ΓΕΝΙΚΟ ΠΡΟΞΕΝΕΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ στον Άγιο Παύλο Βραζιλίας ΓΡΑΦΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ. Ενημερωτικό Δελτίο

ΓΕΝΙΚΟ ΠΡΟΞΕΝΕΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ στον Άγιο Παύλο Βραζιλίας ΓΡΑΦΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ Ενημερωτικό Δελτίο Οικονομικές εξελίξεις στη Βραζιλία Διμερείς οικονομικές και εμπορικές σχέσεις Περιεχόμενα Απρίλιος 2016 Οικονομία... 1 Ανατίμηση του ρεάλ και άνοδος του χρηματιστηρίου... 1 Προσδοκίες και σκεπτικισμός για την οικονομική πολιτική ενδεχόμενης κυβέρνησης Temer... 1 Δυσοίωνες προβλέψεις ΔΝΤ για την οικονομία της Βραζιλίας...2 Συνεχίζεται η αύξηση της ανεργίας...2 Ακόμα χαμηλότερες εισαγωγές από τη Βραζιλία...2 Νέο πρόγραμμα για την αύξηση της παραγωγικότητας...3 Τομείς οικονομικής δραστηριότητας, επιχειρήσεις...3 Παρά την οικονομική κρίση, αύξηση 25,6% στις αφίξεις βραζιλιανών στην Ελλάδα το 2015...3 Η πρόσβαση στο internet μέσω κινητού ξεπέρασε τους η/υ το 2014...3 Επιπλέον έσοδα 615 εκ. ρεάις το χρόνο στα γενόσημα...4 Στον αγροτικό τομέα οφείλεται το 1/3 των εξαγωγών το 1º εξάμηνο...4 Ο αγροτικός τομέας εξετάζει εναλλακτικές μεθόδους άρδευσης...4 Διμερείς σχέσεις, σχέσεις με οικονομικές ενώσεις, οργανισμούς και ομάδες χωρών...5 Το Μάιο η ανταλλαγή προσφορών ΕΕ Mercosul...5 Συνεδρίαση επιτροπής συμφωνίας οικονομικής και εμπορικής συνεργασίας Βραζιλίας ΗΠΑ...5 Μνημόνιο κατανόησης μεταξύ Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και Κεντρικής Τράπεζας Βραζιλίας...6 Εξέλιξη εμπορικού ισοζυγίου Ελλάδας Βραζιλίας...6 Εξαγωγές Ελληνικών προϊόντων στη Βραζιλία (ευρώ)...6 Εισαγωγές Βραζιλιανών προϊόντων στην Ελλάδα (ευρώ)...8 Συντάκτρια: Γεωργία Βελέντζα Γραμματέας ΟΕΥ Α Avenida Paulista 2073, Conj. Nacional, Horsa II, 23º andar - conj. 2303 CEP. 01311-940 São Paulo SP Τηλ.: +55 11 32831231, 32510675 Fax: +55 11 32621096 ecocom-spa@mfa.gr, www.agora.mfa.gr/br119

Οικονομία Ανατίμηση του ρεάλ και άνοδος του χρηματιστηρίου Από την αρχή του έτους δολάριο ΗΠΑ και ευρώ υποτιμήθηκαν έναντι του ρεάλ κατά 12,6% και 8,7%, αντίστοιχα. Εκτός από τις ενδείξεις της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ ότι θα διατηρήσει τη χαλαρή νομισματική πολιτική και την άνοδο της τιμής των βασικών εμπορευμάτων, τη σημαντικότερη επίδραση στην πορεία του ρεάλ είχε η προσδοκία της αγοράς ότι η Πρόεδρος Roussef θα αποπεμφθεί, ανοίγοντας έτσι το δρόμο για μεταρρυθμίσεις στο πλαίσιο μιας εναλλακτικής οικονομικής πολιτικής. Η αισιοδοξία ως προς το ενδεχόμενο ήταν τέτοια, ώστε η Κεντρική Τράπεζα υποχρεώθηκε σε διαρκείς παρεμβάσεις στην αγορά συναλλάγματος με την αγορά δολαρίων ΗΠΑ για να συγκρατήσει την ανατίμηση του εθνικού νομίσματος, η οποία αρχίζει να γίνεται προβληματική για το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της χώρας. Εξάλλου, η σημαντική διακύμανση και η αδυναμία πρόβλεψης της πορείας του νομίσματος, ενισχύει την αβεβαιότητα εγχώριων και διεθνών επενδυτών. Οι ίδιες προσδοκίες οδήγησαν το δείκτη Ibovespa του χρηματιστηρίου Αγίου Παύλου σε άνοδο μεγαλύτερη από 25% από την αρχή του έτους, με τις μετοχές των κρατικών Banco do Brasil (τράπεζα) και Petrobrás (πετρελαϊκή στο επίκεντρο του σκανδάλου διαφθοράς που ενέτεινε την πολιτική κρίση) να ανατιμώνται μόνο το Μάρτιο κατά περισσότερο από 40%. Προσδοκίες και σκεπτικισμός για την οικονομική πολιτική ενδεχόμενης κυβέρνησης Temer Η