Η ΠΑΜΒΩΤΙΔΑ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ Σχολικό Έτος 2015-16
Πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Συνεργάστηκαν οι μαθητές των τμημάτων Γ2 και Γ4 Υπεύθυνη καθηγήτρια: Δημητριάδη Παναγιώτα Συνεργαζόμενοι καθηγητές: Κοσκινάς Αριστοτέλης, Χατζή Αθηνά
Η Παμβώτιδα των Ιωαννίνων Η Παμβώτιδα βρίσκεται στο ΒΔ τμήμα της Ελλάδας στο λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων. Η Παμβώτιδα είναι μια από τις αρχαιότερες λίμνες παγκοσμίως η δεύτερη παλαιότερη λίμνη της Ευρώπης μετά τη λίμνη της Οχρίδας,, ηλικίας περίπου 7 εκ. Ετών. Στις πηγές συναντάμε πρώτη φορά το όνομα της το 12ο αιώνα μ.χ από τον Ευστάθιο, στα σχόλια που έγραψε για την Οδύσσεια. Επίσης αναφέρεται ως λίμνη, με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, το Νησί και τη Χερσόνησο, χωρίς ωστόσο να προσδιορίζεται το όνομα της, στα «Κτίσματα», του Προκόπιου, ιστορικού του αυτοκράτορα Ιουστινιανού, το 527-528 μ.χ., όπου περιγράφεται η σημαντική στρατηγική θέση του λεκανοπεδίου, που οδήγησε στην ίδρυση του Φρουρίου των Ιωαννίνων αλλά και της ίδιας της πόλης.
ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Έχει μήκος 7,5 χιλ. Πλάτος 1-4,2 χιλ. Και επιφάνεια 22 τετρ.χιλ. Το μέσο βάθος είναι 4,5 μ. το μεγαλύτερο 8,5μ. και υψόμετρο στην επιφάνεια 470 μ. Η λεκάνη απορροής είναι 355 τετρ. Μ. και ο όγκος νερού 90 εκ. Κυβικά μέτρα
Περιβάλλεται από τα όρη Μιτσικέλι και των ανατολικών αντερεισμάτων του Τόμαρου και σχηματίζεται από τα ύδατα τριών κυρίως πηγών που αναβλύζουν στους πρόποδες του Μιτσικελίου. Η λεκάνη απορροής της λίμνης αναπτύσσεται πάνω σε καρστικόποιημένους ασβεστόλιθους. Στην επαφή των ανθρακικών σχηματισμών με τις τεταρτογενείς αποθέσεις της λεκάνης που είναι αδιαπέραστες από το νερό, εμφανίζονται μια σειρά πηγές κυρίως στα ανατολικά. (Ντραμπάτοβας, Σεντενίκου και Κρύας) Οι κυριότεροι χείμαροι που την τροφοδοτούν είναι τα ρέματα της Καστρίτσας, των Σερβιανών, της Βασιλικής, των Λογγάδων και της Λαγκάτσας.
Το Μιτσικέλι είναι ένα βουνό από ασβεστολιθικά καρστικά πετρώματα (όπου δηλαδή η διαβρωτική ενέργεια του νερού έχει σχηματίσει στο εσωτερικό του αρκετά κοιλώματα ή επιμήκεις αύλακες), με συνέπεια να υπάρχει άμεση επικοινωνία της λίμνης των Ιωαννίνων με τον υδροφόρο ορίζοντα του Μιτσικελιού. Αξίζει να αναφέρουμε ότι ανάλογα με τη στάθμη της λίμνης των Ιωαννίνων έχουμε διοχέτευση νερών προς τον υδροφόρο ορίζοντα του Μιτσικελιού ή και αντίστροφα. Δηλαδή οι φυσικού υδάτινοι πόροι του Μιτσικελιού λειτουργούν πότε σαν καταβόθρες και πότε σαν πηγές, οι οποίες καλούνται ΕΣΤΕΒΕΛΕΣ (φαινόμενα του ΕΣΤΕΒΕΛΙΣΜΟΥ).
Η λίμνη Παμβώτιδα αποτελεί υγρότοπο ιδιαίτερης σημασίας που ανήκει στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών NATURA 2000, λόγω των σημαντικών ενδιαιμάτων και των σπάνιων ειδών χλωρίδας και πανίδας. Η προστατευόμενη περιοχή της λίμνης Παμβώτιδας περιλαμβάνει 19 διακριτές ενότητες βλάστησης 115 είδη και υποείδη φυτών άμεσα συνδεδεμένη με το υγρό στοιχείο, ενώ περιμετρικά της λίμνης εκτιμάται ότι ξεπερνά τα 200 είδη και υποείδη φυτών.
