ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2015

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2015 ΘΕΜΑ Α Α1. Η γ Α2. Η α Α3. Η β Α4. Η β Α5. Η δ ΘΕΜΑ Β Β1. 1 Β 2 Α 3 Α 4 Β 5 Β 6 Α 7 Α 8 Β Β2. Το γενετικό υλικό ενός ιού μπορεί να είναι είτε DNA είτε RNA και διαθέτει πληροφορίες για τη σύνθεση των πρωτεϊνών του περιβλήματος αλλά και για τη σύνθεση κάποιων ενζύμων απαραίτητων για τον πολλαπλασιασμό του. Β3. Σε αντίξοες συνθήκες, όπως σε ακραίες θερμοκρασίες ή υπό τη δράση ακτινοβολιών, πολλά βακτήρια μετατρέπονται σε ανθεκτικές μορφές, τα ενδοσπόρια. Τα ενδοσπόρια είναι αφυδατωμένα κύτταρα με ανθεκτικά τοιχώματα και χαμηλούς

μεταβολικούς ρυθμούς. Όταν οι συνθήκες του περιβάλλοντος ξαναγίνουν ευνοϊκές, τα ενδοσπόρια βλαστάνουν δίνοντας το καθένα ένα βακτήριο. Β4. Όταν οι συγκεντρώσεις των οξειδίων αυτών (δηλαδή των οξειδίων του αζώτου και του διοξειδίου του θείου) δεν είναι αυξημένες, το νιτρικό και το θειώδες οξύ που βρίσκονται διαλυμένα στο νερό της βροχής την καθιστούν ελαφρά όξινη, καθώς έχει τιμή γύρω στο 5,6 ph. Στις περιοχές όμως στις οποίες η ατμόσφαιρα έχει επιβαρυνθεί με μεγάλες συγκεντρώσεις των οξειδίων αυτών, είτε διότι γίνεται εντατική καύση υγρών καυσίμων είτε διότι οι ρύποι αυτοί έχουν μεταφερθεί με τον άνεμο, μεγαλώνει και η ποσότητα του νιτρικού και του θειώδους οξέος που βρίσκονται διαλυμένα στο νερό της βροχής. Έτσι όμως η βροχή γίνεται περισσότερο όξινη, καθώς η τιμή του ph της μπορεί να πέσει αρκετά κάτω από το 5. Εξαιτίας του φαινομένου της όξινης βροχής καταστρέφεται το φύλλωμα των δέντρων, ελαττώνεται η γονιμότητα του εδάφους, θανατώνονται οι φυτικοί και ζωικοί οργανισμοί των υδάτινων οικοσυστημάτων και τα οικοσυστήματα οδηγούνται σε ερημοποίηση. Το ίδιο όμως φαινόμενο προκαλεί καταστροφές και στα ιστορικά αρχιτεκτονικά μνημεία και στα έργα τέχνης που είναι κατασκευασμένα από μάρμαρο, γιατί τα οξέα που περιέχονται στη βροχή διαβρώνουν τις εξωτερικές επιφάνειές τους. Β5. Η Βιολογία, όπως και κάθε άλλη επιστήμη, βασίζεται πάνω σε μερικές θεμελιώδεις γενικεύσεις, πάνω δηλαδή σε μερικές αρχές που ισχύουν σε όλη την έκταση των αντικειμένων που μελετά. Τη μία από αυτές τις γενικεύσεις την έχουμε ήδη γνωρίσει στο εγχειρίδιο της Βιολογίας Β Λυκείου. Είναι η κυτταρική θεωρία, η οποία υποστηρίζει ότι τα έμβια όντα αποτελούνται από κύτταρα και από προϊόντα κυττάρων. Η άλλη γενίκευση είναι η θεωρία της εξέλιξης, η θεωρία δηλαδή που υποστηρίζει ότι όλα τα έμβια όντα είναι προϊόν εξέλιξης που υπέστησαν προγενέστεροι οργανισμοί. Χωρίς αυτή τη θεωρία η Βιολογία θα έμοιαζε περισσότερο με μία στείρα περιγραφή φυτικών και ζωικών οργανισμών από την οποία θα έλειπε ο μίτος που τους συνδέει μεταξύ τους. Χωρίς αυτή τη θεωρία, για να χρησιμοποιήσουμε και τα λόγια του Θεοδοσίου Ντομπζάνσκυ, ενός μεγάλου εξελικτικού του 20ου αιώνα, δε θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε πώς ένα άθροισμα από χημικά συστατικά και κύτταρα, όπως ο άνθρωπος έγινε ικανό: «να είναι ζωντανό, να αισθάνεται χαρά και πόνο, να ξεχωρίζει την ομορφιά από την ασχήμια και διακρίνει το καλό από το κακό». ΘΕΜΑ Γ Γ1. Το διάγραμμα 4 απεικονίζει τη συγκέντρωση των αντισωμάτων στον οργανισμό του ανθρώπου, μετά από μόλυνση που προκλήθηκε για δεύτερη φορά από τον ίδιον ιό (Δευτερογενής Ανοσοβιολογική Απόκριση). Αυτό φαίνεται από την άμεση έκκριση

μεγάλου αριθμού αντισωμάτων, λόγω των λεμφοκυττάρων μνήμης που είχαν δημιουργηθεί κατά την Πρωτογενή Ανοσοβιολογική Απόκριση (Π.Α.Α). Ο αρχικός αριθμός αντισωμάτων, φανερώνει την παρουσία αντισωμάτων πάνω στα Β- λεμφοκύτταρα μνήμης, που είχαν δημιουργηθεί στην Π.Α.Α. Η δευτερογενής ανοσοβιολογική απόκριση ενεργοποιείται κατά την επαφή του οργανισμού με το ίδιο αντιγόνο για δεύτερη (ή επόμενη) φορά. Στην περίπτωση αυτή ενεργοποιούνται τα κύτταρα μνήμης, ξεκινά αμέσως η έκκριση αντισωμάτων και έτσι δεν προλαβαίνουν να εμφανιστούν τα συμπτώματα της ασθένειας. Το άτομο δεν ασθενεί και πιθανότατα δεν αντιλαμβάνεται ότι μολύνθηκε. Γ2. Το διάγραμμα 3 απεικονίζει τη συγκέντρωση του αντιγόνου στον οργανισμό του ανθρώπου, τις ημέρες που ακολουθούν μετά τον εμβολιασμό από το συγκεκριμένο αντιγόνο. Ο λόγος είναι ότι, παρά την καθυστέρηση λίγων ημερών στην παραγωγή και έκκριση των αντισωμάτων στον Εμβολιασμό, το αντιγόνο δεν πολλαπλασιάζεται. Άρα πρόκειται για νεκρό ή εξασθενημένο μικρόβιο, ή τμήμα μικροβίου ή κάποια τοξίνη του μικροβίου που αδρανοποιήθηκε προηγουμένως με χημική κατεργασία η παθογόνος δράση της. Το εμβόλιο, όπως θα έκανε και ο ίδιος ο μικροοργανισμός, ενεργοποιεί τον ανοσοβιολογικό μηχανισμό, για να παράγει αντισώματα και κύτταρα μνήμης. Το άτομο που εμβολιάζεται δεν εμφανίζει συνήθως τα συμπτώματα της ασθένειας και φυσικά δεν τη μεταδίδει. Γ3. Το διάγραμμα 1 απεικονίζει τη συγκέντρωση των αντισωμάτων που παράγονται στον οργανισμό ενός ανθρώπου, τις ημέρες που ακολουθούν μετά τον πρώτο εμβολιασμό του, αφού το μειονέκτημα των Εμβολίων είναι η καθυστέρηση λίγων ημερών στην παραγωγή και έκκριση των αντισωμάτων, γεγονός που παρατηρείται στο Διάγραμμα 1. Τα αντισώματα μετά τον πρώτο εμβολιασμό καθυστερούν λίγες ημέρες στην παραγωγή τους (λόγω πραγματοποίησης των Σταδίων της Πρωτογενούς Ανοσοβιολογικής Απόκρισης), ενώ και ο αριθμός τους είναι σχετικά μικρός σε σχέση με τα Αντισώματα που παράγονται στη Δευτερογενή Ανοσοβιολογική Απόκριση, αφού τα Πλασματοκύτταρα που παράγονται στην τελευταία, είναι πολύ περισσότερα από ό,τι στην Π.Α.Α. Γ4. Η σωστή απάντηση είναι το διάγραμμα 2. Τα βοηθητικά Τ-λεμφοκύτταρα, στην περίπτωση κατά την οποία το αντιγόνο είναι ένα κύτταρο (καρκινικό κύτταρο, κύτταρο μεταμοσχευμένου ιστού ή κύτταρο μολυσμένο από ιό), βοηθούν τον πολλαπλασιασμό και την ενεργοποίηση μιας άλλης ειδικής κατηγορίας Τ- λεμφοκυττάρων, των κυτταροτοξικών Τ-λεμφοκυττάρων, τα οποία θα καταστρέψουν τα κύτταρα - στόχους. Έτσι, στην περίπτωση ενός ανθρώπου που μολύνθηκε από ένα βακτήριο τα κυτταροτοξικά Τ-λεμφοκύτταρα δεν θα ενεργοποιηθούν. Στο διάγραμμα 2 η ευθεία γραμμή που παρατηρείται σε όλη τη διάρκεια μετά την είσοδο του αντιγόνου υποδηλώνει ότι η μεταβλητή που απεικονίζεται δεν μεταβάλλεται.

Επομένως το διάγραμμα αυτό παριστάνει τη συγκέντωση των κυτταροτοξικών Τ- λεμφοκυττάρων στον οργανισμό ενός ανθρώπου που μολύνθηκε από ένα βακτήριο. Γ5. Οι πιθανοί λόγοι για τους οποίους ένας υγιής ενήλικος άνθρωπος που μολύνεται από ένα είδος παθογόνου βακτηρίου δεν εμφάνισε τα συμπτώματα της ασθένειας είναι: ο άνθρωπος να μολύνθηκε από το βακτήριο για δεύτερη ή επόμενη φορά. Στην περίπτωση αυτή ο οργανισμός του θα πραγματοποιήσει δευτερογενή ανοσοβιολογική απόκριση, οπότε δεν προλαβαίνουν να εμφανιστούν τα συμπτώματα της ασθένειας. Το άτομο δεν ασθενεί και πιθανότατα δεν αντιλαμβάνεται ότι μολύνθηκε. το παθογόνο βακτήριο να αποτελεί συστατικό εμβολίου. Το άτομο που εμβολιάζεται δεν εμφανίζει συνήθως τα συμπτώματα της ασθένειας και φυσικά δεν τη μεταδίδει. στο άτομο να έγινε αμέσως μετά τη μόλυνση χορήγηση ορού. Ο ορός περιέχει έτοιμα αντισώματα τα οποία έχουν παραχθεί σε κάποιο άλλο άτομο ή ζώο. Η δράση της παθητικής ανοσίας είναι άμεση αλλά η διάρκειά της είναι παροδική. Έτσι, τα έτοιμα αντισώματα του ορού θα αντιμετωπίσουν το παθογόνο βακτήριο και το άτομο δεν θα εμφανίσει τα συμπτώματα της ασθένειας. στο άτομο να έγινε αμέσως μετά τη μόλυνση χορήγηση αντιβιοτικού. Τα αντιβιοτικά είναι χημικές ουσίες με αντιμικροβιακή δράση που παράγονται από βακτήρια, μύκητες και φυτά. Έτσι, το αντιβιοτικό θα αντιμετωπίσει το παθογόνο βακτήριο και το άτομο δεν θα εμφανίσει τα συμπτώματα της ασθένειας. Στην συγκεκριμένη απάντηση έπρεπε να αναφερθούν τρεις από τις τέσσερις παραπάνω περιπτώσεις. ΘΕΜΑ Δ Δ1.. ΤΡΟΦΙΚΗ ΠΥΡΑΜΙΔΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 10.000 ΠΡΩΤΟΖΩΑ 10 ΓΕΡΑΚΙΑ 200 ΚΟΥΝΕΛΙΑ 1.000 ΔΕΝΤΡΑ Όπως βλέπουμε στα τρία πρώτα τροφικά επίπεδα δεν παρατηρείται παρασιτική τροφική σχέση και γι αυτό το σχήμα είναι πυραμιδοειδές. Αντίθετα, μεταξύ του 3 ου

και 4 ου Τροφικού επιπέδου παρατηρείται παρασιτική τροφική σχέση και γι αυτό το σχήμα της πυραμίδας στα δύο τελευταία τροφικά επίπεδα αντιστρέφεται. Οι τροφικές πυραμίδες πληθυσμού εμφανίζουν και αυτές πτωτική τάση από τροφικό επίπεδο σε τροφικό επίπεδο. Εδώ όμως παρατηρείται μία ενδιαφέρουσα εξαίρεση. Όταν σε ένα οικοσύστημα υπάρχουν παρασιτικές τροφικές σχέσεις, ο πληθυσμό των ανώτερων επιπέδων γίνεται ολοένα μεγαλύτερος από τον πληθυσμό των κατώτερων. Δ2. Έχει υπολογιστεί ότι μόνο το 10% περίπου της ενέργειας ενός τροφικού επιπέδου περνάει στο επόμενο, καθώς το 90% της ενέργειας χάνεται. Αυτό οφείλεται στο ότι: Ένα μέρος της χημικής ενέργειας μετατρέπεται με την κυτταρική αναπνοή σε μη αξιοποιήσιμες μορφές ενέργειας (π.χ. θερμότητα). Δεν τρώγονται όλοι οι οργανισμοί. Ορισμένοι οργανισμοί πεθαίνουν. Ένα μέρος της οργανικής ύλης αποβάλλεται με τα κόπρανα, τα οποία αποικοδομούνται. Σε γενικές γραμμές, η ίδια πτωτική τάση (της τάξης του 90%) που παρουσιάζεται στις τροφικές πυραμίδες ενέργειας εμφανίζεται και στις τροφικές πυραμίδες βιομάζας, καθώς, όταν μειώνεται η ενέργεια που προσλαμβάνει κάθε τροφικό επίπεδο από το προηγούμενό του, είναι λογικό να μειώνεται και η ποσότητα της οργανικής ύλης που μπορούν να συνθέσουν οι οργανισμοί του και συνεπώς μειώνεται η βιομάζα του. Αφού στο οικοσύστημα υπάρχουν 200 κουνέλια και η μέση βιομάζα ενός κουνελιού είναι 1 Kg, η συνολική βιομάζα του τροφικού επιπέδου των κουνελιών είναι 200 x 1 = 200 Kg. Επομένως, η τροφική πυραμίδα βιομάζας είναι η εξής: Τα 10 γεράκια έχουν βιομάζα 20 Kg To 1 γεράκι έχει βιομάζα x=; x= 2 Kg είναι η μέση βιομάζα του κάθε γερακιού Δ3. Εάν: Β1 = 400 Kg δέντρων, τότε: Τότε: Β2 = (10 / 100) Β1 Β2 = 40 Kg κουνελιών Β3 = (10 / 100) Β2 Β3 = 4 Kg γερακιών Οπότε: Τα Χ3 = 2 Kg βιομάζας γερακιού αντιστοιχούν σε 1 γεράκι

