ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑδυαδικό 2εξεταστική περίοδος από 20/12/15 έως 05/01/16 γ ρ α π τ ή ε ξ έ τ α σ η σ τ ο μ ά θ η μ α Α Ρ Χ Α Ι Α Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Α Κ Α Τ Ε Υ Θ Υ Ν Σ Η Σ Γ Λ Υ Κ Ε Ι Ο Υ ( Δ ι δ α γ μ έ ν ο κ ε ί μ ε ν ο ) Τάξη: Γ Λυκείου Τμήμα: Βαθμός: Ονοματεπώνυμο: Καθηγητής: Κείμενο από το πρωτότυπο: Πλάτωνος πολιτεία(519β-d) (519D-520Α) Τί δέ; Τόδε οὐκ εἰκός, ἦν δ ἐγώ, καὶ ἀνάγκη ἐκ τῶν προειρημένων, μήτε τοὺς ἀπαιδεύτους καὶ ἀληθείας ἀπείρους ἱκανῶς ἄν ποτε πόλιν ἐπιτροπεῦσαι, μήτε τοὺς ἐν παιδείᾳ ἐωμένους διατρίβειν διὰ τέλους, τοὺς μὲν ὅτι σκοπὸν ἐν τῷ βίῳ οὐκ ἔχουσιν ἕνα, οὗ στοχαζομένους δεῖ ἅπαντα πράττειν ἃ ἂν πράττωσιν ἰδίᾳ τε καὶ δημοσίᾳ, τοὺς δὲ ὅτι ἑκόντες εἶναι οὐ πράξουσιν, ἡγούμενοι ἐν μακάρων νήσοις ζῶντες ἔτι ἀπῳκίσθαι; Ἀληθῆ, ἔφη. Ἡμέτερον δὴ ἔργον, ἦν δ ἐγώ, τῶν οἰκιστῶν τάς τε βελτίστας φύσεις ἀναγκάσαι ἀφικέσθαι πρὸς τὸ μάθημα ὃ ἐν τῷ πρόσθεν ἔφαμεν εἶναι μέγιστον, ἰδεῖν τε τὸ ἀγαθὸν καὶ ἀναβῆναι ἐκείνην τὴν ἀνάβασιν, καὶ ἐπειδὰν ἀναβάντες ἱκανῶς ἴδωσι, μὴ ἐπιτρέπειν αὐτοῖς ὃ νῦν ἐπιτρέπεται. Τὸ ποῖον δή; Τὸ αὐτοῦ, ἦν δ ἐγώ, καταμένειν καὶ μὴ ἐθέλειν πάλιν καταβαίνειν παρ ἐκείνους τοὺς δεσμώτας μηδὲ μετέχειν τῶν παρ ἐκείνοις πόνων τε καὶ τιμῶν, εἴτε φαυλότεραι εἴτε σπουδαιότεραι. Ἔπειτ, ἔφη, ἀδικήσομεν αὐτούς, καὶ ποιήσομεν χεῖρον ζῆν, δυνατὸν αὐτοῖς ὂν ἄμεινον; Ἐπελάθου, ἦν δ ἐγώ, πάλιν, ὦ φίλε, ὅτι νόμῳ οὐ τοῦτο μέλει, ὅπως ἕν τι γένος ἐν πόλει διαφερόντως εὖ πράξει, ἀλλ ἐν ὅλῃ τῇ πόλει τοῦτο μηχανᾶται ἐγγενέσθαι, συναρμόττων τοὺς πολίτας πειθοῖ τε καὶ ἀνάγκῃ, ποιῶν μεταδιδόναι ἀλλήλοις τῆς ὠφελίας ἣν ἂν ἕκαστοι τὸ κοινὸν δυνατοὶ ὦσιν ὠφελεῖν καὶ αὐτὸς ἐμποιῶν τοιούτους ἄνδρας ἐν τῆ πόλει, οὐχ ἵνα ἀφιῇ τρέπεσθαι ὅπῃ ἕκαστος βούλεται, ἀλλ ἵνα καταχρῆται αὐτὸς αὐτοῖς ἐπὶ τὸν σύνδεσμον τῆς πόλεως. Ἀληθῆ, ἔφη ἐπελαθόμην γάρ. Σκέψαι τοίνυν, εἶπον, ὦ Γλαύκων, ὅτι οὐδ ἀδικήσομεν τοὺς παρ ἡμῖν φιλοσόφους γιγνομένους, ἀλλὰ δίκαια πρὸς αὐτοὺς ἐροῦμεν, προσαναγκάζοντες τῶν ἄλλων ἐπιμελεῖσθαί τε καὶ φυλάττειν. Π Α Ρ Α Τ Η Ρ Η Σ Ε Ι Σ Α. Να μεταφράσετε το παρακάτω απόσπασμα: «Τὸ αὐτοῦ, ἦν δ ἐγώ, καταμένειν. ἐπιμελεῖσθαί τε καὶ φυλάττειν». μονάδες 10 Β1.Να προσδιορίσετε το περιεχόμενο των όρων φράσεων του κειμένου: ἐν παιδείᾳ, βελτίστας φύσεις, τὸ ἀγαθὸν, καταβαίνειν. μονάδες 10 Β2. Ο Γλαύκων υποβάλλει την ένσταση ότι, αν αναγκάσουν τους φιλοσόφους να επιστρέψουν στο σπήλαιο, θα τους αδικήσουν, αφού θα τους αναγκάσουν να ζουν χειρότερα, ενώ μπορούν να ζουν καλύτερα. α) Τι απαντά ο Σωκράτης στον Γλαύκωνα; Είναι, κατά τη γνώμη σας, πειστικό το επιχείρημά του; - 1 -
ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑδυαδικό 2εξεταστική περίοδος από 20/12/15 έως 05/01/16 μονάδες 10 Β3. Ποιες είναι οι σχέσεις μεταξύ των πολιτών και μεταξύ νόμου και πολιτών σύμφωνα με το κείμενο; Πώς θα χαρακτηρίζατε το πολίτευμα στο οποίο οι σχέσεις ορίζονται με τον τρόπο αυτό; μονάδες 10 Β4. Τι γνωρίζετε για την αγωγή των φυλάκων; μονάδες 10 Β5. επιεικής, πρόρρηση, ίχνος, ευεξία, βέβαιος, μείωση, τρόπαιο, αλησμόνητος, άπιστος, ανασκόπηση : με ποιες λέξεις του κειμένου έχουν ετυμολογική συγγένεια οι παραπάνω λέξεις της νέας ελληνικής (να γράψετε μία λέξη του κειμένου για καθεμιά). μονάδες 10 Τύχῃ ἀγαθῇ! - 2 -