ΧΛΩΡΙΔΑ Η λίμνη Παμβώτιδα ανήκει στις ευτροφικές λίμνες. Στην υδάτινη μάζα της λίμνης συναντάμε υδρόφυτα όπως η φακή του νερού (lemna spp) ο ποταμογείτονας, (potamogeton spp), τα νούφαρα (Nympbaea alba nupfar lutea )κ.λ.π
Είδη με περιορισμένη εξάπλωση στην Ελλάδα, όπως η φτέρη του νερού (Azolla fiticuoidas ) και το καλλίτριχο (Callitriche stagnalis).
Οι όχθες της λίμνης και οι ακτές του νησιού καλύπτονται από πυκνούς και εκτεταμένους καλαμώνες εντός των οποίων εντοπίζονται σημαντικά είδη όπως ο νερόκρινος (Iris pseudacorus) και η απειλούμενη (Cicnta virosa). Η παραλίμνια βλάστηση περιλαμβάνει υπολείμματα υδροχαρών δασών ιτιάς, λεύκας, και πλατάνου καθώς και περιορισμένα υγρά λειβάδια που πλημμυρίζουν περιοδικά κατά την χειμερινή περίοδο και αποτελούν σημαντικό χώρο φωλεοποίησης και αναζήτησης τροφής για πολλά είδη παρυδάτιων πουλιών.
Κυρίαρχο είδος είναι ο πλάτανος ( platanus orientalis) και τον συναντάμε κατά μήκος όλων των ρεμάτων και χειμάρρων της περιοχής σε θέσεις όπου το έδαφος τροφοδοτείται συνεχώς με φθονα θρεπτικά στοιχεία.
Στα νοτιοδυτικά τμήματα της λίμνης αναπτύσοναται συστάδες με ιτιές (Salix alba, Salix fragilis) και φτελιες (flumus campestris).
Από τα ενδημικά απειλούμενα σπάνια και προστατευόμενα είδη χλωρίδας στην ευρύτερη περιοχή φύεται σημαντικός αριθμός ενδημικών φυτών όπως τα δύο είδη σιλένης το μαρούβιο βελούτινο, τα δυο υποείδη του κεράστιου του βραγχυπετάλιου, η κενταύρια η σχιζοειδής, η βιόλα η ηπειρωτική, ασπερούλα η αρίστρατη, η φριτιλάρια η θεσσαλική, το τριφόλιο το παρνασσικό, η βερονίκη η γλαυκή, ο φλώμος ο επιξάνθιος κ.λ.π
ΠΑΝΙΔΑ Ασπόνδυλα: Στην ευρύτερη περιοχή της λίμνης Παμβώτιδας έχουν καταγραφεί 49 είδη χερσαίων ασπόνδυλων που κατατάσσονται ως εξής: 14 είδη λεπιδόπτερων. (euphyryas aurinia, papilio alexanor) 7 είδη κολεόπτερων (ελαφοκάνθαρος Lucanus cervus) 2 είδη ισόποδων 5 είδη οδοντογνάθων 21 είδη ορθόπτερων (chortippus lacustris)
ΙΧΘΥΟΠΑΝΙΔΑ Από τα 20 είδη ψαριών που ζουν σήμερα στα νερά της λίμνης Παμβώτιδας τα 7 προϋπήρχαν στη λίμνη ενώ 13 εισήχθησαν από τον άνθρωπο. Η τσίμα το μαρίτσι το γλανίδι είναι προστατευόμενα βάσει της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Η τσίμα, το μαρίτσι, το γλανίδι, ο λουρογοβιός το τυλινάρι και η ντάσκα θεωρούνται απειλούμενα στην ελληνική επικράτεια. Η τσίμα είναι ενδημικό είδος της λίμνης των Ιωαννίνων και βρίσκεται κοντά στο χείλος της εξαφάνισης.
