ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΤΗ ΣΑΜΟ Έκθεση Αποστολής Διάρκεια Αποστολής: 15/10/2013-18/10/2013 Μέλη της Αποστολής: Κατερίνα Κόμητα (Νομική Υπηρεσία ΕΣΠ) Μαρία Παπαμηνά (Νομική Υπηρεσία ΕΣΠ) Ashraf Amar-Khel (Τμήμα Διερμηνέων ΕΣΠ γλώσσες: νταρί, φαρσί, παστού) Heysam Mohammad Esfahani (Τμήμα Διερμηνέων ΕΣΠ γλώσσες: αραβικά) Α. ΣΚΟΠΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ Η αποστολή πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των αποστολών που πραγματοποιεί το ΕΣΠ στο πλαίσιο του σχεδίου «Νομική Συνδρομή σε αιτούντες άσυλο και άτομα που απολαμβάνουν διεθνούς προστασίας», το οποίο υλοποιεί με χρηματοδότηση των Επειγόντων Μέτρων 2013 του ΕΤΠ, με σκοπό την παροχή νομικής συνδρομής στους νεοαφιχθέντες που χρήζουν διεθνούς προστασίας. Έλαβε χώρα στο Βαθύ της Σάμου όπου βρίσκεται η Αστυνομική Διεύθυνση της Σάμου, το Κέντρο Κράτησης Αλλοδαπών (αναφερόμενο και ως «Κέντρο Ταυτοποίησης Υπηκοότητας Αλλοδαπών», στη μεταξύ των υπηρεσιών αλληλογραφία) του νησιού, το Λιμεναρχείο Σάμου και το Αστυνομικό Τμήμα Σάμου. Β. ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ Κατά τη διάρκεια της αποστολής τα μέλη της είχαν συναντήσεις με τον Αστυνομικό Διευθυντή Σάμου κ. Δημήτριο Χιωτέλη, τον επόπτη του Κέντρου Κράτησης Αλλοδαπών κ. Αγγελή, τον Υπολιμενάρχη Σάμου κ. Τζουάνο, το προσωπικό της Κινητής Μονάδας Πρώτης Υποδοχής που λειτουργεί στο Κέντρο Κράτησης Αλλοδαπών, το προσωπικό της οργάνωσης Ιατρική Παρέμβαση που παρέχει τις υπηρεσίες του στο Κέντρο Κράτησης, τους εκπροσώπους της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες που εργάζονται στη Σάμο, καθώς και με μέλη της πρωτοβουλίας 1
Κίνηση Για Τα Ανθρώπινα Δικαιώματα Αλληλεγγύη Στους Πρόσφυγες. Παράλληλα, κατά τη διάρκεια της αποστολής, η ομάδα είχε μια σύντομη συνάντηση με τον Υποστράτηγο κ. Εμμανουήλ Κατριαδάκη, ο οποίος επισκέφθηκε το Κέντρο. Γ. ΔΡΑΣΕΙΣ 1. Κρατητήριο Λιμενικού Σώματος Σάμου Στο Κρατητήριο του Λιμενικού Σώματος Σάμου, την πρώτη ημέρα της αποστολής, κρατούνταν 43 Σύροι, ανάμεσα στους οποίους 7 οικογένειες και ανήλικα παιδιά. Στις 16 και στις 17 Οκτωβρίου 2013 τα μέλη της αποστολής ενημέρωσαν τους κρατούμενους για τα δικαιώματά τους, το λόγο κράτησής τους καθώς και για τα προβλεπόμενα από τον Κανονισμό Δουβλίνο ΙΙ περί οικογενειακής επανένωσης. Η ομάδα διαπίστωσε ότι οι Σύροι κρατούμενοι μεταφέρονται στο κρατητήριο του Λιμενικού Σώματος Σάμου. Η καταγραφή τους γίνεται από τη Frontex. Μετά τη σύλληψη εκδίδεται πράξη αποχής από τη δίωξη από τον αρμόδιο Εισαγγελέα, στη συνέχεια εκδίδεται απόφαση κράτησης με σκοπό την απέλαση και αφού παρέλθει το προβλεπόμενο από το νόμο 48ωρο για την άσκηση προσφυγής κατά της κράτησης, εκδίδεται στη συνέχεια από το Γενικό Αστυνομικό Διευθυντή της Γενικής Αστυνομικής Διεύθυνσης Βορείου Αιγαίου, που εδρεύει στη Λέσβο, η απόφαση αναβολής απομάκρυνσης με βάση την από 09-04-2013 και με αριθμ. 71778/ 13/ 511278 εγκύκλιο διαταγή του Αρχηγείου της Ελληνικής Αστυνομίας, που ισχύει για τους Σύρους πρόσφυγες. Λίγη ώρα πριν από την επιβίβασή τους στο πλοίο της γραμμής τούς χορηγείται ένα υπηρεσιακό σημείωμα σχετικά με την αναβολή απομάκρυνσης. Στους κρατούμενους με τους οποίους επικοινώνησαν τα μέλη της αποστολής δεν είχε κοινοποιηθεί καμία απόφαση κατά τη διάρκεια της κράτησής τους ( όπως δήλωσαν στα μέλη της αποστολής δεν είχαν στην κατοχή τους απόφαση κράτησης/ επιστροφής), ούτε είχαν ενημερωθεί, σε γλώσσα που να κατανοούν, σχετικά με το καθεστώς και τα δικαιώματά τους, με αποτέλεσμα να στερούνται του δικαιώματός τους να ασκήσουν την προβλεπόμενη από το νόμο προσφυγή κατά της απόφασης κράτησης εντός του 48ώρου, χρονικό διάστημα κατά το οποίο κρατούνται παρ όλα αυτά σε συνθήκες απάνθρωπες και εξευτελιστικές. Η διάρκεια της κράτησης των Σύρων στο Κρατητήριο του Λιμενικού Σώματος της Σάμου, σύμφωνα με την πληροφόρηση που έλαβε η αποστολή από τον Υπολιμενάρχη Σάμου, εξαρτάται από το χρόνο της σύλληψής τους, καθώς αν μεσολαβεί Σαββατοκύριακο μπορεί να φτάσει τις 6-7 2
ημέρες, ενώ αν υπάρχει απαγορευτικό απόπλου του πλοίου με το οποίο θα αναχωρήσουν, η κράτηση παρατείνεται μέχρι τη σχετική άρση. Σύμφωνα με την Αστυνομική Διεύθυνση Σάμου, ο χρόνος κράτησης είναι κατά μέσο όρο 2 ημέρες, εκτός της περίπτωσης που μεσολαβήσει Σαββατοκύριακο, οπότε παρατείνεται. Το κρατητήριο του Λιμεναρχείου είναι ένας χώρος 30 τ.μ. περίπου, ακατάλληλος, ρυπαρός, χωρίς επαρκή εξαερισμό, δεν διαθέτει κρεβάτια, ενώ οι κρατούμενοι κοιμούνται σε κουβέρτες στο πάτωμα. Διαθέτει μία τουαλέτα χωρίς ντους, η οποία στη διάρκεια της επίσκεψης της αποστολής δεν είχε καν φως. Η κράτηση είναι μικτή, δηλαδή όλοι οι κρατούμενοι ( άνδρες, γυναίκες και παιδιά) κρατούνται στον ίδιο χώρο και δεν προαυλίζονται ποτέ, ούτε έχουν δυνατότητα επικοινωνίας με τους οικείους τους. Την ακαταλληλότητα του χώρου αυτού επιβεβαίωσαν και οι αρχές κράτησης. Κατά τη διάρκεια της κράτησής τους δεν τους είχε επισκεφτεί γιατρός, ενώ δεν υπήρχε παροχή υπηρεσιών διερμηνείας. Δεν υπήρχε νομική συνδρομή, οι εκπρόσωποι της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες δεν είχαν πρόσβαση στο χώρο, ενώ για το διάστημα που θεωρούνταν κρατούμενοι του Λιμενικού Σώματος δεν είχαν δικαίωμα δωρεάν σίτισης. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης διαπιστώθηκε η κράτηση 3 οικογενειών με μικρά παιδιά, κάποια εκ των οποίων είχαν έντονα δερματολογικά προβλήματα, που κατά πάσα πιθανότητα είχαν δημιουργηθεί από τις συνθήκες κράτησης. Κάποιοι κρατούμενοι δήλωσαν ότι είχαν επιχειρήσει αρκετές φορές να εισέλθουν στην Ελλάδα μέσω Σάμου από την Τουρκία αλλά επαναπροωθήθηκαν προς τις τουρκικές ακτές από τις ελληνικές λιμενικές αρχές παρότι στις βάρκες υπήρχαν πολλά γυναικόπαιδα. Σε κάποιες δε απόπειρές τους οι λιμενικές αρχές τους επιβίβασαν στο πλοίο του λιμενικού, τους έκαναν ερωτήσεις σχετικά με τον τρόπο διακίνησής τους και στη συνέχεια τους επιβίβασαν και πάλι στις βάρκες και τους έστειλαν πίσω προς τα τουρκικά παράλια. 2. Αστυνομικό Τμήμα Σάμου: Τα μέλη της αποστολής επισκέφθηκαν στις 15 Οκτωβρίου 2013 τα κρατητήρια του Αστυνομικού Τμήματος Σάμου όπου κρατούνταν επίσης 11 αλλοδαποί συριακής υπηκοότητας και 1 αφγανικής. Οι κρατούμενοι ενημερώθηκαν για τα δικαιώματά τους, το λόγο κράτησής τους, καθώς και για τα προβλεπόμενα από τον Κανονισμό Δουβλίνο ΙΙ περί οικογενειακής επανένωσης. Όπως διαπιστώθηκε και εδώ οι κρατούμενοι δεν είχαν δυνατότητα προαυλισμού. 3
3. Κέντρο Κράτησης Αλλοδαπών Σάμου (επονομαζόμενο «Κέντρο Ταυτοποίησης Υπηκοότητας Αλλοδαπών»): Τα μέλη της αποστολής επισκέφτηκαν στις 15, 16, 17, και 18 Οκτωβρίου 2013 το Κέντρο Κράτησης Αλλοδαπών Σάμου («Κέντρο Ταυτοποίησης Υπηκοότητας Αλλοδαπών») και παρά τις κάτωθι αναφερόμενες δυσκολίες, κατάφεραν τελικά να παράσχουν σύντομη ενημέρωση στους κρατούμενους για τα δικαιώματά τους, το λόγο κράτησής τους, καθώς και για τα προβλεπόμενα από τον Κανονισμό Δουβλίνο ΙΙ περί οικογενειακής επανένωσης. Οι κρατούμενοι την πρώτη ημέρα της επίσκεψης της αποστολής ανέρχονταν σε 197, μεταξύ των οποίων οικογένειες με παιδιά και ασυνόδευτοι ανήλικοι. Οι χώρες προέλευσης ήταν κυρίως το Αφγανιστάν (70), η Ερυθραία (52), και η Σομαλία (36). Η μέγιστη χωρητικότητα του κέντρο υ σύμφωνα με τις αρχές είναι 280 άτομα. Στο «Κέντρο Ταυτοποίησης», λειτουργεί μεν Κινητή Μονάδα Πρώτης Υποδοχής, πλην όμως το κέντρο δεν έχει τη μορφή του Κέντρου Πρώτης Υποδοχής (ΚΕΠΥ), αλλά του Κέντρου Κράτησης. Εντός του κέντρου παρέχονται ιατρικές υπηρεσίες και υπηρεσίες κοινωνικής υποστήριξης από τη μη κυβερνητική οργάνωση Ιατρική παρέμβαση, καθώς και υπηρεσίες διερμηνείας, ενώ μία φορά την εβδομάδα υπάρχει διαθέσιμη νομική συνδρομή από τη μη κυβερνητική οργάνωση Μετάδραση. Επίσης στο κέντρο υπάρχουν εκπρόσωποι της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. Εφόσον κάποιος θελήσει να υποβάλει αίτημα ασύλου, αρμόδιο για την εξέταση του αιτήματος είναι το Περιφερειακό Γραφείο Ασύλου Αττικής, οπότε ο ενδιαφερόμενος θα μεταφερθεί στο ΚΚΦΑ Αμυγδαλέζας. i. Προβλήματα στην πρόσβαση των μελών της αποστολής: Η πρόσβαση και επικοινωνία των δικηγόρων και διερμηνέων της αποστολής με τους κρατούμενους δεν ήταν απρόσκοπτη. Οι αρχές κράτησης επικαλέστηκαν διαταγή του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, σύμφωνα με την οποία οι μη κυβερνητικές οργανώσεις μπορούν να παρέχουν νομική συνδρομή μόνον σε κρατούμενους που έχουν υποβάλει αίτημα ασύλου. Τελικώς μετά από αλλεπάλληλες συζητήσεις και παρεμβάσεις δόθηκε η δυνατότητα στα μέλη της αποστολής να παράσχουν ενημέρωση στο σύνολο των κρατουμένων σχετικά με τις υπηρεσίες που προσφέρει η οργάνωσή μας και να επικοινωνήσουν κατ ιδίαν με όσους εξέφραζαν σχετικό ενδιαφέρον. Κατ αυτόν τον τρόπο τα μέλη της αποστολής κατόρθωσαν τελικά να 4
επικοινωνήσουν με τους κρατουμένους και να παράσχουν σύντομη ενημέρωση σε αυτούς για τα νόμιμα δικαιώματά τους και τις σχετικές διαδικασίες. ii. Δυσλειτουργίες σχετικά με τις καταγραφές: Η αποστολή διαπίστωσε εν προκειμένω μια σοβαρή δυσλειτουργία: Η Κινητή Μονάδα Πρώτης Υποδοχής προβαίνει σε δεύτερη καταγραφή των κρατουμένων του κέντρου, αφού έχει προηγηθεί η καταγραφή τους κατά το χρόνο σύλληψής του από τη Frontex. Οι δύο καταγραφές δεν συσχετίζονται μεταξύ τους, με αποτέλεσμα ο ίδιος κρατούμενος να αναφέρεται με διαφορετικά στοιχεία στις διάφορες πράξεις ή αποφάσεις που τον αφορούν. Τα μέλη της αποστολής έθεσαν το σοβαρό αυτό θέμα στις αρχές, οι οποίες παραδέχθηκαν το πρόβλημα, και απάντησαν πως αναζητούν λύση. Ακόμα, τα μέλη της αποστολής διαπίστωσαν ότι κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του κέντρου από το καλοκαίρι τουλάχιστον και μετά, υπήρξε περίπτωση που κρατούμενοι που κρατήθηκαν εκεί, δεν καταγράφηκαν, αλλά μετά από παραμονή κάποιων ημερών μεταφέρθηκαν εσπευσμένα σε άλλο κέντρο σε άλλο μέρος της Ελλάδας όπου και έγινε η καταγραφή τους, καθώς το Κέντρο Κράτησης της Σάμου είχε φτάσει στο όριο της χωρητικότητας του. Επιπλέον, από κακή διαχείριση του καταλόγου των κρατουμένων, διαπιστώθηκε μία τουλάχιστον περίπτωση που καταγεγραμμένη οικογένεια (πατέρας και γιος) τον περασμένο Σεπτέμβριο χωρίστηκε και ενώ ο πατέρας αφέθηκε ελεύθερος, ο γιος μετήχθη σε άλλο κέντρο κράτησης σε άλλο μέρος της χώρας. Για περίπτωση αυτή τα μέλη της αποστολής έκαναν αλλεπάλληλες ενέργειες με αποτέλεσμα να επιτευχθεί η οικογενειακή συνένωση των 2 ανωτέρω μετά από περίπου 1 μήνα από την ολοκλήρωση της αποστολής. iii. Επανεισδοχές: Τα μέλη της αποστολής διαπίστωσαν ακόμα ότι για όλους τους κρατούμενους η Ελληνική Πολιτεία υποβάλλει αιτήματα επανεισδοχής προς την Τουρκία κατ εφαρμογή του Πρωτοκόλλου Επανεισδοχής Ελλάδας - Τουρκίας. Η θετική ανταπόκριση των τουρκικών αρχών στα αιτήματα αυτά είναι μικρή, ενώ από τη διαδικασία επανεισδοχής μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχουν οι Ιρακινοί και οι Ιρανοί πολίτες. Μάλιστα, στις 17-10-2013 τρεις κρατούμενοι του Κέντρου βρισκόταν στην 4 η ημέρα απεργίας πείνας με αίτημα να μην επαναπροωθηθούν στην Τουρκία. 5
Τα μέλη της αποστολής διαπίστωσαν ότι σχετικό αίτημα επανεισδοχής προς την Τουρκία είχε υποβληθεί και για την περίπτωση ενός ανιθαγενούς αιτούντος ο οποίος κατά την πρώτη καταγραφή του από την Frontex εμφανιζόταν ως Ιρακινός πολίτης, ενώ η Κινητή Μονάδα Πρώτης Υποδοχής τον είχε καταγράψει στη συνέχεια, ορθώς, ως ανιθαγενή. Η αποστολή έκανε σχετική παρέμβαση για τον εν λόγω κρατούμενο, ζητώντας την ανάκληση του αιτήματος επανεισδοχής. 6