2η εξεταστική περίοδος από 20/12/12 έως 05/01/16 Γ ρ α π τ ή ε ξ έ τ α σ η σ τ o μ ά θ η μ α Α Ρ Χ Α Ι Α Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Α Κ Α Τ Ε Υ Θ Υ Ν Σ Η Σ Γ Λ Υ Κ Ε Ι Ο Υ ( Α δ ί δ α κ τ ο κ ε ί μ ε ν ο ) Τάξη: Γ Λυκείου Τμήμα: Βαθμός: Ονοματεπώνυμο: Καθηγητές: Στοϊμένου Ειρήνη Κείμενο από το πρωτότυπο : Ισοκράτους, Περί του ζεύγους, 12-15 Ἡγοῦμαι δ αὐτόν παρ ὑμῶν δικαίως ἄν πλείστης συγγνώμης τυγχάνειν ὑπό γάρ τῶν τριάκοντ ἐκπεσόντες ταῖς αὐταῖς ἐκείνῳ συμφοραῖς χρήσασθε. Ἐξ ὧν ἐνθυμεῖσθαι χρή, πῶς ἕκαστος ὑμῶν διέκειτο καί τίνα γνώμην εἶχεν καί ποῖον κίνδυνον οὐκ ἄν ὑπέμεινεν ὥστε παύσασθαι μέν μετοικῶν, κατελθεῖν δ εἰς τήν πατρίδα, τιμωρήσασθαι δέ τούς ἐκβαλόντας. Ἐπί τίνα δ ἤ πόλιν ἤ φίλον ἤ ξένον οὐκ ἤλθετε δεησόμενοι συγκαταταγεῖν ὑμᾶς; Τίνος δ ἀπέσχεσθε πειρώμενοι κατελθεῖν; Οὐ καταλαβόντες τόν Πειραιᾶ καί τόν σῖτον τόν ἐν τῇ χώρᾳ διεφθείρετε καί τήν γῆν ἐτέμνετε καί τά προάστεια ἐνεπρήσατε καί τελευτῶντες τοῖς τείχεσιν προσεβάλετε; ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ἐκπίπτω: εξορίζομαι // μετοικῶ: μετακινούμαι σε άλλο μέρος, είμαι μετανάστης // συγκατάγω: βοηθώ στην επαναφορά κάποιου από την εξορία Π Α Ρ Α Τ Η Ρ Η Σ Ε Ι Σ Α. Να μεταφράσετε το κείμενο. μονάδες 20 Β1. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου. ἡγοῦμαι: ἐκπεσόντες: χρήσασθε: δεησόμενοι: διεφθείρετε: β ενικό οριστικής παρατατικού γ πληθυντικό ευκτικής παθητικού αορίστου απαρέμφατο μέλλοντα α πληθυντικό οριστικής υπερσυντελίκου β ενικό προστακτικής ενεστώτα β ενικό οριστικής παρατατικού γ ενικό οριστικής ενεστώτα απαρέμφατο παθητικού αορίστου γ πληθυντικό οριστικής μέλλοντα απαρέμφατο παρακειμένου - 3 - μονάδες 5
2η εξεταστική περίοδος από 20/12/12 έως 05/01/16 Β2. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου. πλείστης: ὥν: πατρίδα: πόλιν: τείχεσιν: τον ίδιο τύπο στους άλλους βαθμούς δοτική πληθυντικού αριθμού στο θηλυκό γένος δοτική πληθυντικού αριθμού δοτική ενικού αριθμού αιτιατική ενικού αριθμού μονάδες 5 Γ1. Να μετατρέψετε την ευθεία ερώτηση σε πλάγια, αφού εξαρτηθεί από το ρήμα ἠρώτησεν. Ἐπί τίνα δ ἤ πόλιν ἤ φίλον ἤ ξένον οὐκ ἤλθετε δεησόμενοι συγκαταταγεῖν ὑμᾶς; μονάδες 2 Γ2. Να αναγνωρίσετε συντακτικά τις λέξεις. αὐτόν, συγγνώμης, αὐταῖς, ἐκείνῳ, μετοικῶν, Πειραιᾶ μονάδες 3 Γ3. ἐκπεσόντες, δεησόμενοι: Να αναλύσετε τις μετοχές σε δευτερεύουσες προτάσεις. μονάδες 2 Γ4. Να αναγνωρίσετε το είδος των υπογραμμισμένων προτάσεων στο κείμενο και να δικαιολογήσετε την εκφορά τους. μονάδες 2 Γ5. Στην παρακάτω περίοδο να επισημάνετε το είδος της σύνταξης που υπάρχει και να αναλύσετε το ρηματικό επίθετο. Ἇρ οὗν, ὧ Εὐθύδημε, καί τἀγαθόν οὕτω ζητητέον ἐστί; μονάδες 1-4 -
