از تکنيک تصميمگيری چند شاخصه

علوم و تکنولوژی محيط زيست دوره هفدهم شماره دو تابستان 49 رتبهبندی عملکرد HSE شرکتهای گاز با استفاده از تکنيک تصميمگيری چند شاخصه 1 نبي اله منصوری شبنم عظيمي حسيني 2* sh_azimi@ymail.com تاريخ دريافت: 19/2/6 تاريخ پذيرش: 19/7/21 چكيده زمينه و هدف : صنايع نفت و گاز با توجه به کيفيت و کميت مواد خام بينابيني و محصوالت جانبي و نهايي همچنين دارابودن سه مشخصه پيچيدگي باال قابليت انعطاف پايين و آسيبپذيري زياد از ديدگاه HSE جزء صنايع بحراني محسوب شده و بروز يک حادثه در آن ميتواند از جنبههاي انساني زيست محيطي و اقتصادي فاجعهبار باشد. هدف اصلي از اين پژوهش ارزيابي کمي شرکتهاي گاز از لحاظ وضعيت عملکرد سيستم مديريت HSE و رتبهبندي آنها به کمک روش تصميمگيري چند شاخصه بود تا بدين وسيله ضمن نمايان ساختن نکات ضعف و قوت هر يک انگيزه الزم براي رقابت و ارتقاي هر چه بيشتر سطح مديريت HSE آنها فراهم گردد. روش بررسي: در اين تحقيق ضمن بازديدهاي ميداني متعدد از واحدهاي مختلف تابعه شرکت ملي گاز ايران مشاهده فرآيندها و مصاحبه با مديران و افراد با تجربه در زمينه HSE کليه پارامترهاي دخيل در امور ايمني بهداشت و محيطزيست آنها شناسايي و طبقهبندي گرديد. در گام بعدي شاخصهاي سختي کار در اين واحدها تعيين گرديد. سپس با استفاده از روش TOPSIS نسبت به وزندهي و امتيازبندي پارامترهاي مذکور اقدام گرديد و در نهايت 4 شرکت عمده و مادر انتقال گاز پااليشگاه گاز استاني و مهندسي و توسعه که هر يک واحدهاي فرآيندي متعددي را در زيرمجموعه خود دارند ارزيابي کمي شدند. يافتهها: نتايج اين بررسي جامع نشان داد که شرکتهاي گاز استاني مهندسي و توسعه انتقال گاز و پااليشگاه به ترتيب حايز امتيازهاي 0/40 0/55 0/44 و 0/91 از يک گرديدند. بحث و نتيجهگيري: در اين تحقيق به منظور مقايسه عملکرد شرکتهاي گاز 91 شاخص) 92 شاخص HSE و 6 شاخص سختيکار( تدوين گرديد و از روشTOPSIS )يکي از روشهاي تصميم گيري چند شاخصه( به منظور رتبه بندي شرکتهاي مذکور استفاده گرديد. واژههاي کليدي: شاخص ايمني بهداشت و محيط زيست صنعت گاز مميزي روش تصميم گيري چند شاخصه روش.TOPSIS 9 دانشيار دانشکده محيط زيست و انرژي واحد علوم و تحقيقات تهران 9 کارشناس ارشد مديريت ايمني بهداشت و محيط زيست دانشکده محيط زيست و انرژي واحد علوم و تحقيقات تهران * )مسئول مکاتبات(.

