Γνωστική Ψυχολογία: Οι ανώτερες γνωστικές διεργασίες

Γνωστική Ψυχολογία: Οι ανώτερες γνωστικές διεργασίες

ΤΟΠΟΣ Επιστημονικές Εκδόσεις Επιμέλεια-Διόρθωση: Μαρία Αποστολοπούλου Εξώφυλλο: ΜΟΤΙΒΟ Α.Ε. 2014 Εκδόσεις Τόπος & Νίκος Μακρής, Μπετίνα Ντάβου, Θανάσης Πρωτόπαπας, Πέτρος Λ. Ρούσσος, Σπύρος Τάνταρος [Οι εκδόσεις Τόπος είναι εμπορικό σήμα της ΜΟΤΙΒΟ Α.Ε.] ISBN 978-960-499-103-7 Κεντρική διάθεση - Βιβλιοπωλείο: Πλαπούτα 2 & Καλλιδρομίου, 11473, Αθήνα Τηλ.: 210 8222835-856, 210 3221580 Fax: 210 8222684 Η πνευματική ιδιοκτησία αποκτάται χωρίς καμία διατύπωση και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απαγορευτικής των προσβολών της. Κατά το Ν. 2387/20 (όπως έχει τροποποιηθεί με το Ν. 2121/93 και ισχύει σήμερα) και κατά τη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με το Ν. 100/1975) απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αποθήκευση σε κάποιο σύστημα διάσωσης και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος έργου με οποιονδήποτε τρόπο ή μορφή, τμηματικά ή περιληπτικά, στο πρωτότυπο ή σε μετάφραση ή άλλη διασκευή, χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη. www.toposbooks.gr

Συλλογικό έργο Επιμέλεια: Πέτρος Λ. Ρούσσος Γνωστική Ψυχολογία: Οι ανώτερες γνωστικές διεργασίες ΕΚ ΟΣΕΙΣ T O Π Ο Σ

πρόλογος περιεχόμενα κεφάλαιο 1 Γλώσσα κεφάλαιο 2 Λύση προβλημάτων κεφάλαιο 3 Συλλογιστική κεφάλαιο 4 Γνωστική ανάπτυξη κεφάλαιο 5 Νόηση και συγκινήσεις κεφάλαιο 6 Συνείδηση 7

Συντελεστές Νίκος Μακρής Αναπληρωτής Καθηγητής Γνωστικής Ψυχολογίας Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Μπετίνα Ντάβου Καθηγήτρια Γνωστικής Ψυχολογίας της Επικοινωνίας Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Θανάσης Πρωτόπαπας Αναπληρωτής Καθηγητής Γνωσιακής Επιστήμης Τμήμα Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Πέτρος Λ. Ρούσσος Επίκουρος Καθηγητής Γνωστικής Ψυχολογίας Τμήμα Ψυχολογίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Σπύρος Τάνταρος Αναπληρωτής Καθηγητής Ψυχολογίας της Ανάπτυξης Τμήμα Ψυχολογίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Πρόλογος του επιμελητή Στον πρόλογο του βιβλίου «Γνωστική Ψυχολογία: Οι βασικές γνωστικές διεργασίες» (Ρούσσος, 2011) ανέφερα πως επιδίωξή μου ήταν να ακολουθήσει σε σύντομο χρόνο και η έκδοση του δεύτερου τόμου, ο οποίος θα κάλυπτε τις ανώτερες γνωστικές διεργασίες. Εξέφραζα επίσης την ελπίδα να πρόκειται για ένα συλλογικό και όχι ατομικό έργο. Η έκδοση αυτή, το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας, μπορεί να μην έρχεται τόσο σύντομα όσο θα θέλαμε, αλλά τουλάχιστον ικανοποιεί τη βαθιά επιθυμία που είχα να συνεργαστώ για τη δημιουργία του με τέσσερις εξαιρετικούς συναδέλφους και πολύ καλούς φίλους. Οι Νίκος Μακρής, Μπετίνα Ντάβου, Θανάσης Πρωτόπαπας και Σπύρος Τάνταρος αποδέχθηκαν με συγκινητική προθυμία την πρόσκλησή μου να συμβάλουν με κεφάλαιά τους και την παράκλησή μου να ακολουθήσουν κατά το δυνατόν τη λογική πάνω στην οποία είχε κινηθεί ο πρώτος τόμος. Ο παρών τόμος, δομημένος σε έξι κεφάλαια, αναφέρεται στις ανώτερες γνωστικές διεργασίες (της γλώσσας και της σκέψης κυρίως) καθώς και σε τρία θέματα που αποτελούν πεδία διεπιστημονικής μελέτης και έρευνας (γνωστική ανάπτυξη, νόηση και συγκίνηση, συνείδηση). Προφανώς, ως επιμελητής του φέρω ακέραια την ευθύνη για την επιλογή των θεμάτων όπως και των παραλείψεων που έγιναν. Ο Θανάσης Πρωτόπαπας ανέλαβε το δυσκολότερο ίσως έργο: να παρουσιάσει σε ένα μόλις κεφάλαιο τις γνωστικές διεργασίες που σχετίζονται με τη γλώσσα. Ο αναγνώστης που έχει την ελάχιστη εξοικείωση με το πλήθος των περιοχών που καλύπτει η μελέτη της γλώσσας μπορεί να κατανοήσει τη δυσκολία του εγχειρήματος. Το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου είναι δομημένο γύρω από την αντίληψη και την παραγωγή του προφορικού και του γραπτού λόγου, ξεκινάει με μια εισαγωγή στη δομή της γλώσσας, ενώ διατρέχεται από συνεχείς αναφορές στα ποικίλα μεθοδολογικά ζητήματα στη μελέτη της γλώσσας. Ο υπογραφόμενος είναι ο συγγραφέας του δεύτερου κεφαλαίου, το οποίο καλύπτει τη γνωστική διεργασία της επίλυσης προβλημάτων, όπως και του τρίτου, το οποίο είναι αφιερωμένο στη συλλογιστική. Στο πρώτο από τα δύο κεφάλαια η προσέγγιση είναι ιστορική μάλλον -παρουσιάζονται οι κλασσικές θεωρίες στη μελέτη της επίλυσης προβλημάτων-, ενώ στο δεύτερο θεματική: έμφαση δόθηκε στην παραγωγική και την επαγωγική συλλογιστική. 11