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ (Διδαγμένο κείμενο) Π Α Ρ Α Τ Η Ρ Η Σ Ε Ι Σ Α. Το να μένουν συνεχώς εκεί, είπα εγώ, και [το] να μη θέλουν να κατεβαίνουν πάλι κοντά σ εκείνους τους δεσμώτες ούτε να συμμετέχουν στους κόπους και στις τιμές που υπάρχουν σ εκείνους, είτε [είναι] μικρότερης αξίας είτε μεγαλύτερης. Έπειτα, είπε, θα αδικήσουμε αυτούς και θα τους κάνουμε να ζουν χει-ρότερα, ενώ είναι δυνατόν αυτοί να ζουν καλύτερα; Ξέχασες πάλι, φίλε μου, είπα εγώ, ότι αυτό δεν τον ενδιαφέρει το νόμο, πώς δηλαδή μια κοινωνική ομάδα θα ευτυχήσει υπερβολικά σε μια πόλη, αλλά ζητεί να βρει τρόπο να γίνει αυτό σε όλη την πόλη, ενώνοντας αρμονικά τους πολίτες με την πειθώ και με τη βία κάνοντάς τους να μεταδίδει ο ένας στον άλλον την ωφέλεια που ο καθένας τους είναι σε θέση να προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο και ο ίδιος δημιουργώντας τέτοιους άνδρες στην πόλη, όχι για να τους αφήνει να τρέπονται όπου ο καθένας τους θέλει, αλλά για να τους χρησιμοποιεί ο ίδιος για τον ενωτικό δεσμό της πόλης. Αληθινά λες, είπε το ξέχασα πραγματικά. Σκέψου λοιπόν, Γλαύκων, είπα, ότι ούτε θα αδικήσουμε αυτούς που γίνονται φιλόσοφοι στην πόλη μας, αλλά θα πούμε προς αυτούς δίκαια πράγματα, αν τους αναγκάζουμε να φροντίζουν τους άλλους και να τους φυλάνε. Β1. ἐν παιδείᾳ Αρχικά η λέξη σημαίνει αυτό που πρέπει να μάθει το παιδί. Ήδη όμως από τον 5ον αι. ως όρος της παιδαγωγικής δηλώνει τη γενική καλλιέργεια, που είναι προνόμιο μόνο του ανθρώπου -γι αυτόν τον λόγο άλλωστε αποδίδεται στα λατινικά ως humanitas. Βάση της παιδείας είναι για τον Πλάτωνα η μουσική (λογοτεχνία, τραγούδι, καλλιέργεια της καλλιτεχνικής ευαισθησίας) και η γυμναστική (βλ. Πολιτεία 376e) παίδευση είναι η πορεία προς την παιδεία (Πλατ. Ὅροι 410: παίδευσις παιδείας παράδοσις). βελτίστας φύσεις Φύσις είναι αυτό που ο άνθρωπος δεν μπορεί να κατασκευάσει ο ίδιος, αλλά το βρίσκει να προϋπάρχει. Μπορεί βέβαια με την τέχνη να το συμπληρώσει, αλλά δεν είναι σε θέση να το αλλάξει ουσιωδώς. Φύσις επομένως, σε σχέση με τον άνθρωπο είναι τα χαρίσματα και τα ελαττώματα που έχει ως κτήμα του, τα οποία ωστόσο μπορούν να καλλιεργηθούν και να βελτιωθούν, χωρίς βέβαια να αλλάξουν. Για τον Πλάτωνα η φύση παίζει καθοριστικό ρόλο στην εκλογή του άριστου βίου. Στο κείμενο γίνεται λόγος για εξαιρετικές, προικισμένες φυσιογνωμίες, για χαρισματικούς ανθρώπους, τους οποίους η πολιτεία πρέπει να εντοπίσει, να αξιοποιήσει όλα τα έμφυτα προσόντα και χαρίσματά τους, παρέχοντας την κατάλληλη παιδεία, και να θέσει αυτές τις προσωπικότητες στην υπηρεσία της κοινωνίας, να τους κάνει δηλα-δή φύλακες - άρχοντες. τὸ ἀγαθόν Κατά τον Πλάτωνα, η ύψιστη γνώση, το μέγιστον μάθημα είναι η θέ-αση του ἀγαθοῦ. Ο Πλάτων δε δίνει μια σαφή ερμηνεία για αυτόν τον όρο που είναι από τους βασικότερους στο φιλοσοφικό του σύστημα παρά αρκεί-ται σε ορισμένους υπαινιγμούς. Αγαθόν πάντως είναι: το εἶναι και ό,τι διατηρεί το εἶναι, η τάξη, ο κόσμος και η ενότητα που διαπερνά και συνέχει την πολλαπλότητα, - 1-