ΟΡΘΟΠΑΝΙΔΑ Συνολικά στη λίμνη Παμβώτιδα και στην ευρύτερη περιοχή του λεκανοπεδίου των Ιωαννίνων συναντώνται 169 είδη πουλιών. Από αυτά τα 58 προστατεύονται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία. 39 συνολικά είδη είναι από τα απειλούμενα είδη της ελληνικής πανίδας. Στην λίμνη Παμβώτιδα και στην παρακείμενη πόλη των Ιωαννίνων δύο από τα δέκα είδη της χώρας μας που απειλούνται παγκοσμίως με εξαφάνιση (βαλτόπαπια, κιρκινέζι). Πουλιά που παραμένουν όλο το χρόνο στη λίμνη. Νανοβουτηχτάρι,σκουφοβουτηχτάρι ή νεροκοτσέλα,η νερόκοτα, η πρασινοκέφαλη πάπια, η φαλαρίδα, ο ασημόγλαρος κ.λ.π
Πουλιά που διαχειμάζουν ο κορμοράνος η λαγγόνα το κιρκίρι, ο καστανοκέφαλος γλάρος κ.λ.π
Πουλιά που χρησιμοποιούν τη λίμνη ως ενδιάμεσο σταθμό μετανάστευσης. Ο ήταυρος, ο μικροτσικνιάς, ο λευκοτσικνιάς ο αργυροτσικνιάς, ο πορφυροτσικνιάς, η χαλκόκοτα η βαρβάρα, η σαρσέλα, ο λιβαδοκιρκος, η νανοσκαλίδρα, ο ψευτομαχητής, ο δασοτρυγγας κ.λ.π
Πουλιά χερσαίων οικοσυστημάτων στην ευρύτερη περιοχή της λίμνης Παμβώτιδας. Ο χρυσαετός, ο πετρίτης, η γερακίνα, η πετροπέρδικα. Το κιρκινέζι (κατά την διάρκεια του καλοκαιριού και εδώ αναπαράγεται).
ΑΜΦΙΒΙΑ Στην περιοχή υπάρχουν 12 από τα 23 είδη αμφίβιων της Ελλάδας και η παρουσία τους είναι συνδεδεμένη με το νερό. Από αυτά σημαντικότερα είναι ο βαλκανικός νεροβάτραχος, ο ηπειρωτικός νεροβάτραχος, που προσφέρονται και ως τοπικό έδεσμα στην περιοχή,η σαλαμάνδρα, ο πρασινόφρυνος, ο χωματόφρυνος, ο δενδροβάτραχος, ο γραικοβάτραχος, ο λοφιοφόρος τρίτωνας
ΕΡΠΕΤΑ Η ερπετοπαγίδα της ευρύτερης περιοχής της λίμνης Παμβώτιδας περιλαμβάνει 25 από τα 61 είδη χερσαίων ερπετών της χώρας μας. Σ αυτά περιλαμβάνονται 2 είδη νεροχελώνας 2είδη χερσαίων χελωνών, 8 είδη σαυρών και 13 είδη φιδιών Σημαντικότερα είναι το λιμνόφιδο και η βαλτοχελώνα
ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ Στην Προστατευόμενη Περιοχή της λίμνης Παμβώτιδας υπάρχουν 28 είδη θηλαστικών. Αξίζει να αναφερθούν ο μικρόσωμος βουνομυωξός και η βίδρα που η παρουσία συνδέται άμεσα με τη λίμνη και απαιτεί ικανοποιητική κατάσταση των ενδιαιτημάτων της
ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η περιοχή της λίμνης Παμβώτιδας παρουσιάζει τοπία μοναδικής φυσικής ομορφιάς. Δύο στοιχεία χαρακτηρίζουν τη λίμνη Παμβώτιδα. Η χερσόνησος. Όπου είναι χτισμένο το κάστρο των Ιωαννίνων και το περίφημο νησί της ένα από τα ελάχιστα κατοικημένα νησιά λιμνών. Είναι επίσης το μοναδικό κατοικημένο νησί χωρίς όνομα και λέγεται απλά Νησί ή Νήσος.
Κάστρο Ιωαννίνων Το κάστρο των Ιωαννίνων αποτελεί το σημείο αναφοράς της πόλης και είναι απο τα πιο παλιά κάστρα που σώζονται σήμερα στην Ελλάδα. Χτίστηκε επι αυτοκρατορίας του Ιουστινιανού το 528μ.χ και τη σημερινή μορφή την έδωσε ο Αλή πασάς,το 1815 όταν και έγινε το διοικητικό κέντρο της Τουρκοκρατούμενης Ελλάδας. Μέσα στο κάστρο αναπτύχθηκαν τα Ελληνικά γράμματα αλλά και εκπαιδεύτηκαν και οι πρωταγωνιστές του 21 (Οδ. Ανδρούτσος, Καραισκάκης, Μ. Μπότσαρης, Αθ. Διάκος} στο στρατόπεδο γνωστό ως Σουφαρί Σαράϊ..
