ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ, ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση και Βαλκανική Ασφάλεια Ακαδημαϊκό Έτος: 2016-17 [Ζ εξάμηνο Χειμερινό] Διδάσκοντες: Δημήτρης Καιρίδης (keridis@panteion.gr)- Μαριλένα Κοππά (mkoppa@otenet.gr) I. Περιγραφή του μαθήματος Το μάθημα εξετάζει το περιβάλλον ασφαλείας της σύγχρονης Βαλκανικής και τη θέση της περιοχής στην ευρύτερη ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική. Το μάθημα εκκινεί από την κριτική συζήτηση του αντι-βαλκανικού στερεότυπου και της νεότερης ιστορίας της Βαλκανικής, από τη διάλυση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και μετά. Ο στόχος είναι η εξοικείωση των φοιτητών/τριών με τα προβλήματα εθνο-δόμησης και συγκρότησης νεωτερικών εθνικών κρατών ως γενεσιουργού αιτίας της βίας και της αστάθειας που ταλαιπωρεί την περιοχή. Για το σκοπό αυτό παρουσιάζονται και αναλύονται δυο από τα πιο γνωστά προβλήματα ασφαλείας, το Γιουγκοσλαβικό και το Κυπριακό. Στο δεύτερο μέρος θα εξεταστεί η ευρωπαϊκή προοπτική των Βαλκανικών χωρών. Αφού μελετηθεί η πολιτική διεύρυνσης της ΕΕ, θα επιχειρηθεί μια εξέταση της ευρωπαϊκής πορείας τόσο των χωρών που ήδη έχουν ενταχθεί στην Ενωση (Σλοβενία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Κροατία), όσο και αυτών που είναι υποψήφιες ή εν δυνάμει υποψήφιες χώρες (Δυτικά Βαλκάνια και Τουρκία). Οι εσωτερικές εξελίξεις και δυναμικές θα μελετηθούν μαζί με τις διεργασίες στο εσωτερικό της ΕΕ και τη στάση των κρατών μελών μπροστά σε μια νέα ενδεχόμενη διεύρυνση. Σύντομη αναφορά θα γίνει και στην Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας. ΙΙ. Υποχρεώσεις
Πέρα από την τακτική παρακολούθηση του μαθήματος, ο τελικός βαθμός διαμορφώνεται από την γραπτή εξέταση στο τέλος του εξαμήνου. Προαιρετικά, μπορεί να υποβληθεί και μία εργασία από κάθε φοιτητή/τρια έκτασης 5.000 λέξεων μαζί με τη βιβλιογραφία και τις υποσημειώσεις, με θέμα που θα έχει συμφωνηθεί με τον διδάσκοντα και η οποία θα αποτελεί το 25% του βαθμού. III. Εγχειρίδια/Ύλη Το βασικό εγχειρίδιο για το πρώτο μέρος του μαθήματος (Δημήτρης Καιρίδης) είναι το βιβλίο του Δημήτρη Καιρίδη με τίτλο Εθνικισμός, Εθνοτικές Συγκρούσεις και Διεθνείς Σχέσεις στα Βαλκάνια: Θεωρία και Πράξη, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ι. Σιδέρης, και, συμπληρωματικά η συλλογή των Γιάννη Αρμακόλα και Θάνου Ντόκου Από τα Βαλκάνια στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, επίσης από τις εκδόσεις Ι. Σιδέρης. Χρήσιμα, επίσης, είναι τα βιβλία: α) Mazower Mark, Τα Βαλκάνια, Αθήνα, Εκδόσεις Πατάκη, 2002, το οποίο αποτελεί μια σύντομη ιστορική επισκόπηση της βαλκανικής ιστορίας και των βασικών αξόνων της, β) Ντόκος Θάνος & Φίλιππος Πιέρρος, επιμ., Τα Βαλκάνια μετά τον πόλεμο του Κοσυφοπεδίου, Αθήνα, Ι. Σιδέρης 2000, το οποίο παρουσιάζει τα ζητήματα ασφαλείας που απασχόλησαν με ένταση τα δυτικά Βαλκάνια κατά την κρίσιμη δεκαετία του 1990 και γ) Χάρης Μυλωνάς, Οικοδομώντας το Έθνος, Ομοεθνείς, Πρόσφυγες, Μειονότητες, Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο, 2016, το οποίο αποτελεί μια σημαντική επιστημονική συμβολή στη θεωρία και την πράξη του εθνικισμού με επίκεντρο τα Βαλκάνια. Επιπρόσθετα, στο keridis.blogspot.gr έχουν αναρτηθεί και μια σειρά άρθρων στα Αγγλικά που συνιστούν μια χρήσιμη βιβλιογραφία για όσους φοιτητές θέλουν να εμβαθύνουν και ταυτόχρονα αποτελούν την εξεταστέα ύλη για όλους τους αγγλόφωνους φοιτητές Erasmus. Για το δεύτερο μέρος του μαθήματος (Μαριλένα Κόππα) δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο εγχειρίδιο αλλά άρθρα στα αγγλικά που είναι αναρτημένα κάτωθι.