ό,τι παρέχει την αλήθεια και την επιστήμη (Πολιτεία 509a). Η έκφραση αὐτὸ τὸ ἀγαθόν φαίνεται να δηλώνει την ύψιστη αρχή και την πηγή του όντος και της γνώσης. Βλ. Πολιτεία 508e: «Τοῦτο τοίνυν τὸ τὴν ἀλήθειαν παρέχον τοῖς γιγνωσκομένοις καὶ τῷ γιγνώ-σκοντι τὴν δύναμιν ἀποδιδὸν τὴν τοῦ ἀγαθοῦ ἰδέαν φάθι εἶναι». Πάντως ήδη στην αρχαιότητα το Πλάτωνος ἀγαθόν ήταν παροι- μιακή έκφραση για κάτι το ασαφές και σκοτεινό. Πρβλ. Ἄμφις (στον Διογ. Λαέρτιο ΙΙΙ 27). «ἧττον οἶδα τοῦτ ἐγώ, ὦ δέσποτ, ἢ τὸ Πλάτωνος ἀγαθόν». (Μιλά προφανώς κάποιος δούλος και λέγει στον κύριό του: αυτό το πράγμα το γνωρίζω λιγότερο από ό,τι γνωρίζω το Αγαθόν του Πλάτωνα, δηλαδή το σκοτεινό αυτό φιλοσόφημα). Ο Πλάτων για να χαρακτηρίσει το ἀγαθόν, την πορεία προς αυτό και την προσέγγισή του χρησιμοποιεί τους όρους: μέγιστον μάθημα, ἀναβῆναι, ἀνάβασιν, ἀναβάντες, ἴδωσι, ἀφικέσθαι, ἰδεῖν. Οι λέξεις αυτές αποκαλύπτουν τα εξής για τη φύση του Aγαθού: Το Aγαθό είναι η μεγαλύτερη αξία, το μέγιστον μάθημα, το οποίο πρέπει να διδαχθούν οι άνθρωποι και κυρίως όσοι θέλουν να κυβερ-νήσουν μια πολιτεία. Ο άνθρωπος μπορεί να προσεγγίσει το Aγαθό, να φτάσει στη θέασή του αυτό δηλώνουν οι λέξεις: ἴδωσι, ἰδεῖν. Η πορεία για την κατάκτησή του είναι δύσκολη και επίπονη, αυτό το συμπεραίνουμε από τη χρήση των λέξεων: ἀναβῆναι, ἀνάβασιν, ἀνα-βάντες. Είναι δυνατή η άφιξη στον κόσμο των Ιδεών: ἀφικέσθαι. Η Ιδέα του Αγαθού σχετίζεται με την έννοια του Θεού στο χριστιανισμό, χωρίς όμως να ταυτίζεται με αυτή. (A. E. Taylor, Πλάτων. Ο άνθρωπος και το έργο του). καταβαίνειν πρβλ. Πολιτ. 539e «μετὰ γὰρ τοῦτο καταβιβαστέοι ἔσονταί σοι εἰς τὸ σπήλαιον πάλιν ἐκεῖνο, καὶ ἀναγκαστέοι ἄρχειν». Οι φύλακες (στο συγκεκριμένο απόσπασμα περιγράφονται με τους όρους τοὺς ἐν παιδείᾳ / τάς τε βελτίστας φύσεις) λοιπόν αφού θα έχουν εκπαιδευτεί ορθά και θα έχουν φιλοσοφήσει, οφείλουν να κατεβούν στο σπήλαιο, δηλαδή στην πρακτική πολιτική, για να ωφελήσουν με τις γνώσεις τους και την αρετή τους την πόλη ολόκληρη. Ειδικότερα οι φύλακες θα πρέπει όταν φτάσουν στην ηλικία των 35 ετών να άρχουν στον πόλεμο και να αναλαμβάνουν αξιώματα που αρμόζουν σε νέους. Όταν γίνουν 50 ετών, τότε πια μπορούν να μοιράζουν το χρόνο τους ανάμεσα στη φιλοσοφία και στην άσκηση της εξουσίας. Όταν θα έχουν εκπαιδεύσει τους διαδόχους τους, θα είναι έτοι-μοι πια να φύγουν από τη ζωή και να κατοικήσουν στις νήσους των Μακάρων. Β2. Το θέμα της ενότητας είναι ο ηθικός εξαναγκασμός των φιλοσόφων από το νόμο για την ανάληψη πολιτικής εξουσίας οι φιλόσοφοι έχουν την ηθική υποχρέωση, εφόσον η πόλη τους έθρεψε και τους εκπαίδευσε σωστά, να κατεβούν ξανά στο σπήλαιο, με άλλα λόγια στον κόσμο της σκληρής κοινωνικής πραγματικότητας, και να βοηθήσουν τους δεσμώτες της απαιδευσίας και της άγνοιας. Δεν πρέπει να παραμένουν μόνιμα στην ευτυχία του θεωρητικού βίου, αλλά να αναγκάζονται να ασχολούνται με τα πρακτικά προβλήματα του πολιτικού βίου. Η σύζευξη θεωρίας και πράξης που υποδεικνύει ο Πλάτων μας παραπέμπει στη σύζευξη λόγων και έργων, στον Πλάτωνα, όμως, ο θεωρητικός εξοπλι-σμός προηγείται, για να αξιοποιηθεί στο στίβο του πρακτικού πολιτικού βίου. - 2-
