Εριέττα Σκυλλουριώτη Β1 Γενικά Αικατερίνη Κορνάρο-Η τελευταία Βασίλισσα της Κύπρου Η Αικατερίνη Κορνάρο ήταν Βενετή αριστοκράτισσα και καταγόταν από την μεγάλη οικογένεια των Κορνάρο. Γεννήθηκε το 1454 και πέθανε το 1510. 1 Η καταγωγή της από την πλευρά του πατέρα της (Μάρκου Κορνάρο), όπως προανέφερα, προερχόταν από τον πλούσιο και ευγενή οίκο των Κορνάρο, ενώ από την πλευρά της μητέρας της, η Αικατερίνη, ήταν δισέγγονη του Ιωάννη Κομνηνού που ήταν Αυτοκράτορας της Τραπεζούντας. Η μητέρα της, η Φιορένζα ήταν κόρη του Νικόλαο Κρίσπο, διοικητή του Δουκάτου της Νάξου και συζύγου της Βαλεντίνας (μητέρα της Φιορένζα), η οποία είχε πατέρα τον Αυτοκράτορα Ιωάννη της Τραπεζούντας. 2 Η Αικατερίνη υπήρξε η τελευταία Βασίλισσα της Κύπρου (1472-1489, εποχή Φραγκοκρατίας- Βενετοκρατίας). Το 1472 σε ηλικία 18 χρόνων παντρεύτηκε τον Βασιλιά της Κύπρου Ιάκωβο Β. Ο γάμος αυτός έγινε για πολιτικούς κυρίως λόγους, οι οποίοι εξυπηρετούσαν συμφέροντα της Βενετίας, η ανάλυση των οποίων φαίνεται στη συνέχεια. Ο γάμος τους διήρκησε μόλις ένα χρόνο, αφού το 1473 ο Ιάκωβος Β πέθανε και έτσι η Αικατερίνη ανέλαβε την διακυβέρνηση της Κύπρου παρόλο που όλες τις υποθέσεις είχαν στα χέρια τους οι Βενετοί εκπρόσωποι στην Κύπρο, οι οποίοι είχαν την Αικατερίνη σχεδόν αιχμάλωτη. Το 1489 την ανάγκασαν να παραιτηθεί και να παραχωρήσει την Κύπρο στη Βενετία. Στο μεταξύ, το 1473 γεννήθηκε ο γιος τους, Ιάκωβος Γ, κληρονόμος του θρόνου της Κύπρου, ο οποίος όμως πέθανε τον αμέσως επόμενο χρόνο. 3 Ο γάμος της με τον Ιάκωβο Β Ο Ιάκωβος Β ο οποίος εκείνη την περίοδο επιζητούσε τη φιλία και τη συμμαχία της Βενετίας με απώτερο σκοπό τη βοήθεια της για την αντιμετώπιση του Τουρκικού κινδύνου, ζήτησε τη συμβουλή της Βενετίας αλλά και την συμβολή της για την εκλογή συζύγου. Η Βενετία αρχικά του πρότεινε ως νύμφη την Ζωή (ή Σοφία), ο Πάπας Πίος Β πρότεινε την ανεψιά του, και αφού το ζήτημα περιπλέχθηκε, του προτάθηκε η Αικατερίνη της οποίας ο θείος της (Ανδρέας Κορνάρο) ήταν φίλος του Ιάκωβου. Μνηστευθήκαν τον Ιούλιο του 1468, ενώ τα επόμενα τρία χρόνια ο Ιάκωβος ζητούσε να παντρευτεί την κόρη του Θ. Παλαιολόγου, πράγμα που δεν έγινε. Το 1471 πείσθηκε να παντρευτεί την Κορνάρο. Το 1472 έγινε γάμος στη Λευκωσία αφού η Αικατερίνη υιοθετήθηκε από τη Δημοκρατία της Βενετίας, η οποία την έστειλε με μεγάλες τιμές και προίκα στην Κύπρο. Συγκεκριμένα η προίκα της ανερχόταν στις 100 χιλιάδες χρυσά δουκάτα. Την νεαρή Αικατερίνη συνόδευσαν στην Κύπρο συγγενείς της, των οικογενειών Κορνάρο, Κονταρίνι 1 (Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, 1987, σελ.224) 2 (Περιοδικό Χρονικό, 2010, σελ.17) 3 (Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, 1987, σελ. 224)
