ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΘΗΝΑ 2000

Οµάδα σύνταξης Συντονίστρια: ρ. Μουτζούρη-Μανούσου Ειρήνη, Σχ. Σύµβουλος ΠΕ4 Μέλη: ρ.ανδριώτης Μιχαήλ Αρµαγανίδης Απόστολος Γκούβρα Μαριάννα ρ.λάκκα Λαοκρατία Παυλίδης Γεώργιος Copyright (C) 2000: Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας Αδριανού 91, 105 56 Αθήνα Απαγορεύεται η αναδηµοσίευση ή ανατύπωση ή φωτοτύπηση µέρους ή όλου του παρόντος βιβλίου, καθώς και η χρησιµοποίηση των ερωτήσεων, ασκήσεων και προβληµάτων που περιέχονται σ αυτό σε σχολικά βοηθήµατα ή για οποιοδήποτε άλλο σκοπό, χωρίς τη γραπτή άδεια του Κέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας. 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ...5 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ...7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Από το Κύτταρο στον Οργανισµό... 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Πεπτικό Σύστηµα... 15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Κυκλοφορικό Σύστηµα... 25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Λεµφικό Σύστηµα... 34 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Αναπνοή... 39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Απέκκριση και Ωσµωρρύθµιση... 46 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Ερειστικό Σύστηµα... 53 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Μυϊκό Σύστηµα... 59 3

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Νευρικό Σύστηµα... 65 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 Αισθητήρια Όργανα Αισθήσεις... 75 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 Ενδοκρινείς Αδένες... 84 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 Αναπαραγωγή - Ανάπτυξη... 89 4

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Με τα τελευταία βιβλία αξιολόγησης των µαθητών, που πρόκειται να δηµοσιευθούν στις αρχές του 2000, ολοκληρώνεται µια σηµαντική προσπάθεια του Κέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας, στόχος της οποίας ήταν η εκπόνηση και διάδοση νέων µεθόδων αξιολόγησης των µαθητών του Ενιαίου Λυκείου. Στο πλαίσιό της εκπονήθηκαν τα τρία τελευταία χρόνια δεκάδες βιβλίων που καλύπτουν το σύνολο σχεδόν των µαθηµάτων, τα οποία διδάσκονται στο Λύκειο. Τα βιβλία αυτά περιέχουν οδηγίες µεθοδολογίας σχετικές µε την αξιολόγηση των µαθητών, παραδείγµατα ερωτήσεων διαφόρων τύπων, υποδείγµατα εξεταστικών δοκιµασιών, θέµατα συνθετικών - δηµιουργικών εργασιών και άλλα χρήσιµα στοιχεία για τους εκπαιδευτικούς. Το έντυπο αυτό υλικό συνοδεύτηκε από την παραγωγή ανάλογου ηλεκτρονικού υλικού, από τη δηµιουργία Τράπεζας Θεµάτων και από πολυάριθµες επιµορφωτικές δραστηριότητες σχετικές µε την αξιολόγηση των µαθητών. Η παραπάνω προσπάθεια δεν είχε σκοπό να επιβάλει ένα συγκεκριµένο τρόπο αξιολόγησης ούτε να αυξήσει το φόρτο εργασίας διδασκόντων και διδασκοµένων, όπως ισχυρίστηκαν ορισµένοι. Επιδίωξε να ενηµερώσει τους καθηγητές για τις σύγχρονες εξεταστικές µεθόδους, να τους δώσει πρακτικά παραδείγµατα εφαρµογής τους, να τους προβληµατίσει γύρω από τα θέµατα αυτά και να τους παράσχει ερεθίσµατα για αυτοµόρφωση. Πιστεύουµε ότι µε το έργο µας συµβάλαµε στη διεύρυνση της δυνατότητας των διδασκόντων να επιλέγουν οι ίδιοι τη µέθοδο που θεωρούν πιο κατάλληλη για την αξιολόγηση των µαθητών τους και βοηθήσαµε στην αύξηση της παιδαγωγικής τους αυτονοµίας. Πεποίθησή µας είναι πως όλα αυτά άλλαξαν το τοπίο στον τοµέα της αξιολόγησης των µαθητών του Ενιαίου Λυκείου, έφεραν νέο πνεύµα και άρχισαν να τροποποιούν σταδιακά ξεπερασµένες αντιλήψεις και τακτικές που κυριάρχησαν επί πολλά χρόνια στο Ελληνικό σχολείο. Τα θετικά σχόλια που εκφράστηκαν από το σύνολο σχεδόν των επιστηµονικών και εκπαιδευτικών φορέων για τα θέµατα των εξετάσεων του περασµένου Ιουνίου, τα οποία 5

διαµορφώθηκαν µε βάση το πνεύµα και τη µεθοδολογία της αντίστοιχης εργασίας του Κ.Ε.Ε., επιβεβαιώνουν όσα προαναφέρθηκαν. Η κριτική που είχε αρχικά ασκηθεί για το έργο µας περιορίζεται συνεχώς, ενώ αυξάνει καθηµερινά η αποδοχή του από την εκπαιδευτική κοινότητα και η αναγνώρισή του. Σ αυτό συνέβαλε ασφαλώς και η βελτίωση του υποστηρικτικού υλικού που παράγεται από το Κ.Ε.Ε., η οποία οφείλεται, µεταξύ άλλων, και στις παρατηρήσεις και υποδείξεις των διδασκόντων στα Ενιαία Λύκεια. Η συνειδητοποίηση, τέλος, του τρόπου µε τον οποίο πρέπει να χρησιµοποιείται το υλικό αυτό στη διδακτική πράξη και ο περιορισµός των σφαλµάτων που διαπράχθηκαν στην αρχή (µηχανική αναπαραγωγή πλήθους ερωτήσεων, υπέρµετρη αύξηση της εργασίας των µαθητών, απουσία εναλλακτικών τρόπων αξιολόγησης κτλ.) οδήγησαν σε πολύ θετικά αποτελέσµατα, τα οποία όσο περνά ο καιρός θα γίνονται εµφανέστερα. Η διαπίστωση αυτή µας ενισχύει να συνεχίσουµε την προσπάθειά µας και να την επεκτείνουµε, εκπονώντας ανάλογο υλικό και για άλλες εκπαιδευτικές βαθµίδες, εφόσον εξασφαλιστούν οι απαραίτητες οικονοµικές και λοιπές προϋποθέσεις. Τελειώνοντας, επιθυµώ να ευχαριστήσω όλους τους συνεργάτες µου στο Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας, οι οποίοι εργάστηκαν αφιλοκερδώς, µε αφοσίωση και σπάνιο ζήλο και επιτέλεσαν κάτω από δύσκολες συνθήκες σηµαντικό έργο. Ευχαριστώ ακόµη όλους τους εκπαιδευτικούς που µε ποικίλους τρόπους στήριξαν την προσπάθειά µας και βοήθησαν στην επιτυχία της. Ξέχωρες ευχαριστίες θα ήθελα να απευθύνω στις δακτυλογράφους του Κ.Ε.Ε, στο τεχνικό προσωπικό του, στον Προϊστάµενο της Γραµµατείας του κ. Γεώργιο Κορκόντζηλα και στους εκδότες που συνεργάστηκαν µαζί µας από το 1997 µέχρι σήµερα. Αθήνα, εκέµβριος 1999 Καθηγητής Μιχάλης Κασσωτάκης Πρόεδρος του.σ. του Κ.Ε.Ε. 6

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Αγαπητοί Συνάδελφοι, Η οµάδα εργασίας για την αξιολόγηση των µαθητών της Β Λυκείου στη Βιολογία Θετικής Κατεύθυνσης ασχολήθηκε µε τη σύνταξη των ερωτήσεων και την ανάπτυξη κριτηρίων αξιολόγησης σύµφωνα µε το νέο Προεδρικό ιάταγµα. Οι ερωτήσεις, που περιλαµβάνονται στον οδηγό, αναφέρονται στο σύνολο της προβλεπόµενης από το αναλυτικό πρόγραµµα διδακτέας ύλης και είναι κλειστού τύπου, ανοικτού τύπου (σύντοµης ανάπτυξης αλλά και δοκιµιακού τύπου), προβλήµατα και µικρές εργασίες. Οι ερωτήσεις αυτές καλύπτουν όλο το φάσµα της προβλεπόµενης ύλης και όλα τα επίπεδα δυσκολίας µε σκοπό να τις χρησιµοποιήσετε για να δοµήσετε τα δικά σας κριτήρια αξιολόγησης ανάλογα µε τον τρόπο διδασκαλίας σας και το επίπεδο των µαθητών σας. Με την ελπίδα ότι η προσπάθεια που κάναµε θα αποδειχθεί χρήσιµη για σας, περιµένουµε τις παρατηρήσεις και τις υποδείξεις σας στο Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας (µε την ένδειξη «για την οµάδα της Βιολογίας») ιεύθυνση: Αδριανού 91, Τ.Κ. 10556 Τηλ.: 3315495-8, Fax: 3315493. Η Οµάδα Εργασίας 7

8

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Από το Κύτταρο στον Οργανισµό Α. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Να βάλετε σε κύκλο το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση ή στη φράση που συµπληρώνει σωστά την πρόταση: 1. Στον ανθρώπινο οργανισµό α. όλα τα κύτταρα έχουν το ίδιο σχήµα και την ίδια λειτουργία β. υπάρχουν κύτταρα µε το ίδιο σχήµα και την ίδια λειτουργία γ. κάθε όργανο αποτελείται από κύτταρα του ίδιου σχήµατος δ. όλα τα κύτταρα έχουν το ίδιο σχήµα και διαφορετική λειτουργία. 2. Ο φάρυγγας, o οισοφάγος, το στοµάχι, το λεπτό και το παχύ έντερο αποτελούν όλα µαζί α. έναν ιστό β. ένα όργανο γ. έναν οργανισµό δ. ένα σύστηµα οργάνων. 3. Κύτταρα όµοια µορφολογικά και λειτουργικά αποτελούν α. ένα όργανο β. ένα ιστό γ. ένα οργανισµό δ. ένα σύστηµα οργάνων. 4. Ο ρόλος του επιθηλιακού ιστού α. είναι προστατευτικός β. σχετίζεται µε την απορρόφηση ουσιών γ. σχετίζεται µε την παραγωγή ουσιών δ. εκφράζεται µε τα α, β και γ. 9

5. Το αίµα είναι α. µυϊκός ιστός β. συνδετικός ιστός γ. επιθηλιακός ιστός δ. νευρικός ιστός. 6. Το σύστηµα, που συντονίζει όλες τις λειτουργίες του οργανισµού, είναι α. το νευρικό β. το πεπτικό γ. το αναπνευστικό δ. το κυκλοφορικό. 7. Οι αδένες α. συµβάλλουν στην απορρόφηση ορισµένων ουσιών β. προστατεύουν εξωτερικές επιφάνειες γ. παράγουν και εκκρίνουν διάφορες ουσίες δ. αποτελούνται µόνο από όµοια κύτταρα. Να χαρακτηρίσετε µε Σ (σωστό) ή µε Λ (λάθος) τις παρακάτω προτάσεις: 1. Στα τοιχώµατα της καρδιάς βρίσκονται ατρακτοειδείς µυϊκές ίνες, που υπακούουν στη θέλησή µας. ( ) 2. Υπάρχουν κύτταρα, που ανήκουν στον ίδιο ιστό αλλά έχουν διαφορετική µορφολογία. ( ) 3. Οι αδένες είναι ένα σύνολο κυττάρων διαµέσου των οποίων γίνεται η απορρόφηση ουσιών. ( ) 4. Το ανθρώπινο σώµα αποτελείται από πολλά συστήµατα, τα οποία συνεργάζονται µεταξύ τους. ( ) 5. Το αίµα περιέχει κύτταρα, που έχουν όλα το ίδιο σχήµα και εκτελούν την ίδια λειτουργία. ( ) 6. Το ερειστικό σύστηµα συντονίζει όλες τις λειτουργίες του σώµατος. ( ) 10

1. Να αντιστοιχίσετε τους όρους που αναγράφονται στη στήλη Ι µε τις έννοιες ή τις φράσεις που αναγράφονται στη στήλη ΙΙ. Για το σκοπό αυτό να γράψετε δίπλα από κάθε γράµµα της στήλης Ι τον αριθµό που ταιριάζει από τη στήλη ΙΙ (π.χ. Α-1) Ι ΙΙ 2. Α.... Κύτταρο Β.... Σύστηµα οργάνων Γ.... Όργανο.... Οργανισµός Ε.... Ιστός Ι Α.... Μυϊκές ίνες Β.... Χονδροβλάστες Γ.... Νευρώνες.... Λιποκύτταρα 1. αποτελείται από διαφορετικούς ιστούς 2. βασική δοµική και λειτουργική µονάδα των οργανισµών 3. άθροισµα κυττάρων µε ίδια λειτουργία 4. όργανα που συνεργάζονται για την πραγµατοποίηση µιας λειτουργίας ΙΙ 1. νευρικός ιστός 2. επιθηλιακός ιστός 3. οστίτης ιστός 4. µυϊκός ιστός 5. συνδετικός ιστός Να αντιστοιχίσετε κατάλληλα τα γράµµατα της πρώτης, της δεύτερης και της τρίτης στήλης. α. Σκελετικός µυϊκός ιστός δ. Κυλινδρικές µυϊκές ίνες µε γραµµώσεις ζ. εν υπακούουν στη θέλησή µας β. Καρδιακός µυϊκός ιστός ε. Ατρακτοειδείς µυϊκές ίνες η. Υπακούουν στη θέλησή µας γ. Λείος µυϊκός ιστός 11

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΝΟΙΚΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Να χρησιµοποιήσετε σωστά τους παρακάτω όρους διατυπώνοντας από µια πρόταση που να εκφράζει την έννοια κάθε όρου. διαφοροποίηση αδένας επιθηλιακός ιστός ερειστικός ιστός σύστηµα οργάνων νευρικός ιστός Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις µε µια παράγραφο (20-40 λέξεις): 1. Πότε ο επιθηλιακός ιστός µπορεί να χαρακτηριστεί ως αδένας; 2. Ο νευρικός ιστός αποτελείται από δύο διαφορετικούς τύπους κυττάρων. Πώς ονοµάζονται και ποιες είναι οι λειτουργίες τους; 3. Να ονοµάσετε τα βασικά συστήµατα του ανθρώπινου οργανισµού. 4. Ποιος είναι ο ρόλος του επιθηλιακού ιστού; 5. Ποια είναι η βασική λειτουργία που εκτελούν τα κύτταρα του µυϊκού ιστού; 6. Να γράψετε τρεις διαφορές (που υπάρχουν) µεταξύ των µυϊκών και των επιθηλιακών κυττάρων. 7. Σε ποιες κατηγορίες χωρίζονται οι αδένες του ανθρώπινου οργανισµού και µε τι κριτήρια; Να γράψετε από ένα παράδειγµα για κάθε κατηγορία. 8. Είναι δυνατόν σε έναν ιστό να υπάρχουν διαφορετικά είδη κυττάρων, τα οποία όµως να συµµετέχουν στην ίδια λειτουργία; Να τεκµηριώσετε την απάντησή σας χρησιµοποιώντας κατάλληλο παράδειγµα. 12

Γ. ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Παράδειγµα ωριαίου κριτηρίου αξιολόγησης Αντικείµενο εξέτασης: Από το κύτταρο στον οργανισµό Στόχοι που ελέγχονται: Ανάκληση γνώσεων, κατανόηση, κριτική σκέψη ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΑΘΗΤΗ Επώνυµο:.. Όνοµα:... Τάξη:. Τµήµα: Μάθηµα:.... Ηµεροµηνία:. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Να βάλετε σε κύκλο το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση ή στη φράση που συµπληρώνει σωστά την πρόταση: Ο φάρυγγας, ο οισοφάγος, το στοµάχι, το λεπτό και παχύ έντερο αποτελούν όλα µαζί α. έναν ιστό β. έναν οργανισµό γ. ένα σύστηµα οργάνων δ. ένα όργανο. Το σύστηµα, που συντονίζει όλες τις λειτουργίες του οργανισµού, είναι α. το νευρικό β. το πεπτικό γ. το αναπνευστικό δ. το κυκλοφοριακό. Μονάδες 2 13

2. Να χαρακτηρίσετε µε Σ (σωστό) ή µε Λ (λάθος) τις παρακάτω προτάσεις: Το ερειστικό σύστηµα συντονίζει όλες τις λειτουργίες του σώµατος. ( ) Το αίµα περιέχει κύτταρα, που έχουν όλα το ίδιο σχήµα και εκτελούν την ίδια λειτουργία. ( ) Ένας ιστός αποτελείται από όµοια κύτταρα, τα οποία συµµετέχουν όλα στην ίδια λειτουργία. ( ) Μονάδες 3 3. Να συµπληρώσετε µε τους κατάλληλους όρους τα κενά στις παρακάτω προτάσεις: Ο νευρικός ιστός αποτελείται από 2 κατηγορίες κυττάρων... και.... Οι αδένες, που εκκρίνουν τα προϊόντα τους απ ευθείας στο αίµα, ονοµάζονται.... Το αίµα περιέχει τρία είδη κυττάρων...,... και αιµοπετάλια. Μονάδες 3 4. Να απαντήσετε σύντοµα σε καθεµία από τις παρακάτω ερωτήσεις: Σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται οι αδένες του ανθρώπινου οργανισµού και µε τι κριτήρια; Να γράψετε από ένα παράδειγµα για κάθε κατηγορία. Ποιος είναι ο ρόλος του ερειστικού ιστού και σε ποιες κατηγορίες διακρίνεται; Να εξηγήσετε γιατί το νευρικό σύστηµα µαζί µε το σύστηµα των ενδοκρινών αδένων ρυθµίζουν και συντονίζουν όλες τις λειτουργίες του σώµατος. Μονάδες 12 14

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Πεπτικό Σύστηµα Α. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Να βάλετε σε κύκλο το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση ή στη φράση που συµπληρώνει σωστά την πρόταση: 1. Πέψη είναι α. η είσοδος θρεπτικών ουσιών στον οργανισµό β. η αποβολή των άχρηστων ουσιών γ. η κατεργασία των τροφών για να απορροφηθούν οι θρεπτικές ουσίες δ. η σύνθεση µεγαλοµορίων από µικρότερα µόρια. 2. Η βασική ουσία που περιέχει το σάλιο είναι α. η πεψίνη β. η αµυλάση γ. η λεκιθίνη δ. η βλέννα. 3. Το σάλιο, που εκκρίνεται από τους σιελογόνους αδένες, α. διασπά το άµυλο σε απλούστερους υδατάνθρακες β. περιέχει την ουσία αδαµαντίνη που κάνει τα δόντια σκληρά γ. επηρεάζει την περισταλτική κίνηση του εντέρου δ. περιέχει ορµόνη που βοηθάει την µετακίνηση της επιγλωττίδας. 15

4. Στο παχύ έντερο γίνεται α. προσωρινή αποθήκευση άπεπτων τροφών β. παραγωγή ενζύµων από τους αδένες του γ. απορρόφηση βιταµινών από τις λάχνες του δ. διάσπαση πρωτεϊνών από την καρβοξυπεπτιδάση. 5. Η χολή περιέχει α. πρωτεΐνες β. γλυκογόνο γ. χρωστικές δ. ένζυµα. 6. Στο λεπτό έντερο α. εκκρίνεται το υδροχλωρικό οξύ από το πάγκρεας β. εξουδετερώνεται το υδροχλωρικό οξύ από το NaHCO 3 γ. ενεργοποιείται το υδροχλωρικό οξύ από το πεψινογόνο δ. το υδροχλωρικό οξύ απορροφάται µαζί µε τη χολή από τις λάχνες. 7. Στο ήπαρ γίνονται πολλές και σηµαντικές λειτουργίες όπως α. φιλτράρισµα του νερού από τις άχρηστες ουσίες β. αποθήκευση γλυκόζης µε την µορφή γλυκογόνου γ. διάσπαση λιπών από τα χολικά άλατα δ. παραγωγή βλέννας από τα ηπατικά κύτταρα. 8. Το ένζυµο λυσοζύµη στο σάλιο α. διαστέλλει την φαρυγγική κοιλότητα β. βοηθάει στο σχηµατισµό του βλωµού γ. καταστρέφει τους µικροοργανισµούς δ. διασπά το άµυλο. 16

9. Η ορµόνη ινσουλίνη, που παράγεται στο πάγκρεας, ρυθµίζει α. την παραγωγή αµινοξέων β. τη διάσπαση των λιπών γ. τον καταβολισµό των πρωτεϊνών δ. τη µετατροπή του γλυκογόνου σε γλυκόζη και αντίστροφα. 10. Οι βιταµίνες είναι οργανικές ενώσεις, που α. παράγονται από ενδοκρινείς αδένες β. τις προσλαµβάνουµε µε τις τροφές γ. παράγονται στο στοµάχι δ. βρίσκονται µόνο στις ζωικές τροφές. Να χαρακτηρίσετε µε Σ (σωστό) ή µε Λ (λάθος) τις παρακάτω προτάσεις: 1. Στη χοληδόχο κύστη γίνεται η γαλακτωµατοποίηση των λιπών. ( ) 2. Στο ήπαρ γίνεται η παραγωγή της χολής. ( ) 3. Στο πάγκρεας γίνεται διάσπαση πρωτεϊνών. ( ) 4. Στο πάγκρεας παράγονται ένζυµα. ( ) 5. Πριν τη διάσπαση των λιπών γίνεται η γαλακτωµατοποίησή τους στο δωδεκαδάκτυλο. ( ) 6. Οι βιταµίνες παράγονται από ειδικά οργανίδια του κυττάρου. ( ) 7. Το παχύ έντερο έχει µεγαλύτερο µήκος από το λεπτό. ( ) 8. Τα λίπη διασπώνται σε µικρότερα µόρια τα αµινοξέα. ( ) 9. Η χολή παράγεται στη χοληδόχο κύστη. ( ) 10. Με τη δράση κατάλληλων ενζύµων τα λίπη µετατρέπονται σε λιπαρά οξέα και µονογλυκερίδια. ( ) 11. Μεταβολισµός σηµαίνει διάσπαση οργανικών µορίων. ( ) 12. Με τον αναβολισµό γίνεται σύνθεση οργανικών µορίων από απλούστερα µόρια. ( ) 13. Η πέψη των λιπών γίνεται κυρίως στο λεπτό έντερο από το ένζυµο παγκρεατική λιπάση. ( ) 17

14. Με τον αναβολισµό παράγεται ενέργεια, η οποία αποθηκεύεται στο µόριο του ΑΤΡ. ( ) 15. Το ΑΤΡ, που συντίθεται µε τις αντιδράσεις καταβολισµού, χρησιµοποιείται στις αντιδράσεις αναβολισµού. ( ) Να συµπληρώσετε µε τους κατάλληλους όρους τα κενά στις παρακάτω προτάσεις: 1. Η διάσπαση του αµύλου ξεκινάει στη στοµατική κοιλότητα από το ένζυµο...... και συνεχίζεται στο...... µε την επίδραση του ενζύµου.... Τελικά προκύπτουν..., που απορροφούνται από τα επιθηλιακά κύτταρα του εντέρου και διοχετεύονται στο.... 2. Η διάσπαση των πρωτεϊνών αρχίζει στο στοµάχι... µε το ένζυµο.... Η πέψη συνεχίζεται στο άνω τµήµα του λεπτού έντερου µε ένζυµα που εκκρίνονται από... και ολοκληρώνεται στα... κύτταρα του βλεννογόνου του λεπτού εντέρου, µε τη βοήθεια ενζύµων των.... Τελικά προκύπτουν τα..., που απορροφούνται από τα επιθηλιακά κύτταρα και διοχετεύονται.... 3. Η γαλακτωµατοποίηση των λιπών γίνεται από......... στο δωδεκαδάκτυλο. Κατόπιν γίνεται η διάσπασή τους από το ένζυµο......... και προκύπτουν λιπαρά οξέα µονογλυκερίδια και γλυκερίνη. Αυτά διαχέονται στα επιθηλιακά κύτταρα και ξαναγίνονται..., τα οποία συγκεντρώνονται στο...... γίνονται σφαιρίδια που ονοµάζονται...... και µε... καταλήγουν σε διάφορους ιστούς. 18

1. Να αντιστοιχίσετε τους όρους που αναγράφονται στη στήλη Ι µε τις έννοιες ή τις φράσεις που αναγράφονται στη στήλη ΙΙ. Για το σκοπό αυτό να γράψετε δίπλα από κάθε γράµµα της στήλης Ι τον αριθµό που ταιριάζει από τη στήλη ΙΙ (π.χ. Α-1) Ι ΙΙ 2. 3. Α.... Βλέννα Β.... Λίπη Γ.... Ένζυµα.... Ορµόνες Ε.... Βιταµίνες Ι Α.... Πεψίνη Β.... Παγκρεατική λιπάση Γ.... Παγκρεατικό υγρό.... Ενδογενής παράγοντας Ι Α.... Λεπτό έντερο Β.... Παχύ έντερο Γ.... ωδεκαδάκτυλο.... Στοµάχι 1. βοηθούν τη διάσπαση των τροφών 2. προστατεύει το γαστρεντερικό σωλήνα 3. δεν παράγονται από κύτταρα του ανθρώπινου οργανισµού 4. έχουν µεγάλη ενεργειακή αξία ΙΙ 1. συντελεί στην πέψη των λιπών 2. περιέχει διάφορα ένζυµα και NaHCO 3 3. απαραίτητη ουσία για την απορρόφηση της βιταµίνης Β 12 4. έχει αντιµικροβιακή δράση 5. διασπά τις πρωτεΐνες στο στοµάχι ΙΙ 1. έχει την ικανότητα να διευρύνεται 2. δέχεται τη χολή και εκκρίσεις από το πάγκρεας 3. έχει µήκος 6-7 µέτρα 4. παράγει και εκκρίνει ορµόνες 5. γίνεται προσωρινή αποθήκευση άπεπτων τροφών 19

B. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΝΟΙΚΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Να απαντήσετε σύντοµα σε καθεµία από τις παρακάτω ερωτήσεις (10 20 λέξεις): 1. Ποιες ουσίες χαρακτηρίζονται ως θρεπτικές; 2. Να γράψετε τα επιµέρους όργανα του γαστρεντερικού σωλήνα. 3. Να ονοµάσετε τα όργανα του πεπτικού συστήµατος µε τη σειρά που συµµετέχουν στην διαδικασία της πέψης (από την είσοδο της τροφής στο στόµα µέχρι την αποβολή των άχρηστων ουσιών από τον οργανισµό). 4. Ποιες είναι οι βασικές λειτουργίες του ήπατος; 5. Να γράψετε τις βασικές λειτουργίες του στοµάχου. 6. Τι ρυθµίζουν οι ορµόνες ινσουλίνη και γλυκαγόνη; 7. Γιατί κατά την κατάποση η τροφή δεν ξαναγυρίζει στη στοµατική κοιλότητα; 8. Πού οφείλεται η ικανότητα διάτασης του στοµάχου όταν δέχεται τροφή; 9. Τι είναι ο χυλός και τι περιέχει; 10. Ποιος είναι ο ρόλος των λιπών; Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις µε µια παράγραφο (20-40 λέξεις): 1. Να περιγράψετε τη στοµατική κοιλότητα. 2. Ποιες είναι οι κατηγορίες των µόνιµων δοντιών, πόσα δόντια περιλαµβάνει η κάθε κατηγορία και πώς διατάσσονται αυτά µέσα στο χώρο της στοµατικής κοιλότητας; 3. Γιατί προκαλούνται προβλήµατα στο στοµάχι όταν καταστραφούν τα κύτταρα που παράγουν βλέννα; Ποιες είναι οι συνέπειες από την καταστροφή των βλεννογόνων κυττάρων του στοµάχου; 4. Τι συµβαίνει στην περίπτωση που το επίπεδο της γλυκόζης στο αίµα µεταβάλλεται έξω από τις φυσιολογικές τιµές; 5. Να γράψετε ποιες ουσίες εκκρίνονται από το πάγκρεας και το ρόλο της καθεµίας από αυτές. 6. Ποιος είναι ο ρόλος της βλέννας στη διαδικασία πέψης των τροφών; 20

7. Ποιες είναι οι συνέπειες από την υπερέκκριση υδροχλωρικού οξέος στο στοµάχι; 8. Να εξηγήσετε τον τρόπο µε τον οποίο εµποδίζεται η είσοδος τροφής α) στο λάρυγγα β) στη ρινική κοιλότητα. 9. Να περιγράψετε την πορεία διάσπασης ενός πολυσακχαρίτη στον πεπτικό σωλήνα. 10. Ένας οργανισµός, για µεγάλο χρονικό διάστηµα, δεν καταναλώνει τροφές που περιέχουν υδατάνθρακες. Να εξηγήσετε από πού εξοικονοµεί την απαιτούµενη χηµική ενέργεια. 11. Μια µπουκιά περιέχει ψωµί και κρέας. Ποια είναι τα βασικά τροφικά µόρια που περιέχει; Σε ποια όργανα του πεπτικού συστήµατος θα γίνει η διάσπασή τους; Ποιοι αδένες και ποια ένζυµα συµµετέχουν στη διάσπαση; 12. Η επιφάνεια απορρόφησης του εντέρου έχει συνολικό εµβαδόν 250 τετραγωνικά µέτρα. Να εξηγήσετε πώς συµβαίνει αυτό. 13. Ποια είναι η χρησιµότητα των βακτηρίων που ζουν στο παχύ έντερο; 14. Ποιες κινήσεις του γαστρεντερικού σωλήνα λέγονται περισταλτικές; Πού παρατηρούνται και τι εξυπηρετούν; 15. Με τη χρήση των αντιβιοτικών καταστρέφονται και βακτήρια, που υπάρχουν στο παχύ έντερο. Ποιες µπορεί να είναι οι συνέπειες για τον οργανισµό; 21

Γ. ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Παράδειγµα ωριαίου κριτηρίου αξιολόγησης Αντικείµενο εξέτασης: Πεπτικό σύστηµα Στόχοι που ελέγχονται: Ανάκληση γνώσεων, κατανόηση, κριτική σκέψη. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΑΘΗΤΗ Επώνυµο:.. Όνοµα:... Τάξη:. Τµήµα: Μάθηµα:.... Ηµεροµηνία:. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Να βάλετε σε κύκλο το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση ή στη φράση που συµπληρώνει σωστά την πρόταση: Η ορµόνη ινσουλίνη, που παράγεται στο πάγκρεας, ρυθµίζει α. την παραγωγή αµινοξέων β. τη διάσπαση των λιπών γ. τον καταβολισµό των πρωτεϊνών δ. τη µετατροπή του γλυκογόνου σε γλυκόζη και αντίστροφα. Οι βιταµίνες είναι απαραίτητες στον οργανισµό διότι α. είναι αποθήκες ενέργειας β. είναι δοµικά συστατικά των κυττάρων γ. δρουν κυρίως ως συνένζυµα σε µεταβολικές αντιδράσεις δ. µεταφέρουν στους ιστούς O 2 και αποµακρύνουν το CO 2. 22

Στο παχύ έντερο γίνεται α. προσωρινή αποθήκευση άπεπτων τροφών β. παραγωγή ενζύµων από αδένες γ. απορρόφηση βιταµινών από τις λάχνες δ. διάσπαση πρωτεϊνών από το ένζυµο λυσοζύµη. Μονάδες 3 2. Να αντιστοιχίσετε τους όρους που αναγράφονται στη στήλη Ι µε τις έννοιες ή τις φράσεις που αναγράφονται στη στήλη ΙΙ. Για το σκοπό αυτό να γράψετε δίπλα από κάθε γράµµα της στήλης Ι τον αριθµό που ταιριάζει από τη στήλη ΙΙ (π.χ. Α-Ι): Ι Α.... Λεπτό έντερο Β.... Παχύ έντερο Γ.... ωδεκαδάκτυλο.... Στοµάχι ΙΙ 1. έχει την ικανότητα να διευρύνεται 2. δέχεται τη χολή και εκκρίσεις από το πάγκρεας 3. έχει µήκος 6-7 µέτρα 4. παράγονται και εκκρίνονται ορµόνες 5. γίνεται προσωρινή αποθήκευση άπεπτων τροφών Ι Α.... ιάσπαση αµύλου Β.... ιάσπαση λιπών Γ.... ιάσπαση πρωτεϊνών ΙΙ 1. πτυαλίνη 2. πεψίνη 3. καρβοξυπεπτιδάση 4. παγκρεατική λιπάση Μονάδες 7 23

3. Να απαντήσετε σύντοµα στις παρακάτω ερωτήσεις: Να εξηγήσετε τον τρόπο που εµποδίζεται η είσοδος τροφής α. στο λάρυγγα β. στη ρινική κοιλότητα. Μονάδες 5 4. Να απαντήσετε στην παρακάτω ερώτηση µε µια παράγραφο: Με τη χρήση των αντιβιοτικών καταστρέφονται και βακτήρια που υπάρχουν στο παχύ έντερο. Ποιες µπορεί να είναι οι συνέπειες για τον οργανισµό; Μονάδες 5 24

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Κυκλοφορικό σύστηµα Α. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Να βάλετε σε κύκλο το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση ή στη φράση που συµπληρώνει σωστά την πρόταση: 1. Τα αγγεία του κυκλοφορικού συστήµατος, κατά µήκος των οποίων διαχέονται τα διάφορα συστατικά στο µεσοκυττάριο χώρο, είναι α. τα τριχοειδή αγγεία β. οι φλέβες γ. οι αρτηρίες δ. τα λεµφικά αγγεία. 2. Κατά τη µικρή κυκλοφορία, το αίµα α. διοχετεύεται στους ιστούς µεταφέροντας οξυγόνο β. απορροφάει άχρηστες ουσίες για να τις αποβάλλει γ. προσλαµβάνει από τους πνεύµονες οξυγόνο δ. απορροφάει από το λεπτό έντερο θρεπτικές ουσίες. 3. Το αίµα στους νεφρούς α. αποβάλλει τοξικές ουσίες και περίσσεια νερού β. διοχετεύεται µε την ηπατική φλέβα γ. απορροφάει θρεπτικές ουσίες δ. εµπλουτίζεται µε οξυγόνο. 25

4. Κατά τη στεφανιαία κυκλοφορία α. µεταφέρεται αίµα στην καρδιά διαµέσου της πυλαίας φλέβας β. οι στεφανιαίες φλέβες τροφοδοτούν την καρδιά µε θρεπτικές ουσίες γ. αίµα πλούσιο σε οξυγόνο αποµακρύνεται από τον καρδιακό ιστό δ. τροφοδοτείται η καρδιά µε χρήσιµες ουσίες και αποβάλλονται από αυτήν οι άχρηστες. 5. Τα τριχοειδή αγγεία α. αποτελούνται από πολλές στιβάδες κυττάρων β. περιέχουν µικρές βαλβίδες γ. περιέχουν το 75% της ποσότητας του αίµατος δ. παρεµβάλλονται µεταξύ αρτηριών και φλεβών. 6. Η µέγιστη αρτηριακή πίεση α. παρατηρείται όταν η καρδιά χαλαρώνει β. είναι υπεύθυνη για τη ροή του αίµατος στις αρτηρίες γ. είναι υπεύθυνη για την κίνηση του αίµατος στις φλέβες δ. παρατηρείται στην πνευµονική αρτηρία. 7. Ο ρόλος των βαλβίδων στις φλέβες είναι α. να ελαττώνουν την πίεση του αίµατος β. να εµποδίζουν την αντίστροφη µετακίνηση του αίµατος γ. να σταθεροποιούν τη ροή του αίµατος δ. να ελαττώνουν τη ροή του αίµατος. Να χαρακτηρίσετε µε (Σ) σωστό ή µε (Λ) λάθος τις παρακάτω προτάσεις: 1. Ο καρδιακός µυς περιβάλλεται από ένα υµενώδες περίβληµα. ( ) 2. Ο καρδιακός µυς αποτελείται από ατρακτοειδείς µυϊκές ίνες, που υπακούουν στη θέλησή µας. ( ) 3. Το µυοκάρδιο καλύπτεται εσωτερικά από το περικάρδιο. ( ) 4. Το µυοκάρδιο περιβάλλεται από το περικαρδιακό υγρό. ( ) 26

5. Το περικαρδιακό υγρό επιτρέπει την ολίσθηση της καρδιάς κατά τις κινήσεις της, ελαττώνοντας τις τριβές. ( ) 6. Ο δεξιός κόλπος επικοινωνεί διαµέσου βαλβίδας µε τον αριστερό. ( ) 7. Ο δεξιός κόλπος επικοινωνεί µε την δεξιά κοιλία και ο αριστερός κόλπος µε την αριστερά κοιλία. ( ) 8. Η αριστερά κοιλία έχει παχύτερα τοιχώµατα και στέλνει το αίµα σε µεγάλες αποστάσεις. ( ) 9. Στους φυσιολογικούς ενήλικες αντιστοιχούν 70 περίπου κτύποι καρδιάς ανά λεπτό. ( ) 10. Όταν ο άνθρωπος ασκείται ή εργάζεται έντονα, δεν επηρεάζεται ο ρυθµός των κτύπων της καρδιάς του. ( ) 11. Οι στεφανιαίες αρτηρίες είναι δύο και τροφοδοτούν την καρδιά µε θρεπτικές ουσίες. ( ) 12. Η αποβολή των άχρηστων ουσιών από την καρδιά γίνεται µε τις στεφανιαίες φλέβες. ( ) 13. Τα τριχοειδή αγγεία έχουν διάµετρο περίπου ίση µε τη διάµετρο ενός ερυθροκυττάρου. ( ) 14. Η διαφορά ωσµωτικής πίεσης µεταξύ φλεβιδίων και µεσοκυττάριου υγρού έχει ως αποτέλεσµα την απορρόφηση υγρού από τα φλεβίδια. ( ) Να συµπληρώσετε µε τους κατάλληλους όρους τα κενά στις παρακάτω προτάσεις: 1. Τα ερυθρά αιµοσφαίρια παράγονται στο... των.... Ο ρόλος τους είναι να µεταφέρουν... στα κύτταρα και να αποµακρύνουν... του... από αυτά. Αυτό γίνεται µε την βοήθεια της.... 2. Το πλούσιο σε οξυγόνο αίµα φτάνει στο ήπαρ µε...... και µε... φλέβα διοχετεύεται στο ήπαρ, αίµα από διάφορα όργανα, όπως πάγκρεας, σπλήνα, στοµάχι, έντερο. 27

3. Στη µεγάλη κυκλοφορία το αίµα από...... της καρδιάς, διαµέσου της αορτής, διοχετεύεται σε όλα τα σηµεία του σώµατος. Στα...... γίνεται ανταλλαγή χρήσι- µων µε άχρηστες ουσίες, που πρέπει να αποβληθούν. Κατόπιν το αίµα αφού περάσει από διάφορα όργανα, επανέρχεται...... της καρδιάς διαµέσου... και... κοίλης φλέβας. 1. Να αντιστοιχίσετε τους όρους που αναγράφονται στη στήλη Ι µε τις έννοιες ή τις φράσεις που αναγράφονται στη στήλη ΙΙ. Για το σκοπό αυτό να γράψετε δίπλα από κάθε γράµµα της στήλης Ι τον αριθµό που ταιριάζει από τη στήλη ΙΙ (π.χ. Α-1) Ι ΙΙ 2. Α.... Φλέβες Β.... Αρτηρίες Γ.... Τριχοειδή.... Βαλβίδες Ι Α.... Λευκοκύτταρα Β.... Αιµοπετάλια Γ.... Ερυθροκύτταρα 1. αγγεία που συµµετέχουν στην ανταλλαγή των ουσιών ανάµεσα στο αίµα και τους ιστούς 2. εµποδίζουν την παλινδρόµηση του αίµατος 3. αγγεία που µεταφέρουν το αίµα από την καρδιά στην περιφέρεια ΙΙ 1. περιέχουν αιµοσφαιρίνη 2. έχουν διάρκεια ζωής όσο και ο ανθρώπινος οργανισµός 3. αυξάνονται όταν µολυνθεί ο οργανισµός 4. έχουν σηµαντικό ρόλο στην διαδικασία πήξης του αίµατος 28

3. Ι ΙΙ 2. Α.... Ινωδογόνο Β.... Συµπλήρωµα Γ.... Αλβουµίνες Ι Α.... Μεσογειακή αναιµία Β.... ρεπανοκυτταρική αναιµία Γ.... Αιµολυτική αναιµία 1. οµάδα 20 πρωτεϊνών που συµβάλλουν στην καταστροφή παθογόνων µικροοργανισµών 2. παίζουν σηµαντικό ρόλο στη διαδικασία πήξης του αίµατος 3. πρωτεΐνες που µεταφέρουν το οξυγόνο και το διοξείδιο του άνθρακα 4. συµβάλουν στη διατήρηση σταθερής ωσµωτικής πίεσης στο αίµα ΙΙ 1. ερυθροκύτταρα µε δρεπανοειδές σχήµα 2. µειωµένη παραγωγή της Β αλυσίδας της αιµοσφαιρίνης 3. αυξηµένη παραγωγή λευκοκυττάρων 4. καταστροφή των ερυθροκυττάρων Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΝΟΙΚΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Να απαντήσετε σύντοµα σε καθεµία από τις παρακάτω ερωτήσεις (10 20 λέξεις): 1. Ποια είναι η δοµή της αιµοσφαιρίνης; 2. Να περιγράψετε τη διαδροµή του αίµατος στην πνευµονική κυκλοφορία. 3. Πώς γίνεται η µεταφορά του οξυγόνου και του διοξειδίου του άνθρακα από την αιµοσφαιρίνη; 4. Γιατί οι φλέβες έχουν βαλβίδες, ενώ οι αρτηρίες δεν έχουν; 5. Ποια είναι η διαφορά µεταξύ σφυγµού και καρδιακού παλµού; 29

6. Πού οφείλεται η πτώση της πίεσης του αίµατος όταν αυτό µετακινείται από τις αρτηρίες προς τα τριχοειδή; Σε τι εξυπηρετεί η ελαχιστοποίηση της πίεσης στα τριχοειδή; 7. Oι άνθρωποι κατατάσσονται σε τέσσερις οµάδες αίµατος στο σύστηµα ΑΒΟ. Να γράψετε το είδος των αντισωµάτων και των αντιγόνων που έχει η κάθε οµάδα. 8. Γιατί υπάρχουν βαλβίδες µεταξύ α) δεξιάς κοιλίας και πνευµονικής αρτηρίας β) αριστερής κοιλίας και αορτής; 9. Σε ποιο διαµέρισµα της καρδιάς καταλήγουν οι πνευµονικές φλέβες; Γιατί το αίµα, που µεταφέρουν, έχει µεγάλη περιεκτικότητα σε οξυγόνο; 10. Το αίµα, που διοχετεύεται διαµέσου της πνευµονικής αρτηρίας στους πνεύµονες, έχει σκούρο κόκκινο χρώµα. Γιατί συµβαίνει αυτό; Πώς το εξηγείτε; Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις µε µια παράγραφο (20-40 λέξεις): 1. Ποιος είναι ο ρόλος των τριχοειδών αγγείων; 2. Να περιγράψετε τις βασικές λειτουργίες του αίµατος. 3. Να περιγράψετε το µηχανισµό πήξης του αίµατος στην περίπτωση τραυµατισµού. 4. Ένας γιατρός χορηγεί σε ασθενή του βιταµίνη Κ και του συνιστά να καταναλώνει τροφές πλούσιες σε Ca. Τι συµπτώµατα µπορεί να εµφανίζει ο ασθενής; 5. Γιατί η οµάδα Ο δίνει αίµα σε όλες τις άλλες οµάδες, ενώ η ΑΒ µόνο στη δική της οµάδα; 6. Ο µυϊκός ιστός των κοιλιών της καρδιάς είναι παχύτερος από τον ιστό των κόλπων. Επιπλέον ο µυϊκός ιστός της αριστερής κοιλίας είναι παχύτερος από τον αντίστοιχο της δεξιάς κοιλίας. Να εξηγήσετε γιατί συµβαίνει αυτό. 7. Να εξηγήσετε πού οφείλεται η ερυθρότητα στο πρόσωπο των ορειβατών όταν βρίσκονται σε µεγάλο υψόµετρο. 30

8. Γιατί οι καρδιακοί παλµοί ενός βρέφους τη στιγµή της γέννησης του µπορεί να φτάσουν µέχρι και 130 ανά λεπτό; 9. Πότε ο παράγοντας ρέζους (Rh) µπορεί να δηµιουργήσει πρόβληµα σε ένα νεογέννητο βρέφος; Πώς µπορεί να ξεπεραστεί το πρόβληµα αυτό; 10. Ένα άτοµο, που αισθάνεται αδικαιολόγητα κόπωση, επισκέπτεται το γιατρό του ο οποίος του συνιστά: α) Εργαστηριακές εξετάσεις για τον προσδιορισµό του επιπέδου της αιµοσφαιρίνης στο αίµα. β) ιατροφή πλούσια σε ψάρια, συκώτι, πουλερικά και γαλακτοµικά. γ) Κατανάλωση τροφών όπως δηµητριακά, σταφίδες, φακές. Να δικαιολογήσετε τις οδηγίες του γιατρού. 31

Γ. ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Παράδειγµα ωριαίου κριτηρίου αξιολόγησης Αντικείµενο εξέτασης: Κυκλοφορικό σύστηµα Στόχοι που ελέγχονται: Ανάκληση γνώσεων, κατανόηση, κριτική σκέψη. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΑΘΗΤΗ Επώνυµο:.. Όνοµα:... Τάξη:. Τµήµα: Μάθηµα:.... Ηµεροµηνία:. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Να βάλετε σε κύκλο το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση ή στη φράση που συµπληρώνει σωστά την πρόταση: Κατά τη µικρή κυκλοφορία, το αίµα α. διοχετεύεται στους ιστούς µεταφέροντας οξυγόνο β. απορροφάει άχρηστες ουσίες και τις αποβάλλει γ. διοχετεύεται στους πνεύµονες όπου προσλαµβάνει Ο 2 και αποβάλλει CΟ 2 δ. απορροφάει από το λεπτό έντερο θρεπτικές ουσίες. Το αίµα στους νεφρούς α. αποβάλλει τοξικές ουσίες και περίσσεια νερού β. διοχετεύεται µε την ηπατική φλέβα γ. απορροφά θρεπτικές ουσίες δ. εµπλουτίζεται µε οξυγόνο. Τα τριχοειδή αγγεία α. αποτελούνται από πολλές στοιβάδες κυττάρων β. περιέχουν µικρές βαλβίδες γ. περιέχουν το 75% της ποσότητας του αίµατος δ. παρεµβάλλονται µεταξύ αρτηριών και φλεβών. Μονάδες 3 32

2. Να συµπληρώσετε µε τους κατάλληλους όρους τα κενά στις παρακάτω προτάσεις: Τα ερυθρά αιµοσφαίρια παράγονται.... Η αιµοσφαιρίνη, που µεταφέρει Ο 2, ονοµάζεται.... Τα ερυθρά αιµοσφαίρια µεταφέρουν... και τα λευκά συµβάλλουν στην.... Μονάδες 4 3. Να αντιστοιχίσετε τους όρους που αναγράφονται στη στήλη Ι µε τις έννοιες ή τις φράσεις που αναγράφονται στη στήλη ΙΙ. Για το σκοπό αυτό να γράψετε δίπλα από κάθε γράµµα της στήλης Ι τον αριθµό που ταιριάζει από τη στήλη ΙΙ (π.χ. Α-Ι): Ι ΙΙ Α.... Μεσογειακή αναιµία Β.... ρεπανοκυτταρική αναιµία Γ.... Αιµολυτική αναιµία 1. αλλαγή στο σχήµα των ερυθροκυττάρων 2. µειωµένη παραγωγή της Β αλυσίδας της αιµοσφαιρίνης 3. αυξηµένη παραγωγή λευκοκυττάρων 4. πολλά κατεστραµµένα ερυθροκύτταρα Μονάδες 3 4. Να απαντήσετε σύντοµα στις παρακάτω ερωτήσεις: Να εξηγήσετε πού οφείλεται η ερυθρότητα στο πρόσωπο των ορειβατών όταν βρίσκονται σε µεγάλο υψόµετρο. Μονάδες 5 Να περιγράψετε την πορεία του αίµατος από τη στιγµή που φθάνει στο δεξιό κόλπο µε την άνω και κάτω κοίλη φλέβα µέχρι τη στιγµή που εισέρχεται στον αριστερό κόλπο. Μονάδες 5 33

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Λεµφικό Σύστηµα Α. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Να βάλετε σε κύκλο το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση ή στη φράση που συµπληρώνει σωστά την πρόταση: 1. Το λεµφικό σύστηµα α. συµβάλλει στην πέψη των πρωτεϊνών β. συµβάλλει στην άµυνα του οργανισµού γ. µεταφέρει γλυκόζη στο σπλήνα δ. µεταφέρει τη λέµφο στις αρτηρίες. 2. Όταν η λέµφος περνάει από τους λεµφαδένες α. αποµακρύνεται το νερό β. εµπλουτίζεται σε οξυγόνο γ. αποµακρύνονται τα λίπη δ. παγιδεύονται οι µικροοργανισµοί από τα λεµφοκύτταρα. 3. Οι αµυγδαλές είναι α. λεµφαδένες β. λεµφαγγεία γ. τριχοειδή λεµφικά αγγεία δ. αποθήκες λεµφικού υγρού. 34

4. Ο ρόλος του επιθηλιακού ιστού α. είναι προστατευτικός β. σχετίζεται µε την απορρόφηση ουσιών γ. σχετίζεται µε την παραγωγή ουσιών δ. εκφράζεται µε τα α, β και γ. Να χαρακτηρίσετε µε (Σ) σωστό ή (Λ) λάθος τις παρακάτω προτάσεις: 1. Οι λεµφαδένες βρίσκονται αποκλειστικά στην περιοχή γύρω από τον αυχένα. ( ) 2. Τα λεµφικά αγγεία διέρχονται από τους λεµφαδένες. ( ) 3. Τα λεµφαγγεία καταλήγουν σε δύο µεγάλα αγγεία, που διοχετεύουν τη λέµφο. ( ) 4. Λέµφος είναι το υγρό που βρίσκεται µεταξύ των κυττάρων. ( ) 5. Όταν η λέµφος περάσει από τις αµυγδαλές αποµακρύνονται µικροοργανισµοί και ουσίες, που εισέρχονται στον οργανισµό µέσω του πεπτικού και του αναπνευστικού συστήµατος. ( ) 6. Στις αµυγδαλές, στο σπλήνα και στο θύµο αδένα γίνεται διαφοροποίηση των λεµφοκυττάρων. ( ) Να συµπληρώσετε µε τους κατάλληλους όρους τα κενά στις παρακάτω προτάσεις: 1. Η υπερβολική συσσώρευση υγρού ανάµεσα στα κύτταρα σε µια περιοχή ονοµάζεται.... 2. Ο θύµος αδένας εκκρίνει την ουσία..., η οποία συµβάλλει στην ωρίµανση.... 3. Η λέµφος, που έρχεται από το λεπτό έντερο, είναι πλούσια σε.... 4. Τα λεµφικά αγγεία καταλήγουν σε δύο µεγάλα στελέχη και διοχετεύουν τη λέµφο στις.... 35

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΝΟΙΚΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Να απαντήσετε σύντοµα σε καθεµία από τις παρακάτω ερωτήσεις (10 20 λέξεις): 1. Γιατί υπάρχουν βαλβίδες στα λεµφαγγεία; 2. Να γράψετε τις βασικές λειτουργίες του λεµφικού συστήµατος. 3. Ποια είναι τα όργανα που περιλαµβάνει το λεµφικό σύστηµα; 4. Να ορίσετε τι είναι το οίδηµα. Να αναφέρετε παράγοντες που ευθύνονται για τη δηµιουργία του. 5. Γιατί η λέµφος έχει µικρότερη περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες από το πλάσµα; 6. Να γράψετε τις διαφορές που υπάρχουν στη δοµή µεταξύ λεµφικών και φλεβικών αγγείων. 7. Να αναφέρετε τις λειτουργίες του σπλήνα. 8. Σε ποιες περιοχές του σώµατος υπάρχουν λεµφαδένες; 9. Τι µεταβολή γίνεται στη λέµφο όταν αυτή διέρχεται από τους λεµφαδένες; 10. Ποιες είναι οι λειτουργίες του θύµου αδένα; 36

Γ. ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Παράδειγµα ωριαίου κριτηρίου αξιολόγησης Αντικείµενο εξέτασης: Λεµφικό σύστηµα Στόχοι που ελέγχονται: Ανάκληση γνώσεων, κατανόηση, κριτική σκέψη ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΑΘΗΤΗ Επώνυµο:.. Όνοµα:... Τάξη:. Τµήµα: Μάθηµα:.... Ηµεροµηνία:. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Να βάλετε σε κύκλο το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση ή στη φράση που συµπληρώνει σωστά την πρόταση: Το λεµφικό σύστηµα α. συµβάλλει στην πέψη των πρωτεϊνών β. συµβάλλει στην άµυνα του οργανισµού γ. µεταφέρει τη γλυκόζη δ. µεταφέρει την λέµφο στις αρτηρίες. Οι αµυγδαλές είναι α. λεµφαδένες β. λεµφαγγεία γ. τριχοειδή λεµφικά αγγεία δ. αποθήκες λεµφικού υγρού. Μονάδες 2 37

2. Να χαρακτηρίσετε µε Σ (σωστό) ή µε Λ (λάθος) τις παρακάτω προτάσεις: Στις αµυγδαλές, στο σπλήνα και στο θύµο αδένα γίνεται διαφοροποίηση των λεµφοκυττάρων. ( ) Οι λεµφαδένες βρίσκονται αποκλειστικά στην περιοχή γύρω από τον αυχένα. ( ) Λέµφος είναι το υγρό που βρίσκεται µεταξύ των κυττάρων. ( ) Τα λεµφικά αγγεία διέρχονται από τους λεµφαδένες. ( ) Τα λεµφαγγεία καταλήγουν σε δύο µεγάλα αγγεία, που διοχετεύουν την λέµφο. ( ) Μονάδες 5 3. Να συµπληρώσετε µε τους κατάλληλους όρους τα κενά στις παρακάτω προτάσεις: Η υπερβολική συσσώρευση υγρού ανάµεσα στα κύτταρα, σε µια περιοχή, ονοµάζεται... Ο θύµος αδένας εκκρίνει την ουσία, που συµβάλλει στην ωρίµανση.... Τα λεµφικά αγγεία καταλήγουν σε δύο µεγάλα στελέχη και διοχετεύουν τη λέµφο.... Μονάδες 3 4. Να απαντήσετε σύντοµα σε καθεµία από τις παρακάτω ερωτήσεις: Γιατί υπάρχουν βαλβίδες στα λεµφαγγεία; Να γράψετε τις βασικές λειτουργίες του λεµφικού συστήµατος. Σε ποιες περιοχές του σώµατος υπάρχουν λεµφαδένες; Τι µεταβολή γίνεται στη λέµφο όταν αυτή διέρχεται από τους λεµφαδένες; Μονάδες 10 38

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Αναπνοή Α. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Να βάλετε σε κύκλο το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση ή στη φράση που συµπληρώνει σωστά την πρόταση: 1. ιαµέσου του λεπτού τοιχώµατος των κυψελίδων και των τριχοειδών αγγείων, που τις περιβάλουν, γίνεται α. διάχυση Ο 2 και CO 2 β. µετακίνηση αίµατος γ. ανταλλαγή θρεπτικών ουσιών δ. αποβολή παθογόνων µικροοργανισµών. 2. Ο φάρυγγας είναι ένα όργανο α. του πεπτικού συστήµατος β. κοινό για το κυκλοφορικό και το πεπτικό σύστηµα γ. του αναπνευστικού συστήµατος δ. κοινό για το αναπνευστικό και το πεπτικό σύστηµα. 3. Οι φωνητικές χορδές είναι δύο ζεύγη µεµβρανών που βρίσκονται α. στην αρχή του φάρυγγα β. στη στοµατική κοιλότητα γ. στο στενότερο άνοιγµα του λάρυγγα, την γλωττίδα δ. στο εσωτερικό µέρος της τραχείας. 39

4. Ο ρόλος της αιµοσφαιρίνης είναι α. να δεσµεύει αµινοξέα και να τα µεταφέρει στα κύτταρα β. να µεταφέρει τη γλυκόζη στα κύτταρα γ. να µεταφέρει το οξυγόνο στους ιστούς και να αποµακρύνει το διοξείδιο του άνθρακα από αυτά δ. να αποµακρύνει από τα κύτταρα άχρηστες µεγαλοµοριακές ενώσεις πρωτεϊνικής φύσης. 5. Το αίτιο της φυµατίωσης είναι α. ένας ιός β. ένα βακτήριο γ. διάφορες τοξικές ουσίες δ. η απόφραξη των αεροφόρων οδών. Να χαρακτηρίσετε µε (Σ) σωστό ή µε (Λ) λάθος τις παρακάτω προτάσεις: 1. Το εσωτερικό της τραχείας είναι επενδυµένο µε κροσσωτό επιθηλιακό ιστό, που αποµακρύνει τη βλέννα και τη σκόνη. ( ) 2. Η τραχεία διακλαδίζεται σε δύο βρόγχους, τον αριστερό και το δεξιό. ( ) 3. Ο κάθε πνεύµονας αποτελείται από δύο λοβούς. ( ) 4. Η γλωττίδα είναι το στενότερο άνοιγµα του λάρυγγα και έχει µεταβλητό µέγεθος. ( ) 5. Η τραχεία έχει µεταβλητό σχήµα. ( ) 6. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της φωνής οφείλονται στην κατασκευή του λάρυγγα, του φάρυγγα, της στοµατικής και της ρινικής κοιλότητας. ( ) 7. Η βρογχιακή φλέβα µεταφέρει στους πνεύµονες αίµα πλούσιο σε θρεπτικές ουσίες. ( ) 8. Οι πνευµονικές φλέβες µεταφέρουν, από τους πνεύµονες στην καρδιά, αίµα πλούσιο σε οξυγόνο. ( ) 40

9. Η βρογχιακή αρτηρία αποµακρύνει τις άχρηστες ουσίες από τους πνεύµονες. ( ) 10. Τα τοιχώµατα των κυψελίδων αποτελούνται από πολλές στιβάδες επιθηλιακών κυττάρων µε βλεφαρίδες. ( ) 11. Οι κυψελίδες περιβάλλονται από τα τριχοειδή αγγεία των πνευµονικών φλεβών και της πνευµονικής αρτηρίας. ( ) 12. Όλη η ποσότητα του διοξειδίου του άνθρακα, που διαχέεται στα τριχοειδή από το µεσοκυττάριο χώρο, δεσµεύεται από την αιµοσφαιρίνη και µεταφέρεται στους πνεύµονες από όπου και αποβάλλεται. ( ) Να συµπληρώσετε µε τους κατάλληλους όρους τα κενά στις παρακάτω προτάσεις: 1. Στις κυψελίδες φτάνει αίµα µε τα τριχοειδή αγγεία......, από την δεξιά... της καρδιάς. Το αίµα αυτό είναι πλούσιο σε.......... 2. Το οξυγόνο µε διάχυση από τις κυψελίδες περνάει...... των πνευµονικών.... Στα ερυθρά αιµοσφαίρια δεσµεύεται από... και µεταφέρεται στους ιστούς µε τα τριχοειδή αγγεία. Εκεί αποδεσµεύεται από... και διαχέεται στο... χώρο. Μετά µε διάχυση µπαίνει στα κύτταρα και χρησιµοποιείται στις καύσεις. 3. Στις... γίνεται ανταλλαγή των αερίων µε διάχυση. Από το αίµα αποβάλλεται......... και προσλαµβάνεται... Το αίµα αυτό διαµέσου των τριχοειδών αγγείων καταλήγει... φλέβες και διαχέεται... κόλπο της καρδιάς. 4. Κατά την εισπνοή... κινείται προς τα πάνω και... προς τα κάτω. Έτσι µεγαλώνει ο όγκος... κοιλότητας και των.... Η πίεση στις... ελαττώνεται και εισέρχεται αέρας από το περιβάλλον στους.... 41

1. Να αντιστοιχίσετε τους όρους που αναγράφονται στη στήλη Ι µε τις έννοιες ή τις φράσεις που αναγράφονται στη στήλη ΙΙ. Για το σκοπό αυτό να γράψετε δίπλα από κάθε γράµµα της στήλης Ι τον αριθµό που ταιριάζει από τη στήλη ΙΙ (π.χ. Α-1) Ι ΙΙ 2. Α.... Η χρόνια βρογχίτιδα Β.... Η πλευρίτιδα Γ.... Η πνευµονία Ι Α.... Οι φωνητικές χορδές Β.... Οι κυψελίδες Γ.... Οι βρόγχοι.... Οι βρογχιακές αρτηρίες 1. οφείλεται σε βακτήρια και ιούς 2. οφείλεται στο µειωµένο αριθµό αιµοσφαιρίων 3. οφείλεται στην ύπαρξη τοξικών ουσιών στον εισπνεόµενο αέρα 4. οφείλεται σε φλεγµονή του υπεζωκότα υµένα ΙΙ 1. είναι µικρές αεροφόρες κοιλότητες στους πνεύµονες 2. είναι µεµβρανώδεις πτυχές στο λάρυγγα 3. είναι τα αγγεία που προµηθεύουν τους πνεύµονες µε θρεπτικές ουσίες 42

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΝΟΙΚΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Να απαντήσετε σύντοµα σε καθεµία από τις παρακάτω ερωτήσεις (10 20 λέξεις): 1. Να γράψετε τα όργανα του αναπνευστικού συστήµατος ακολουθώντας τη σειρά µε την οποία διοχετεύεται σε αυτά ο αέρας κατά την εισπνοή. 2. Τα αέρια CO 2 και O 2 χαρακτηρίζονται ως αναπνευστικά αέρια. Να εξηγήσετε πώς γίνεται η ανταλλαγή των αναπνευστικών αερίων στις κυψελίδες. 3. Ποιοι µύες χαρακτηρίζονται ως αναπνευστικοί; 4. Ποιος είναι ο ρόλος των αναπνευστικών µυών κατά την εισπνοή και εκπνοή; 5. Πώς γίνεται ο συντονισµός των αναπνευστικών κινήσεων; 6. Να γράψετε πέντε ασθένειες του αναπνευστικού συστήµατος, που οφείλονται σε παθογόνους µικροοργανισµούς και στην κακή ποιότητα του εισπνεόµενου αέρα. 7. Σε τι χρησιµεύει το υγρό, που υπάρχει µεταξύ των αναδιπλώσεων του υπεζωκότα υµένα; 8. Να περιγράψετε τα χαρακτηριστικά της παθολογικής κατάστασης, που είναι γνωστή ως πλευρίτιδα. Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις µε µια παράγραφο (20-40 λέξεις): 1. Για να σώσουµε ένα άνθρωπο, που έχει πάθει ασφυξία από µονοξείδιο του άνθρακα, εφαρµόζουµε άµεσα τη διαδικασία της τεχνητής αναπνοής ή χορηγούµε οξυγόνο. Να εξηγήσετε γιατί είναι απαραίτητες αυτές οι ενέργειες. 2. Αν βρεθούµε σε κλειστό χώρο µε πολλά άτοµα θα αυξηθεί ή θα ελαττωθεί ο ρυθµός της αναπνοής µας; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. 3. Να περιγράψετε τον µηχανισµό εισόδου του αέρα στους πνεύµονες του ανθρώπου. 4. Να εξηγήσετε γιατί ένας άνθρωπος, που εισπνέει αέρα πλούσιο σε µονοξείδιο του άνθρακα, χάνει τις αισθήσεις του. 5. Να εξηγήσετε µε ποιο τρόπο το διοξείδιο του άνθρακα από τα κύτταρα διοχετεύεται στους πνεύµονες, από όπου αποβάλλεται. 6. Να εξηγήσετε πώς επηρεάζεται η ανταλλαγή των αερίων στους καπνιστές. 43

Γ. ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Παράδειγµα ωριαίου κριτηρίου αξιολόγησης Αντικείµενο εξέτασης: Αναπνοή Στόχοι που ελέγχονται: Ανάκληση γνώσεων, κατανόηση, κριτική σκέψη ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΑΘΗΤΗ Επώνυµο:.. Όνοµα:... Τάξη:. Τµήµα: Μάθηµα:.... Ηµεροµηνία:. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Να βάλετε σε κύκλο το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση ή στη φράση που συµπληρώνει σωστά την πρόταση: Οι φωνητικές χορδές είναι δύο ζεύγη µεµβρανών, που βρίσκονται α. στην αρχή του φάρυγγα β. στη στοµατική κοιλότητα γ. στο στενότερο άνοιγµα του λάρυγγα τη γλωττίδα δ. στο εσωτερικό µέρος της τραχείας. Ο ρόλος της αιµοσφαιρίνης είναι α. να δεσµεύει αµινοξέα και να τα µεταφέρει στα κύτταρα β. να µεταφέρει τη γλυκόζη στα κύτταρα γ. να µεταφέρει το Ο 2 στους ιστούς και να αποµακρύνει το CO 2 από αυτά δ. να αποµακρύνει από τα κύτταρα άχρηστες µεγαλοµοριακές ενώσεις πρωτεϊνικής φύσης. Μονάδες 4 44

2. Να χαρακτηρίσετε µε Σ (σωστό) ή µε Λ (λάθος) τις παρακάτω προτάσεις: Οι πνευµονικές φλέβες µεταφέρουν, από τους πνεύµονες στην καρδιά, αίµα πλούσιο σε O 2. ( ) Το εσωτερικό της τραχείας είναι επενδυµένο µε κροσσωτό επιθηλιακό ιστό που αποµακρύνει τη βλέννα και τη σκόνη. ( ) Η βρογχιακή αρτηρία µεταφέρει άχρηστες ουσίες από τους πνεύµονες. ( ) Μονάδες 3 3. Να αντιστοιχίσετε τους όρους που αναγράφονται στη στήλη Ι µε τις έννοιες ή τις φράσεις που αναγράφονται στη στήλη ΙΙ. Για το σκοπό αυτό να γράψετε δίπλα από κάθε γράµµα της στήλης Ι τον αριθµό που ταιριάζει από τη στήλη ΙΙ (π.χ. Α-1) Ι ΙΙ Α.... Η χρόνια βρογχίτιδα Β.... Η πλευρίτιδα Γ.... Η πνευµονία 1. οφείλεται σε βακτήρια και ιούς 2. οφείλεται στο µειωµένο αριθµό αιµοσφαιρίων 3. οφείλεται στην ύπαρξη τοξικών ουσιών στον εισπνεόµενο αέρα 4. οφείλεται σε φλεγµονή του υπεζωκότα υµένα Μονάδες 3 4. Να απαντήσετε σύντοµα σε καθεµία από τις παρακάτω ερωτήσεις: Γιατί ένας άνθρωπος, που εισπνέει αέρα πλούσιο σε µονοξείδιο του άνθρακα, χάνει τις αισθήσεις του; Να εξηγήσετε πώς επηρεάζεται η ανταλλαγή των αερίων στους καπνιστές. Μονάδες 10 45

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Απέκκριση και Ωσµωρρύθµιση Α. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Να βάλετε σε κύκλο το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση ή στη φράση που συµπληρώνει σωστά την πρόταση: 1. Οι βασικές λειτουργικές µονάδες του νεφρού είναι α. οι νεφρικές πυραµίδες β. οι νεφρώνες ή νεφρικά σωληνάρια γ. η νεφρική φλέβα και η νεφρική αρτηρία δ. οι ουρητήρες και η ουρήθρα. 2. Κατά µήκος των νεφρικών σωληναρίων ή νεφρώνων γίνεται α. σύνθεση µορίων γλυκόζης β. απορρόφηση πρωτεϊνών γ. επαναρρόφηση ουρίας δ. επαναρρόφηση νερού. 3. Η ουρία είναι α. επιβλαβές συστατικό των ούρων β. µια διαφορετική ονοµασία των ούρων γ. µια πρωτεΐνη απαραίτητη για τον οργανισµό δ. µια ορµόνη που ρυθµίζει την ποσότητα του νερού στο αίµα. 46

4. Στους νεφρώνες γίνεται α. διήθηση του πλάσµατος β. εκλεκτική επαναρρόφηση ουσιών γ. διοχέτευση των ούρων στα αθροιστικά σωληνάρια δ. όλα όσα περιγράφονται στα α, β, γ. 5. Το αγγειώδες σπείραµα είναι ένα σύνολο τριχοειδών αγγείων α. του ελύτρου του Bowman β. των αθροιστικών σωληναρίων γ. που εντοπίζονται στις σπειροειδείς περιοχές των νεφρώνων δ. που αποτελούν την αγγύλη του Henle. Να χαρακτηρίσετε µε σωστό (Σ) ή λάθος (Λ) τις παρακάτω προτάσεις: 1. Το αίµα διοχετεύεται από την αορτή στους νεφρούς διαµέσου της νεφρικής αρτηρίας. ( ) 2. Το σύνολο των ουσιών, που περιέχονται στο διήθηµα ή πρόουρο, αποτελούν τα ούρα. ( ) 3. Το διήθηµα ή πρόουρο διοχετεύεται στα αθροιστικά σωληνάρια χωρίς να µεταβάλλεται η σύστασή του. ( ) 4. Στην αγγύλη του Henle γίνεται απορρόφηση ιόντων από το διήθηµα. ( ) 5. Στο έλυτρο του Bowman γίνεται διήθηση του πλάσµατος από το αγγειώδες σπείραµα. ( ) 6. Κατά µήκος των νεφρώνων γίνεται επαναρρόφηση της ουρίας. ( ) 7. Οι ορµόνες γλυκαγόνη και ινσουλίνη εκκρίνονται από οµάδες ειδικών κυττάρων του ήπατος. ( ) 8. Όλη η ποσότητα του νερού, που διαχέεται στο έλυτρο του Bowman από τα τριχοειδή, αποβάλλεται από τον οργανισµό µαζί µε άλλες άχρηστες ουσίες. ( ) 9. Στο έλυτρο του Bowman γίνεται επαναρρόφηση συστατικών από τα τριχοειδή αγγεία. ( ) 47

10. Οµοιόσταση είναι µια κατάσταση συντονισµού, η οποία έχει ως αποτέλεσµα να διατηρούνται σε φυσιολογικά επίπεδα οι διάφορες λειτουργίες του σώµατος. ( ) Να συµπληρώσετε µε τους κατάλληλους όρους τα κενά στις παρακάτω προτάσεις: 1. Το ένα άκρο του νεφρώνα σχηµατίζει µια εγκόλπωση, που ονοµάζεται...... Bowman. Το άλλο άκρο του καταλήγει σε ένα µεγαλύτερο σωλήνα, που ονοµάζεται....... Ενδιάµεσα υπάρχουν δυο σπειροειδείς περιοχές. Μεταξύ αυτών υπάρχει µια περιοχή σε σχήµα..., που ονοµάζεται...... Henle. 2. Στο νεφρώνα...... Bowman περιέχει πολλά διακλαδιζόµενα τριχοειδή αγγεία, που ονοµάζονται....... 3. Κατά την διήθηση στο...... Bowman σχηµατίζεται... ή..., που αποτελείται από νερό και συστατικά του πλάσµατος εκτός.... 4. Η ρύθµιση της συγκέντρωσης της γλυκόζης στο αίµα γίνεται από τις ορµόνες... και.... 5. Όταν η συγκέντρωση της γλυκόζης στο αίµα αυξάνεται, τότε απελευθερώνεται από... επιπλέον ορµόνη.... Αυτή φτάνει στο... και προκαλεί µετατροπή της γλυκόζης σε.... 6. Όταν το επίπεδο της γλυκόζης στο αίµα πέφτει κάτω από τα φυσιολογικά όρια, τότε παράγεται από... η ορµόνη.... Αυτή φτάνει... και προκαλεί την διάσπαση του... σε.... 48

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΝΟΙΚΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Να απαντήσετε σύντοµα σε καθεµία από τις παρακάτω ερωτήσεις (10 20 λέξεις): 1. Να περιγράψετε τη δοµή ενός νεφρώνα. 2. Ποιες είναι οι ουσίες, που περιέχει σε φυσιολογικές καταστάσεις το διήθηµα ή πρόουρο; 3. Να γράψετε τις σηµαντικότερες λειτουργίες, που γίνονται στους νεφρώνες. 4. Γιατί οι πρωτεΐνες και τα ερυθροκύτταρα δεν είναι συστατικά του διηθήµατος; 5. Ποιες είναι οι βασικές λειτουργίες που γίνονται στο πρώτο και δεύτερο σπειροειδές τµήµα του νεφρώνα; 6. Τι ρυθµίζεται µε τη λειτουργία της ωσµωρρύθµισης; 7. Τι χαρακτηρίζεται ως οµοιόσταση; Να περιγράψετε ένα µηχανικό ανάλογο. Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις µε µια παράγραφο (20-40 λέξεις): 1. Κατά την εξέταση ούρων ενός ανθρώπου διαπιστώθηκε η ύπαρξη της πρωτεΐνης λευκωµατίνης. Τα νεφρά του λειτουργούν κανονικά; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. 2. Με κατάλληλες εξετάσεις, διαπιστώνεται πολύ χαµηλό επίπεδο αντιδιουρητικής ορµόνης στο αίµα. Η ποσότητα του νερού στο αίµα θα είναι αυξηµένη ή όχι; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. 3. Ένα άτοµο, που βρίσκεται εκτεθειµένο σε περιβάλλον µε θερµοκρασία γύρω στους 42 C, αρχίζει να ιδρώνει. α) Τι επιτυγχάνει ο οργανισµός µε την παραπάνω λειτουργία; β) Να περιγράψετε το µηχανισµό µε τον οποίο επιτυγχάνεται η παραπάνω λειτουργία. γ) Πώς χαρακτηρίζεται µονολεκτικά ο µηχανισµός αυτός; 4. Τα κύτταρα στο εσωτερικό τµήµα του τοιχώµατος των νεφρώνων περιέχουν πολλά µιτοχόνδρια. Έχοντας υπόψη το ρόλο των µιτοχονδρίων και τις 49

λειτουργίες κατά µήκος των νεφρώνων, να αιτιολογήσετε την ύπαρξη πολλών µιτοχονδρίων στα κύτταρα αυτά. 5. Η θερµοκρασία του σώµατος, η συγκέντρωση της γλυκόζης στο αίµα, η ποσότητα νερού στο αίµα κ.τ.λ. είναι µερικές από τις παραµέτρους που σχετίζονται µε τη σωστή λειτουργία του οργανισµού. α) Ποιος είναι ο µηχανισµός, ο οποίος παρεµβαίνει διορθωτικά όταν κάποια από αυτές τις παραµέτρους βρίσκεται έξω από τα φυσιολογικά επίπεδα; β) Ποιος είναι ο σκοπός του µηχανισµού αυτού; γ) Ποια χηµικά µόρια θέτουν σε λειτουργία το µηχανισµό αυτό; Να γράψετε το όνοµα τριών τέτοιων χηµικών µορίων. δ) Ποιο σύστηµα συνεργάζεται άµεσα για την απελευθέρωση αυτών των χηµικών µορίων; ε) Η ινσουλίνη είναι µια ορµόνη. Πού παράγεται; Πώς δρα όταν αυξηθεί η συγκέντρωση της γλυκόζης στο αίµα; 50

Γ. ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Παράδειγµα ωριαίου κριτηρίου αξιολόγησης Αντικείµενο εξέτασης: Απέκκριση και Ωσµωρρύθµιση Στόχοι που ελέγχονται: Ανάκληση γνώσεων, κατανόηση, κριτική σκέψη. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΑΘΗΤΗ Επώνυµο:.. Όνοµα:... Τάξη:. Τµήµα: Μάθηµα:.... Ηµεροµηνία:. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Να βάλετε σε κύκλο το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση ή στη φράση που συµπληρώνει σωστά την πρόταση: Η ουρία είναι α. επιβλαβές συστατικό των ούρων β. µια διαφορετική ονοµασία των ούρων γ. µια πρωτεΐνη απαραίτητη για τον οργανισµό δ. µια ορµόνη που ρυθµίζει την ποσότητα του νερού στο αίµα. Οι βασικές λειτουργικές µονάδες του νεφρού είναι α. οι νεφρικές πυραµίδες β. οι νεφρώνες ή νεφρικά σωληνάρια γ. η νεφρική φλέβα και η νεφρική αρτηρία δ. οι ουρητήρες και η ουρήθρα. Μονάδες 2 51

2. Να χαρακτηρίσετε µε σωστό (Σ) ή λάθος (Λ) τις παρακάτω προτάσεις: Στο έλυτρο του Bowman γίνεται διήθηση του πλάσµατος από το αγγειώδες σπείραµα. ( ) Κατά µήκος των νεφρώνων γίνεται επαναρρόφηση της ουρίας. ( ) Οι ορµόνες γλυκαγόνη και ινσουλίνη εκκρίνονται από οµάδες ειδικών κυττάρων του ήπατος. ( ) Οµοιόσταση είναι µια κατάσταση συντονισµού, η οποία έχει ως αποτέλεσµα να διατηρούνται σε φυσιολογικά επίπεδα οι διάφορες λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισµού. ( ) Μονάδες 4 3. Να συµπληρώσετε µε τους κατάλληλους όρους τα κενά στις παρακάτω προτάσεις: Όταν η συγκέντρωση της γλυκόζης στο αίµα αυξάνεται, τότε απελευθερώνεται επιπλέον ινσουλίνη. Η ορµόνη αυτή όταν φτάσει στο... προκαλεί τη µετατροπή της γλυκόζης σε.... Όταν το επίπεδο της γλυκόζης στο αίµα πέφτει κάτω από τα φυσιολογικά όρια, τότε παράγεται στο... η ορµόνη.... Μονάδες 4 4. Να απαντήσετε σύντοµα στις παρακάτω ερωτήσεις: Με κατάλληλες εξετάσεις διαπιστώνεται πολύ χαµηλό επίπεδο αντιδιουρητικής ορµόνης στο αίµα. Η ποσότητα του νερού στο αίµα θα είναι αυξηµένη ή όχι; Να αιτολογήσετε την απάντησή σας. Ένα άτοµο, που βρίσκεται εκτεθειµένο σε περιβάλλον µε θερµοκρασία γύρω στους 42 C, αρχίζει να ιδρώνει: α) Τι επιτυγχάνει ο οργανισµός του µε την παραπάνω λειτουργία; β) Να περιγράψετε το µηχανισµό µε τον οποίο επιτυγχάνεται η παραπάνω λειτουργία. Μονάδες 10 52