ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΡΟΥΣΙΩΤΙΣΣΑ Περιοδικό ἐκδιδόμενο κάθε Κυριακή Ὑπό Ἐπισκόπου Ἰερεμίου, Μητροπολίτου Ἱ. Μ. Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως «Εἰς πόλιν ἤ εἰς Ρούμελην, ὅπου περιπατήσεις, παντοῦ ἀκούεις ὄνομα τό τῆς Προυσιωτίσσης» (Ἆσμα τοῦ εὐσεβοῦς λαοῦ) Κυριακή 27 Σεπτεμβρίου 2015 ΚΥΡΙΑΚΗ A Λουκᾶ Καλλιστράτου μ., Ἀριστάρχου, Ἀκυλίνης νεομ. ἐκ Ζαγκλιβερίου Ἀπολυτίκιον Παναγίας Προυσιωτίσσης Ἦχος α Τῆς Ἑλλάδος ἁπάσης Σύ προΐστασαι πρόμαχος καί τερατουργός ἐξαισίων τῇ ἐκ Προύσσης εἰκόνι Σου, Πανάχραντε Παρθένε Μαριάμ καί γάρ φωτίζεις ἐν τάχει τούς τυφλούς δεινούς τε ἀπελαύνεις δαίμονας καί παραλύτους δέ συσφίγγεις, Ἀγαθή, κρημνῶν τε σῴζεις καί πάσης βλάβης τούς Σοί προσφεύγοντας. Δόξα τῷ Σῷ ἀσπόρῳ τοκετῷ, δόξα τῷ Σέ θαυμαστώσαντι, δόξα τῷ ἐνεργοῦντι διά Σοῦ τοιαῦτα θαύματα. ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΟ ΚΗΡΥΓΜΑ ΤΟ ΑΝΤΙΔΩΡΟ 1. Στό σημερινό μου σύντομο κήρυγμα, ἀδελφοί χριστιανοί, θά σᾶς μιλήσω γιά τό Ἀντίδωρο, πού παίρνουμε στό τέλος τῆς θείας Λειτουργίας. Λέγεται «Ἀντίδωρο», γιατί τό παίρνουμε ἀντί τῶν «Δώρων». «Δῶρα», «τίμια Δῶρα», καλοῦμε τήν θεία Κοινωνία. «Δωρεάν» μᾶς δίνει ὁ Χριστός τό Σῶμα Του καί τό Αἷμα Του στήν θεία Κοινωνία, «δωρεάν» χωρίς νά μᾶς ἀξίζει, γι αὐτό καί τά λέμε «Δῶρα». Τό Ἀντίδωρο, λοιπόν, οἰκονομήθηκε γι αὐτούς, πού γιά διάφορους λόγους
δέν μπορεῖ νά κοινωνήσουν καί ἔτσι, ἀντί τῆς θείας Κοινωνίας, ἀντί τῶν Τιμίων Δώρων, παίρνουν γιά εὐλογία τό Ἀντίδωρο. 2. Πραγματικά, χριστιανοί μου, εἶναι μεγάλη εὐλογία τό Ἀντίδωρο. Εἶναι εὐλογία γιατί «περνάει» πρῶτα ἀπό ὀλόκληρη ἱερή Ἀκολουθία, τήν Ἀκολουθία τῆς Προσκομιδῆς. Κατά τήν Ἀκολουθία αὐτή, ἀπό τό πρόσφορο, πού ἐτοιμάζουν τά εὐλογημένα χέρια τῶν εὐσεβῶν γυναικῶν, ὁ ἱερεύς ἀποχωρίζει τήν κεντρική μερίδα πού γράφει (ΙΗΣΟΥΣ, ΧΡΙΣΤΟΣ, ΝΙΚΑ), τήν βάζει πάνω στό ἅγιο Δισκάριο, καί τό ὑπόλοιπο μέρος τοῦ προσφόρου, ξέρετε, χριστιανοί μου τί συμβολίζει; Συμβολίζει τήν Κοιλία τῆς Παναγίας! Ἔτσι λέγει ὁ ἅγιος Γερμανός, ὁ Πατριάρχης τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Γιατί, ὅπως ἀπό τήν Κοιλία τῆς Παναγίας μας βγῆκε ὁ Χριστός, ἔτσι καί ἀπό τήν «κοιλία» τοῦ προσφόρου βγαίνει ἀπό τόν ἱερέα στήν Προσκομιδή ἡ κεντρική μερίδα (ΙΗΣΟΥΣ, ΧΡΙΣΤΟΣ, ΝΙΚΑ). Αὐτή ἡ μερίδα στήν θεία Λειτουργία μέ τήν εὐχή πάλι τοῦ ἱερέα, ὦ μέγιστο θαῦμα!, θά γίνει Χριστός, θά γίνει τό Σῶμα τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ! 3. Τό ὑπόλοιπο, λοιπόν, πρόσφορο, πού εἴπαμε ὅτι συμβολίζει τήν Παναγία μας, κόπτεται γιά Ἀντίδωρο. Πραγματικά, δέν εἶναι μεγάλη εὐλογία τό νά πάρετε μερίδα καί νά φᾶτε ἀπό αὐτό τό πρόσφορο; Οἱ παλαιοί ἔλεγαν τό Ἀντίδωρο «Ὕψωμα τῆς Παναγίας»! Τό ἔλεγαν «ὕψωμα», γιατί πραγματικά ὁ ἱερέας ὑψώνει τό πρόσφορο, μέχρι τό μέτωπό του, ὅταν ἀρχίζει τήν Προσ κομιδή λέγοντας μάλιστα καί ἕνα εἰδικό τροπάριο (τό «ἐξηγόρασας ἡμᾶς ἐκ τῆς κατάρας τοῦ Νόμου...»). Καί τό λέμε «τῆς Παναγίας» ὕψωμα, γιατί εἴπαμε ὅτι τό πρόσφορο συμβολίζει τήν Κοιλία τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου. Ὅπως τό καταλαβαίνετε, χριστιανοί μου, γιά νά φᾶτε τό Ἀντίδωρο πρέπει νά εἶστε νηστικοί. Γιατί τό Ἀντίδωρο «πέρασε» ἀπό τήν Ἀκολουθία τῆς Προσκομιδῆς, ἡ ὁποία δέν εἶναι ὅπως ἡ Ἀρτοκλασία, πού τρῶμε τούς ἄρτους καί ἄς ἔχουμε φάει προηγουμένως ἀλλά ἡ Προσ κομιδή λέγω, εἶναι Ἀκολουθία πού συνδέεται μέ τήν θεία Λειτουργία. Καί τήν λέγουν μάλιστα τήν Προσκομιδή «λειτουργία ἐν ἐμβρύῳ»! 4. Μέ τό Ἀντίδωρο, χριστιανοί, παίρνετε καί μία ἄλλη εἰδική εὐλογία. Ἀκοῦστε: Πόσο θά τό θέλατε να μπεῖτε μέσα στό Ἱερό καί νά προσκυνήσετε τήν Ἁγία Τράπεζα!... Δέν ἐπιτρέπεται ὅμως αὐτό γιά σᾶς τούς λαϊκούς καί γιά σᾶς τίς γυναίκες ἰδιαίτερα. Ἀλλά, ἐνῶ δέν ἐπιτρέπεται ἐσεῖς οἱ λαϊκοί νά μπεῖτε στό Ἱερό, γιά νά ἀσπαστεῖτε τήν Ἁγία Τράπεζα, παίρνοντας τό Ἀντίδωρο, ἀσπάζεσθε τό χέρι τοῦ ἱερέα, πού ἀγγίζει τήν Ἁγία Τράπεζα. Ἀλλά θά πεῖτε, μπορῶ καί στό δρόμο νά ἀσπαστῶ τό χέρι τοῦ ἱερέα καί νά πάρω τήν εὐλογία αὐτή. Ὄχι, προ- 2