Τα Β3 = 4 Kg βιομάζας γερακιού αντιστοιχούν σε Ν4 = ; 2 Ν4 = 4 Ν4 = 2 γεράκια Δ4. Η καμπύλη Α δείχνει ότι ενώ τα ανοιχτόχρωμα κουνέλια στο έδαφος του πρώτου δασικού οικοσυστήματος που ήταν σκουρόχρωμο υπολείπονταν σε αριθμό σε σχέση με τα σκουρόχρωμα κουνέλια, ενώ αυτό άλλαξε, όταν αναγκάστηκαν, λόγω πυρκαγιάς, να μεταναστεύσουν σε ένα γειτονικό θαμνώδες οικοσύστημα, στο οποίο το έδαφος είναι πλέον ανοιχτόχρωμο. Η εξήγηση του φαινομένου βρίσκεται στη δράση της φυσικής επιλογής. Πριν από την αναγκαστική μετανάστευση το έδαφος του δασικού οικοσυστήματος είχε σκούρο χρώμα. Τα σκουρόχρωμα κουνέλια που ζούσαν και μετακινούνταν σε αυτό διακρίνονταν δυσκολότερα από τους θηρευτές τους, τα γεράκια. Για το λόγο αυτό επικράτησαν στους τοπικούς πληθυσμούς των κουνελιών, αφού είχαν μεγαλύτερες πιθανότητες επιβίωσης και μεταβίβασης του χαρακτηριστικού τους (σκούρο χρώμα σώματος) στις επόμενες γενιές από τα ανοιχτόχρωμα κουνέλια. Όταν τα κουνέλια μετανάστευσαν στο θαμνώδες οικοσύστημα εξαιτίας της πυρκαγιάς στο δασικό οικοσύστημα, η δράση της φυσικής επιλογής αντιστράφηκε. Το προσαρμοστικό πλεονέκτημα το είχαν πλέον τα ανοιχτόχρωμα κουνέλια, που ήταν περισσότερο δυσδιάκριτα στο έδαφος από τα σκουρόχρωμα. Έτσι βαθμιαία άρχισαν να επικρατούν αριθμητικά, καθώς επιβίωναν περισσότερο και μεταβίβαζαν με μεγαλύτερη συχνότητα το χρωματισμό τους στις επόμενες γενιές από τα σκουρόχρωμα κουνέλια. Πρέπει όμως στο σημείο αυτό να γίνει μία επισήμανση προκειμένου να αποφευχθούν πιθανές παρανοήσεις για το μηχανισμό με τον οποίο προχωρεί η εξέλιξη. Τα κουνέλια δεν ανταποκρίθηκαν στη μεταβολή του περιβάλλοντος (ανοιχτόχρωμο έδαφος, αντί του αρχικού σκουρόχρωμου) αναπτύσσοντας ένα γνώρισμα που δεν υπήρχε προηγουμένως (όπως θα μπορούσε να ισχυριστεί ένας οπαδός της θεωρίας του Λαμάρκ), καθώς η ανοιχτόχρωμη παραλλαγή τους προϋπήρχε της μετανάστευσής τους στο νέο περιβάλλον του θαμνώδους οικοσυστήματος. Απλώς η φυσική επιλογή έδρασε ευνοώντας από τα υπάρχοντα κληρονομήσιμα χαρακτηριστικά, εκείνο που προσέδιδε μεγαλύτερες πιθανότητες επιβίωσης στο φορέα του (σκούρος χρωματισμός όταν το έδαφος ήταν σκουρόχρωμο και ανοιχτόχρωμος χρωματισμός όταν το έδαφος ήταν πλέον ανοιχτόχρωμο). Επιμέλεια Καθηγητών Φροντιστηρίων Βακάλη