Ο Γλαύκων υποβάλλει την εξής ένσταση: αν αναγκάσουν τους φιλοσόφους να επιστρέψουν στο σπήλαιο, θα τους αδικήσουν, αφού θα τους αναγκάσουν να ζουν χειρότερα, ενώ μπορούν να ζήσουν καλύτερα. Η ένσταση που προβάλλει ο Γλαύκων φαίνεται δικαιολογημένη. Κι αυτό γιατί δεν είναι δίκαιο να περιορίζει κανείς τα δικαιώματα κάποιου, όπως των φιλοσόφων, και να αυξάνει συνεχώς τις υποχρεώσεις του, γιατί δεν του παρέχει κανένα κίνητρο και δεν είναι δυνατόν να καταδικάζεις κάποιον στην ολιγάρκεια και στη στέρηση, τη στιγμή που έχεις απ αυτόν πρόσθετες απαιτήσεις. Εξάλλου, βασική αρχή δικαίου σε κάθε ευνομούμενη πολιτεία αποτελεί το γεγονός ότι δεν μπορεί να θεσπίζεται νόμος που θα καταστήσει χειρότερη τη ζωή των πολιτών, γιατί κάτι τέτοιο θα νομιμοποιούσε την αδικία. Έτσι, ο Γλαύκων εκφράζει την άποψη ότι οι φύλακες είναι αδικημένοι και έμμεσα ζητά ίση μεταχείρισή τους με τους άλλους πολίτες. Ο Γλαύκων όμως βλέπει τους πολίτες ως μεμονωμένες προσωπικότητες ανεξάρτητες από το κοινωνικό σύνολο και το δίκαιο και το άδικο απόλυτα, ανεξάρτητα από οποιαδήποτε σκοπιμότητα. Ο Σωκράτης προσπαθεί να του αποδείξει ότι αυτό δε θα είναι αδικία, αλλά δίκαιη αξίωση, τονίζοντας ότι ο νόμος δεν ενδιαφέρεται μόνο για την ευημερία και την ευτυχία μιας κοινωνικής τάξης, αλλά επιδιώκει την ευημερία και την ευτυχία όλων γενικά των κοινωνικών ομάδων και των πολιτών. Βλ. 420 b «οὐ μὴν πρὸς τοῦτο βλέποντες τὴν πόλιν οἰκίζο-μεν, ὅπως ἕν τι ἡμῖν ἔθνος (κοινωνική ομάδα) ἔσται διαφερόντως εὔδαι-μον, ἀλλ ὅπως ὅτι μάλιστα ὅλη ἡ πόλις» (πρβλ. και 466a). Για να ενι-σχύσει αυτή τη θέση, αναφέρει και τους τρόπους με τους οποίους το πετυχαίνει αυτό ο νόμος: συγκροτεί τους πολίτες σε ένα αρμονικό σύνολο με την πειθώ και τον εξαναγκασμό κάνει τους πολίτες να συνεισφέρουν όλοι στο κοινό καλό δημιουργεί - διαμορφώνει ο ίδιος τους πολίτες με σκοπό να τους χρησιμοποιεί για τη συνοχή της πόλης, για να δένει μαζί σε μια ενότητα την πόλη. Και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι φιλόσοφοι δε θα αδικούνται, όταν εξαναγκάζονται να κυβερνούν και να αναλαμβάνουν την επίβλε-ψη και τη φρούρηση των πολιτών. Παρατηρούμε ότι ο Σωκράτης βλέπει το δίκαιο και το άδικο από τη σκοπιά του καλού του συνόλου. Αφαιρεί από τους φύλακες - φιλοσόφους την ευδαιμονία, αλλά υπεραμύνεται της ευτυχίας του συνόλου και του κοινού καλού. Θεωρεί ότι η άποψη του Γλαύκωνα σημαίνει μεροληπτική υπέρ αυτών αντιμετώπιση, γι αυτό επαναλαμβάνει τη στερεότυπη άποψη ότι αυτό που προέχει είναι το συμφέρον ολόκληρης της πόλης. Η άποψη του Σωκράτη για το ρόλο των φιλοσόφων - φυλάκων είναι θετική, γιατί καυτηριάζοντας την αδράνεια και την απροθυμία τους να μετέχουν στα κοινωνικά δρώμενα και να σταθούν αρωγοί των συμπο-λιτών τους, εκπέμπει ένα κοινωνικό και πολιτικό μήνυμα. Ωστόσο, το συμπέρασμα δεν είναι απόλυτα πειστικό, γιατί δεν απορρέει από λογική αναγκαιότητα, μιας και δεν μπορούμε να προβάλλουμε κάτι ως δί-καιο μόνο και μόνο επειδή αποβλέπει στο κοινό καλό, ενώ παράλληλα βλάπτει