και Μπέμπο, οι οποίοι ανέλαβαν διάφορα σημαντικά αξιώματα στην Κύπρο. Το νησί ενισχύθηκε έντονα με το Βενετσιάνικο στοιχείο. 4 Για την επίτευξη του γάμου αυτού υπάρχει και ένας σχετικός θρύλος αρκετά διαδεδομένος. Ο θρύλος αυτός αναφέρει ότι, ο θείος της Κορνάρο σε μια συνάντηση του με το φίλο του Ιάκωβο, άφησε εσκεμμένα να του πέσει το πορτραίτο της ανεψιάς του, το οποίο είδε ο Ιάκωβος και εντυπωσιάστηκε. 5 Πιο κάτω παρατίθεται αυτούσιος ο θρύλος, όπως μας τον περιγράφει ο Γιβλέτ: «Η προσοχή του βασιλέως επί της μελλούσης συζύγου του προεκλήθη κατά τον εξής τρόπον: Ο τον Ιάκωβον άλλοτε πιθανώς βοηθήσας να δραπετεύση εις Αίγυπτον, [ ] Ο Ανδρέας ημέραν τινά ευρισκόμενος παρά τω βασιλει ανεδίφει δία των χειρών έγγραφα τινα, οπότ αίφνης εξέφυγε των χειρών του εικών τις, ήν έκυψε να λάβη. Ο βασιλεύς ζητήσας και ιδών την εικόνα, ήτις ήτο της θυγατρός του Μάρκου, προέβη αμέσως εις προτάσεις παρά τω Ανδρέα, όστις και υπεσχέθη, ότι θα εδώρει όσα είχε λαμβάνειν, εάν το συνοικέσιον τούτο ηυδοκίμει, εκτός 100 χιλιάδων δουκάτων, άτινα θα εδίδοντο ως προίξ, και της συμμαχίας της Ενετίας, ήτις τω ησφαλίζετο διά του γάμου τούτου.» 6 Ο θάνατος του Ιάκωβου Β Ένα χρόνο μετά τον γάμο τους, στις 27 Ιουνίου του 1473 ο Ιάκωβος καθώς βρισκόταν στην Αμμόχωστο, αρρώστησε βαριά. Επειδή προαισθανόταν ότι πλησίαζε ο θάνατός του, κάλεσε ορισμένους κόμητες, φρούραρχους και διοικητές της Κύπρου, και είπε σε αυτούς την διαθήκη του. Σε αυτήν άφηνε κληρονόμο του και βασίλισσα της Κύπρου την έγκυο γυναίκα του Α. Κορνάρο, καθώς και το παιδί του που επρόκειτο να γεννηθεί, ως τον «ρήγα» της νήσου. Επίσης έλεγε πως σε περίπτωση που οι πιο πάνω πέθαιναν, την εξουσία θα αναλάμβαναν τα νώθα παιδιά του Τζένιος, Τζίας και Καρλόττα. Αν ακόμη πέθαιναν και αυτοί, άφηνε την εξουσία στους Λουζινιανούς. Ο Ιάκωβος τελικά πέθανε λίγες μέρες αργότερα στις 5 Ιουλίου 1473, και τάφηκε στον Ι. Ναό Αγίου Νικολάου της Αμμοχώστου. 7 Ο Ιάκωβος ενώ έχαιρε άκρας υγείας, σε ηλικία 33 χρόνων πέθανε ξαφνικά μέσα σε μόνο λίγες μέρες. Για αυτό τον λόγο υπάρχουν πάρα πολλές υποψίες ότι ο θάνατος του, ήταν κάποιου είδους σκευωρία είτε της Καρλόττας, είτε της Βενετικής Δημοκρατίας για την οποία αυτά τα μικρά εγκλήματα ήταν πολύ ασήμαντα και κάτι το συνηθισμένο προκειμένου να εξυπηρετήσουν τα πολιτικά τους συμφέροντα. Αδυνατούμε όμως να τους επιρρίψουμε ευθύνες, διότι πιθανόν ο βασιλιάς να πέθανε από βαριάς μορφής πνευμονία και όχι από κάποια δολοφονία υπό την μορφή δηλητηριάσεως όπως ακούγεται. 8 Η ζωή της μετά τον θάνατο του συζύγου της 4 (Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, 1987, σελ. 224-225) 5 (Περιοδικό Χρονικό, 2010, σελ.13-14) 6 ( Φίλιου Ζαννέτου, Ιστορία της Νήσου Κύπρου, 1997, σελ. 919 ) 7 ( Φίλιου Ζαννέτου, Ιστορία της Νήσου Κύπρου, 1997, σελ. 920-921) 8 (Φίλιου Ζαννέτου, Ιστορία της Νήσου Κύπρου, 1997, σελ. 922)