Στη δεξιά πλευρά,του κάστρου υψώνεται ένας πύργος που χτίστηκε επί τουρκοκρατίας για το Βενετσιάνικο ρολόϊ, το οποίο αχρήστευσαν οι Ιταλοί το 1917 και αντικαταστάθηκε πρόσφατα. Μέσα στο τείχος διαμορφώνονται η ΒΑ ακρόπολη και η ακρόπολη Ιτς Καλέ. Στη ΒΑ ακρόπολη ήταν χτισμένα τα ανάκτορα των βυζαντινών ηγεμόνων της πόλης. Στην κορυφή της δεσπόζει το τζαμί του Ασλάν πασά (1618). Η ακρόπολη του Ιτς Καλέ (σημαίνει εσωτερικό φρούριο ) βρίσκεται στη ΝΑ πλευρά του κάστρου.στο κέντρο της υπάρχει το Βυζαντινό Μουσείο, χτισμένο στη θέση που βρισκόταν τον 19ο αι. τα σεράγια του Αλή-πασά. Στα δεξιά συναντάμε τα Τούρκικα χαμάμ και αριστερά το Φετιχιέ τζαμί (1795) και τον τάφο του Αλή- πασά.είναι θαμμένο μόνο το ακέφαλο κορμί του και η γυναίκα του Εμινέ.
Νησί
Το νησί αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της μεσαιωνικής και της νεότερης ιστορίας των Ιωαννίνων. Πρόκειται για ένα γραφικότατο παραδοσιακό οικισμό με απλά παραδοσιακά σπίτια με πανέμορφους κήπους, με στενά πλακόστρωτα σοκάκια, καταστήματα με εκθέματα της γιαννιώτικης λαϊκής τέχνης και αργυροχρυσοχοϊας.
Εστιατόρια- μεζεδοπωλεία με την τοπική παραδοσιακή κουζίνα και την ιδιαίτερη γαστρονομία του Νησιού, αποτελούμενη από ποικιλία λιμναίων ψαριών, χελιών βατραχοπόδαρων.κ.λ.π.
Στο Νησί υπάρχουν φημισμένες Μονές που αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα αρχιτεκτονικής με μεγάλη ιστορική αξία και εξαιρετικά δείγματα αγιογραφιών που προστατεύονται θεσμικά ως κηρυγμένα μνημεία. Μονή Φιλανθρωπινών: Λειτούργησε σαν σχολή επί 476 έτη (1282-1758). Η αίθουσα παραδόσεων της σχολής είναι διακοσμημένη σαν είδος πινακοθήκης, με τοιχογραφίες που περιέχουν τις μορφές των Φιλανθρωπινών, των ηγουμένων και των Δ/ντων της σχολής
Μονή της Παναγίας της Ελεούσης, η επιλεγόμενη Γκουμάδων 15ος αι. Μονή του Αγίου Παντελεήμονος
Μονή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος Μονή Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου
Υπάρχει ακόμη το Μουσείο του Αλή πασά. Εκεί ήταν που διέφυγε ο Αλή πασάς με την Κυρά Βασιλική και λίγους στρατιώτες,όταν τον κυνηγούσε ο Χουρσίτ πασά για να τον τελειώσει.οι στρατιώτες του Χουρσίτ κατέβηκαν με καίκι στο νησί για να διαπραγματευτούν δήθεν με τον Αλή, αλλα τον πυροβόλησαν και τον σκότωσαν. Ο χώρος που σκοτώθηκε ο Αλή πασάς είναι σήμερα μουσείο και μπορείς να δείς τις τρύπες απο τις σφαίρες στο πάτωμα,προσωπικά αντικείμενα του Αλή, και τοπικες ενδυμασίες.
Στο Νησί διαμένουν περίπου 10 οικογένειες ψαράδων οι οποίες ζουν αποκλειστικά από το ψάρεμα και με τα αλιεύματά τους καλύπτουν ένα μέρος ζήτησης αλιευμάτων στην περιοχή. Κατά την τοπική παράδοση οι κάτοικοι αυτοί είναι απόγονοι αποίκων από τη Μάνη
Η λίμνη εξυπηρετεί διάφορες χρήσεις όπως άρδευση καλλιεργούμενων εκτάσεων, αλιεία, βόσκηση κτηνοτροφικών ζώων, τουρισμό, δραστηριότητες αθλητισμού και αναψυχής