μια μερίδα πολιτών. Β3. Η ιδεώδης Πολιτεία αποτελεί ένα θεωρητικό οικοδόμημα, όπου δεσπό-ζουν οι έννοιες της δικαιοσύνης και της αρμονίας. Σε μια τέτοια πολι-τεία, ο νόμος αποβλέπει στο κοινό καλό, στην ευτυχία και την ευημερία του συνόλου των πολιτών και όχι στην ευδαιμονία και την ευπραγία μιας κοινωνικής ομάδας δεν κάνει διακρίσεις υπέρ μιας κοινωνικής ο-μάδας, αλλά ενδιαφέρεται για το σύνολο. Η φροντίδα αυτή για το σύνο-λο είναι θετική και αποτελεί - 1-
δημοκρατική λειτουργία. Στον Πρωταγόρα η αἰδώς και η δίκη φέρουν την πειθαρχία και την τάξη μέσα στην πολι-τεία και συνενώνουν τους πολίτες με δεσμούς φιλίας. Η ίδια περίπου θέση διατυπώνεται και σ αυτόν το διάλογο. Ο νόμος στο κείμενο προ-σωποποιείται (νόμῳ οὐ τοῦτο μέλει - μηχανᾶται - συναρμόττων - ποιῶν - ἐμποιῶν - οὐχ ἵνα ἀφιῇ - ἀλλ ἵνα καταχρῆται), αλλά φυσικά δεν παύει να είναι ανεπηρέαστος από προσωπικές συμπάθειες και αντιπάθει-ες. Δίνει την εντύπωση ενός προσώπου που με το κύρος και την ισχύ του γίνεται ο κύριος ρυθμιστής των λειτουργιών του κράτους και των ενεργειών των πολιτών είναι ο ιδεώδης κυβερνήτης για το καλό του συ-νόλου και διατηρεί το γνώρισμα της αμεροληψίας (δεν κάνει διακρίσεις υπέρ μιας κοινωνικής ομάδας). Ο νόμος εμφανίζεται ως κύριος ρυθμι-στής των λειτουργιών του κράτους και των ενεργειών των πολιτών. Συ-νενώνει τους πολίτες σε ένα αρμονικό σύνολο, χρησιμοποιώντας ως μέσα την πειθώ και τον εξαναγκασμό, τη βία (συναρμόττων τοὺς πολί-τας πειθοῖ τε καὶ ἀνάγκῃ). Ο άριστος νομοθέτης κατά τον Πλάτωνα (βλ. Νόμοι 722b) συνδυάζει την πειθώ με τη βία, η οποία αφορά τον ἄπειρον παιδείας ὄχλον. Είναι απαραίτητο τα δύο αυτά μέσα (πειθώ - βία) να συνδυάζονται, όπου ο λόγος και η παιδεία δεν επιδρά. Ο νόμος καθορίζει τις σχέσεις μεταξύ των πολιτών, αφού τους κάνει να μεταδίδουν ο ένας στον άλλο την ωφέλεια που μπορεί ο καθένας να συνεισφέρει στο κοινό καλό (ποιῶν μεταδιδόναι ἀλλήλοις τῆς ὠφελίας ὠφελεῖν). Το πνεύμα της αμοιβαιότητας και της μεταδοτικότητας μετα-ξύ των πολιτών προϋποθέτει τη σαφή γνώση των ορίων δράσης κάθε κοινωνικής ομάδας καθώς και τη συνεργατική αλληλέγγυα συμπεριφο-ρά μεταξύ των πολιτών. Ο νόμος αναπτύσσει σε όλους την κοινωνική συνείδηση, ώστε ο καθένας να προσφέρει αυτά που μπορεί για το κοι-νωνικό σύνολο. Η πόλη οικίζεται, επειδή κανείς δεν είναι αυτάρκης παρά πολλῶν ἐνδεής. Ο καταμερισμός της εργασίας προσπορίζει οικονομικά οφέλη σε όλους τους πολίτες. Για να λειτουργήσει σωστά η πολιτεία θα πρέπει κάθε πολίτης να γνωρίζει τον κοινωνικό και πο-λιτικό του ρόλο. Δεν πρέπει να έχει ατομοκεντρική συμπεριφορά, αλλά η παρουσία και δράση του πρέπει να έχει κοινωνικοκεντρικό χαρακτή-ρα. Δεν μπορεί να ενδιαφέρεται μόνο για το άτομό του, αλλά πρέπει να προσφέρει και στους άλλους. Ο νόμος καθορίζει και τις σχέσεις μεταξύ πολιτών και νόμου, αφού περιορίζει την ελεύθερη βούληση των πολιτών, καθορίζει τη δράση τους και τις ενέργειές τους, τους κατευθύνει σ ένα συγκεκριμένο στόχο, στη συνοχή και την ενότητα της πόλης (αὐτὸς ἐμποιῶν τοιούτους ἄνδρας ἐν