علوم و تكنولوژي محيط زيست شماره 66 تابستان 14 منصوري و همكار 91 مقدمه ساالنه در جهان 940 ميليون حادثه ناشي از کار اتفاق ميافتد که نزديک به 9 ميليون و 900 هزار کارگر جان خود را از دست داده قريب به 960 ميليون نفر به بيماريهاي ناشي از کار مبتال شده و بيش از 960 ميليون حادثه منجر به سه روز غيبت کاري اتفاق ميافتد )9( که سهم کشورهاي جهان سوم )درحال توسعه و يا توسعه نيافته( از اين حوادث 2 تا 4 برابر کشورهاي توسعه يافته است و خسارات مالي برآورد شده در 9006 سال ميالدي بالغ بر 95959 تريليون دالر معادل 4 درصد از توليد ناخالص جهاني است )9(. طبق تحقيقات ومحاسبات بروز حادثه در تاسيسات نفت گاز و پتروشيمي کشورهاي در حال توسعه بهمراتب گرانتر و جبران ناپذيرتر از حوادث مشابه در کشورهاي توسعه يافته ميباشد) 2 (. به عنوان مثال با استفاده از آمارهاي منتشره درباره زيانبارترين حوادث يکصد حادثه سي سال گذشته صنايع هيدروکربور و شيميايي در جهان صرفا کافي است که ميانگين زيانهاي وارده به هريک از تاسيسات صدمه ديده در کشورهاي در حال توسعه را که تقريبا 56 ميليون دالر است را با ميانگين زيانهاي وارده به هريک از تاسيسات صدمه ديده در کشورهاي توسعه يافته که تقريبا 23 ميليون دالر است را با يکديگر مقايسه نمود )4(. در عصر کنوني تحوالت شگرف دانش مديريت وجود نظام ارزيابي را اجتنابناپذير نموده است. بهگونهاي که فقدان ارزيابي در ابعاد مختلف اعم از ارزيابي استفاده از منابع امکانات کارکنان اهداف و استراتژيها به عنوان يکي از عاليم بيماري هاي سازمان قلمداد ميشود. هر سيستمي به منظور آگاهي از ميزان مطلوبيت و کيفيت فعاليتهاي خود بالخص در محيط هاي پيچيده پويا نياز مبرم به سيستم ارزيابي دارد. از سوي ديگر فقدان وجود سيستم ارزيابي و کنترل در يک سيستم به مبناي عدم برقراري ارتباط با محيط درون و برون سازماني تلقي ميگردد که پيامد آن کهولت و نهايتا مرگ سيستم است )5(. در اين تحقيق سعي برآن است که با به کارگيري تکنيکهاي جديد و پيشرفته تحقيق در عمليات عملکرد شرکتهاي گاز کشور در امور HSE ارزيابي و کارآيي آنها اندازه گيري شود بهگونهاي که ضمن رتبهبندي آنها نقاط ضعف و علل کارآيي کمتر برخي از واحدها شناسايي و راهکارهايي علمي جهت بهبود وضعيت آنها ارايه شود. از روشهاي تصميمگيري چند معياره در ايمني دريايي مهندسي هستهاي )6 4 3 1( و ديگر زمينهها استفاده شده است ولي در زمينه رتبهبندي شرکتها از لحاظ وضعيت HSE کمتر مورد استفاده قرار گرفتهاند. روش بررسي براي انجام اين تحقيق با مبنا قرار دادن روش تصميمگيري چند شاخصه ( 9 )MADM ابتدا ضمن انجام بازديدهاي ميداني متعدد از واحدهاي مختلف تابعه شرکت ملي گاز ايران مشاهده فرآيندها و مصاحبه با مديران و افراد با تجربه در زمينه HSE کليه شاخصهاي موثر در بخشهاي بهداشت ايمني و محيطزيست تدوين و با استفاده از مصاحبه منظم با خبرگان و کارشناسان شرکت ملي گاز به تبيين نهايي آنها و تعيين ميزان تأثير هر يک از شاخصها )وزن آنان ) و همچنين امتياز مناسب شاخصها پرداخته شد. بدين منظور دو پرسشنامه وزندهي و امتياز دهي به شاخصها تهيه و از خبرگان و افراد صاحب نظر نظرخواهي شد. جامعه آماري اين تحقيق مديران و کارشناسان HSE شرکتهاي پااليش گاز مناطق عمليات انتقال گاز شرکت هاي گاز استاني و شرکت مهندسي و توسعه يودند. مراحل کلي تحقيق در رتبهبندي شرکتهاي گاز در شکل زير مشخص گرديده است. 1 Multiple Attribute Decision Making

م 99 رتبه بندي عملكرد HSE شرکتهاي گاز با استفاده... انتخاب گزينهها شناسايي و ارزيابي اوليه تدوين شاخصها انتخاب روش مناسب از ميان روشهاي MADM وزن دهي وزندهي به شاخصها با استفاده از پرسش نامه وزندهي به شاخصها امتيازدهي امتياز دهي به شاخصها و زير شاخصها با استفاده از پرسشنامه امتياز دهي انتخاب گزينه برتر انتخاب شرکت برتر با استفاده از روش TOPSIS شكل 9 فرآيند رتبهبندي شرکتهاي گاز هب نآ انتخاب منظور بهترين بر اساس ها وزنهاي مربوط 92 روشهاي تصميم گيري چند معياره MCDM( :) 1 روشهاي تصميم گيري چند معياره شامل يک سري از تکنيکها )از جمله جمع وزن ها يا تحليل هاي همگرايي( است که اجازه مي دهد طيفي از معيارهاي وابسته به يک مبحث امتيازدهي و وزن دهي شده و سپس به وسيله کارشناسان و گروه هاي ذينفع رتبه بندي شوند اين روشها پتانسيل زيادي را براي کاهش زمان و باال بردن دقت در تصميمگيريها را دارا ميباشد )90(. مدلهاي تصميمگيري مذکور به دو دسته هاي چندهدفه 2 (MODM) (MADM) تقسيم ميشوند. ساله مورد ارزيابي کي و چنانچه مجموعه محدود زا عمده مدل مدلهاي چندشاخصه مساله مورد ارزيابي گزينه ها هب ويژگي هاي نآ گزينهها باشد اين مساله يک تصميم گيري چند شاخصه ميباشد. تصميم گيري چند هدفه هب انتخاب بهترين گزينه ها رب مبناي کي سري اهداف کم و بيش ناسازگار سروکار دارد )99(. در واقع مدلهاي چند هدفه براي طراحي هب کار گرفته مي شوند در حالي که مدلهاي چند شاخصه هب منظور انتخاب گزينه برتر استفاده مي شوند )99(. از آنجاييکه خروجي مدلهاي تصميم گيري چند شاخصه اولويت گزينههاست لذا ميتوان از اين روشها بهمنظور رتبهبندي شرکت در خصوص يک سري معيار خاص مانند شاخصهاي HSE استفاده نمود. 999 مدلهاي تصميمگيري چند شاخصه) MADM ( : به منظور انتخاب بهترين گزينه از بينm MADM مدلهاي 1 Multiple Creteria Decision Making 2 Multiple Objective Decision Making

علوم و تكنولوژي محيط زيست شماره 66 تابستان 14 منصوري و همكار 92 گزينه موجود با استفاده از شاخصها و معيارهاي تعيين شده بهکار ميروند. به عبارت ديگر در اين مدلها تعدادي گزينه مورد تجزيه و تحليل قرار ميگيرد و در مورد آنها يک نوع اولويتبندي انجام ميشود. تصميم گيري چند شاخصه معموال توسط ماتريس ذيل فرموله ميگردد: جدول 9 ماتريس تصميمگيري چند شاخصه X 1 X 2.. X n شاخص.. گزينه A 1 A 2. A m r 11 r 21 r m1 r 12... r 1n r 22.. r 2n... r m2.... r mn به طوري که Aنشان i دهنده گزينه iام xj نشان دهنده شاخص jام و rij نشان دهنده ارزش شاخص jام براي گزينه iام ميباشد )9(. به عنوان مثال در رتبه بندي شرکتها از نظر HSE به جاي گزينهها وضعيت HSE شرکتهاي مختلف شاخصهاي تصميم گيري نيز شاخصهاي گيرند. و به جاي HSE قرار مي دو دسته از روشهاي مختلف تصميمگيري شاخصه براي حل مسايل مطرح هستند: چند مدل غيرجبراني شامل روشهايي است که در آنها مبادله بين شاخصها مجاز نميباشد. يعني ضعف موجود در يک شاخص توسط مزيت موجود از شاخص ديگر جبران نميگردد مدل جبراني که مشتمل بر روشهايي است که مبادله بين شاخصها در آنها مجاز است به طورمثال تغييري حتي کوچک در يک شاخص ميتواند توسط تغييري مخالف در شاخص يا شاخصهاي ديگرجبران شود )6(. بايد توجه داشت که نميتوان از روشهاي غيرجبراني براي مساله رتبهبندي شرکت استفاده نمود. زيرا همان طور که اشاره شد در اين روشها مبادله بين شاخصها مجاز نيست در حالي که در مساله رتبهبندي شرکتها شاخصهاي مختلف بر يکديگر تاثير دارند. بنابر اين تنها از روشهاي جبراني ميتوان استفاده کرد. روشهاي مختلف تصميمگيري چند شاخصه در نمودار 9 مشخص شدهاند. استفاده از هر يک از مدلهاي مذکور نيازمند فرضياتي است که دقيقا بايد رعايت و انتخاب گردند در غير اين صورت منجر به کاربرد نادرست آن مدل ميشود. از جمله معيارهاي انتخاب روش مناسب ميتوان به تاثير يا عدم تاثير شاخصها بر يکديگر کيفي يا کمي بودن شاخصها مثبت يا منفي بودن اثر شاخصها دسترسي يا عدم دسترسي به وزن نسبي شاخصها نياز يا عدم نياز به کسب اطالعات از تصميمگيرنده در حين فرايند حل مساله و مواردي از اين قبيل مي باشد )9(.

91 رتبه بندي عملكرد HSE شرکتهاي گاز با استفاده... نمودار 9 روشهاي مختلف تصميمگيري چند شاخصه 9922 روش :TOPSIS در اين تحقيق با توجه به تواناييها و خصوصيات ويژه و با 9 رعايت الزامات فوق روش TOPSIS براي انجام اين مطالعه انتخاب گرديد از خصوصيات روش TOPSIS مي توان به توان مدل در دخالت توام معيارهاي کيفي و کمي در بهينهسازي بيان کمي اولويت گزينهها در نظر گرفتن تضاد و تطابق بين شاخصها تحليل معيارهاي تصميمگيري از نوع متضاد مانند هزينه و فايده )99( سادگي و سرعت عمليات و اختصاصي بودن آن براي الويتبندي گزينهها اشاره نمود. زاناکيس و همکارانش با توجه به شبيهسازي مقايسهاي که بر روي هشت گروه مدلهاي جبراني ارزيابي چند معياره انجام دادند روش TOPSIS را داراي کمترين نقص در رتبهبندي آلترناتيوها ارزيابي کردند) 92 (. در اين روش m گزينه به وسيله n شاخص مورد ارزيابي قرار ميگيرد. که در اين تحقيق 91 شاخص )92 شاخص اصلي و 6 شاخص سختي کار( درنظر گرفته شده است و منظور از گزينهها شرکتهاي پااليش گاز مناطق عمليات انتقال گاز شرکت هاي گاز استاني و مجريان طرحهاي شرکت مهندسي و توسعه گاز ميباشند. يافتهها: 91 مراحل اجراي الگوريتم :TOPSIS 992 تشکيل ماتريس دادهها بر اساس n شاخص و m گزينه و تبديل معيارهاي کيفي به کمي که در اين تحقيق 91 شاخص و 4 گزينه وجود دارد.: ماتريس )9( 291 استاندارد نمودن دادهها و تشكيل ماتريس استاندارد: r ij = فرمول) 9 (

علوم و تكنولوژي محيط زيست شماره 66 تابستان 14 منصوري و همكار 94 ماتريس يک دادههاي که زماني کامل طور به تصميمگيري مشخص باشد و تصميم گيرنده بخواهد با توجه به اين دادهها Rij= اوزان شاخصها را محاسبه نمايد از تکنيک آنتروپي شانون ميتوان براي وزندهي به شاخص استفاده نمود) 99 (. اساس در پراکندگي چه هر که است استوار پايه اين بر روش اين ماتريس) 9 ( فرمول 9 در موارديکه شاخصهاي در نظر گرفته داراي يک بعد خاص نباشند کاربرد دارد و به دليل آنکه در اين تحقيق براي دادهها از حدود مشخص)طيف ليکرت( استفاده شد و مقادير يک شاخص بيشتر باشد آن شاخص از اهميت بيشتري برخوردار است که در اين راستا شاخصهاي داراي اهميت بيشتر از وزن باالتري نيز برخوردارند. شايان ذکر است که مجموع اوزان به دست آمده براي شاخصهاي مورد نظر تصميم گيرنده بايد برابر با يک باشد به عبارت ساده تر : =9 ) j= 9 9,..n..)j مجموع امتيازها براي هريک از شاخصها برابر با يک است نيازي به استفاده از فرمول فوق نميباشد. فرمول) 9 ( 191 تعيين وزن هريك از شاخص ها شاخص در امتياز آن : و ضرب وزن هر و سپس وزن هر معيار در ستون مربوط به آن معيار در ماتريس نرمال شده ضرب ميشود. نتايج نهايي وزن و امتيازهاي شاخصها در جداول 2 و 4 مشخص گرديده است. جدول 1 شاخصهاي HSE وزن و امتياز نهايي آنها وزن) اهميت شاخصها( امتياز نهايي شاخصهاي HSE پااليشگاهها انتقال گاز گاز استاني مهندسي و توسعه 9 مشارکت مديريت در امور : HSE 0/003616414 0/099016432 0/092431439 0/093104244 حضور در جلسات 0/093454403 0/096344939 0/09242503 0/091569246 0/090254191 بودجه و پشتيباني مالي 0/090345194 0/003643026 0/090145425 0/099121442 0/091956925 ارتباط مديريت با کارکنان 0/091094243 2 برنامه هاي :HSE 0/093460646 0/093463616 0/090903361 0/094369326 برنامههاي کوتاه مدت 0/093490934 0/093460646 0/092235952 0/091346099 0/093413699 برنامههاي بلندمدت 0/093996963 1 تشكيالت HSE در سازمان: 0/099999349 0/092194529 0/094369645 0/099455103 0/099921932 وجود واحد مستقل HSE 0/093345296 0/09306239 0/091341431 0/093449045 تعداد کارشناسانHSE 0/093491996 0/093441991 0/092445144 0/090622549 0/090399201 تخصص مرتبط کارشناسان 0/093310626

96 رتبه بندي عملكرد HSE شرکتهاي گاز با استفاده... 0/003169496 0/092413194 0/092334066 0/090264564 تعيين مسئوليت ها و وظايف 0/093513409 0/003190419 0/099040994 0/090499392 0/093310353 0/09451619 کميته فني HSE و جلسات آن 0/095464401 0/090004699 0/09334494 0/094944969 وجود مديريت تغيير 0/093594264 0/09444439 0/099434404 0/091554399 0/093930429 4 مستند سازي اسناد 0/090453159 HSE شاخصه يا HSE )ادامه( وزن) اهميت شاخصها( امتياز نهايي پااليشگاهها انتقال گاز گاز استاني مهندسي و 6 آموزش و فرهنگ: توسعه 0/093521545 0/096246339 0/099309224 0/099949392 0/091399923 0/099966441 0/090640459 0/099061499 0/090953503 0/099264914 برنامههاي آموزشيHSE اجراي برنامههاي آموزشي 0/004469419 0/094269934 0/091919995 0/09490906 0/09219494 برگزاري همايش HSE 0/006303501 0/094304455 0/094594344 0/095411453 تاليف و ترجمه و مسابقات 0/094152154 0/004420416 0/091299459 0/094354996 0/095994604 0/095159526 اجراي پژوهش HSE 0/094543696 0/092949659 0/092945552 وجود دستورالعمل ارزيابي 6 پيمانكاران: 0/09015215 0/09320149 0/093544533 0/090043933 0/001944591 0/099533451 0/099119932 0/099450111 0/099949231 0/09045925 0/094693119 پيمانکاران از ديدگاه HSE پايش امورHSE پيمانکاران انجام ارزيابي ريسک ارزيابي عوامل زيان آور 7 ارزيابي عوامل زيان آورHSE : 0/099140923 0/099052444 0/090990566 0/099606296 0/090414492 0/093049919 8 کنترل عوامل زيان آور :HSE 0/003944945 0/099943094 0/091112094 0/094346992 کنترل هاي مديريتي 0/091295404 0/025555491 0/099344049 0/090921455 0/093959622 کنترل هاي مهندسي 0/099929661 0/024456699 0/093044449 0/099646463 0/091626409 1 معاينات شغلي 0/091345495 0/096449359 0/099011035 داشتن برنامه مديريت بحران 91 مديريت بحران: 0/099046644 0/09350451 0/090910469 0/094345414 0/001049495 0/090005266 0/090499659 0/091302992 0/09109523 0/091599494 0/093054134 0/090940144 0/093044419 انجام مانورهاي HSE پيشبيني تجهيزات و پناهگاه 0/001913212 0/090999124 0/099492509 0/091206303 0/093449011 اضطراري آموزش بحران و حوادث 99 حوادث: 0/044440441 0/003435499 0/003309696 0/001944352 0/090564922 0/091294329 0/093906443 0/091539294 0/09906331 0/099441439 0/099003259 0/091639546 0/094091266 0/093920991 0/096324521 0/093494642 0/093510342 0/093010491 0/094041419 0/091569455 ضريب تکرار حادثه ضريب شدت حادثه ضريب هزينه حوادث تجزيه و تحليل رويدادها 0/001231366 0/069345292 0/090125454 0/094125319 0/095452339 0/090443 0/099544469 0/093921334 0/09952 0/090936459 0/091694344 0/09921 0/090492423 0/095355494 0/09092 پيشگيري از وقوع رويدادها 92 داشتن گواهينامهها PTW91 94 فضاي سبز:

علوم و تكنولوژي محيط زيست شماره 66 تابستان 14 منصوري و همكار 96 0/001911652 0/096494661 0/096442564 0/096565599 0/091664639 0/094135939 0/093013421 0/094910596 0/094169432 0/094445592 کميت فضاي سبز کيفيت فضاي سبز 0/093649593 0/094931956 0/093903246 0/096124951 سيستم آبياري فضاي سبز 0/096246696 شاخصهاي HSE )ادامه( وزن) اهميت شاخصها( امتياز نهايي پااليشگاهها انتقال گاز گاز استاني مهندسي و 0/022364004 96 عدم رويداد محيط توسعه 0/096439096 0/091102146 0/095639023 0/096240415 زيستي در سه سال گذشته 0/092552155 0/0934099 0/0936432 0/0946224 96 ارزيابي زيست محيطي 0/0940003 0/003369999 0/093349912 0/090110593 94 سرانه مصرف انرژي ا نرژي: 0/09302931 0/094915643 0/004315446 0/093396425 0/094692695 0/096450919 انجام مطالعات مميزي انرژي 0/095360313 0/096944619 0/093144452 0/093991422 0/096329293 پيشگيري از اتالف انرژي 0/094321124 0/099636916 0/093321901 0/09055994 0/096499194 98 سرانه مصرف آب 0/095452554 0/055432022 0/090242992 0/093326363 0/09492543 91 مديريت پسماند 0/093950961 0/025152506 0/04559992 0/090993031 0/090164691 0/0909903 0/090251199 0/094041239 0/09192292 0/094401434 0/09394139 21 مديريت پساب 29 مديريت آالينده هاي 0/045239145 0/094093044 0/093616451 0/09359099 0/091406294 0/093642696 0/093496493 0/094526511 0/094344924 0/095905991 هوا 22 مديريت آلودگي خاک 21 مديريت آلودگي صوتي با توجه به متفاوت بودن شرايط کاري در شرکتهاي مورد ارزيابي و تاثير شرايط و موقعيت کاري بر هريک از شاخصهاي فوق به منظور ارزيابي صحيح وضعيت HSE شرکتهاي مختلف الزم است شاخصهاي سختي کار لحاظ گردد که در اين تحقيق شاخصهاي سختي کار نيز به صورت جدول 4 تدوين گرديده است. جدول 4 شاخصهاي سختي کار وزن و امتياز نهايي آنها پااليشگاهها مهندسي و توسعه امتياز نهايي 0/001410493 0/001644009 وزن) اهميت شاخصها( انتقال گاز گاز استاني 0/095299064 0/094119513 0/093056924 شاخصهاي سختي کار ميزان توليد / ميزان انتقال ميزان H 9 S گاز ورودي 0/00149349 0/093524591 شرايط آب و هوايي 0/09469199 0/003363392 0/093439349 دوري از مراکز استان 0/096491455 0/001906944 0/093994229 0/095914239 پروژههاي صنعتي)ميليارد( 0/094426969 0/001659063 0/099905044 تعداد مجوزهاي کار گرم 0/091299304

97 رتبه بندي عملكرد HSE شرکتهاي گاز با استفاده... 491 تعيين راهحل ايدهآل مثبت و راهحل ايدهآل منفي: براي شاخصهاي مثبت کوچکترين مقادير و براي شاخصهاي منفي بزرگترين مقادير است. ايدهآل مثبت براي شاخصهاي مثبت بزرگترين مقادير و براي A + = شاخصهاي منفي کوچکترين مقادير است و ايدهآل منفي + + })max Vij jϵj), (min Vij jϵj') i=9 9, m}={v 9,V 9,,Vn + } فرمول) 4 و 2 ( A ={(min Vij jϵj), (max Vij jϵj') i= 9 9,..m} = {V 9, V 9, Vn } J: معيارهاي از جنس سود 'J: معيارهاي از جنس هزينه جدول 6 تعيين ايده آل مثبت و منفي شاخصها تشكيالت HSE وجود واحد... شاخص ها ارتباط مشارکت مديريت اختصاص حضور در برنامه هاي HSE برنامه هاي برنامه هاي... مستقل HSE 0/0009434 مديريت با کارکنان منابع جلسات بلند مدت کوتاه مدت 0/0002499 0/0004294 0/0009049 0/0002144 0/00091021 A*&A A*(MAX)... 0/0009240 0/0002914 0/0002269 0/0009629 0/0002914 0/00096501 A (MIN) ادامه اين جدول براي 92 شاخص ايده آل مثبت و منفي ديگر نيز مطابق با روش ذکر شده انجام شده است. + و A فاصله هندسي تک تک گزينهها را نسبت به A براساس فرمولهاي زير محاسبه ميشود: 691 تعيين معيار فاصلهاي براي گزينه ايدهآل ) i S) + و گزينه حداقل ) i (S : فرمول) 5( جدول 6 فاصله هندسي گزينهها 0/000465242 Si+9 0/ 000934912 Si9 0/000463406 Si+9 0/ 000290399 Si9 0/000935131 Si+2 0/ 000599931 Si2 0/000261909 Si+4 0/ 000442239 si4

علوم و تكنولوژي محيط زيست شماره 66 تابستان 14 منصوري و همكار 98 691 تعيين ضريبي براي هريك از گزينهها : که برابر است با فاصله گزينه فاصله حداقل حداقل( S) i تقسيم برمجموع + (C i ) که آن را با (S i ) و فاصله گزينه (S i ) نشان داده از رابطه زير محاسبه مي شود: مهندسي و توسعه انتقال گاز و شرکتهاي پااليش به ترتيب رتبههاي اول تا چهارم را کسب نمودهاند. جدول 7 رتبه بندي گزينهها 0/914066492 C9 Ci= 0 > فرمول) 6 ( Ci<9 0/213346939 C9 0/426113624 C2 0/54549991 C4 جدول 8 C i هرچه براي گزينهاي بيشتر باشد اين گزينه رتبه باالتري را نسبت به ساير گزينهها خواهد داشت. زيرا بدترين حالت و در بهترين حالت بر روي A i A قرار دارد و 0= i C ميشود بر روي A i + A قرار دارد و 9= i C است. با توجه به آنکه شرکتهاي زيرمجموعه چهارگروه پااليش انتقال گازرساني و مجريان طرحهاي مهندسي و توسعه داراي تنوع بسيار هستند و همچنين طبق توافق صورت گرفته هدف از اين تحقيق صرفا معرفي کاربرد روش در TOPSIS رتبهبندي چهارگروه فوق الذکر ميباشد لذا از انجام آناليز براي زيرمجموعههاي هرشاخه خودداري شده و با توجه به قابليت انعطافپذيري مدل ارايه شده انجام رتبهبندي شرکتهاي تابعه قابل انجام ميباشد. در جدول 4 رتبه بندي شرکتها مشخص شده است و همان طور که در جدول 3 مشاهده ميشود شرکتهاي گاز استاني گاز استاني رتبه بندي شرکتهاي گاز 0 /426113624 مهندسي و توسعه 0/54549991 انتقال گاز 0/213346939 پااليشگاه 0/914066492 نمودار 2 نتايج حاصل از مدل TOPSIS براي رتبه بندي شرکتهاي گاز

91 رتبه بندي عملكرد HSE شرکتهاي گاز با استفاده... بحث و نتيجه گيري در مجموع با در نظر گرفتن 91 شاخص )92 شاخص HSE و 6 شاخص سختي کار( و با توجه به تفاوت در عمليات کاري واحدهاي تابعه شرکت ملي گاز ايران خصوصا اختالف در ميزان سختي کار که خودبخود ميزان ريسکهاي سه گانه ايمني بهداشت و محيطزيست را افزايش مي دهد و بطور مستقيم و غيرمستقيم بر مقادير امتيازهاي کسب شده توسط اين شرکتها تاثير ميگذارد شرکتهاي گاز استاني مهندسي و توسعه انتقال گاز و پااليشگاههاي گاز حايز رتبههاي 9 تا 4 شدند. در اين رتبهبندي اين 4 شرکت مادر تخصصي که خود شرکتها متعدد پايين دستي را تحت پوشش خود دارند به ترتيب امتياز 0/40 0/55 0/44 و 0/91 را از 9 کسب نمودند. آنچه که از اين نتيجه کلي در نگاه اول جلب نظر ميکند اختالف نسبتا زياد امتيازهاي کسب شده ميباشد. زيرا همه اين واحدها تحت يک نظام و سيستم مديريت واحد اداره ميشوند و لذا مشاهده اختالفات تقريبا 90 درصدي در سطح مديريت ايمني بهداشت و محيط زيست آن ها که ارتباط مستقيمي با مسايل جاني و مالي هنگفت پيدا ميکند موضوع کم اهميتي نيست که به سادگي از کنار آن بتوان گذشت. شايد بتوان گفت که از مهمترين مزاياي اين تحقيق روشن نمودن همين جنبههاي مغفول مقوله HSE در مجموعههاي بزرگ و گسترده مانند شرکتهاي مورد بحث باشد. اصوال حتي اگر نتايج اين تحقيق را با يک احتمال ضعيف ارزيابي نموده و بپذيريم آنگاه بايد به برنامههاي کالن و ميان مدت خود در اين حوزه توجه جدي نمود و آن ها را خصوصا در بخش بسيار با اهميتي مانند پااليشگاههاي گاز که از نظر امور ايمني بهداشت و محيطزيست بسيار شکننده و آسيبپذير هستند را مورد بازنگري جدي قرار داده و ضعفهاي موجود را که اتفاقا با بازبيني روند رتبهبندي در اين تحقيق به صورت کلي قابل مالحظه است را مورد تحليل بيشتر قرار داده و راهکارهاي جدي اساسي و قابل اجرا را براي آنها ارايه نمود. البته يک نکته مهم در اين رابطه را نيز نبايد فراموش کرد و آن اينکه گر چه شرکتهاي مادر ارزيابي شده در اين بررسي متعلق به يک مجموعه مديريتي بزرگ بنام شرکت ملي گاز ايران ميباشند ليکن داراي فرآيندهاي کاري و فعاليتهاي صنعتي کامال متفاوت ميباشند. لذا مقايسه آن ها با هم ممکن است از دقت و کارايي اين مدل مقايسه بکاهد. به عنوان مثال فعاليت پااليشگاههاي گاز نسبت به شرکتهاي گاز استاني بسيار متفاوت مي باشد و بدين لحاظ ميتوانيم نتايج حاصله را به صورت کلي و نسبي بپذيريم. البته در اين مطالعه به علت تاثير دادن 6 شاخص سختي کار تا حدود زيادي اين نقيسه تعديل شده است ليکن نتايج دقيق و روشن اين ارزيابي زماني در حداکثر دقت خود حاصل ميشود که اين مقايسه و رتبهبندي را در بين شرکت هاي زير مجموعه هر يک از گروههاي 4 گانه مورد مطالعه انجام گردد. البته از نظر کاربردي بودن نتايج نيز اين سري از نتايج مي تواند انگيزش بيشتري را براي شرکت هاي مورد مطالعه ايجاد نمايد تا نسبت به ارتقاي سطح عملکرد و سيستم مديريت ايمني بهداشت و محيط زيست خود تالش بيشتري مبذول دارند تا از شرکتهاي همطراز و رقيب پيشي بگيرند. تشكر و قدرداني نويسندگان اين مقاله بر خود الزم مي دانند تا از همکاري و مساعدت شرکت ملي گاز ايران به عنوان حامي مالي و معنوي اين تحقيق تقدير و تشکر وافر نمايند. منابع 1. R.Shahkarami,H.Masine Asl, Development Health, Safety and Environment management system (HSE) model based on PMBOK standard for petrochemical projects, Third National Conference on HSE Managers and Specialists of the Ministry of Oil, Tabriz, Iran,2212

علوم و تكنولوژي محيط زيست شماره 66 تابستان 14 منصوري و همكار 21 conservation planning at a landscape scale: a case study in the Kinabalu Area, Sabah, Malaysia, Journal of Landscape and Urban Planning, volume 51, 2222,pp 225222 8. Tal Svoray, Pua Bar (Kutiel), Tsafra Bannet,Urban landuse allocation in amediterranean ecotone: Habitat Heterogeneity Model incorporated in a GIS using a multicriteria mechanism, Journal of Landscape and Urban Planning, volume 52, 2222,pp 335 321 12. H.Rezvani,S.Mehdipour, Application of MADM fuzzy techniques for prioritizing products intended Mashhad Chinese factories,2228,cheshmandaze Modiriat, volume 31 11. M.Asgharpour, Multicriteria decision making, Fifth Edition, Tehran University Publications,2221, Chapter Three 12. M.Momeni, New Topics in operations research, Tehran University Publications, 2226, Chapter I 13. S.H. Zanakis, A. Solomon, N.Wishart, S. Dublish,"Multiattribute decision making: A simulation comparison of selection methods", European Journal of Operational Research 125,1881, 225 228 2. Marsh & Mclennan, 122 Larg Losses : A Thirty Year Review of Property Damage Losses In the Hydrocarbon Chemical Industries. Chicago, Illinois: M & M PC,1811 3. A.Amini, Safety and risk management in the petrochemical industry, The first National Conference on Safety Engineering and HSE Management, 2222 4. Hämäläinen P, Takala J & Saarela KL, Global Estimates of Fatal Work Related Diseases. American Journal of Industerial Medicine 22 2225, 2141 2. S.Iranzade,A.Borghian, Patterns of performance assessment, Fifth edition,foruzesh publications,2228, Chapter I 6. R.Javidi Sabaghian,M.Sharifi,H.Rajabi Mashhadi, Comparison of two methods in decisionmaking criteria, Fifth National Congress on Civil Engineering,2212,Mashhad,Iran 5. Guang Yang, Wen Jie Huang, Lin Li Lei, Using AHP and TOPSIS Approaches in Nuclear Power Plant Equipment Supplier Selection, Key Engineering Materials (Volumes 418 422), Advanced Design and Manufacture II,2228 1. MuiHow Phua, Mitsuhiro Minowa,A GISbased multicriteria decision making approach to forest