IV. Εξετάσεις Γραπτή εξέταση με ερωτήσεις ανάλυσης (essay questions), γνώσης και κρίσης, με περιορισμένη δυνατότητα επιλογής. V. Πρόγραμμα διαλέξεων Α μέρος (Δημήτρης Καιρίδης) 1η Εβδομάδα Εισαγωγή στις «σπουδές ασφαλείας»/στρατηγικές σπουδές Η βαλκανική ασφάλεια ως υποσύστημα της ευρωπαϊκής 1. Τι εννοούμε με τον όρο «ασφάλεια», «σπουδές ασφαλείας»/«στρατηγικές σπουδές»; 2. Πόσο αυτόνομη υπήρξε ιστορικά η «βαλκανική ασφάλεια» και πόσο επηρεάζεται από τους ευρύτερους ευρωπαϊκούς συσχετισμούς; Βιβλιογραφία 1. Buzan Barry & Lene Hansen, The Evolution of International Security Studies, Ch. 1, 2, 6 & 7, 2. Buzan Barry & Ole Waever, The Balkans and Turkey, Regions and Powers, The Structure of International Security, Ch. 12, 3. Καιρίδης Δημήτρης, Κεφ. 3. 2η Εβδομάδα Εισαγωγή στον εθνικισμό και στις εθνοτικές συγκρούσεις Το βαλκανικό πρόβλημα ασφάλειας ως πρόβλημα εθνοτικών συγκρούσεων 1. Τι είναι ο εθνικισμός και πόσο πρόσφατος είναι; 2. Ποιες είναι οι διαφορετικές προσεγγίσεις των εθνοτικών συγκρούσεων; Βιβλιογραφία 4. Καιρίδης Δημήτρης, Κεφ. 1 και 2.
3η Εβδομάδα Αποδομώντας το στερεότυπο του «βαλκανισμού» Ξαναδιαβάζοντας τη νεότερη βαλκανική ιστορία 1. Από τι αποτελείται το αντι-βαλκανικό στερεότυπο και τι εξυπηρετεί; 2. Πόσο βίαια υπήρξαν τα Βαλκάνια στη νεότερη εποχή; Βιβλιογραφία 1. Παπούλια Βασιλική, Από την Αυτοκρατορία στο Έθνος-Κράτος, 2. Stavrianos Lefteris S., The Balkans since 1453, 3. Deringil Selim, The Well-Protected Domains, 4. Mazower Mark, Τα Βαλκάνια, Καιρίδης Δημήτρης, Κεφ. 3. 4η Εβδομάδα Οι πόλεμοι για τη διαδοχή της Γιουγκοσλαβίας Η επιστροφή των Βαλκανίων και οι νέες διεθνοπολιτικές θεωρίες 1. Γιατί διαλύθηκε η Γιουγκοσλαβία; 2. Ποιος ο ρόλος του διεθνούς παράγοντα στη γιουγκοσλαβική τραγωδία; Βιβλιογραφία 1. Bideleux Robert & Ian Jeffries, The Balkans-A post-communist history, 2. Judt Tony, Η Ευρώπη μετά τον Πόλεμο, Κεφ. ΧΧ & ΧΧΙ, 3. Woodward Susan L., Balkan Tragedy, 4. Ramet Sabrina Petra, War in the Balkans, 5. Burg Steven L. &S Paul S. Shoup, The War in Bosnia, 6. Posen Barry R., The Security Dilemma and Ethnic Conflict, 7. Thomas Robert, The Politics of Serbia in the 1990s, 8. Vickers Miranda, Between Serb and Albanian-A History of Kosovo, 9. Vickers Miranda & James Pettifer, Albania-From Anarchy to a Balkan Identity, 10. Καιρίδης Δημήτρης, Κεφ. 4. 5η Εβδομάδα