τῇ πόλει, οὐχ ἵνα ἀφιῇ τρέπεσθαι ὅπῃ ἕκαστος βούλεται, ἀλλ ἵνα καταχρῆται αὐτὸς αὐτοῖς ἐπὶ τὸν σύνδεσμον τῆς πόλεως). Πρέπει να τονίσου-με ότι αυτού του είδους η παρέμβαση του νόμου δεν εξυπηρετεί τα συμ-φέροντα κάποιας κοινωνικής ομάδας αλλά του συνόλου των πολιτών. Τέλος, ο νόμος εξαναγκάζει τους φιλοσόφους να εγκαταλείψουν και να στερηθούν την ευδαιμονία τους (η διαβίωση των φυλάκων διέπεται από πειθαρχία και πνεύμα λιτότητας: δεν έχουν προσωπική περιουσία, με-γάλες και πολυτελείς κατοικίες, δε διαθέτουν οικογένεια, η εξουσία δεν είναι μέσο πλουτισμού) και να αναλάβουν ενεργό ρόλο στη διοίκηση και φύλαξη της πολιτείας. Η αναγκαστική επιβολή κανόνων, απαγορεύσεων και περιορισμών βρί-σκεται μέσα στη φύση των νόμων. Ωστόσο, η παρέμβαση των νόμων στις ελεύθερες επιλογές και ενέργειες των πολιτών και η στέρηση της ευδαιμονίας μιας ομάδας (φύλακες - φιλόσοφοι) αποτελεί αρνητικό στοιχείο, που αντιβαίνει τις δημοκρατικές αρχές. Όταν οι νόμοι δεν αφήνουν περιθώρια για ατομική ελευθερία και δράση, ελέγχουν ασφυκτικά και κατευθύνουν τις δραστηριότητες των - 2-
πολιτών και τους υπο-τάσσουν στην κρατική εξουσία, τότε διαμορφώνεται ένα καθεστώς παρεμβατισμού και αυταρχισμού. Ωστόσο, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τις αγαθές προθέσεις του Πλάτωνα, όταν περιέγραφε την ιδανική του Πολιτεία. Επειδή φοβόταν ότι ο πειθαναγκασμός θα οδηγούσε στον κα-ταναγκασμό, γι αυτό και τόνιζε την ανάγκη για παιδεία και πειθώ. Η βία εφαρμόζεται στον ἄπειρον παιδείας ὄχλον, αλλά αφορά και τους άρχοντες που είναι υποχρεωμένοι να διαβιούν με συγκεκριμένους κανό-νες προκειμένου να εκλείψει η διαφθορά από το δημόσιο βίο και ο νε-ποτισμός. Ο άριστος νομοθέτης κατά τον Πλάτωνα συνδυάζει την πειθώ με τη βία. Δεν είναι εύκολο να υποστηρίξουμε ότι πρέπει σε ένα κράτος να ασκείται βία. Μερικές φορές όμως ίσως τη θεωρήσουμε ανα-γκαία. Θεωρητικά οι άνθρωποι μέσα από την παιδεία πρέπει να συνειδητοποιούν τον κοινωνικό τους ρόλο και τον προορισμό τους. Η ενσυνείδητη υπακοή στους νόμους εξάλλου επιλύει πολλά προβλήματα οι πολίτες αλληλοβοηθούνται, συμπράττουν και προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο, την προκοπή του οποίου θέτουν πιο πάνω από τη δική τους ατομική προκοπή. Υπάρχουν όμως πάντοτε κάποιοι στους οποίους δεν επιδρά ο λόγος και η παιδεία κι αυτοί πρέπει να εξαναγκαστούν να τη-ρούν τους νόμους, αλλά και πάλι δύσκολο είναι να υποστηρίξουμε ότι πρέπει να ασκείται βία. Όσο όμως οι κοινωνίες διέρχονται κρίση ηθική, πολιτική και κοινωνική τόσο περισσότερο αναγκαία είναι η εφαρμογή βίας προκειμένου να διασφαλιστεί η τάξη μέσα σ αυτή. Β4. Σχολικό βιβλίο σελ.97-98 Η αγωγή των φυλάκων: «Το ενδιαφέρον του νομοθέτη.. τιμώνται ως ήρωες..» Β5. επιεικής = εἰκός πρόρρηση = προειρημένων ίχνος = ἱκανῶς ευεξία = ἔχουσιν βέβαιος = ἀναβῆναι μείωση = ἄμεινον τρόπαιο = ἐπιτρέπειν αλησμόνητος = Ἐπελάθου άπιστος = πειθοῖ ανασκόπηση = σκέψαι - 1-