απόφαση της Βουλής να προχωρήσει τη διαδικασία αποπομπής της Προέδρου Dilma Rousseff έχει προκαλέσει ένα νέο κύμα προσδοκιών και σκεπτικισμού στην αγορά, αυτή τη φορά αναφορικά με την πιθανότητα εφαρμογής μιας άμεσα αποτελεσματικής οικονομικής πολιτικής από μια ενδεχόμενη κυβέρνηση του νυν Αντιπροέδρου Michel Temer. Εκτιμάται ότι, εφόσον αναλάβει, η κυβέρνηση Temer θα έχει 2 4 μήνες ανοχής από πλευράς αγοράς για να πετύχει την απαραίτητη πολιτική συναίνεση, ώστε να προωθήσει μια ελάχιστη μεταρρυθμιστική ατζέντα, με σκοπό τη δημοσιονομική εξυγίανση. Στα μέτρα που θα πρέπει να περιλαμβάνει αυτή η ατζέντα αναφέρονται ο ορισμός ενός ανώτατου ορίου δημόσιων δαπανών, η μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος, η αύξηση των φόρων, η αναθεώρηση της διακυβέρνησης των κρατικών επιχειρήσεων και του θεσμικού πλαισίου για τις παραχωρήσεις έργων υποδομής. Ειδικά για ευαίσθητα θέματα, πάντως, όπως το συνταξιοδοτικό και η αύξηση των φόρων, εκφράζεται σκεπτικισμός ως προς την ικανότητα μιας ενδεχόμενης κυβέρνηση Temer, που εκ των πραγμάτων θα είναι βραχύβια (το πολύ ως το Δεκέμβριο 2018), να κάμψει την αντίσταση πολλών και διαφορετικών ομάδων πίεσης. Για παράδειγμα, ως προς την επιβολή του νέου φόρου CPMF στις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές, που έχει προβλεφθεί από τη νυν κυβέρνηση προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος του φετινού πρωτογενούς πλεονάσματος, χωρίς πάντως να έχει εφαρμοσθεί, ενδεχόμενη κυβέρνηση Temer θα είχε να αντιμετωπίσει την ισχυρή αντίδραση του επιχειρηματικού κόσμου, και δη, της Ομοσπονδίας Βιομηχανιών Αγίου Παύλου (FIESP), που έχει πρωταγωνιστήσει στις αντιδράσεις κατά της εφαρμογής του. Ήδη ο πρόεδρος της FIESP, Paulo Skaf, προνομιακός συνομιλητής του Michel Temer για θέματα ενδιαφέροντος της επιχειρηματικής κοινότητας, καθώς ανήκουν και οι δύο στο κόμμα PMDB (Κόμμα Δημοκρατικού Κινήματος Βραζιλίας), δήλωσε ότι έχει ήδη συμφωνήσει με τον κ. Temer ως προς τη μη αναγκαιότητα αύξησης των φόρων για τον ισοσκελισμό των κρατικών λογαριασμών. 1

Σε αυτό το πλαίσιο, εκτιμάται ότι οι δύσκολες μεταρρυθμίσεις μάλλον θα αναβληθούν για την επόμενη εκλεγμένη κυβέρνηση (από το 2019) και ότι η θετική εξέλιξη από μια ενδεχόμενη κυβέρνηση Temer θα είναι το να προωθηθούν θεσμικές παρεμβάσεις που θα διευκολύνουν αυτές τις μεταρρυθμίσεις στο μέλλον. Δυσοίωνες προβλέψεις ΔΝΤ για την οικονομία της Βραζιλίας Στην τελευταία του έκθεση για την προοπτική της παγκόσμιας οικονομίας (World Economic Outlook) το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αναθεώρησε και πάλι προς τα κάτω την πρόβλεψή του για την ύφεση στη Βραζιλία το 2016, από -3,5% σε -3,8%, ενώ για το 2017 διατηρεί την εκτίμηση για μηδενική ανάπτυξη. Η ύφεση που προβλέπει το ΔΝΤ για τη Βραζιλία είναι η χειρότερη μεταξύ των μεγαλύτερων οικονομιών. Το Ταμείο υποστηρίζει ότι η εσωτερική αβεβαιότητα εξακολουθεί να περιορίζει την ικανότητα της κυβέρνησης να διαμορφώνει και να υλοποιεί πολιτικές, ενώ θεωρεί ότι η χώρα πρέπει να επιμείνει στη δημοσιονομική προσαρμογή για να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη αγορών και επενδυτών. Το ΔΝΤ αναμένει ακόμα ότι το ποσοστό του πληθωρισμού θα ανέλθει σε 7,1% φέτος και θα περιοριστεί στο 6% το 2017. Εκτιμά την ανεργία στο 9,2% και 10,2%, το 2016 και το 2017, αντίστοιχα. Στα θετικά, το Ταμείο εκτιμά ότι το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών θα