Το Κυπριακό πρόβλημα και οι διάφορες όψεις του Το Κυπριακό ως μια «ιστορία χαμένων ευκαιριών» 1. Ποιοι παράγοντες δημιούργησαν το Κυπριακό πρόβλημα; 2. Ποια η σχέση του Κυπριακού με το «Ανατολικό Ζήτημα», την αποικιοκρατία, τον Ψυχρό Πόλεμο και τον εθνικισμό; 3. Γιατί το Κυπριακό δεν υπήρξε μια «ιστορία χαμένων ευκαιριών»; Βιβλιογραφία: 1. Χατζηβασιλείου Ευάνθης, Το Κυπριακό Ζήτημα, 1878-1960-Η συνταγματική πτυχή, 2. Τερλεξής Πανταζής, Διπλωματία και Πολιτική του Κυπριακού-Ανατομία ενός λάθους, 3. Παπαπολυβίου Πέτρος κ.α., επιμ., Το Κυπριακό και το Διεθνές Σύστημα, 1945-1974: Αναζητώντας θέση στον κόσμο, 4. Hannay David, Cyprus-The Search for a Solution, 5. Heraklides Alexis, The Cyprus Gordian Knot: An Intractable Ethnic Conflict 6. Πρωτόπαπας Βασίλης, Εκλογική ιστορία της Κύπρου, Πολιτευτές, κόμματα και εκλογές στην Αγγλοκρατία 1878-1960, 7. Θρασυβούλου Μάριος, Ο Εθνικισμός των Ελληνοκυπρίων: Από την αποικιοκρατία στην Ανεξαρτησία, 8. Στεφανίδης Ιωάννης, Εν ονόματι του έθνους-πολιτική κουλτούρα, αλυτρωτισμός και αντιαμερικανισμός στη μεταπολεμική Ελλάδα, 1945-1967, 9. Καιρίδης Δημήτρης, Κεφ. 5. 6η Εβδομάδα Πόσο εθνοτικές είναι οι εθνοτικές συγκρούσεις; Ο εθνικισμός τότε και τώρα και η νέα Ευρώπη 10. Judt Tony, Η Ευρώπη μετά τον Πόλεμο, Κεφ. ΧΧII, 11. Gagnon V. P., Jr., Ethnic nationalism and International Conflict: The Case of Serbia, 12. Καιρίδης Δημήτρης, Συμπεράσματα.
Β Μέρος (Μαριλένα Κοππά) 7η Εβδομάδα Η πολιτική Διεύρυνσης της ΕΕ. Ιστορικό, κριτική. Τα κύματα διεύρυνσης. Το καλύτερο ως τώρα βιβλίο είναι των Avery/Cameron, Enlargement of the European Union, Bloomsbury T &T Clark, 1999. Δείτε επίσης και το Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 22ης Νοεμβρίου 2012 σχετικά με τη Διεύρυνση: πολιτικές, κριτήρια και στρατηγικά συμφέροντα της Ένωσης (2012/2025 INI) Εκθεση Μ.Ε.Κοππά. 8η Εβδομάδα Βουλγαρία και Ρουμανία: η δύσκολη ένταξη Θα στηριχτούμε κυρίως σε εκθέσεις προόδου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 9η Εβδομάδα Τουρκία και η ενταξιακή προοπτική. Υπάρχει ρεαλιστικό σενάριο; Akcapar Burak, Turkey's New European Era. Foreign Policy on the road to European membership, Rowman and Littlefield, 2007. "EU and Turkey: bridging the differences", Economic Development Foundation, 2011. Roubanis Ilia, Koppa Marilena, "Dark Knights in the Balkans: for how long will the EU remain the only 'game' in town", Hellenic Review, vol., 18, pp.87-115. 10η Εβδομάδα Δυτικά Βαλκάνια. Από τη Σύνοδο Κορυφής της Θεσσαλονίκης το 2003, έντεκα χρόνια μετά "The European Future of the western Balkans. Thessaloniki@10 (2003-2013)", Institute for Security Studies, Paris 2013. Σωτήρης Βαλντέν, "Τα Βαλκάνια και η Ευρώπη μετά τον πόλεμο του Κοσόβου", στο Τα Βαλκάνια μετά τον πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου, Ντόκος/Πιέρρος επιμ., εκδ., Σιδέρης, 2000. 11η Εβδομάδα Πέρα από τη Διεύρυνση: Η πολιτική Γειτονίας της ΕΕ. Που σταματάει η Ευρώπη;
"The limits of enlargement- lite: european and russian power in the troubled neighbourhood", Popescu/ Wilson, Policy Report, European Council on Foreign Relations, 2009 12η Εβδομάδα Συμπεράσματα. Οι προοπτικές Εργασίες 2ου μέρους: Στα πέντε τελευταία μαθήματα, θα αφιερώνεται τμήμα του μαθήματος για προφορικές εργασίες. Οι τρεις πρώτες θα έχουν τη μορφή debate. 1. Ενταξη Τουρκίας: υπέρ ή κατά; Θα γίνει με μορφή debate 2+2 φοιτητών 2. Διεύρυνση ή εμβάθυνση της ΕΕ; Μπορούν να γίνουν παράλληλα; (2+2) 3. Σερβία-Κόσοβο. Ναι ή όχι στην ανεξαρτησία; πόσο συνέβαλε η ευρωπαϊκή παρέμβαση στη λύση; (2+2) 4. To αλβανικό ζήτημα και η προοπτική διεύρυνσης (2) 5. Τα κριτήρια της Κοπεγχάγης. ισχύουν ακόμη; (2) Παρακαλούνται οι φοιτητές που ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν να στείλουν ένα e-mail στη διεύθυνση της Μαριλένας Κοππά, που αναγράφεται παραπάνω, δηλώνοντας το θέμα που τους ενδιαφέρει, ως τις αρχές Νοεμβρίου το αργότερο. For Erasmus Students: European Integration and Balkan Security (in English) Fall Semester Dimitris Keridis and Marilena Koppa keridis@panteion.gr/mkoppa@otenet.gr The course examines the Balkan security landscape and the position of the region within the broader European security architecture. The point of departure is a discussion of the anti-balkan stereotype and the dissolution of the Ottoman empire. The aim is to familiarize the students with the problems involved in nation and state-building and the violence produced by this process, with the help of two main case-studies: Yugoslavia and Cyprus. The second half of the course examines the European prospects of Balkan countries and Europe s policy of enlargement so far. A special emphasis will be given on the interaction of national with European politics. In addition to attending all lectures, students can submit a paper of up to 5,000 words for 50% of the final grade. A final written exam will take place at the end of the semester.
Topics: 1. Introduction to Security Studies and Balkan Security; 2. Introduction to Nationalism and Ethnic Conflict; 3. Re-reading Balkan history; 4. The wars of Yugoslav succession; 5. The Cyprus conflict; 6. How ethnic is ethnic conflict?; 7. The difficult enlargement: Bulgaria and Romania; 8. Turkey s European vocation; 9. The Western Balkans; 10. Beyond enlargement; 11. Conclusions and future perspectives. Bibliography All reading material is in English and posted on keridis.blogspot.gr. In addition, foreign students are advised to read the book: Δημήτρης Καιρίδης, Εθνικισμός, Εθνοτικές Συγκρούσεις και Διεθνείς Σχέσεις: Θεωρία και Πράξη στα Βαλκάνια, Αθήνα, Ι. Σιδέρης, 2015. IMPORTANT NOTE THE COURSE GRADE DEPENDS ON ONE FINAL EXAM AT THE END OF THE SEMESTER. YOU CAN HELP YOURSELF BY WRITING A 5,000-WORD PAPER WHICH CAN PROVIDE 25% OF YOUR FINAL GRADE, ON A TOPIC AGREED WITH THE TUTORS. THE DEADLINE FOR SUBMITTING THE PAPER IS THE DAY OF THE FINAL EXAM.