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ (Αδίδακτο κείμενο) Π Α Ρ Α Τ Η Ρ Η Σ Ε Ι Σ Α. Νομίζω όμως ότι εκείνος δίκαια θα μπορούσε να τύχει εκ μέρους σας τη μεγαλύτερη συγνώμη γιατί και εσείς αφού εξοριστήκατε από τους Τριάκοντα, πέσατε στις ίδιες συμφορές με εκείνον. Εξαιτίας αυτών πρέπει να θυμάστε σε ποια ψυχική κατάσταση βρισκόταν ο καθένας σας και ποια γνώμη είχε και ποιον κίνδυνο δε θα αντιμετώπιζε, ώστε να παύσει να είναι μετανάστης, να επιστρέψει στην πατρίδα και να τιμωρήσει εκείνους που τον εξόρισαν. Προς ποιον ή πόλη ή φίλο ή ξένο δεν πήγατε, για να παρακαλέσετε να βοηθήσει στην επαναφορά σας; Από τι κρατήσατε τον εαυτό σας μακριά προσπαθώντας να επιστρέψετε; Δεν καταστρέφατε το σιτάρι στην ύπαιθρο, αφού καταλάβατε τον Πειραιά και δεν ερημώνατε την χώρα και δε βάλατε φωτιά στα προάστια και στο τέλος δεν επιτεθήκατε στα τείχη; Β1. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου. ἡγοῦμαι: ἐκπεσόντες: χρήσασθε: δεησόμενοι: διεφθείρετε: β ενικό οριστικής παρατατικού ἡγεῖ γ πληθυντικό ευκτικής παθητικού αορίστου ἡγηθεῖεν-ἠγηθείησαν απαρέμφατο μέλλοντα ἐκπεσεῖσθε α πληθυντικό οριστικής υπερσυντελίκου ἐξεπεπτωκεμεν β ενικό προστακτικής ενεστώτα χρῶ β ενικό οριστικής παρατατικού ἐχρῶ γ ενικό οριστικής ενεστώτα δεῖτε απαρέμφατο παθητικού αορίστου δεηθῆναι γ πληθυντικό οριστικής μέλλοντα διαφθεροῦσι απαρέμφατο παρακειμένου διεφθαρκέναι μονάδες 5 Β2. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου. πλείστης: ὥν: πατρίδα: τον ίδιο τύπο στους άλλους βαθμούς πολλῆς πλείονος δοτική πληθυντικού αριθμού στο θηλυκό γένος αἷστισι δοτική πληθυντικού αριθμού πατρίσι - 7 -
πόλιν: τείχεσιν: δοτική ενικού αριθμού πόλει αιτιατική ενικού αριθμού τεῖχος μονάδες 5 Γ1. Να μετατρέψετε την ευθεία ερώτηση σε πλάγια, αφού εξαρτηθεί από το ρήμα ἠρώτησεν. Ἠρώτησεν ἐπί τίνα δ ἤ πόλιν ἤ φίλον ἤ ξένον οὐκ ἔλθοιεν δεησόμενοι συγκαταταγεῖν αὐτούς; Γ2. Να αναγνωρίσετε συντακτικά τις λέξεις. αὐτόν, συγγνώμης, αὐταῖς, ἐκείνῳ, μετοικῶν, Πειραιᾶ μονάδες 2 αὐτόν: υποκείμενο ετεροπροσωπία στο τυγχάνειν συγγνώμης: αντικείμενο στο τυγχάνειν αὐταῖς: επιθετικός προσδιορισμός στο συμφοραῖς ἐκείνῳ: δοτική αντικειμενική στο αύταῖς μετοικῶν: κατηγορηματική μετοχή στο ἕκαστος (εννοείται) Πειραιᾶ: αντικείμενο στο καταλαβόντες μονάδες 3 Γ3. ἐκπεσόντες, δεησόμενοι: Να αναλυθούν οι μετοχές σε δευτερεύουσες προτάσεις. ἐκπεσόντες: ἐπεί ἐξεπέσετε δεησόμενοι: ἵνα δεηθεῖεν μονάδες 2 Γ4. Να αναγνωρίσετε το είδος των υπογραμμισμένων προτάσεων στο κείμενο και να δικαιολογήσετε την εκφορά τους. ποῖον κίνδυνον οὐκ ἄν ὑπέμεινεν: Είναι μια δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση μερικής άγνοιας. Εκφέρεται με δυνητική οριστική, γιατί δηλώνει το μη πραγματικό. ὥστε παύσασθαι μέν μετοικῶν: Είναι μια δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική πρόταση. Εκφέρεται με απαρέμφατο σε θέση ρήματος, γιατί δηλώνει σκοπό επιδιωκόμενο. μονάδες 2-8 -
Γ5. Στην παρακάτω περίοδο να επισημάνετε το είδος της σύνταξης που υπάρχει και να αναλύσετε το ρηματικό επίθετο. Η σύνταξη είναι απρόσωπη. Ἇρ οὗν, ὧ Εὐθύδημε, καί τἀγαθόν οὕτω δεῖ ζητεῖν; μονάδες 1-9 -