περιοριστεί, ως αποτέλεσμα του περιορισμού των εισαγωγών και της τόνωσης των εξαγωγών, λόγω υποτίμησης του ρεάλ. Αναμένει έλλειμμα 2% του ΑΕΠ φέτος και 1,5% του χρόνου. Αντίθετα, σε έκθεσή του για τα δημοσιονομικά, το ΔΝΤ υποστηρίζει ότι η Βραζιλία θα εξακολουθήσει με πρωτογενή ελλείμματα ως το 2019, υπολογίζοντας αυτό του 2016 στο 1,7% του ΑΕΠ. Σύμφωνα με τη μεθοδολογία υπολογισμού του ΔΝΤ, το ακαθάριστο δημόσιο χρέος της Βραζιλίας αυξήθηκε από 63,3% του ΑΕΠ το 2014 σε 73,7% το 2015, ενώ αναμένει ότι θα φτάσει το 91,7% το 2021. Υπενθυμίζεται ότι, με βάση τη δική της μεθοδολογία, η Κεντρική Τράπεζα της Βραζιλίας εκτιμά το ακαθάριστο χρέος σε 57,2% του ΑΕΠ το 2014 και 66,2% το 2015. Συνεχίζεται η αύξηση της ανεργίας Σε 10,2% ανήλθε η ανεργία το τρίμηνο Δεκέμβριος 15 Φεβρουάριος 16, το χειρότερο επίπεδο από την αρχή της χρονολογικής σειράς το 2012. Το συγκεκριμένο διάστημα ο αριθμός των ανέργων ανήλθε σε 10,4 εκ., αύξηση 13,8% σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο και 40% σε ολόκληρο το έτος. Ο αριθμός των απασχολούμενων εκτιμάται σε 91,1 εκ., μείωση 1,1% σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο. Το πραγματικό μέσο μηνιαίο εισόδημα εκτιμάται σε 1.934 ρεάις, περίπου σταθερό σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο (1.954 ρεάις) και μειωμένο κατά 3,9% σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο πέρσι (2.012 ρεάις). Ακόμα χαμηλότερες εισαγωγές από τη Βραζιλία Οικονομική κρίση και υποτίμηση του ρεάλ τον προηγούμενο χρόνο οδήγησαν σε περιορισμό των εισαγωγών αγαθών της Βραζιλίας το 2015 κατά 25,2%. Πρόκειται για τη δεύτερη μεγαλύτερη μείωση μεταξύ των 30 μεγαλύτερων οικονομιών (πρώτη η Ρωσία με μείωση 37%). Η επίδοση κατατάσσει τη Βραζιλία στην 25 η θέση της κατάταξης εισαγωγέων του ΠΟΕ, από την 21 η που κατείχε ως το 2014. Αντίστοιχα υποχώρησαν και οι εισαγωγές υπηρεσιών της χώρας (-19,8%). Ο ΠΟΕ εκτιμά ότι οι εισαγωγές της χώρας θα συνεχίσουν πτωτικά και το 2016. 2

Νέο πρόγραμμα για την αύξηση της παραγωγικότητας Η κυβέρνηση παρουσίασε ένα νέο πρόγραμμα βιομηχανικής πολιτικής, το Brasil Mais Produtivo (πιο παραγωγική Βραζιλία), προϋπολογισμού 50 εκ. ρεάις. Με προθεσμία ένταξης 90 ημέρες, το πρόγραμμα χρηματοδοτεί συμβουλευτικές υπηρεσίες 120 ωρών σε 3.000 ΜΜΕπιχ. (μέχρι 200 εργαζόμενους) στους τομείς επίπλων, μεταλλουργίας, τροφίμων ποτών, ένδυσης και υπόδησης. Στόχος είναι η αναθεώρηση και βελτιστοποίηση των παραγωγικών τους διαδικασιών, ώστε η παραγωγικότητά τους να αυξηθεί κατά τουλάχιστον 20% μέσα στο επόμενο εξάμηνο. Τομείς οικονομικής δραστηριότητας, επιχειρήσεις Παρά την οικονομική κρίση, αύξηση 25,6% στις αφίξεις βραζιλιανών στην Ελλάδα το 2015 Σε 2,97 δισ. δολάρια ΗΠΑ διαμορφώθηκε η ταξιδιωτική δαπάνη εξωτερικού των βραζιλιανών το πρώτο τρίμηνο του έτους, μείωση 43% σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2015. Επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας, υψηλός πληθωρισμός και υποτίμηση του ρεάλ τον προηγούμενο χρόνο είχαν την επίπτωσή τους και στην ταξιδιωτική κίνηση και στη δαπάνη των Βραζιλιανών στο εξωτερικό το 2015. Ωστόσο, η χώρα εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει θετική προοπτική για την Ελλάδα, κυρίως δεδομένου ότι αφορά ταξιδιώτες υψηλής κατανάλωσης, ενώ οι συνήθειες και η δαπάνη των υψηλότερων εισοδηματικών στρωμάτων είναι λιγότερο ευαίσθητη στις διακυμάνσεις της οικονομίας. Τα στατιστικά στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, άλλωστε, είναι πολύ ενθαρρυντικά: οι αφίξεις βραζιλιανών στην Ελλάδα το 2015 ανήλθαν σε 65.588, αύξηση 25,6% σε σχέση με το 2014, αντιπροσωπεύοντας όμως πάντα ένα πολύ χαμηλό 0,3% επί των συνολικών αφίξεων. Για να διατηρηθεί η θετική αυτή πορεία, στην παρούσα οικονομική συγκυρία για τη Βραζιλία, παραμένει επιτακτική η ανάγκη ενεργού και συνεπούς προβολής του ελληνικού τουρισμού στη χώρα. Η πρόσβαση στο internet μέσω κινητού ξεπέρασε τους η/υ το 2014 Σύμφωνα με τη βραζιλιανή στατιστική υπηρεσία, το 2014 τα κινητά τηλέφωνα ξεπέρασαν για πρώτη φορά τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές ως μέσο πρόσβασης στο διαδίκτυο. Μεταξύ 2013 και 2014 η χρήση οικιακού υπολογιστή για την πρόσβαση στο διαδίκτυο μειώθηκε από 88,4% σε 76,6%, ενώ αυτή των κινητών τηλεφώνων αυξήθηκε από 53,6% σε 80,4%. Το 2004, 6,3 εκ. νοικοκυριά είχαν πρόσβαση στο διαδίκτυο, ήτοι 12,2% του συνόλου. Το 2014 ο αριθμός τους ανήλθε σε 28,2 εκ., που αντιπροσωπεύει 42,1% του συνόλου. Αν συνεκτιμηθούν όλες οι διαφορετικές μέθοδοι πρόσβασης στο διαδίκτυο (κινητό, tablet, τηλεόραση ή άλλο), το 2014 είχαν πρόσβαση σε αυτό 36,8 εκ. νοικοκυριά, ή 54,9% του συνόλου. Από αυτά τα 36,8 εκ. νοικοκυριά, μόνο 0,8% διέθεταν dial-up σύνδεση, ενώ τα υπόλοιπα ευρυζωνική. Οι σταθερές ευρυζωνικές συνδέσεις αυξήθηκαν κατά 9,9% σε σχέση με το 2013, ενώ κινητή ευρυζωνική σύνδεση διέθετε το 62,8% των νοικοκυριών με πρόσβαση στο διαδίκτυο, από το 43,5% το 2013. Μεταξύ 2013 και 2014, το ποσοστό των ατόμων 10 ετών και άνω που συνδέθηκαν στο διαδίκτυο με μέσο εναλλακτικό του ηλεκτρονικού υπολογιστή αυξήθηκε από 4,2% σε 10,5%. Το ποσοστό του πληθυσμού 10 3

ετών και άνω που διέθετε προσωπικό κινητό τηλέφωνο ανήλθε σε 77,9% το 2014 (136,6 εκ. άτομα). Ο αριθμός τους αυξήθηκε κατά 142,8% σε σχέση με το 2005. Εξάλλου, το 2014, για πρώτη φορά περισσότερο από το μισό του αγροτικού πληθυσμού (52,5%) ηλικίας 10 ετών και άνω, διαθέτει κινητό τηλέφωνο. Στα αστικά κέντρα το ποσοστό ανήλθε σε 82,3%. Επιπλέον έσοδα 615 εκ. ρεάις το χρόνο στα γενόσημα Σύμφωνα με το Σύνδεσμο Βιομηχανιών Γενόσημων Φαρμάκων, Pró Genéricos, το 2015 έληξε η πατέντα 35 δραστικών συστατικών, οπότε και απελευθερώθηκε η αντιγραφή τους, από την οποία οι εταιρίες του χώρου αναμένουν επιπλέον έσοδα 615 εκ. ρεάις το χρόνο. Οι φαρμακευτικές εταιρίες αρχίζουν να ανησυχούν καθώς φτάνει και σε αυτές η οικονομική κρίση. Το υψηλό κόστος παραγωγής, κυρίως λόγω των κατεξοχήν εισαγόμενων πρώτων υλών, και η μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος των καταναλωτών, έχουν ήδη περιορίσει το περιθώριο κέρδους τους, οδηγώντας σε έναν αγώνα για την ταχεία κάλυψη του νέου τμήματος της αγοράς που ανοίγουν τα φάρμακα των οποίων λήγει η πατέντα. Μεταξύ αυτών, η Neo Química, με γενόσημο του Tandrilax (της βραζιλιανής Aché), η Hypermarcas, που για το 2016 σχεδιάζει τουλάχιστον τρία γενόσημα από τα πρωτότυπα ταδαλαφίλη, σελεκοξίμπη και υδροχλωρική ολοπαταδίνη, και η ηγέτιδα του χώρου EMS, που έχει ήδη λάβει έγκριση της Εθνικής Αρχής Υγειονομικής Εποπτείας Anvisa για κυκλοφορία δέκα νέων γενόσημων, μεταξύ των οποίων το γενόσημο του Donaren (της βραζιλιανής Apsen) και του συνδυασμού εζετιμίμπης και σιμβαστατίνης. Τέλος, η Medley τοποθέτησε δύο νέα γενόσημα στην αγορά το 2015, βασισμένα στα πρωτότυπα ταδαλαφίλη και σιταλοπράμη, ενώ προγραμματίζει άλλα τέσσερα για φέτος. Στον αγροτικό τομέα οφείλεται το 1/3 των εξαγωγών το 1º εξάμηνο Σε 13,4 δισ. δολάρια ΗΠΑ ανήλθαν οι εξαγωγές αγροτικών προϊόντων το πρώτο τρίμηνο του έτους, ποσό που αντιπροσωπεύει το 33,1% του συνόλου των βραζιλιανών εξαγωγών της περιόδου. Την πρώτη θέση στις εξαγωγές κατέχουν οι σπόροι σόγιας (3,8 δισ. δολάρια, αύξηση 46,1% σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα πέρσι), ενώ σημαντική αύξηση καταγράφηκε στις εξαγωγές σπόρων καλαμποκιού (2 δισ. δολάρια, αύξηση 110,7%), κυτταρίνης (1,5 δισ., αύξηση 13,4%) και βόειου κρέατος (1,1 δισ., αύξηση 11,4%). Βραζιλία και Αργεντινή είναι οι μόνες δύο χώρες μεταξύ των δέκα μεγάλων παραγωγών γενετικά τροποποιημένων αγροτικών προϊόντων, που το 2015 αύξησαν την καλλιέργεια των συγκεκριμένων ειδών, προσθέτοντας 20 και 2 εκατομμύρια στρέμματα καλλιεργειών, αντίστοιχα. Ο αγροτικός τομέας εξετάζει εναλλακτικές μεθόδους άρδευσης Σύμφωνα με μελέτη του Κλαδικού Επιμελητηρίου Εξοπλισμού Άρδευσης (CSEI), μεταξύ 2005 και 2015 η αρδευόμενες εκτάσεις στη Βραζιλία αυξήθηκαν από 37 εκ. σε 54 εκ. στρέμματα. Η Εθνική Υπηρεσία Υδάτων υπολογίζει τις αρδευόμενες εκτάσεις σε 60 εκ. στρέμματα, ενώ το Διαμερικανικό Ινστιτούτο Συνεργασίας για τη Γεωργία (IICA) εκτιμά ότι η Βραζιλία έχει δυνατότητα άρδευσης μέχρι και 610 εκ. στρεμμάτων. 4

Σύμφωνα με τη Συνομοσπονδία Γεωργίας και Κτηνοτροφίας της Βραζιλίας (CNA), η Βραζιλία δεν αντιμετωπίζει περιορισμούς στη γεωργία λόγω κλίματος. Το ζήτημα είναι η διαχείριση του νερού: τα γραφειοκρατικά προβλήματα λήψης άδειας χρήσης του, η μεταφορά του μέχρι τις καλλιέργειες και το υψηλό κόστος της ενέργειας για την άντλησή του, που μπορεί να φτάνει στο 30% του συνολικού κόστους της αρδευόμενης καλλιέργειας. Η σημαντική ανάπτυξη της καλλιέργειας δημητριακών το 2012 και 2013 αποδίδεται, μεταξύ άλλων, στην εγκατάσταση κεντρικών συστημάτων άρδευσης άξονα. Στη συνέχεια πάντως, τα υψηλά κόστη και η ξηρασία μείωσαν το ρυθμό εξάπλωσης των συγκεκριμένων συστημάτων. Το 2014 ο μόνος τομέας που παρουσίασε ανάπτυξη ήταν αυτός της στάγδην άρδευσης, με τη μεγαλύτερη ζήτηση να προέρχεται από τους τομείς φρούτων, λαχανικών και καφέ. Ο αγροτικός τομέας εμφανίζεται προβληματισμένος με τη διαμάχη που έχει προκαλέσει η ξηρασία ως προς την προτεραιότητα στη χρήση του νερού (αστικά κέντρα / αγροτικές περιοχές) και εξετάζει το ενδεχόμενο αποθήκευσης όμβριων υδάτων ως λύση για την περαιτέρω ανάπτυξή του. Διμερείς σχέσεις, σχέσεις με οικονομικές ενώσεις, οργανισμούς και ομάδες χωρών Το Μάιο η ανταλλαγή προσφορών ΕΕ Mercosul Τη δεύτερη εβδομάδα του Μαΐου ορίσθηκε η ανταλλαγή προσφορών στο πλαίσιο της διαπραγμάτευσης για τη σύναψη Συμφωνίας Ελεύθερου Εμπορίου (ΣΕΕ) μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των χωρών Mercosul (Αργεντινή, Βενεζουέλα, Βολιβία, Βραζιλία, Ουρουγουάη, Παραγουάη). Η διαπραγμάτευση για τη σύναψη της ΣΕΕ ξεκίνησε το 1999, με την πρώτη, αποτυχημένη, ανταλλαγή προσφορών, το 2004. Η προσπάθεια σταμάτησε για έξι χρόνια και οι δύο πλευρές επανήλθαν το 2010 σε μια προσπάθεια ολοκλήρωσης της συμφωνίας. Από τότε μέχρι σήμερα πραγματοποιήθηκαν εννέα γύροι διαπραγματεύσεων, που οδήγησαν στην προετοιμασία των νέων προτάσεων που πρόκειται να παρουσιασθούν το Μάιο. Η ΕΕ είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος και ο μεγαλύτερος ξένος επενδυτής για την ένωση Mercosul. Η Mercosul είναι ο έκτος προορισμός εξαγωγών για την ΕΕ με το εμπόριο αγαθών μεταξύ των δύο πλευρών να ανέρχεται