Η χήρα πλέον Αικατερίνη Κορνάρο είχε να αντιμετωπίσει και τις πιέσεις των Καταλανών και Νεαπολιτάνων για να παντρευτεί με τον Βασιλιά της Νεαπόλεως Φερδινάνδο. Το ισχυρό καταλανικό κόμμα της Κύπρου επιζητούσε τον έλεγχο της νήσου και έτσι συμμάχησε με τον βασιλιά Φερδινάνδο ο οποίος θεώρησε την ευκαιρία κατάλληλη για να αποκτήσει και αυτός την Κύπρο. Η Κορνάρο εκτός των άλλων αντιμετώπιζε και τον εκβιασμό της απαγωγής του νεογέννητου παιδιού της ο οποίος την εξανάγκασε να δώσει διαταγές ευνοϊκές για τα σχέδια των Καταλανών και των Φερδινάνδων. Έτσι και έγινε, η νεαρή Βασίλισσα διέταξε τον συγγενή της Π. Κονταρίνι (Διοικητή της Κερύνειας) να παραδώσει την Κερύνεια σε έναν Καταλανό ηγέτη, τον Λ. Αλπερίκο. 9 Ο θάνατος του γιου της και η ζωή της ως Βασίλισσα της Κύπρου Στις 28 Αυγούστου του 1473 γεννήθηκε ο Ιάκωβος Γ, ο γιος της Αικατερίνης και του Ιάκωβου, νόμιμος κληρονόμος και Βασιλιάς της Κύπρου, αφού προηγήθηκε ο θάνατος του πατέρα του. Ένα χρόνο όμως μετά τη γέννηση του, το βρέφος πέθανε από δηλητηρίαση όπως ισχυρίζεται η κοινή γνώμη. 10 Η Βενετία εκείνη την εποχή είχε οργανώσει διοικητικά την Κύπρο με τέτοιο τρόπο ώστε να φαίνεται ότι η νήσος έχει παραμείνει Βασίλειο με τη Βασίλισσα του και υποτελές στο Σουλτάνο. Την εξουσία όμως στην πραγματικότητα την είχε η Δημοκρατία της Βενετίας της οποίας άνθρωποι διοικούσαν τα κάστρα, ενώ στην Αμμόχωστο τοποθετήθηκε στρατός. Η Κορνάρο συνοδευόταν από δύο Βενετσιάνους Συμβούλους και έναν Προβλέπτη οι οποίοι κυβερνούσαν το Βασίλειο σαν εκπρόσωποι του δόγη. 11 Η Αικατερίνη τώρα βρισκόταν σε μία πάρα πολύ δύσκολη θέση αφού δεν ήθελε να χάσει τον θρόνο της ούτε από την Καρλότα ούτε από τον γιο του Φερδινάνδου αλλά ούτε και από την ίδια την Βενετία. Ήταν παράλληλα αναγκασμένη να είναι υπό την προστασία της Βενετικής Δημοκρατίας, εφόσον τόσοι άλλοι ήθελαν να της πάρουν τον θρόνο. Η Αικατερίνη όμως που έτρεφε τα ίδια αισθήματα με τους Κύπριους, οι οποίοι ήθελαν την ανεξαρτησία τους, έκρινε σωστό και πείσθηκε να νυμφευτεί με τον γιο του Φριδερίκου της Νεαπόλεως, Αλώνσου. 12 Η απόφαση να φύγει η Κορνάρο από την Κύπρο Ο γάμος τελικά ναυάγησε, το γεγονός όμως αυτό του γάμου ανησύχησε πολύ τη Βενετία αφού η διαδοχή του θρόνου θα περνούσε σε άλλους. 13 Όταν λοιπόν η Βενετία πληροφορήθηκε αυτό, λήφθηκε η απόφαση η Κορνάρο να επιστρέψει στη γενέτειρα της. Οι Βενετοί εκπρόσωποι της Κύπρου παρακάλεσαν τον αδερφό της Γεώργιο Κορνάρο να έρθει στην Κύπρο για να πείσει την αδερφή του να τον ακολουθήσει στην Βενετία. 14 9 (Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, 1987, σελ. 225-226) 10 (Φίλιου Ζαννέτου, Ιστορία της Νήσου Κύπρου, 1997, σελ. 936, σελ.940) 11 (Χατζηδημητρίου Κ., 1985, σελ. 200) 12 (Φίλιου Ζαννέτου, Ιστορία της Νήσου Κύπρου, 1997, σελ. 940-941) 13 (Χατζηδημητρίου Κ., 1985, σελ. 201) 14 (Φίλιου Ζαννέτου, Ιστορία της Νήσου Κύπρου, 1997, σελ. 941)