σέχετε! Τήν ὤρα πού παίρνετε τό Ἀντίδωρο εἶναι μιά εἰδική εὐλογία ἀπό τό χέρι τοῦ ἱερέα. Γιατί εἶναι ἀκριβῶς ἡ ὥρα μετά τήν θεία Λειτουργία, πού τό χέρι τοῦ ἱερέα ἄγγιξε πρίν ἀπό λίγο τά ἅγια, καί στάζει Αἷμα, τοῦ Χριστοῦ τό Αἷμα, εἶναι χέρι «αἱμοσταγές»! Ἔτσι, ἀσπαζόμενοι τό χέρι τοῦ ἱερέα, ὄταν παίρνετε τό Ἀντίδωρο αὐτή τήν στιγμή, εἶναι σάν νά ἀσπάζεστε τήν ἴδια τήν Ἁγία Τράπεζα, γιά νά μήν πῶ ὅτι εἶναι καί ἀκόμη περισσότερο. Γι αὐτήν ὅμως τήν τελευταία εὐλογία πού εἶπα ὅτι λαμβάνετε παίρνοντας τό Ἀντίδωρο, ἐννοεῖται ὅτι πρέπει νά παίρνετε τό Ἀντίδωρο ἀπό τόν λειτουργοῦντα ἱερέα καί ὄχι νά τό παίρνετε μόνοι σας ἀπό τό παγκάρι. 5. Τέλος, σᾶς συνιστῶ τό Ἀντίδωρο πού λαμβάνετε ἀπό τόν ἱερέα τήν Κυριακή, μήν τό τρῶτε ὄλο (ἤ ζητῆστε καί διπλό) ἀλλά κρατᾶτε λίγο, γιά νά τρῶτε μόνοι σας κάθε μέρα στό σπίτι σας ἔνα μικρό θρύμμα κάθε πρωί (νηστικοί), μέ τόν ἁγιασμό τοῦ μηνός μαζί. Ἀλλά πρῶτα θά τρῶτε τό Ἀντίδωρο καί μετά θά πίνετε τόν Ἁγιασμό, γιατί τό Ἀντίδωρο συνδέεται μέ τήν Θεία Λειτουργία. Ξαναλέγω ὅμως ὅτι κανονικό Ἀντίδωρο εἶναι αὐτό πού κόβεται ἀπό τό πρόσ φορο πού προσκομίστηκε ἀπό τόν ἱερέα. Αὐτό ἀπό τό ὁποῖο βγῆκε ἡ μερίδα (ΙΗΣΟΥΣ, ΧΡΙΣΤΟΣ, ΝΙΚΑ) καί τέθηκε στό Ἅγιο Δισκάριο καί ὄχι αὐτό που κόβεται ἀπό ἄλλο πρόσφορο. Μέ πολλές εὐχές, Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας xxxxxxxxxx IEΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΓΟΡΤΥΝΟΣ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΟΠΟΛΕΩΣ Δημητσάνα, Παρασκευή 25 Σεπτεμβρίου 2015 ΣΥΝΤΟΜΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ ΣΕ ΣΥΝΕΧΕΙΕΣ (Ἡ ἑρμηνεία παρά τήν συντομία της καί τήν ἁπλότητά της εἶναι ἐπιστημονική) Ἡ ἐργασία αὐτή προσφέρεται στούς ἀναγνῶστες σέ συνέχειες ἑκάστη Δευτέρα καί Παρασκευή διά ἐξεύρεση λαθῶν ἐκ μέρους τους καί ἐνημέρωσή μας πρός διόρθωση, πρίν ἀπό τήν τελική δημοσίευση τοῦ ἔργου. 3
Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΣΑΪΑΣ Ἡ πολιορκία καί ἡ διάσωση τῆς Ἱερουσαλήμ (29,1-8) (Προλογικό σημείωμα τῆς περικοπῆς) 1. Ἡ περικοπή μας ὁμιλεῖ γιά τήν πόλη Ἀριήλ. Ἡ πόλη αὐτή εἰς Ἰεζ. 43,15 ἑξ. χαρακτηρίζεται ὡς ἑστία τῶν θυσιῶν, δηλαδή, ὁ τόπος φωτιᾶς τοῦ θυσιαστηρίου τῶν ὁλοκαυτωμάτων. Μέ αὐτή τήν σημασία μεταχειρίζεται πιθανῶς καί ὁ Ἡσαΐας τήν λέξη αὐτή. Ἐδῶ ὁ λόγος εἶναι γιά τήν Ἱερουσαλήμ, στήν ὁποία εὑρίσκετο τό θυσιαστήριο αὐτό. Ἡ περικοπή μας λέγει ὅτι, ὅπως ὁ Δαυΐδ κάποτε εἶχε πολιορκήσει τήν πόλη αὐτή (στίχ. 1 βλ. Β Βασ. 5,6-9. Τό «κυκλώσω», στίχ. 3, ἔχει αὐτή τήν ἔννοια), ἔτσι τώρα καί ὁ Ἴδιος ὁ Θεός θέλει νά τήν πολιορκήσει καί νά τήν κάνει πραγματικά «Ἀριήλ», μία, δηλαδή, «ἑστία θυσιαστηρίου» (στίχ. 2 κατά τό Ἑβρ.). Τό σχέδιο αὐτό τοῦ Θεοῦ δέν μπορεῖ νά τό ἀλλάξουν οἱ πολλές προσφορές τῶν θυσιῶν, πού γίνονται Ἱερουσαλήμ κατά τήν διάρκεια τοῦ ἔτους (στίχ. 1). Ἡ Ἱερουσαλήμ πολιορκουμένη θά ὁμοιάσει μέ ἕνα νεκρό, ὁ ὁποῖος μόνον ἀπό τόν Ἅδη μέ βαρειά καί ἀσθενική φωνή μπορεῖ νά ἀκουστεῖ (στίχ. 4). 2. Ἀλλά, μετά τήν προφητεία περί τιμωρίας τῆς Ἱερουσαλήμ ἔχουμε στήν συνέχεια (στίχ. 5 ἑξ.) καί προφητεία περί λυτρώσεώς της. Γι αὐτό καί μερικοί θεωροῦν τήν περικοπή τῶν στίχ. 5-8 ὡς μεταγενεστέρα. Ἀλλά εἶναι γνωστό ὅτι οἱ προφῆτες, μετά ἀπό μία ἀπειλή τιμωρίας γιά τόν λαό τοῦ Θεοῦ, ἀναγγέλλουν καί εὐχάριστη προφητεία περί αὐτοῦ, γιατί ὁ Θεός δέν θέλει νά τόν καταστρέψει, ἀλλά νά τόν ἐξαγνίσει διά τῆς παιδαγωγικῆς τιμωρίας. Λέγει λοιπόν τώρα ὁ προφήτης Ἡσαΐας ὅτι οἱ ἐχθροί τῆς Ἱερουσαλήμ θά ἐξαφανιστοῦν γρήγορα, τόσο γρήγορα, ὅπως ἕνα ὄνειρο τό ὁποῖο ἔχει φοβήσει τόν κοιμώμενο (στίχ. 7). Οἱ ἐχθροί ἔχουν ὀνειρευθεῖ νά «καταπιοῦν» τήν Ἱερουσαλήμ («ὡς οἱ ἐν τῷ ὕπνῳ πίνοντες καί ἔσθοντες...», στίχ. 8), ἀλλά αὐτό δέν θά γίνει. 3. Πραγματικά, ἀπό τό 37,36 ἑξ. γνωρίζουμε, ὅτι ἡ Ἱερουσαλήμ ἔζησε μία γρήγορη φυγή τῶν πολιορκητῶν της τό ἔτος 701 π.χ. Ἀλλά ἡ ἔκφραση ἐδῶ τῶν στίχ. 5-8 εἶναι τοιαύτη, ὥστε ἀφήνει ἐλπίδα καί γιά ἄλλη παρόμοια σωτηρία τῆς Ἱερουσαλήμ. (Μετάφραση τοῦ κειμένου τῆς περικοπῆς, τό ὁποῖο παραλείπουμε ἐδῶ πρός ἐξοικονόμηση χώρου) 29,1 Ἀλλοίμονο στήν πόλη Ἀριήλ, τήν ὁποία ἐπολέμησε ὁ Δαυΐδ συγκεντρῶστε τά γεννήματα τῆς μιᾶς χρονιᾶς στά γεννήματα τῆς ἄλλης χρονιᾶς, θά τά φᾶτε, ναί θά τά φᾶτε μέ τούς Μωαβῖτες. 2 Θά τήν ἐκθλίψω τήν Ἀριήλ, 4
καί ἡ δύναμή της καί ὁ πλοῦτος θά περιέλθει σέ μένα. α 3 Θά σέ πολιορκήσω, ὅπως (κάποτε ἔκανε) ὁ Δαυΐδ, καί θά βάλω τριγύρω σου χαράκωμα καί θά θέσω γύρω σου πύργους. 4 Οἱ λόγοι σου θά ταπεινωθοῦν στήν γῆ καί στό χῶμα θά βυθιστοῦν οἱ λόγοι σου. Καί ἡ φωνή σου θά εἶναι ὅπως ἐκείνων πού φωνάζουν ἀπό τήν γῆ καί πρός τό ἔδαφος θά ἀδυνατήσει ἡ φωνή σου. β (Ἀλλά ἔπειτα θά ἔλθει σωτηρία στήν πόλη) 5 Ἀλλά, ὁ πλοῦτος τῶν ἀσεβῶν (ἐχθρῶν σου) θά εἶναι σάν κονιορτός ἑνός τροχοῦ καί (θά εἶναι) σάν χνοῦδι πού τό σηκώνει ὁ ἄνεμος (ὅλο) τό πλῆθος αὐτῶν πού σέ καταδυναστεύουν θά καταστραφοῦν ἀμέσως, γ 6α ἀπό τόν Κύριο Σαβαώθ. 6β γιατί θά ἔλθει μιά τιμωρία μέ βροντή καί σεισμό καί μέγα θόρυβο, καί μιά καταιγίδα ἀνέμου καί μιά κατατρώγουσα φλόγα φωτιᾶς. 7 Ὁ πλοῦτος ὅλων τῶν ἐθνῶν, ὅσων ἐπολέμησαν ἐναντίον τῆς Ἀριήλ, καί ὅλων ὅσων ἐξεστράτευσαν κατά τῆς Ἱερουσαλήμ, ὅλων ὅσων εἶναι συναγμένοι ἐναντίον της καί καταπιέζουν αὐτήν, θά εἶναι σάν ὄνειρο ἑνός πού κοιμᾶται. 8 Αὐτοί θά εἶναι σάν ἐκείνους, πού τρώγουν καί πίνουν στό ὄνειρό τους, ἀλλά, ὅταν ξυπνοῦν εἶναι ἀνωφελές τό ὄνειρό τους καί (θά εἶναι) ὅπως ὀνειρεύεται ὁ διψασμένος ὅτι πίνει ἀλλά ὅταν ξυπνᾶ, ἀκόμη εἶναι διψασμένος καί ἑπομένως ἡ ψυχή του ἔλπισε μάταια. Ετσι θά εἶναι καί ὁ πλοῦτος ὅλων τῶν ἐθνῶν, ὅσων ἐξεστράτευσαν ἐναντίον τοῦ ὄρους τῆς Σιών. α. Ὁ στίχ. στό Ἑβρ.: β. Ὁ στίχ. στό Ἑβρ.: «Προσθέσετε ἔτος εἰς ἔτος, ἄς περιστρέφεται ὁ κύκλος τῶν ἑορτῶν. Τότε ἐγώ θά φέρω στενοχωρία στήν Ἀριήλ καί θά εἶναι ἐκεῖ βαρύς στεναγμός καί θρῆνος καί θά εἶναι γιά μένα ἡ ἑστία τοῦ θυσιαστηρίου». «Τότε θά ὁμιλήσεις ἀπό κάτω ἀπό τό ἔδαφος, οἱ λόγοι σου θά ἔρχονται βαθειά ἀπό τό χῶμα, 5
γ. Ὁ στίχ. στό Ἑβρ.: ἡ φωνή σου θά εἶναι σάν τήν φωνή τοῦ φαντάσματος ἀπό τήν γῆ ἀπό τό χῶμα θά ἐγείρωνται τετερίζοντες οἱ λόγοι σου». «Ἀλλά οἱ ὀρδές τῶν ἐχθρῶν σου θά γίνουν σάν τήν λεπτή σκόνη, θά γίνει σάν κονιορτός τό πλῆθος τῶν ἀνηλεῶν, σάν τό ἄχυρο πού διέρχεται αἰφνίδια σέ μία στιγμή». (Σύντομα ἑρμηνευτικά σχόλια τῆς περικοπῆς) 29,1-8. Ὁ Θεός κατά πρῶτον θά ταπεινώσει τήν Ἱερουσαλήμ, προτοῦ τήν διασώσει (βλ. 1,21-28). Αὐτή ἡ προφητεία φαίνεται νά χρονολογεῖται ἀπό τήν προηγούμενη περίοδο τῆς πολιορκίας τῆς Ἱερουσαλήμ τό 701. Τό συμβολικό ὄνομα «Ἀριήλ» (μιά παλαιά ἑστία), τό ὁποῖο σημαίνει τήν Ἱερουσαλήμ, ἐδῶ καί στό 33,7 (διορθωμένο Ἑβρ.), ἐξηγεῖται διαφόρως. Συχνά συγκρίνουν αὐτό μέ τό ὄνομα har el ἤ ari eyer, τό ὁποῖο δόθηκε ἀπό τόν Ἐζεκία (43,15) στό πάνω μέρος τοῦ θυσιαστηρίου, στόν τόπο ὅπου ἔκαιγαν τά σφάγια. Αὐτό θά ἐξηγοῦσε τόν ἱερό χαρακτῆρα τῆς πόλης. Αὐτή ἡ ἑρμηνεία φαίνεται νά ἐπιβεβαιώνεται ἀπό τό τέλος τοῦ στίχ. 1, τό ὁποῖο ἀναφέρεται στήν κανονική λατρεία τοῦ Ναοῦ τῆς Ἱερουσαλήμ. 29,4. Ἡ Ἱερουσαλήμ θά φερθεῖ στόν ἅδη (5,14-15). Οἱ λόγοι σου δύσονται. Πρόκειται γιά μία ἀναφορά στά μουρμουρίσματα καί τιτιβίσματα πού ἔκαναν κατά τήν ἐξάσκηση τῆς νεκρομαντείας, ἐπικαλούμενοι τά πνεύματα τῶν νεκρῶν (8,19). 29,5-8. Μετά, ἀφοῦ ὁ Θεός θά ἔχει τιμωρήσει τήν Ἱερουσαλήμ, θά ἐπέμβει αἰφνίδια καί θά ἀποδιώξει ὅλα τά ἔθνη, τά ὁποῖα εἶχε χρησιμοποιήσει ὡς ὄργανά του γιά νά πολεμήσουν ἐναντίον της (10,12). 29,5. Ὡς κονιορτός ἀπό τροχοῦ... ὡς χνοῦς... Βλ. 17,13. 29,6. Βλ. 30,30. 29,7-8. Ὁ ἐχθρός θά ἐξαφανισθεῖ κατά τήν διάρκεια τῆς νύκτας. 6