σε 88 δισ. ευρώ το 2015. Οι ευρωπαϊκές εξαγωγές στη Mercosul επιβαρύνονται με περισσότερο από 4 δισ. ευρώ δασμούς το χρόνο. Συνεδρίαση επιτροπής συμφωνίας οικονομικής και εμπορικής συνεργασίας Βραζιλίας ΗΠΑ Πραγματοποιήθηκε, στο τέλος Μαρτίου, η τρίτη συνεδρίαση της Επιτροπής που προβλέπεται στο πλαίσιο της Συμφωνίας Οικονομικής και Εμπορικής συνεργασίας Βραζιλίας ΗΠΑ. Τις συζητήσεις σε τεχνικό επίπεδο απασχόλησαν θέματα όπως η προώθηση των παραγωγικών επενδύσεων, αγροτική βιοτεχνολογία, συνεργασία σε θέματα ρύθμισης αγορών και εμπόδια πρόσβασης στην αγορά. Σε υπουργικό επίπεδο, οι συζητήσεις επικεντρώθηκαν στον τρόπο με τον οποίο κάθε χώρα προσεγγίζει τις εμπορικές διαπραγματεύσεις, όπως και στη συνεργασία στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Η επόμενη επιτροπή θα συγκληθεί το 2017 στη Μπραζίλια. 5

Οι ΗΠΑ είναι ο δεύτερος σημαντικότερος εμπορικός εταίρος της Βραζιλίας (τρίτος, υπολογίζοντας την ΕΕ ως σύνολο). Το 2015 το άθροισμα των εμπορικών ροών αγαθών και υπηρεσιών μεταξύ των δύο χωρών πλησίασε τα 100 δισ. δολάρια ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ είναι επίσης ο μεγαλύτερος επενδυτής στη Βραζιλία (δεύτερος, υπολογίζοντας την ΕΕ ως σύνολο) με απόθεμα επενδύσεων της τάξης των 110 δισ. δολαρίων. Οι βραζιλιανές επενδύσεις στις ΗΠΑ βαίνουν επίσης ανοδικά. Μόνο το 2015 η ροή ανήλθε σε 1,9 δισ. δολάρια, ενώ το απόθεμα φτάνει τα 13 δισ. Μνημόνιο κατανόησης μεταξύ Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και Κεντρικής Τράπεζας Βραζιλίας Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και η Κεντρική Τράπεζα της Βραζιλίας υπέγραψαν μνημόνιο κατανόησης για τη διεθνή τεχνική συνεργασία σε θέματα κεντρικών τραπεζών. Προβλέπονται συστηματική ανταλλαγή πληροφοριών, διάλογος για θέματα πολιτικών και τεχνική συνεργασία υπό μορφήν σεμιναρίων και κοινών ομάδων εργασίας και ερευνών. Πηγές: O Estado de S. Paulo, Folha de S. Paulo, Valor Econômico, O Globo, DCI Diário Comércio Indústria & Serviços, Υπουργείο Ανάπτυξης, Βιομηχανίας και Εξωτερικού Εμπορίου, Κεντρική Τράπεζα Βραζιλίας. Εξέλιξη εμπορικού ισοζυγίου Ελλάδας Βραζιλίας Εξαγωγές Ελληνικών προϊόντων στη Βραζιλία (ευρώ) 2016 2015 6 Δ16/15 (27) ΟΡΥΚΤΑ ΚΑΥΣΙΜΑ, ΟΡΥΚΤΑ ΛΑΔΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΤΗΣ ΑΠΟΣΤΑΞΗΣ ΑΥΤΩΝ. ΑΣΦΑΛΤΩΔΕΙΣ ΥΛΕΣ. ΚΕΡΙΑ ΟΡΥΚΤΑ 9.791.441 95 (84) ΠΥΡΗΝΙΚΟΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΗΡΕΣ, ΛΕΒΗΤΕΣ, ΜΗΧΑΝΕΣ, ΣΥΣΚΕΥΕΣ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΠΙΝΟΗΣΕΙΣ. ΜΕΡΗ ΑΥΤΩΝ ΤΩΝ 930.246 1.030.843-9,8% ΜΗΧΑΝΩΝ Ή ΣΥΣΚΕΥΩΝ (82) ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ, ΕΙΔΗ ΜΑΧΑΙΡΟΠΟΙΙΑΣ, ΚΟΥΤΑΛΙΑ ΚΑΙ ΠΙΡΟΥΝΙΑ, ΑΠΟ ΚΟΙΝΑ ΜΕΤΑΛΛΑ. ΜΕΡΗ ΤΩΝ 438.777 428.790 2,3% ΕΙΔΩΝ ΑΥΤΩΝ, ΑΠΟ ΚΟΙΝΑ ΜΕΤΑΛΛΑ (76) ΑΡΓΙΛΙΟ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΥΡΓΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΑΡΓΙΛΙΟ 421.682 251.018 68,0% (15) ΛΙΠΗ ΚΑΙ ΛΑΔΙΑ ΖΩΙΚΑ Ή ΦΥΤΙΚΑ. ΠΡΟΙΟΝΤΑ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΑΣΗΣ ΑΥΤΩΝ. ΛΙΠΗ ΒΡΩΣΙΜΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΜΕΝΑ. ΚΕΡΙΑ ΖΩΙΚΗΣ Ή ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ 410.013 292.282 40,3% (73) ΤΕΧΝΟΥΡΓΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΧΥΤΟΣΙΔΗΡΟ, ΣΙΔΗΡΟ Ή ΧΑΛΥΒΑ 400.145 37.960 954,1% (39) ΠΛΑΣΤΙΚΕΣ ΥΛΕΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΥΡΓΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΑΥΤΕΣ ΤΙΣ ΥΛΕΣ 382.811 202.894 88,7% (85) ΜΗΧΑΝΕΣ, ΣΥΣΚΕΥΕΣ ΚΑΙ ΥΛΙΚΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥΣ. ΣΥΣΚΕΥΕΣ ΕΓΓΡΑΦΗΣ Ή ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΟΥ ΗΧΟΥ, ΣΥΣΚΕΥΕΣ ΕΓΓΡΑΦΗΣ Ή ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΧΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ, ΚΑΙ ΜΕΡΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΣΥΣΚΕΥΩΝ ΑΥΤΩΝ (68) ΤΕΧΝΟΥΡΓΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΠΕΤΡΕΣ, ΓΥΨΟ, ΤΣΙΜΕΝΤΟ, ΑΜΙΑΝΤΟ, ΜΑΡΜΑΡΥΓΙΑ Ή ΑΝΑΛΟΓΕΣ ΥΛΕΣ (25) ΑΛΑΤΙ, ΘΕΙΟ, ΓΑΙΕΣ ΚΑΙ ΠΕΤΡΕΣ, ΓΥΨΟΣ, ΑΣΒΕΣΤΗΣ ΚΑΙ ΤΣΙΜΕΝΤΑ (49) ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΤΩΝ ΕΚΔΟΤΙΚΩΝ ΟΙΚΩΝ, ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Ή ΑΛΛΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΩΝ ΠΟΥ ΑΣΧΟΛΟΥΝΤΑΙ ΜΕ ΤΙΣ ΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ. 255.953 342.865-25,3% 223.748 461.406-51,5% 185.561 218.202-15,0% 142.994 75.925 88,3%

ΚΕΙΜΕΝΑ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ Ή ΔΑΚΤΥΛΟΓΡΑΦΗΜΕΝΑ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑ (32) ΔΕΨΙΚΑ ΚΑΙ ΒΑΦΙΚΑ ΕΚΧΥΛΙΣΜΑΤΑ. ΤΑΝΝΙΝΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΤΟΥΣ. ΧΡΩΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΧΡΩΣΤΙΚΕΣ ΥΛΕΣ, ΧΡΩΜΑΤΑ ΕΠΙΧΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΒΕΡΝΙΚΙΑ. ΜΑΣΤΙΧΕΣ (ΣΤΟΚΟΙ). ΜΕΛΑΝΙΑ (71) ΜΑΡΓΑΡΙΤΑΡΙΑ ΦΥΣΙΚΑ Ή ΑΠΟ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ, ΠΟΛΥΤΙΜΕΣ ΚΑΙ ΗΜΙΠΟΛΥΤΙΜΕΣ ΠΕΤΡΕΣ Ή ΠΑΡΟΜΟΙΑ, ΠΟΛΥΤΙΜΑ ΜΕΤΑΛΛΑ, ΜΕΤΑΛΛΑ ΕΠΙΣΤΡΩΜΕΝΑ ΜΕ ΠΟΛΥΤΙΜΑ ΜΕΤΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΥΡΓΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΥΛΕΣ ΑΥΤΕΣ. ΑΠΟΜΙΜΗΣΕΙΣ ΚΟΣΜΗΜΑΤΩΝ. ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ (90) ΟΡΓΑΝΑ ΚΑΙ ΣΥΣΚΕΥΕΣ ΟΠΤΙΚΗΣ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ Ή ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑΣ, ΜΕΤΡΗΣΗΣ, ΕΛΕΓΧΟΥ Ή ΑΚΡΙΒΕΙΑΣ. ΟΡΓΑΝΑ ΚΑΙ ΣΥΣΚΕΥΕΣ ΙΑΤΡΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ. ΜΕΡΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΜΑΤΑ ΑΥΤΩΝ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ Ή ΣΥΣΚΕΥΩΝ 2016 2015 7 Δ16/15 70.658 59.515 18,7% 35.092 159 21970,4% 14.701 1.270 1057,6% (22) ΠΟΤΑ, ΑΛΚΟΟΛΟΥΧΑ ΥΓΡΑ ΚΑΙ ΞΙΔΙ 13.002 0 (30) ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ 9.954 21.951-54,7% (20) ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ ΛΑΧΑΝΙΚΩΝ, ΚΑΡΠΩΝ ΚΑΙ ΦΡΟΥΤΩΝ Ή ΑΛΛΩΝ ΜΕΡΩΝ ΦΥΤΩΝ 9.554 164.308-94,2% (38) ΔΙΑΦΟΡΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΤΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΩΝ 8.703 11.564-24,7% (62) ΕΝΔΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΝΔΥΜΑΤΟΣ, ΑΛΛΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΛΕΚΤΑ 7.645 19.159-60,1% (56) ΒΑΤΕΣ, ΠΙΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΥΦΑΣΜΑΤΑ ΜΗ ΥΦΑΣΜΕΝΑ. ΝΗΜΑΤΑ ΕΙΔΙΚΑ. ΣΠΑΓΚΟΙ, ΣΧΟΙΝΙΑ ΚΑΙ ΧΟΝΤΡΑ ΣΧΟΙΝΙΑ. ΕΙΔΗ ΣΧΟΙΝΟΠΟΙΙΑΣ 5.306 7.270-27,0% (64) ΥΠΟΔΗΜΑΤΑ, ΓΚΕΤΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΛΟΓΑ ΕΙΔΗ. ΜΕΡΗ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΑΥΤΩΝ 2.397 4.208-43,0% (61) ΕΝΔΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΝΔΥΜΑΤΟΣ, ΠΛΕΚΤΑ 2.098 2.136-1,8% (42) ΤΕΧΝΟΥΡΓΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΔΕΡΜΑ. ΕΙΔΗ ΣΕΛΟΠΟΙΙΑΣ ΚΑΙ ΛΟΙΠΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΟΛΑ ΤΑ ΖΩΑ. ΕΙΔΗ ΤΑΞΙΔΙΟΥ, ΣΑΚΙΔΙΑ ΧΕΡΙΟΥ ΚΑΙ ΠΑΡΟΜΟΙΑ. ΤΕΧΝΟΥΡΓΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΕΝΤΕΡΑ 1.982 4.230-53,1% (94) ΕΠΙΠΛΑ, ΕΠΙΠΛΑ ΙΑΤΡΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΑ. ΕΙΔΗ ΚΛΙΝΟΣΤΡΩΜΝΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΟΜΟΙΑ. ΣΥΣΚΕΥΕΣ ΦΩΤΙΣΜΟΥ ΠΟΥ ΔΕΝ ΚΑΤΟΝΟΜΑΖΟΝΤΑΙ Ή ΔΕΝ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΑΛΛΟΥ. ΛΑΜΠΕΣ-ΡΕΚΛΑΜΕΣ, ΦΩΤΕΙΝΑ ΣΗΜΑΤΑ, ΦΩΤΕΙΝΕΣ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΙΝΑΚΙΔΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΕΙΔΗ. ΠΡΟΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ 1.757 0 (70) ΓΥΑΛΙ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΥΡΓΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΓΥΑΛΙ 747 2.700-72,3% (54) ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ Ή ΤΕΧΝΗΤΕΣ ΙΝΕΣ, ΣΥΝΕΧΕΙΣ. ΣΥΝΕΧΕΙΣ ΛΟΥΡΙΔΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΟΜΟΙΕΣ ΜΟΡΦΕΣ, ΑΠΟ ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ Ή ΤΕΧΝΗΤΕΣ ΥΦΑΝΤΙΚΕΣ ΥΛΕΣ 697 0 (48) ΧΑΡΤΙ ΚΑΙ ΧΑΡΤΟΝΙΑ. ΤΕΧΝΟΥΡΓΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΚΥΤΤΑΡΙΝΗ, ΧΑΡΤΙ Ή ΧΑΡΤΟΝΙ (34) ΣΑΠΟΥΝΙΑ, ΟΡΓΑΝΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ, ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΠΛΥΣΙΜΟ (ΑΛΙΣΙΒΕΣ), ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ ΛΙΠΑΝΤΙΚΑ, ΚΕΡΙΑ ΤΕΧΝΗΤΑ, ΚΕΡΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΕΝΑ, ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ, ΚΕΡΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΕΙΔΗ, ΠΑΣΤΕΣ ΓΙΑ ΠΡΟΠΛΑΣΜΑΤΑ, «ΚΕΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΔΟΝΤΟΤΕΧΝΙΚΗ» 615 0 0 17.600-100,0% (29) ΟΡΓΑΝΙΚΑ ΧΗΜΙΚΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ 0 10.704-100,0% (87) ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΑ ΟΧΗΜΑΤΑ, ΕΛΚΥΣΤΗΡΕΣ, ΠΟΔΗΛΑΤΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΟΧΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΧΕΡΣΑΙΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ, ΤΑ ΜΕΡΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥΣ 0 8.591-100,0% (33) ΑΙΘΕΡΙΑ ΕΛΑΙΑ ΚΑΙ ΡΗΤΙΝΟΕΙΔΗ. ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΑΡΩΜΑΤΟΠΟΙΙΑΣ Ή ΚΑΛΛΩΠΙΣΜΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΕΝΑ ΚΑΙ ΚΑΛΛΥΝΤΙΚΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ (28) ΑΝΟΡΓΑΝΑ ΧΗΜΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ. ΕΝΩΣΕΙΣ ΑΝΟΡΓΑΝΕΣ Ή ΟΡΓΑΝΙΚΕΣ ΤΩΝ ΠΟΛΥΤΙΜΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΝ, ΤΩΝ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ, ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΝ ΤΩΝ ΣΠΑΝΙΩΝ ΓΑΙΩΝ Ή ΤΩΝ ΙΣΟΤΟΠΩΝ 0 5.261-100,0% 0 4.305-100,0% (99) ΕΜΠΙΣΤΕΥΤΙΚΑ 0 2.514-100,0% (92) ΜΟΥΣΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ. ΜΕΡΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ ΑΥΤΩΝ 0 1.215-100,0%

2016 2015 Δ16/15 (13) ΓΟΜΕΣ, ΡΗΤΙΝΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ ΧΥΜΟΙ ΚΑΙ ΕΚΧΥΛΙΣΜΑΤΑ ΦΥΤΙΚΑ 0 700-100,0% ΣΥΝΟΛΟ 13.768.279 3.691.640 273% Πηγή: Eurostat, επεξεργασία στοιχείων Γραφείο ΟΕΥ Αγίου Παύλου Χωρίς πετρελαιοειδή (κατηγορία Σ.Ο. 27), το σύνολο των ελληνικών εξαγωγών τη Βραζιλία διαμορφώνεται ως εξής: 2016 2015 Δ16/15 3.976.838 3.691.545 7,7% Εισαγωγές Βραζιλιανών προϊόντων στην Ελλάδα (ευρώ) 2016 2015 Δ16/15 23.256.085 20.002.700 16,3% Πηγή: Eurostat, επεξεργασία στοιχείων Γραφείο ΟΕΥ Αγίου Παύλου 8