Στο τέταρτο κεφάλαιο ο Σπύρος Τάνταρος περιγράφει και σχολιάζει κριτικά τις σημαντικότερες θεωρίες γνωστικής ανάπτυξης. Μια διαπίστωσή μου, την οποία είμαι σίγουρος πως και ο Τάνταρος συμμερίζεται (αν και δεν έχει εκείνος την ευθύνη), είναι ότι σε μία επόμενη έκδοση του βιβλίου θα πρέπει να συμπεριληφθεί ένα δεύτερο κεφάλαιο γύρω από την ανάπτυξη των επιμέρους γνωστικών λειτουργιών. Στο πέμπτο κεφάλαιο του βιβλίου η Μπετίνα Ντάβου παρουσιάζει τα σημαντικότερα ζητήματα που σχετίζονται με τη μελέτη της συγκίνησης. Η συγκίνηση αποτελεί πλέον αντικείμενο διεπιστημονικής μελέτης και δεν θα μπορούσε να λείπει από ένα σύγχρονο εγχειρίδιο γνωστικής ψυχολογίας. Μετά από μια ιστορική αναδρομή στην ψυχολογική μελέτη της συγκίνησης, το κεφάλαιο εστιάζει στη γνωστική προσέγγισή της, την οποία η Ντάβου κατέχει καλύτερα ίσως από οποιονδήποτε άλλον/η συνάδελφο στη μικρή μας κοινότητα στην Ελλάδα. Το έκτο κεφάλαιο αποτελεί μια εισαγωγή στην ψυχολογική έρευνα για τη μελέτη της συνείδησης και πρέπει να προκάλεσε μεγάλη δυσκολία στον Νίκο Μακρή, ο οποίος κλήθηκε να συμπυκνώσει σε ένα κεφάλαιο τα σημαντικότερα σημεία της δουλειάς που πριν από έναν χρόνο μας παρουσίασε σε ένα ολόκληρο βιβλίο (Μακρής, 2013). Η αναφορά στη συνείδηση ίσως να ξένιζε παλαιότερα τον αναγνώστη ενός εγχειριδίου γνωστικής ψυχολογίας, αλλά για τη σύγχρονη γνωσιακή επιστήμη αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα αντικείμενα μελέτης. Στο κεφάλαιο περιγράφονται μοντέλα και θεωρίες για τη λειτουργία και τον χαρακτήρα της συνείδησης, οι οποίες διατυπώθηκαν στο πεδίο της γνωστικής ψυχολογίας. Ο τόμος αυτός στήθηκε από τους ίδιους ακριβώς ανθρώπους του ΤΟΠΟΥ που βρίσκονταν πίσω και από τον προηγούμενο. Θα ήθελα λοιπόν και πάλι να ευχαριστήσω τη Μαρία Αποστολοπούλου, τη Σεβαστή Μπούμπαλου και τον Κώστα Πιπιλιό για την εξαιρετική τους δουλειά, τη συνεργασία τους, και -κυρίως- την αγάπη με την οποία προσέγγισαν και αυτό το βιβλίο. Ευχαριστώ από καρδιάς τον συνάδελφο και φίλο μου Γιώργο Στείρη, ο οποίος για μια ακόμη φορά με βοήθησε σημαντικά με τις συμβουλές του και την απόδοση των φιλοσοφικών όρων που αναφέρονται στο τρίτο κεφάλαιο. Ευχαριστώ τέλος τους συντελεστές του βιβλίου για την προθυμία με την οποία ανταποκρίθηκαν στο αίτημά μου, την τιμή που μου έκαναν με το να μου εμπιστευθούν τα κείμενά τους και τη συνεργασία μας των τελευταίων μηνών. Ελπίζω οι αναγνώστες του να το χαρείτε όσο όλοι εμείς απολαύσαμε τη δημιουργία του! Πέτρος Λ. Ρούσσος Αθήνα, 2014 12