Έτσι και έγινε λοιπόν, όπως ακριβώς τα είχαν προγραμματίσει οι Βενετοί για να υλοποιήσουν το σχέδιο τους. Ο Γ. Κορνάρος έφτασε στην Κύπρο και κατάφερε να πείσει την αδερφή του να παραιτηθεί και να επιστρέψει πίσω. Αποχαιρετώντας η Αικατερίνη τους Λευκωσιάτες «τα δάκρυα απέ τα μάτια της δεν επάψαν. Και εις το αμέ της εγίνην μέγαν κλάμαν».με τιμές την υποδέχτηκαν και στην Αμμόχωστο ο λαός και οι αξιωματούχοι, όπου και παρέδωσε επισήμως την Κύπρο στις βενετικές αρχές το 1489. Από εκείνη την στιγμή το νησί είχε και επίσημα νέους αφέντες αφότου κυμάτισε και η σημαία του Αγίου Μάρκου σε όλες τις πλατείες και τα κάστρα του νησιού. 15 Τα τελευταία χρόνια της ζωής της Η Αικατερίνη αποβιβάστηκε στο Λίντο της Βενετίας, από εκεί που είχε ξεκινήσει μερικά χρόνια πριν για την Κύπρο. Με τις πιο μεγάλες τιμές την υποδέχτηκαν αξιωματούχοι και αριστοκράτες της πόλης αλλά και όλος ο λαός που την περίμενε μέσα σε μικρές γόνδολες. Η Κορνάρο έφτασε εκεί μαυροφορούσα, με ένα μαύρο βελούδινο φόρεμα. Ήταν τότε 35 χρονών και μια πάρα πολύ όμορφη γυναίκα. Παραχωρήθηκε σε αυτήν η πόλη και η περιοχή του Αζόλο όπου και έζησε την υπόλοιπη ζωή της εύπορα και περιτριγυρισμένη από διάφορους λογοτέχνες και μουσικούς. 16 Πένθιμα ήχησαν οι καμπάνες του Αγίου Κασσιανού όπου και έμενε η Αικατερίνη, στις 10 Ιουλίου του 1510, την ημέρα που πέθανε η Βασίλισσα της Κύπρου, η τραγική αυτή γυναίκα που πρωταγωνίστησε στην ιστορία. 17 Η Αικατερίνη στην Λογοτεχνία και στην τέχνη 18 Ο περιπετειώδης βίος της Κορνάρο και κυρίως ο γάμος της με το Βασιλιά της Κύπρου, ο θάνατος του συζύγου και του παιδιού της, η παραίτηση από το θρόνο της και η εξορία στο Άζολο καθώς και η έντονη προσωπικότητα της, υπήρξαν αναμφίβολα μία πραγματική έμπνευση για πολλούς καλλιτέχνες. Συγκεκριμένα, ο Pietro Bembo με το έργο του Gli Asolani είχε ως σκηνικό το Βασίλειο της Κύπρου. Αξιοσημείωτη είναι επίσης η περιγραφή του μαύρου μεταξωτού φορέματος της Βασίλισσας από τον χρονογράφο Γεώργιο Βουστρώνιο, ενώ ο Marinos Sanudo παρατηρώντας τη θλήψη και τη σεμνότητα της, κάνει αναφορές στο μαύρο βελουδένιο της φόρεμα και στα κυπριακής τεχνοτροπίας κοσμήματα της (ala zipriota), χωρίς να παραλείψει όμως να παρατηρήσει το κάλλος της. Πασίγνωστα επίσης είναι και τα πορτρέτα της Αικατερίνης από τον Gentile Bellini, όπως το θαύμα του σταυρού (Miracolo della Croce) στο οποίο απεικονίζεται γονατιστή. Επίσης σπουδαίο είναι και το πορτρέτο της που βρίσκεται στο μουσείο της Βουδαπέστης της. Δεκάδες καλλιτέχνες όπως Veronese, Tiziano και Palma, θέλησαν να απεικονίσουν σε πίνακες τους τη θρυλική αυτή μορφή της βασίλισσας Αικατερίνης Κορνάρο. 15 (Χατζηδημητρίου Κ., 1985, σελ. 201) 16 (Χατζηδημητρίου Κ., 1985, σελ. 201-202) 17 (Περιοδικό Χρονικό, 2010, σελ.22) 18 (Περιοδικό Χρονικό, 2010, σελ.22)
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, 1987, Τόμος 7 ος, Εκδόσεις ΦΙΛΟΚΥΠΡΟΣ Φίλιου Ζαννέτου, Λευκωσία 1997, Ιστορία της Νήσου Κύπρου, Β Έκδοση, Εκδόσεις ΕΠΙΦΑΝΕΙΟΥ Χατζηδημητρίου Κάτια, 1985, Ιστορία της Κύπρου, Λευκωσία, Εκδόσεις ΙΔΙΩΤΙΚΗ Περιοδικό Χρονικό, 2010, Τεύχος 122, Πολιτιστικό Ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου