ESPON 2013 Programme Το εργαλείο NEXUS για την ανάπτυξη των Νοτίων Περιφερειών στο Ευρωπαϊκό πλαίσιο Ο ρόλος των περιφερειών στην Στρατηγική Ευρώπη 2020 : Έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς χωρική ανάπτυξη Τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά και επενδυτικά ταμεία 2014-2020 αναζητούν μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για την επίτευξη της «έξυπνης, βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης». Η βιώσιμη χωρική ανάπτυξη αποτελεί βασική προτεραιότητα του επικείμενου ελληνικού Συμφώνου Εταιρικής Σχέσης 2014-2020. Η κυβέρνηση έχει ζητήσει από τις περιφερειακές αρχές αξιολογήσουν τις περιφερειακές ανάγκες και να αναπτύξουν στρατηγικές για τη χρήση των πόρων των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών και Επενδυτικών ταμείων, με παράλληλο στόχο την εδαφική συνοχή των περιοχών ευθύνης τους. Η αειφόρος ανάπτυξη και η ανάκαμψη της οικονομικής κρίσης βρίσκονται στο επίκεντρο της χάραξης πολιτικής όλων σχεδόν των νέων περιφερειακών αρχών ήδη από το 2010. Δεδομένου ότι το 2014 είναι το έτος των περιφερειακών εκλογών, οι ελληνικές περιφερειακές αρχές θα πρέπει επίσης να συντάξουν ένα στρατηγικό έγγραφο πολιτικής με τους γενικούς στόχους και τις στρατηγικές προτεραιότητες για τα επόμενα τέσσερα χρόνια. να
Το Πρόγραμμα ESPON μπορεί να υποστηρίξει τους φορείς χάραξης πολιτικής στην ανίχνευση του εδαφικού δυναμικού της περιφέρειάς τους, στην ανάπτυξη των περιφερειακών οικονομιών τους και στην ενίσχυση της εδαφικής συνοχής. Κάθε περιφέρεια είναι διαφορετική, περιλαμβάνει διαφορετικές περιοχές και πρέπει να αντιμετωπίσει τα ειδικά πλεονεκτήματά της και τις αδυναμίες, τις ευκαιρίες και τις προκλήσεις. Κάθε περιφέρεια θα μπορούσε να συμβάλει σε διαφορετικό βαθμό σε ένα από τους πρωταρχικούς στόχους της στρατηγικής Ευρώπη 2020, ανάλογα με το εδαφικό δυναμικό της. Η ανάλυση που πραγματοποιήθηκε σε Έργα ESPON μπορεί να υποστηρίξει τον προγραμματισμό και τους φορείς χάραξης πολιτικής για τη βελτίωση της εδαφικής στοχοθεσίας και των περιφερειακών οικονομιών. Αυτό θα συμβάλει επίσης στην ενίσχυση της «τοποκεντρικής» προσέγγισης ( place-based approach) για την ανάπτυξη των μελλοντικών προγραμμάτων ESIF, καθώς και για την επιλογή των επιλέξιμων προς χρηματοδότηση έργων. Ευκαιρίες, προκλήσεις και περιφερειακά χαρακτηριστικά για την χωρική ανάπτυξη Oι Ελληνικές περιφέρειες παρουσιάζουν σημαντικές γεωγραφικές ιδιαιτερότητες, είτε με όρους «ορεινότητας» είτε λόγω συνοριακού ή παράκτιου χαρακτήρα είτε εξαιτίας της κρίσης από την άποψη της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Μια βασική πρόκληση είναι η υπέρβαση των μειονεκτημάτων που έχουν κληρονομήσει από τη ειδική γεωγραφική θέση και τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες και η διευκόλυνση μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης για την ανάπτυξή τους. Η ανάλυση "SWOT" χρησιμοποιείται ευρέως από επιχειρήσεις και φορείς χάραξης πολιτικής και στην Ελλάδα, για την ανίχνευση του εύρους των παραγόντων που διαμορφώνουν τις αποφάσεις. Ωστόσο, είναι μια γενική μέθοδος και δεν είναι απαραίτητο να επικεντρώνεται στα χαρακτηριστικά ενός τόπου ή στην ανάγκη για ολοκληρωμένες λύσεις εντός μιας χωρικής ενότητας. Έτσι, ένα άλλο εργαλείο με τίτλο μοντέλο NEXUS που δημιουργήθηκε από μια ομάδα ευρωπαίων ερευνητών θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί εναλλακτικά. Αυτό το εργαλείο προωθεί μια μετατόπιση της στρατηγικής εστίασης της περιφερειακής πολιτικής από τη σύγκλιση στην αξιοποίηση του αναπτυξιακού δυναμικού και στην προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης. Για μια σειρά από τύπους περιφερειών, το ESPON έχει αναπτύξει "μοντέλα NEXUS», που διερευνούν τις σχέσεις μεταξύ των καθοριστικών χαρακτηριστικών ενός τόπου και των προκλήσεων και ευκαιριών. Τα μοντέλα αυτά μπορούν να βοηθήσουν τους φορείς χάραξης πολιτικής να εντοπίζουν πιθανά πεδία δράσης. Μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία μιας κοινής αντίληψης των πλέον ελπιδοφόρων παρεμβάσεων για την ανάπτυξη μιας χώρας ή μιας περιοχής. μεταξύ των ενδιαφερομένων.
Χρήση του εργαλείου Nexus Ένα συνθετικό διάγραμμα Nexus για μια νησιωτική περιφέρεια Source: GEOSPECS project Κατασκευάζοντας το δικό σας μοντέλο Nexus Βήμα 1: Ορίζονται τα ειδικά χαρακτηριστικά και τα κληροδοτήματα της περιοχής Σε μια νησιωτική περιφέρεια μιάς μελέτης περίπτωσης του έργου GEOSPECS, τα κύρια χαρακτηριστικά που περιγράφονται είναι: χαμηλή πυκνότητα πληθυσμού, ισχυρή ταυτότητα ή ειδυλλιακή εικόνα. Άλλες περιοχές ενδεχομένως να έχουν διαφορετικά καθοριστικά χαρακτηριστικά : είτε αρνητικά είτε θετικά. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά και τα κληροδοτήματα στην περιοχή σας; Στη διαδικασία αυτή εμπλέκονται διαφορετικές κρίσεις, έτσι δεν υπάρχουν κατ'ανάγκην «σωστές» απαντήσεις. Τα ένδεκα θέματα του ESIF μπορούν να βοηθήσουν ώστε να εντοπιστούν τα παραδοσιακά χαρακτηριστικά που είτε κληρονομούνται είτε διαμορφώνονται από γεωγραφικά και ιστορικά χαρακτηριστικά ενός τόπου και να δομηθεί έτσι το μοντέλο Nexus. Δεδομένα από το ESPON και άλλες πηγές μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ενημέρωση σε αυτό το στάδιο μέσω συγκριτικής αξιολόγησης των χαρακτηριστικών της περιφέρειας είτε με το εθνικό επίπεδο είτε με την υπόλοιπη Ευρώπη. Ωστόσο, ένας καταιγισμός ιδεών (brainstorming) μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί πριν από την ανάλυση ποσοτικών δεδομένων. Βήμα 2: Συνδέονται τα χαρακτηριστικά της περιοχής με συγκεκριμένες κοινωνικοοικονομικές αναπτυξιακές
διαδικασίες είτε αρνητικές ( περιορισμοί) είτε θετικές ( ευκαιρίες) Το επόμενο βήμα έγκειται στο να σκεφτείτε αυτές τις προϋποθέσεις τις διαδικασίες που απορρέουν από ή σχετίζονται με που έχουν αντίκτυπο στην επίτευξη έξυπνης, βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης στην περιοχή σας. Όλες αυτές οι διαδικασίες θα μπορούσαν να αντανακλούν είτε οικονομικές, είτε κοινωνικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις και ευκαιρίες. Ως παραδείγματα μπορούμε να αναφέρουμε τις τάσεις της αγοράς που ευνοούν ή αναστέλλουν την τοπική επιχειρηματικότητα, σχεδιαζόμενες νέες υποδομές, ευπάθεια στην αύξησης του κόστους της ενέργειας, ή τους τρόπους ή τους τρόπους με τους οποίους η κλιματική αλλαγή μπορεί να επηρεάσει την πόλη ή την περιφέρεια. Ποιοί είναι οι παράγοντες ( προκλήσεις και ευκαιρίες ) που συνδέουν τα χαρακτηριστικά της περιοχής σας με τα προσδοκώμενα αποτελέσματα? Βήμα 3: Δημιουργία λογικών αλυσίδων συνδέσμων μεταξύ των χαρακτηριστικών που συνθέτουν την ταυτότητα μιάς περιοχής και τις προκλήσεις και ευκαιρίες Το τελικό στάδιο περιλαμβάνει τη δημιουργία λογικών αλυσίδων που προκύπτουν από τα χαρακτηριστικά και τα κληροδοτήματα της περιοχής, καθώς και από τις διαδικασίες που προσδιορίζονται στο Βήμα 2. Κατόπιν μπορούν να γίνουν συνδέσεις υπό των πρίσμα των ευκαιριών και προκλήσεων για μια έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη στην περιοχή. Μια πιο πολιτικά προσανατολισμένη προσέγγιση θα μπορούσε να είναι ο εντοπισμός συσχετίσεων από την άποψη του πώς αυτές συνδέονται με την έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη. Οι λογικές αλυσίδες μπορούν να αναδείξουν τις συσχετίσεις, αλλά το πιο σημαντικό είναι να χρησιμοποιηθούν για να εντοπισθούν πιθανές συνέργειες και δυνατότητες για ολοκληρωμένες δράσεις που προσφέρουν σε περισσότερους από έναν από τους στόχους που έχουν τεθεί- για παράδειγμα, η πρόκληση ή ευκαιρία να αναπτυχθούν πράσινες επιχειρήσεις που μπορούν να προσφέρουν τόσο τοπική κατάρτιση όσο και ευκαιρίες νεανικής απασχόλησης. Μια μεγάλη πόλη ενδεχομένως να χρειαστεί να βρει τρόπους να υπερβεί προβλήματα κυκλοφοριακής συμφόρησης, ενώ παράλληλα απανθρακοποιεί το σύστημα μεταφορών και βελτιώνει την ασφάλεια. Αυτό το βήμα θα μπορούσε να γίνει χρησιμοποιώντας στοιχεία (όπως αυτή που δημιουργούνται από το ESPON) ή ως μια ανταλλαγή απόψεων τύπου brainstorming μεταξύ των ειδικών. Επιπτώσεις στην ανάπτυξη πολιτικών Κάθε περιφέρεια θα πρέπει να αναλύσει το περιφερειακό της σύστημα, και να χρησιμοποιήσει τα ευρήματα για τη διαμόρφωση της πολιτικής και την επιλογή των επενδύσεων που ταιριάζουν στο δικό της «μοντέλο εδαφικής ανάπτυξης». Το μοντέλο Nexus είναι ένας τρόπος για την ανάλυση των χαρακτηριστικών μιάς γεωγραφικής περιοχής, συνδέοντας τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες και εντοπίζοντας έτσι τις συνέργειες μεταξύ των δράσεων. Ένα βασικό μήνυμα που προκύπτει από την έρευνα του ESPON είναι ότι η εδαφική διακυβέρνηση είναι πολύ σημαντική. Οι Περιφερειακές αυτοδιοικήσεις στην Ελλάδα, πρέπει να καταλάβουν ότι
ένας αριθμός οργανισμών και φορέων που συμφωνούν σε κοινές λύσεις θα ευνοήσουν την χωρική ανάπτυξη. Η επιτυχής εδαφική ανάπτυξη δεν μπορεί πλέον να επιτευχθεί μέσω της top-downς δράση του δημόσιου τομέα. Αυτό σημαίνει επίσης ότι ο σχεδιασμός για την περιφερειακή ανάπτυξη πρέπει να γίνει με ένα περισσότερο περιεκτικό και λιγότερο ιεραρχικό τρόπο μέσω συνεταιριστικών δικτύων και εταιρικών σχέσεων. Επιπλέον, η δράση σε περιφερειακό επίπεδο οφείλει να ευθυγραμμιστεί με την πολιτική σε εθνική και διακρατική κλίμακα, καθώς και σε τοπική κλίμακα. Οι αρχές αυτές είναι πολύ σημαντικές για την αποτελεσματική χρήση των ESIF. Το μοντέλο Nexus μπορεί να είναι ένας τρόπος για να δεσμευθούν πολλαπλοί ενδιαφερόμενοι φορείς και μια ενεργή αναζήτηση για ολοκληρωμένες λύσεις με στόχο τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης και την ανάπτυξη σε μια πόλη ή περιφέρεια. Αυτό το μοντέλο εστιάζοντας σε μια ολοκληρωμένη τοποκεντρική ανάπτυξη θα μπορούσε να προκαλέσει ανθεκτικότητα της περιφέρειας απέναντι στην οικονομική και κοινωνική κρίση, ενώ την ίδια στιγμή να συμβάλει στην εξοικονόμηση πόρων μέσω των συνεργιών που μπορούν να προβλεφθούν. Για περισσότερες πληροφορίες Άλλες εφαρμογές του εργαλείου Nexus Το μοντέλο Nexus βασιστεί στην εργασία ενός άλλου έργου ESPON, του ESPON TEDI, το οποία μελέτησε την εδαφική πολυμορφία στην Ευρώπη: http://www.espon.eu/main/menu_projects/menu_targetedanalyses/espontedi.html. Η αρχική του Μέθοδος που είχε την ονομασία «syndrome approach», προσπαθούσε να επεξεργαστεί διάφορους παράγοντες που ενεργούν σύμφωνα με το εδαφικό μειονέκτημα περιφέρειας. Το όνομα «προσέγγιση Nexus» υιοθετήθηκε στο έργο ESPON GEOSPECS το οποίο εξέτασε τα δυναμικά ανάπτυξης σε ειδικούς τύπους χωρικών ενοτήτων. Το Πρόγραμμα ESPON Το Πρόγραμμα ESPON 2013 συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, τα Κράτη μέλη της ΕΕ και τα Κράτη εταίρους Ισλανδία, Λιχτενστάιν, τη Νορβηγία και Ελβετία. Υποστηρίζει την ανάπτυξη πολιτικής σε σχέση με τον στόχο της εδαφικής συνοχής και της αρμονικής ανάπτυξης του ευρωπαϊκού εδάφους. Το ESPON υποστηρίζει την ανάπτυξη της πολιτικής συνοχής με πανευρωπαϊκά συγκρίσιμες πληροφορίες, στοιχεία, αναλύσεις και σενάρια σχετικά με τις συνθήκες-πλαίσιο για την ανάπτυξη των περιφερειών, των πόλεων και των ευρύτερων χωρικών ενοτήτων. Με αυτό τον τρόπο, αφενός διευκολύνει την κινητοποίηση του εδαφικού κεφαλαίου και των ευκαιριών ανάπτυξης, αφετέρου συμβάλλει στη βελτίωση της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας, της διεύρυνσης και της εμβάθυνσης της ευρωπαϊκής εδαφικής συνεργασίας και στη βιώσιμη και ισόρροπη ανάπτυξη. Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα ESPON και όλα τα αποτελέσματα αυτού του κορυφαίου ερευνητικού προγράμματος μπορούν να βρεθούν στην ιστοσελίδα του ESPON: www.espon.eu. Το Έργο USESPON Το έργο USESPON έχει στόχο να ενθαρρύνει και να υποστηρίξει τη χρήση των ευρημάτων από το Πρόγραμμα ESPON 2013. Υποστηρίζει τους ενδιαφερόμενους φορείς σε ολόκληρη την Ευρώπη, παρέχοντας καθοδήγηση σχετικά με τη χρήση των αποτελεσμάτων του ESPON στη χάραξη της πολιτικής και στην πράξη. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το USESPON, επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του έργου: www.espon-usespon.eu Texts and maps stemming from research projects under the ESPON Programme presented in this leaflet do not necessarily reflect the opinion of the ESPON Monitoring Committee. μίας