερβενοχώρια Γονικό, Μεγάλο Δέρειο και Ρούσσα. Είναι τόπος θρησκευτικής συνάθροισης Μπεκτασήδων, ο οποίος ιδρύθηκε από τον δερβίση Σεγγήτ Αλή Σουλτάν το 1400-1403 μ.χ., όταν παραχωρήθηκε αυτός ο χώρος από τον Σουλτάνο Γιλντιρήμ Μπεγιαζήτ Χαν (Βαγιαζήτ Α ), εκδίδοντας φιρμάνι. Τον τεκέ τον δημιούργησε ο Σεγγήτ Αλή Σουλτάν και πήρε την ονομασία «Κιζίλντελη» (μεταφράζεται ως ερυθρός-τρελός) επειδή ήταν σβέλτος και ευκίνητος πολεμιστής. Μια άλλη παράδοση αναφέρει ότι ο Σεγγήτ Αλή Σουλτάν πήρε το όνομα αυτό γιατί ο Τεκές που ίδρυσε βρίσκεται κοντά στον ποταμό «Κιζίλντελη» (Ερυθροπόταμος) που είναι παραπόταμος του Έβρου. Σύμφωνα με άλλη πα-

ΠΟΜΑΚΟΧΩΡΙΑ ΞΑΝΘΗΣ 29 Χώρος προσευχής. ράδοση ονομάστηκε έτσι ο ποταμός επειδή όσο ζούσε ο Σεγγήτ Αλή Σουλτάν χρησιμοποιούσε την ονομασία αυτή για τον ποταμό. Κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι Τούρκοι μετανάστες χρησιμοποιούσαν τον Τεκέ ως προσωρινό τόπο συγκέντρωσης και στέγασης πριν αποσταλούν σε άλλα μέρη. Γενικά οι Τεκέδες από τα τέλη του 14ου αιώνα στην περιοχή του Έβρου έλεγχαν και φρουρούσαν τις οδικές αρτηρίες αλλά και απολάμβαναν φορολογικών ελαφρύνσεων. Ο Τεκές του Σεγγήτ Αλή Σουλτάν φύλαγε το ορεινό πέρασμα από την Ροδόπη προς το Σουφλί και το Διδυμότειχο. Ο τόπος συγκέντρωσης του Σεγγήτ Αλή Σουλτάν αποτελείται από τα εξής κτήρια: το μαυσωλείο, το Τζεμεβή (τόπο προσευχής), το Ασεβή (το μαγειρείο), το Μεκτέπ (το σχολείο), το Κονούκεβη (τον ξενώνα), τον Τσεσμέ (την βρύση), το Πασά Κονακλαρή (αρχοντικά κονάκια), το Μεζαρλήκ (νεκροταφείο) και ένα ερείπιο που θεωρείται ότι είναι το Τζαμί. Νίκος Αποστολίδης, Α 6

30 Εξόρμηση ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ 2011 Μονή Παναγίας Καλαμούς Η Ιερά Μονή Παναγίας Καλαμούς είναι κτισμένη βόρεια της Ξάνθης σε υψόμετρο 170 μέτρων, επάνω σε ένα βράχο που δεσπόζει στην χαράδρα του Κοσσύνθου και σ όλη την περιοχή. Από εκεί μπορεί ο προσκυνητής να θαυμάσει όλη την ορεινή περιοχή της Ροδόπης, μέχρι τα σύνορα προς την Βουλγαρία και να αφήσει να πλανηθεί το βλέμμα του μέχρι το βάθος του ορίζοντα στην πεδιάδα της Ξάνθης. Το μοναστήρι, όπως είναι σήμερα, είναι κτίσμα μόλις των αρχών του 20ου αιώνα, ο δε ναός του, ως οικοδόμημα είναι εντελώς σύγχρονος αφού ανεγέρθηκε μόλις το 1965, στη θέση του παλαιού που ήταν πολύ πρόχειρα κατασκευασμένος. Το ίδιο σύγχρονα είναι και τα κελιά των καλογραιών που βρίσκονται στη δυτική πλευρά του μοναστηριού. Δυστυχώς πέρα από μερικές φορητές εικόνες, ιδιαίτερα μάλιστα της Θεoτόκου, τίποτε δεν μαρτυρεί

ΠΟΜΑΚΟΧΩΡΙΑ ΞΑΝΘΗΣ 31 το παρελθόν του μοναστηριού αυτού. Παράδοση όμως υπάρχει, που διασώζεται μέχρι σήμερα στο λαό, σύμφωνα με την οποία το μοναστήρι αυτό κτίσθηκε κατά τους χρόνους της εικονομαχίας (726-843), από εικονόφιλους μοναχούς, οι οποίοι ξεφεύγοντας από το φανατισμό των εικονοκλαστών έφυγαν από την Κωνσταντινούπολη και ήλθαν και εγκαταστάθηκαν εδώ. Όσον αφορά δε στην ονομασία του μοναστηριού «Καλαμού ή Καλαμιώτισσα» αυτή προέρχεται από το ότι η εικόνα της Παναγίας βρέθηκε μέσα σε καλαμιές. Μετά τα μέσα του 15ου αιώνα, η Μονή παρουσιάζει ακμή και τον 16ο αιώνα φαίνεται ότι στο χώρο της λειτουργούσε βιβλιογραφικό εργαστήριο. Από τον 7ο αιώνα σώζεται κώδικας με κτιτορική σημείωση, που χρονολογείται το 1645. Τον 18ο και τον 19ο αιώνα η Μονή αυξάνει την περιουσία της. Μετά τις σημαντικές καταστροφές που υπέστη από τους σεισμούς του 1829, άρχισε η ανοικοδόμησή της, που θα πρέπει να ολοκληρώθηκε στα χρόνια του Μητροπολίτη Ξάνθης Ιωακείμ Σγουρού. Από την εποχή αυτή σώζεται σήμερα η νότια πτέρυγα. Τα ιστορικά γεγονότα που επακολούθησαν συνετέλεσαν στην παρακμή της. Τα κειμήλιά της αφαιρέθηκαν από τους Βούλγαρους κατακτητές της Θράκης το 1913 και βρίσκονται σήμερα και αυτά στη Σόφια. Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή η περιουσία της παραχωρήθηκε για την αποκατάσταση των ακτημόνων προσφύγων. Από τα σωζόμενα στη Μονή κειμήλια ενδιαφέρον παρουσιάζουν η εφέστια εικόνα της Παναγίας της«καλαμιώτισσας», ενδεχομένως έργο του 15ου αιώνα, και η εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, έργο του 15ου αιώνα επίσης. Η μονή σήμερα είναι γυναικεία. Αλλά και εάν δεν διασώθηκαν αποδείξεις και πληροφορίες για την υπερχιλιόχρονη πορεία του μοναστηριού αυτού, υπάρχουν μερικές ενθυμήσεις και αφιερώσεις σε παλαιά εκκλησιαστικά βιβλία που μας επιτρέπουν να μαθαίνουμε για την κατά διάφορες χρονικές στιγμές ύπαρξη του μοναστηριού. Από αυτές λοιπόν τις ενθυμήσεις μπορούμε να ιχνηλατήσουμε την ζωή του μοναστηριού και την προσφορά του. Η πιο παλιά λοιπόν ενθύμηση προέρχεται από το 1612 και περιέχεται σε ένα κώδικα όπου ανάμεσα στα άλλα γράφεται: «Το παρόν βιβλίον υπάρχει της σεβάσμιας Μονής της Κυρίας

32 Εξόρμηση ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ 2011 ημών Θεοτόκου της επ ονόματι τιμωμένης εν τω της Καλαμμούς όρει ιδρυμένης». Έτσι μαρτυρείται η ύπαρξη του μοναστηριού από τις αρχές του 17ου αιώνα. Αλλά για να υπάρχει τότε, σε εποχή δηλ. που όλη η περιοχή στέναζε κάτω από την πιο στυγνή τυραννία των Τούρκων, είναι ευνόητο ότι υπήρχε από πολύ ενωρίτερα, γιατί οι Τούρκοι δεν άφηναν τότε όχι μόνο μοναστήρια και εκκλησίες να μη κτίζονται αλλά δεν επέτρεπαν ούτε καρφί να βάζουν οι χριστιανοί στις εκκλησιές τους ή να κάνουν αλλαγές στα κεραμίδια της. Συνεπώς το μοναστήρι προέρχεται από την βυζαντινή εποχή. Σε έναν άλλο δε κώδικα που φυλάσσονταν μέχρι το 1913-1919 στο μοναστήρι αυτό υπήρχε επιγραφή που έλεγε ότι προέρχονταν από το 1354. Σε άλλο πάλι φύλλο εκκλησιαστικού βιβλίου εκδόσεως Βενετίας 1568 που βρέθηκε στο ίδιο μοναστήρι υπάρχουν υπογραφές μοναχών και δοκίμων αυτού ως έξής: «Χριστοφόρου δοκίμου, ιερομονάχου Μελετίου, Καλλινίκου μοναχού, Ανθίμου, Παρθενίου» και άλλες δυσανάγνωστες. Ακόμη στο μοναστήρι αυτό διασώζονταν μέχρι προ τίνος και φυλάσσεται σήμερα στην ιερά Μητρόπολη Ξάνθης ένα Ευαγγέλιο εκδόσεως Βενετίας 1645 με επένδυση από ασήμι, στου οποίου την τελευταία σελίδα υπάρχει η εξής ενθύμηση: «Το παρόν θείον και ιερόν Ευαγγέλιον αφιερώθη εις την αγίαν μονήν της υπραγίας ημών Θεοτόκου Καλαμιωτίσσης παρά της ημών ταπεινότητας Φιλίππων και Δράμας Γερμανού Ξανθηνού δια μνημόσυνον και ει τις βουληθή αποξενώσαι ούτω να έχη τας αράς των αγίων Πατέρων (1673)». Από αυτή λοιπόν την ενθύμηση πληροφορούμαστε ότι ο Γερμανός που έγινε μητροπολίτης Φιλίππων και Δράμας (1664-1675) ήταν Ξανθιώτης και μόνασε και αναδείχθηκε στο μοναστήρι αυτό. Αλλά δεν ήταν μόνο ο Γερμανός. Από το ίδιο μοναστήρι ήταν και ο Γεράσιμος που έγινε μητροπολίτης Καστοριάς (1677-1687). Μάλιστα πιθανώς αυτός ο Γεράσιμος να αναδείχθηκε αργότερα και Πατριάρχης Αλεξανδρείας. Ανεξάρτητα όμως προς αυτό, ο Γεράσιμος ήταν και σπουδαίος εκκλησιαστικός ρήτορας και εκφώνησε δύο λόγους στην Κωνσταντινούπολη «ενώπιον Πατριάρχου και συνόδου». Οι λόγοι αυτοί του Γερασίμου μαζί με άλλους του ίδιου αρχιερέα φυλάσσονταν μέχρι το 1913 στο μοναστήρι της Καλαμούς οπότε μαζί με άλλους κώδικες του ίδιου μοναστηριού και του παρακειμένου της Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας αρπάχθηκαν από τους Βουλγάρους και βρίσκονται σήμερα στο Κεντρικό Εκκλησιαστικό ιστορικό - αρχαιολογικό Μουσείο της Ιεράς Συνόδου της Σόφιας. Στο ίδιο μοναστήρι ακόμα μόνασε κατά πάσα πιθανότητα και ένας άλλος Ξανθιώτης, ο ιερομόναχος Μεθόδιος, ο οποίος το 1620 έγραψε έναν εξαίρετο κώδικα που περιέχει τις 3 λει-

ΠΟΜΑΚΟΧΩΡΙΑ ΞΑΝΘΗΣ 33 τουργίες και φυλάσσεται και αυτός στο μητροπολιτικό μέγαρο της Ξάνθης. Στο ίδιο πάντα μοναστήρι καθ όλους αυτούς τους χρόνους υπήρχαν ευσεβείς και ταπεινοί μοναχοί οι οποίοι ως μόνη τους φιλοδοξία είχαν να προσφέρουν στην Θεοτόκο ή να φροντίσουν για τον «καλλωπισμό» ακόμα και ενός βιβλίου του μοναστηριού. Ναός και Κελιά Έτσι σε ένα παράφυλλο εκκλησιαστικού βιβλίου, εκδόσεως Βενετίας 1760 υπάρχει η εξής ενθύμηση: «Αφιερώθη το παρόν εν τη ιερά και σεβασμία ημών μονή της υπεραγίας ημών Θεοτόκου της Καλαμούς εις αεΐδιον μνήμην παρ εμού του ταπεινού αγίου προηγουμένου παπά Μητροφάνη, οποίος δε τολμήσει αποξενώσαι αυτώ απο την σεβασμίαν μονήν εχέτω τας αράς των αγίων πάντων και υπόδικος τω αιωνίω αναθέματι (1769), Μαίου ιθ. (υπογραφή) Παπά Μητροφάνης» και κάτω απο αυτή την ενθύμηση η επιβαίωση: «Νικόλαος ίεροδ. Μαρτυρώ». Σε άλλη πάλι ενθύμηση σημειώνεται: «Tο παρόν υπάρχει της Παναγίας της Καλαμιωτίσσης εκαλοπήσθη εξ εμού Μελλισεδέκ εκ κώμης Βοδιτσάνης δι εξόδου παπά Παρθενίου επί έτους 1714 μηνός Δεκεμβρίου και μηδείς υστερήσει και έξει την οργήν της Παναγίας.» Από την ίδια εποχή υπάρχει και η πιο κάτω ενθύμηση που μάς δείχνει τον αριθμό των μοναχών της μονής: «μνήσθητι των δούλων σου Κύριε των ευρισκομένων εν τη αγία μονή ταύτη Μελετίου, Γεωργίου, Βασιλείου, Ιωάννην, Δημήτριον, Νικόλαον, Αθανάσιον, Κωνσταντίνον, Θεόδωρον, Αναστάσιον Άγγελον, Γεώργιον, Παύλον, Ράϊκον». Το μοναστήρι εξακολούθησε να υπάρχει και στα δύσκολα χρόνια της ελληνικής επαναστάσεως και μετά ταύτα. Δεν γνωρίζουμε βέβαια ποιες ζημιές έπαθε τότε ή κατά τους μεγάλους σεισμούς που έπληξαν την πόλη και το γειτονικό μοναστήρι της Παναγίας της Αρχαγγελιώτισσας στα 1829. Οποιοδήποτε όμως και να ήταν το τίμημα της μανίας των Τούρκων ή του εγκέλαδου φαίνεται ότι γρήγορα ορθοπόδησε

34 Εξόρμηση ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ 2011 και διαδόθηκε η φήμη του ώστε ερχόταν και εμόναζαν σ αυτό από την Ήπειρο μέχρι τις 40 Εκκλησιές και την Σηλυμβρία της Αν. Θράκης. Το μοναστήρι της Καλαμούς είχε μετατραπεί σε μια σφίζουσα κυψέλη με πλήθος μοναχών και πολλά κτήματα. Έτσι σε μια άλλη ενθύμηση αναφέρεται ότι «είχε 45 μοναχούς, πρόβατα, γελάδια πολλά» και κτήματα στην πόλη ως και χωράφια στα βουνά και τον κάμπο. Τη διαχείριση όμως της τεράστιας περιουσίας του μοναστηριού της Καλαμούς, όπως και των άλλων ενοριακών μοναστηριών της πόλεως, δεν είχε o κατά καιρούς ηγούμενος ή το ηγουμενοσυμβούλιο, ούτε ο εκάστοτε μητροπολίτης της Ξάνθης αλλά επίτροπος εκλεγόμενος από την Δημογεροντία Eικόνα της Παναγίας της«καλαμιώτισσας» δίδοντας ελάχιστα ψίχουλα στα μοναστήρια, με αποτέλεσμα οι ηγούμενοι να εξαναγκάζονται να ζητούν ενίσχυση από τον Τούρκο μπέη!! Ο Μητροπολίτης Ξάνθης Διονύσιος Μπίστης (1861-1867) θέλησε να διορθώσει τα κακώς κείμενα αλλά oι προεστοί της Ξάνθης, κατόρθωσαν να τον εκδιώξουν, με αποτέλεσμα μεγάλο μέρος της μοναστηριακής περιουσίας να διαρπαγεί από μερικούς επιτήδειους της Ξάνθης. Αυτή η διαρπαγή της περιουσίας του μοναστηριού έφερε την πρώτη μεγάλη οικονομική κρίση του. Παρά ταύτα καθ όλα τα επόμενα χρόνια της πνευματικής αναγεννήσεως της Ξάνθης, το μοναστήρι της Καλαμούς, μαζί με τα άλλα, βοήθησε στο μέτρο του δυνατού, της ελληνικής κοινότητας της πόλεως. Αυτοί όμως οι κατά καιρούς επίτροποι σιγά σιγά καταπατούσαν και ιδιοποιούνταν την περιουσία τον μοναστηριού. Δεν επέτρεπαν στους ηγουμένους να συντάξουν κτηματολόγια του κάθε μοναστηριού ούτε να έχουν την διαχείριση των εσόδων και εξόδων του ενώ καρπούνταν αυτοί τα έσοδα και νέμονταν τεράστιες εκτάσεις γης από τα πενιχρά έσοδα του να καλύπτονται έξοδα λειτουρ- γίας των σχολείων και των λοιπών ευαγών ιδρυμάτων της ελληνικής κοινότητας της Ξάνθης. Στα χρόνια της κατοχής της Ξάνθης από τους Βουλγάρους (1913-1919), το μοναστήρι δοκιμάσθηκε από τις αρπαγές και λεηλασίες των βουλγάρων, οι οποίοι και πήραν τους κωδικές του,

ΠΟΜΑΚΟΧΩΡΙΑ ΞΑΝΘΗΣ 35 που σήμερα βρίσκονται στο εκκλησιαστικό Μουσείο της Σόφιας, σαν να πρόκειται για ντοκουμέντα της βουλγαρικής Εκκλησίας!!! Αλλά και η υπόλοιπη περιουσία του μοναστηριού εξανεμίστηκε κατά τα έτη 1922-1925, όταν παραχωρήθηκε για την αποκατάσταση ακτημόνων προσφύγων. Η οικονομική εξαθλίωσή του ολοκληρώθηκε, όταν ανέλαβε την φροντίδα του το ΤΑΚΕ, το οποίο, ενώ απομυζούσε κάθε έσοδό του, το άφησε να ερειπωθεί. Ευτυχώς ο νυν Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ξάνθης κ. Αντώνιος από την ημέρα που ήλθε όχι μόνο το απέσπασε από το ΤΑΚΕ και φρόντισε για την επανασύσταση αυτού ως ανδρικής στην Eικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου αρχή και γυναικείας στη συνέχεια μονής αλλά και για την ανέγερση ναού, κελιών, την ύδρευσή του την κατασκευή ωραίου ασφαλτοστρωμένου δρόμου και την επαναξιοποίησή του. Τελευταία μάλιστα ευγενώς παραχώρησε τον ημικατεστραμμένο ξενώνα του μοναστηριού στο Διεθνές Δημοκρίτειο Ίδρυμα για να ανοικοδομηθεί προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως χώρος φιλοξενίας επισκεπτών, ομιλητών και ερευνητών του εν λόγω ιδρύματος. Έτσι και σήμερα το μοναστήρι της Καλαμούς, πέρα από την διαιώνιση της προσφοράς του φιλοδοξεί να γίνει πνευματικός φάρος που θα φιλοξενεί τα μεγαλύτερα πνεύματα του κόσμου στον χώρο της ατομικής επιστήμης. Αλέξανδρος Κούμπας Α'6

36 Εξόρμηση ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ 2011 Τα Άβδηρα Η περιοχή των Αβδήρων βρισκόταν στη θρακική παραλία μεταξύ του ποταμού Νέστου και της λίμνης Βιστωνίδας, τη σημερινή λιμνοθάλασσα του Πόρτο - Λάγος. Τον 7ο αι. π.χ., Έλληνες από τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και τις πόλεις της δυτικής Μικράς Ασίας, δημιούργησαν μια σειρά αποικιών στην εύφορη παραλιακή ζώνη της αιγιακής Θράκης. Την εποχή εκείνη ιδρύθηκαν και τα Άβδηρα, στη θέση του ακρωτηρίου Μπουλούστρα, ανάμεσα στις εκβολές του Νέστου και του Πόρτο Λάγος. Πρώτοι έφτασαν στην περιοχή οι Κλαζομένιοι με αρχηγό τον Τιμήσιο το 656/652 π.χ., ίδρυσαν την πόλη των Αβδήρων και την οχύρωσαν με ισχυρά τείχη. Η αποικία αυτή γνώρισε σταδιακά την παρακμή και επανιδρύθηκε το 545 π.χ., από Τήιους αποίκους. Η μυθολογική παράδοση παρουσιάζει ως ιδρυτή της πόλης τον Ηρακλή, ο οποίος έχτισε τα Άβδηρα προς τιμή του φίλου του Άβδηρου που κατασπάραξαν τα σαρκοβόρα άλογα του βασιλιά των Βιστόνων Θρακών, Διομήδη. Πρόκειται για τον όγδοο άθλο του Ηρακλή. Τοποθετημένη σε μια προνομιούχο για το εμπόριο με τη Θρακική ενδοχώρα θέση, με δύο λιμάνια και πλούσιες καλλιεργήσιμες εκτάσεις, η αποικία των Τηίων εξελίχθηκε γρήγορα σε μια από τις ακμαιότερες πόλεις του βόρειου Αιγαίου. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι τα Άβδηρα κτίστηκαν από τον Τιμήσιο, Έλληνα από τις Κλαζομενές της Μικράς Ασίας, στα 656 π.χ. Την πόλη αυτή την κατάστρεψαν οι Θράκες σε μια επιδρομή τους, αλλά την ανοικοδόμησαν ξανά στα 543 π.χ. Ίωνες πρόσφυγες της πόλης Τέου, που έφυγαν από την πατρίδα τους, για να μην υποδουλωθούν στον Κύρο, νικητή του βασιλέα της Λυδίας Κροίσου.

ΠΟΜΑΚΟΧΩΡΙΑ ΞΑΝΘΗΣ 37 Τα Άβδηρα προόδευσαν πολύ, αλλά κατά το 462 π.χ. υπεδέχθησαν φιλικά τους Πέρσες (κάτι που τους απέφερε πλούσια δώρα από μέρους τους) και ελευθερώθηκαν απ αυτούς μετά τη μάχη των Πλαταιών. Από τότε προσχώρησαν στην Αττική συμμαχία της Δήλου και πλήρωναν κάθε χρόνο ένα τεράστιο ποσό για την εποχή εκείνη, 10 χρυσά τάλαντα. Η ακμή τους διατηρήθηκε μέχρι τα 376 π.χ. που η πόλη λεηλατήθηκε από την άγρια θρακική φυλή των Τριβαλλών. Αργότερα, έπεσε διαδοχικά στα χέρια των Μακεδόνων (343 π.χ.), των Ρωμαίων (170 π.χ.) και τέλος των Βυζαντινών που τη μετονόμασαν σε Πολύστυλο. Είναι γνωστό ότι από τα Άβδηρα κατάγονταν πολλά από τα μεγάλα πνεύματα της αρχαιότητας, όπως ο φιλόσοφος Δημόκριτος, ο ιστορικός Εκαταίος, ο σοφιστής Πρωταγόρας, ο Λεύκιππος, ο φιλόσοφος Ανάξαρχος, ο ποιητής Νεκαίνετος και πολλές άλλες πνευματικές προσωπικότητες. Στον αρχαιολογικό χώρο των Αβδήρων ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει τμήμα της κύριας πόλης των Αβδήρων, Αρχαϊκής, Κλασσικής, Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής περιόδου, το οποίο μέχρι σήμερα έχει αποκαλυφθεί και απλώνεται σε μια έκταση 3.000 στρεμμάτων. Ξεχωρίζουν οι οχυρωματικοί περίβολοι, μεταξύ των οποίων είχε κατασκευαστεί το Θέατρο, ενώ στα νοτιοδυτικά υψώνεται ο λόφος της Ακρόπολης και στα βορειοδυτικά το αρχαϊκό, κλασικό και ελληνιστικό νεκροταφείο. Η ανασκαφική έρευνα στην περιοχή ξεκίνησε το 1950 από τον Αρχαιολόγο Δημήτριο Λαζαρίδη. Η Βυζαντινή αυτή ακρόπολη απλώνεται στον παραθαλάσσιο γήλοφο - ακρωτήρι με το όνομα «Μπουλούστρα» και βρίσκεται ακριβώς πάνω από το αρχαίο λιμάνι. Οι ανασκαφικές έρευνες των τελευταίων χρόνων (1982-1996) έφεραν στο φως μία κοιμητηριακή Βασιλική εκτός των τειχών, που χρονολογείται μετά το τέλος της παλαιοχριστιανικής εποχής και πριν τον 9 ο αιώνα και έναν μονόχωρο βυζαντινό ναό, που χρονολογείται στον 12 ο αιώνα. Επίσης, έχει βρεθεί ένας λουτρώνας, που αποτελεί ένα από τα παλιότερα κτίρια του Πολύστυλου, αφού χρονολογείται στον 4 ο - 5 ο αιώνα, όπως και ένας επισκοπικός ναός, ο οποίος είναι το σημαντικότερο εκκλησιαστικό κτίριο της Βυζαντινής πόλης, που χρονολογείται στον 11 ο - 12 ο αιώνα. Τέλος, έχουν βρεθεί και άλλα κτίσματα, όπως ο κιβωτιόσχημος τάφος και ένα οκταγωνικό βαπτιστήριο, που βρισκόταν στην Β.Α. γωνιά του επισκοπικού ναού. Ένα ακόμα μνημείο, το οποίο αξίζει να επισκεφθεί κανείς, είναι το αρχαίο λιμάνι των Αβδήρων, που βρίσκεται στη δυτική πλευρά του σύγχρονου λιμανιού, όπου δεσπόζει ο αρχαίος λιμενοβραχίονας με τους μεγάλους γρανιτένιους ογκό-

38 Εξόρμηση ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ 2011 λιθους. Υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα και εμπορικότερα λιμάνια της Αιγαιακής Θράκης κατά την Αρχαιότητα. Κατείχε θέση εμπορικής και στρατηγικής σημασίας και οδήγησε την πόλη των Αβδήρων σε μεγάλη άνθιση. Ολοκληρώνοντας την περιήγησή μας στους αρχαιολογικούς χώρους των Αβδήρων, απαραίτητη κρίνεται η αναφορά στο λόφο που δεσπόζει πάνω από τις λιμνοθάλασσες Λάφρη και Λαφρούδα, με την ονομασία Πετρόλοφος, όπου βρίσκονται τα αρχαία λατομεία πωρόλιθου από όπου πορίζονταν οι αρχαίοι Αβδηρίτες το οικοδομικό υλικό τους, όπως και η αναφορά στις ανασκαφές που έγιναν στην περιοχή του Πόρτο Λάγος κατά την περίοδο 1950-52 από τον Δημήτρη Λαζαρίδη, οι οποίες έφεραν στο φως τα ερείπια μιας βυζαντινής εκκλησίας του 10 ου αιώνα. Πρόκειται για βυζαντινό ναό τύπου πρωίμου σταυροειδούς εγγεγραμμένου, με σκευοφυλάκιο και βαπτιστήριο. Νεότερες ανασκαφές αποκάλυψαν τμήμα βυζαντινού οχυρωματικού περιβόλου που ταυτίστηκε με το «καστέλιον» της Βυζαντινής πόλης του Περιθεωρίου, καθώς και άλλα ευρήματα όπως όστρακα, πόρπες και χάλκινα νομίσματα. Για την περίοδο της Τουρκοκρατίας, ως τα τέλη του 18ου αιώνα δεν έχουμε συγκεκριμένα στοιχεία, για να οικοδομήσουν την νεότερη ιστορία των Αβδήρων. Το πιο πιθανό είναι ότι οι κάτοικοι του βυζαντινού Πολύστυλου, μετά την τουρκική κατάληψη κινήθηκαν προς το εσωτερικό, όπου έφτιαξαν το νέο χωριό, παραχωρώντας την χρήση του λιμανιού και του φρουρίου στους Τούρκους. Περισσότερα στοιχεία για την ιστορία και λαογραφία του χωριού, παίρνουμε από τις έρευνες και μελέτες του Δημήτρη Δανδαλίδη, ενός ξεχωριστού δασκάλου που πρόσφερε τα μέγιστα για την καταγραφή της ιστορίας και των παραδόσεων των Αβδήρων. Πιο συγκεκριμένα αναφέρει: «Η λαϊκή παράδοση διέσωσε την πληροφορία ότι οι κάτοικοι των αρχαίων Αβδήρων, ύστερα από την τελευταία τους καταστροφή, μη μπορώντας να αντιμετωπίσουν τους πειρατές, μετακινήθηκαν προς τα ενδότερα και τελικά στη θέση των σημερινών Αβδήρων. Η άποψη αυτή ενισχύεται και από το γεγονός ότι ανάμεσα στις θέσεις αρχαίων και σημερινών Αβδήρων υπάρχει τοποθεσία η οποία ονομάζεται «Παληοχώρα» και στην οποία βρέθηκαν και βρίσκονται από τους χωρικούς αρχαία «ευρήματα». Η τοπωνυμία αυτή είναι από τις λίγες που διασώθηκαν στην περιοχή αυτή σε ελληνική γλώσσα». Και παρακάτω σημειώνει: «Σύμφωνα με μια άλλη παράδοση, οι πρώτοι κάτοικοι του χωριού, προτού εγκατασταθούν σ αυτό, ζούσαν κοντά στη θέση των αρχαίων

ΠΟΜΑΚΟΧΩΡΙΑ ΞΑΝΘΗΣ 39 Αβδήρων και του Πολυστύλου, δούλευαν στην αλυκή που υπήρχε εκεί και μετά εγκαταστάθηκαν στη θέση που σημερινού χωριού». Τα νεότερα Άβδηρα, πρέπει να χτίστηκαν γύρω στο 1720. Ο πρώτος οικισμός απλωνόταν γύρω από την εκκλησία, όπου σήμερα προβάλλουν τα πανέμορφα αρχοντικά εκείνης της εποχής καθώς και το παλιό διδακτήριο, ενώ αργότερα προστέθηκε ο «Τσακάλ Μαχαλάς. Κυριότερη ασχολία των κατοίκων ήταν η καλλιέργεια καπνού, που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Αρχικά, στην ευρύτερη περιοχή των Αβδήρων δεν υπήρχαν άλλοι οικισμοί παρά μόνο τσιφλίκια, στις θέσεις των οποίων αργότερα κτίστηκαν οι προσφυγικοί οικισμοί του Μυρωδάτου, της Μάνδρας, της Πεζούλας, της Γκιώνας και της Ν. Κεσσάνης. Οι κάτοικοι της περιοχής μέχρι και σήμερα έχουν διασώσει ορισμένα έθιμα των προγόνων τους. Το έθιμο της Μπάμπως, αναβιώνει κάθε χρόνο στις 8 Ιανουαρίου από τις γυναίκες της Νέας Κεσσάνης. Οι ρίζες του ξεκινούν από την μακρινή Ανατολική Ρωμυλία και είναι ένα ξεχωριστό έθιμο, που με σεβασμό και ευλάβεια διατηρείται και ζωντανεύει μέχρι σήμερα. Με το έθιμο αυτό τιμάται η «Μπάμπω», η μαία του χωριού, ένα πρόσωπο ξεχωριστό για τις μικρές κοινωνίες εκείνης της εποχής και ειδικά για τις γυναίκες. Στο πρόσωπο της τιμάται η ζωή, η γονιμότητα, η γυναίκα, που μέσα από τις οδύνες του τοκετού μεταμορφώνεται σε μάνα. Γι αυτό η ημέρα της Μπάμπως είναι αποκλειστικά αφιερωμένη στις γυναίκες, οι οποίες, αφού τελέσουν όλα τα έθιμα σύμφωνα με τις υποδείξεις των μεγαλύτερων, γλεντούν και διασκεδάζουν με παραδοσιακούς χορούς και τραγούδια μέχρι αργά. Το «Ψωμί της Γαίας» είναι μια ξεχωριστή εκδήλωση για την αναβίωση του παραδοσιακού τρόπου παρασκευής ψωμιού. Πραγματοποιείται στα Άβδηρα, κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων των ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΩΝ. Με την συγκεκριμένη εκδήλωση αναβιώνει, ως πράξη μνήμης και σεβασμού στην παράδοση, ο παραδοσιακός τρόπος παρασκευής και ψησίματος του χειροποίητου ζυμωτού ψωμιού, για να διδαχθούν οι νεότεροι τον παραδοσιακό τρόπο παρασκευής του -που αποτελεί πραγματικά μια ιεροτελεστία. Πιο συγκεκριμένα οι γυναίκες ξυπνάνε νωρίς το πρωί για να μαζέψουν από τους λόφους του χωριού τα ξύλα και τα ξερά χόρτα για το άναμμα του φούρνου, καθώς και τα μυρωδικά που θα βάλουν στο ζυμάρι. Ακολουθεί το ζύμωμα του ψωμιού στην ξύλινη σκάφη με «ξινή» μαγιά, αλεύρι και νερό από το πηγάδι. Στη συνέχεια πλάθουν το ψωμί και το τοποθετούν στην «πινακωτή» (μια ξύλινη κατασκευή

40 Εξόρμηση ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ 2011 με χωρίσματα) όπου μέσα φουσκώνει και παίρνει την τελική του μορφή. Μέχρι να φουσκώσει το ψωμί γίνεται το άναμμα του πέτρινου φούρνου χρησιμοποιώντας τα παλιά παραδοσιακά εργαλεία. Τέλος, στον προσφυγικό οικισμό του Μυρωδάτου αναβιώνει, κάθε χρόνο την ημέρα της Καθαράς Δευτέρας, το έθιμο του «Θρακιώτικου γάμου». Με σεβασμό στην παράδοση παρουσιάζουν όλο το μυστήριο, όπως ακριβώς γινόταν στην Ανατολική Θράκη, όπου ξεχωρίζουν τα παραδοσιακά τραγούδια και τα διάφορα γραφικά δρώμενα.

ΠΟΜΑΚΟΧΩΡΙΑ ΞΑΝΘΗΣ 41 Το Κάστρο της Ξανθίππης Λίγα λόγια για την Ξάνθη Στη βόρεια περιοχή της πόλης είναι χτισμένα μέσα στο πράσινο τα πιο γραφικά μοναστήρια, από τα οποία τα πιο γνωστά είναι η Παναγία Αρχαγγελιώτισσα, η Παναγία Καλαμιώτισσα, το μοναστήρι των Ταξιαρχών, ο Προφήτης Ηλίας κ.α. Ακόμα ψηλότερα, κατάλοιπο της βυζαντινής εποχής, βρίσκεται το κάστρο και τα τείχη της Ξανθίππης, καθώς σώζονται επίσης και πολλά τμήματα των τειχών, πύργοι, τοξωτές πυλίδες και θολωτές στέρνες. Η Ξάνθη είναι χτισμένη στους πρόποδες της οροσειράς της Ροδόπης, στην αρχή της πεδιάδας η οποία εκτείνεται προς τα νότια μέχρι το Θρακικό πέλαγος, το οποίο απέχει 20-25 χλμ. Υπάρχει η παλιά και η καινούργια πόλη. Αποτελεί εμπορικό και πνευματικό κέντρο της περιοχής της Θράκης με το χαρακτηριστικό της συνύπαρξης χριστιανικού και μουσουλμανικού πληθυσμού. Ο Μύθος Κατά την παράδοση στα σημερινά ερείπια μίας ακρόπολης σε ένα λόφο πάνω από την πόλη της Ξάνθης κατοικούσε η τελευταία βασίλισσα της εποχής των Παλαιολόγων, Ξανθίππη η Παλαιολογίνα. Η παράδοση λέει ότι διέθετε αμύθητα πλούτη. Θέλει το λόφο να είναι κούφιος και στο εσωτερικό του να έχει τους λεγόμενους «θησαυρούς της Ξανθίππης». Ένα άρμα που το έσερναν δύο άλογα, όλα φτιαγμένα από χρυσό, νομίσματα και πολύτιμους λίθους, είναι κάποια από αυτά που λέγεται ότι περιέχει εντός του ο βράχος. Υπήρχε μέσα εκεί και ένα πηγάδι μεγάλο το οποίο κατέβαινε βαθιά και συ-

42 Εξόρμηση ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ 2011 ναντούσε ένα μακρύ τούνελ που επικοινωνούσε με την θάλασσα των Αβδήρων, από όπου έρχονταν προμήθειες με πλοίο. Ένα άλλο παρόμοιο, μυστικό τούνελ χρησιμοποιούσε για να κατεβαίνει στην διπλανή ρεματιά του Κοσύνθου και να παίρνει το μπάνιο της. Πριν από 20 χρόνια περίπου, ξεκινά ένας άλλος μύθος. Ένας κάτοικος από την συνοικία Σαμμακώβ στην Ξάνθη, με το παρατσούκλι «βουβός», ελαιοχρωματιστής στο επάγγελμα, είχε χόμπι το κυνήγι θησαυρών. Είχε βρει, λένε, μία είσοδο σε σπήλαιο, κάτω από την ακρόπολη, η οποία οδηγούσε στο εσωτερικό του λόφου. Έπαιρνε τα νομίσματα και τα πουλούσε στην Αθήνα. Φήμες λένε πως εκεί αγόρασε σπίτια και πάντρεψε τα παιδιά του με μεγάλη προίκα. Ανέβαινε στην Ξάνθη, όποτε του τέλειωναν τα χρήματα ή αντιμετώπιζε κάποιο οικονομικό πρόβλημα. Επειδή μιλούσε πολύ για τα κατορθώματά του, άλλοι θησαυροκυνηγοί, αλλά και η αστυνομία προσπαθούσαν να τον πιάσουν επ αυτοφώρω με τα αρχαία νομίσματα. Αλλά γνώριζε καλά τα υπόγεια τούνελ στο κάστρο και γινόταν άφαντος. Πριν μερικά χρόνια, πέθανε και κηδεύτηκε στην Ξάνθη αφήνοντας μεγάλη περιουσία. Από τότε όλοι στην Ξάνθη ξέρουν αυτή την ιστορία και ψάχνουν απεγνωσμένα να βρουν «την είσοδο του βωβού». Η πραγματικότητα Μέχρι στιγμής δεν έχει επαληθευθεί από την αρχαιολογική υπηρεσία, την αστυνομία ή την ιστορία τίποτα που να δίνει τροφή σε τέτοιους μύθους. Ιστορικά δεν υπάρχει αναφορά για βασίλισσα Ξανθίππη. Το μόνο χρυσάφι που υπάρχει εκεί είναι ψήγματα χρυσού στον Κόσυνθο, τα οποία όμως δεν έχουν εμπορική αξία. Όσο για τα τούνελ, γύρω από το λόφο της ακροπόλεως υπάρχουν αρχαία ορυχεία (4-5 στον αριθμό). Επειδή χάθηκαν άτομα μέσα σε αυτά, η αστυνομία είχε ανατινάξει τις εισόδους τους την δεκαετία του 70-80. Σήμερα φαίνεται μόνο η διπλή είσοδος από το ένα ορυχείο, το οποίο είναι ορατό και από το 2ο χιλιόμετρο του δρόμου Ξάνθης-Σταυρούπολης. Ακόμα και το τούνελ που κατέβαινε από την ακρόπολη στον Κόσυνθο, έχει την εξήγησή του. Κατά τη βυζαντινή περίοδο η πόλη της Ξάνθης ήταν οχυρωμένη με τείχη. Υπήρχε τείχος το οποίο κατέβαινε από την ακρόπολη έως την αρχή της πόλης, μέχρι τον Κόσυνθο. Μέσα στο τείχος αυτό υπήρχε μία θολωτή στοά με πολεμίστρες. Ήταν τα λεγόμενα θολωτά τείχη που φτιάχτηκαν την εποχή του Ιουστινιανού. Μέσα από αυτήν την στοά κατέβαιναν και ανέβαιναν οι πολεμιστές με ασφάλεια. Όσον αφορά τον μύθο του πηγαδιού και της στοάς που

ΠΟΜΑΚΟΧΩΡΙΑ ΞΑΝΘΗΣ 43 οδηγούσαν στο σημείο απ όπου έπαιρνε τις προμήθειές της η βασίλισσα, όντως υπάρχει. Όπως αποδεικνύεται από ένα ρήγμα το οποίο ξεκινά υποθαλάσσια απ την παραλία των Αβδήρων, έρχεται μέχρι το λόφο της ακρόπολης και συνεχίζει πάλι προς τον κάμπο. Η Ιστορία Το 1361 οι Τούρκοι με τον Σουλτάνο κατέλαβαν την Ξάνθη και το κάστρο. Κάποιοι λένε πως η Βασίλισσα είπε στο Σουλτάνο να γράψει πάνω σε μια λίρα «Κωνσταντίνος», το όνομα του άνδρα της, αν ήθελε το Καλέ. Εκείνος το έγραψε, μα αυτή αντί να του το παραδώσει, αυτοκτόνησε. Από τότε, οι λίρες λέγονται «Κωνσταντινάτα». Παρ όλα αυτά στα χρόνια της τουρκοκρατίας η πόλη διατήρησε τη σπουδαιότητά της και είχε ανθηρή οικονομία, σαν κέντρο της γεωργικής περιοχής κυρίως με τα αρωματικά καπνά. Κατά τους βαλκανικούς πολέμους καταλήφθηκε πρώτα από τους Βούλγαρους το 1912 και κατόπιν ξανά από τον ελληνικό στρατό το 1913. Επιδικάστηκε στη Βουλγαρία με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου, αλλά έγινε πάλι ελληνική μετά τον Ά παγκόσμιο πόλεμο. Κατά το Β παγκόσμιο πόλεμο καταλήφθηκε από τα γερμανικά και αργότερα από τα βουλγαρικά στρατεύματα και απελευθερώθηκε οριστικά το 1944. Σταμάτης Χατζηαναγνώστου, Α6

44 Εξόρμηση ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ 2011 Η Γλώσσα των Πομάκων Εισαγωγή Οι Πομάκοι έχουν μητρική την πομακική γλώσσα. Μιλούν τη γλώσσα τους, τα πομακικά, επικοινωνούν, συνεννοούνται, τραγουδούν κι εκφράζουν τα συναισθήματά τους μ αυτή. Όμως μέχρι πρόσφατα δεν την έγραφαν διότι δεν είχε δημιουργηθεί γραπτό αλφάβητο της πομακικής γλώσσας και φυσικά δεν υπήρχαν βιβλία γραμματικής, συντακτικού, λεξικά, λογοτεχνία. Όπως όμως κάθε γλώσσα, έτσι και η πομακική, σχηματίζεται από τη συνένωση διαφόρων ήχων, των φθόγγων, τους οποίους και μπορούμε να παραστήσουμε με σύμβολα, τα γράμματα. Για διευκόλυνση και καλύτερη απόδοση των φθόγγων της πομακικής γλώσσας χρησιμοποιήθηκαν γράμματα τόσο του ελληνικού όσο και του λατινικού αλφαβήτου. Γενικά Χαρακτηριστικά Οι Πομάκοι είναι μια ξεχωριστή φυλετική και ιστορική μειονότητα των οποίων ο πληθυσμός υπολογίζεται γύρω στις 350.000. Από αυτούς όμως μόνο οι 36.000 κατοικούν στην Ελλάδα (23.000 στο νομό Ξάνθης, 11.000 στο νομό Ροδόπης, 2.000 στο νομό Έβρου), σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 2001. Το μεγαλύτερο μέρος τους κατοικεί στη Βουλγαρία. Καταλήγοντας, από τους περίπου 100.000 μουσουλμάνους στη Θράκη, περίπου 36.000 είναι Πομάκοι. Οι Πομάκοι διακρίνονται από τη γλώσσα, τη θρησκεία, την παραδοσιακή φορεσιά τους, τα ήθη και έθιμα, τον τρόπο ζωής, καθώς και τα σωματικά χαρακτηριστικά τους. Ετυμολογία Ονόματος Πολλοί προσπάθησαν να ερμηνεύσουν ετυμολογικά τη λέξη «Πομάκοι» με επικρατέστερη άποψη αυτή των Βουλγάρων, σύμφωνα με την οποία η προέλευση της λέξης οφείλεται στο βουλγαρικό ρήμα pomagam που σημαίνει βοηθώ. Οι Βούλγαροι αποκαλούσαν τους Πομάκους «πομαγκάστ» δηλαδή βοηθούς, υποτελείς, βασανισμένους, δούλους, χωρίς δική τους ατομική και συλλογική οντότητα. Κατά μία ελληνική εκδοχή, προέρχεται από το αρχαιοελληνικό ιππομά-

ΠΟΜΑΚΟΧΩΡΙΑ ΞΑΝΘΗΣ 45 χος. Ήταν αυτοί που απάρτιζαν το φοβερό ιππικό του Μ. Αλεξάνδρου. Κατά μία άλλη ελληνική ερμηνεία, η λέξη προέρχεται από το ελληνικό πομάξ (πότης) εξαιτίας της παλιάς συνήθειας των Θρακών να πίνουν πολύ. Οι ίδιοι όμως οι Πομάκοι τη θεωρούν προσβλητική και υβριστική ονομασία και θέλουν να αυτοαποκαλούνται «Αχριάν», δηλαδή «Αγριάνες», όνομα αρχαίας θρακικής φυλής, που κατοικούσε στα άγονα κι ορεινά μέρη του όρους Σκόμιο και στη Βορειοδυτική Ροδόπη και που λέγονταν κι αλλιώς «Αγρίες», «Αγραίοι» κι «Αγριείς». Φημίζονταν ως επιδέξιοι ακοντιστές. Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε, σύμφωνα με τις έρευνες των εθνολόγων, ότι οι Πομάκοι είναι απόγονοι των αρχαίων Θρακών. Την άποψη, ότι δηλαδή οι Πομάκοι κατάγονται από την αρχαία ελληνική φυλή, παρουσίασαν και το 1946 στον ΟΗΕ και στους Αμερικανούς οι ίδιοι οι Πομάκοι (Ελλάδας και Βουλγαρίας) και ζήτησαν να ενταχθούν με τους Έλληνες στην Ελλάδα. Γλώσσα Η γλώσσα των Πομάκων είναι ένα τοπικό γλωσσικό ιδίωμα, δημιούργημα της συγχώνευσης γλωσσικών στοιχείων της σλαβικής, της ελληνικής και της τουρκικής γλώσσας. H πομακική ή πομάκικα είναι γλώσσα συγγενής της βουλγαρικής. Γλωσσολογικά ανήκει στην οικογένεια των Νοτιοσλαβικών γλωσσών και ειδικότερα στην ομάδα των Βουλγαρο-Μακεδονικών. Δεν υπάρχουν πληροφορίες για πομακικές διαλέκτους, παρατηρείται όμως ότι στην περιοχή της Ανατολικής Θράκης η πομακική έχει επηρεασθεί από την τουρκική, ενώ αντίθετα στο δυτικό τμήμα της από τη βουλγαρική, ενώ πάρα πολλές είναι και οι ελληνικές λέξεις. Oμιλείται στην περιοχή της οροσειράς της Ροδόπης και στην Τουρκία, αλλά και στην περιοχή της Ανδριανούπολης. Στην Ελλάδα, η πομακική γλώσσα θεωρείται γλωσσολογικά κοντινή στην σέρβικη και τη βουλγάρικη γλώσσα. Οι λέξεις της τουρκικής γλώσσας είναι νέα στοιχεία στην πομακική γλώσσα. Ενσωματώθηκαν στη διάρκεια της μακραίωνης τουρκικής κατοχής και αποτελούν κατά μεγάλο μέρος θρησκευτικούς όρους, βαφτιστικά ονόματα, γλώσσα της ηθικής και θρησκευτικής διδασκαλίας, γλώσσα της διοίκησης, γλώσσα των δικαστηρίων, γλώσσα του στρατού. Τα τουρκικά στοιχεία ως επί το πλείστον σχετίζονται με κυβερνητικούς θεσμούς, την ισλαμική θρησκεία και κάθε τι που εισήχθη μέσω αυτής. Επίσης τα ονόματα των άνω του πέντε αριθμών είναι δάνεια στην πομακική από την τουρκική άλλωστε στα δημοτικά σχολεία όλοι οι μουσουλμάνοι (συμπεριλαμβανομένων των Πομάκων) διδάσκονται πολλά μαθήματα στην τουρκική.