Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΠΑΡΟΧΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ VIDEO ON DEMAND ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΗ ΧΩΡΟ. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ, ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ. Ευθυμία Παπάζογλου ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2009 ΕΠΟΠΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Ιωάννης Καζανίδης Εκπονηθείσα πτυχιακή εργασία απαραίτητη για την κτήση του βασικού πτυχίου
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εικόνες... 5 Πίνακες... 6 Διαγράμματα...8 Εισαγωγή...10 1. Ορισμοί...12 1.1 Video on Demand...12 1.2 Video Cassette Recording (VCR)... 13 1.3 Ευρυζωνικότητα...15 2. Ιστορική αναδρομή... 18 2.1 Ξεκίνημα δορυφορικής τηλεόρασης... 18 2.2 Ιστορία του Video on Demand... 22 3. Κατάσταση της Ελλάδας και του Εξωτερικού και η ανάπτυξή τους...28 3.1 Ευρυζωνικότητα, επικοινωνία, και προοπτικές σε ΗΠΑ και Ευρώπη...28 3.1.1 Τηλε-εκπαίδευση και τηλεδιασκέψεις σε ΗΠΑ, Ευρώπη και Ελλάδα... 30 3.2 Υπηρεσία Video on Demand στην Ελλάδα και το Εξωτερικό... 31 3.2.1 Η υπηρεσία Video on Demand στην εκμάθηση: Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο... 33 4. Κατηγορίες της υπηρεσίας Video on Demand...35 4.1 Ταξινόμηση της υπηρεσίας VoD...35 4.1.1 Interactive Video on Demand (IVoD)...35 4.1.2 True Video on Demand (TVoD)... 37 4.1.3 Near Video on Demand (NVoD)... 38 4.1.4 Subscription Video on Demand (SVoD)... 38 4.1.5 Free Video on Demand (FVoD)... 39 4.1.6 Quasi Video on Demand (QVoD)... 39 Σελίδα 2 από 129
Πτυχιακή εργασία της Ευθυμίας Παπάζογλου 4.1.7 Impulse Video on Demand (Impulse VoD)... 40 4.1.8 Exclusive Video on Demand (EVoD)... 40 5. Interactive TV και Speech TV... 41 5.1 Τι είναι η αλληλεπιδραστική (Interactive) TV...41 5.2 Δυνατότητες της Interactive TV...45 5.3 Τι είναι η Speech TV... 47 5.4 Voice over Internet Protocol (VoIP)... 49 6. Αρχιτεκτονική κατασκευή VoD συστημάτων... 51 6.1 Σχεδιασμός VoD συστήματος... 51 6.1.1 Συγκεντρωμένο σύστημα (assembled system)... 51 6.1.2 Κατανεμημένο σύστημα (distributed system)... 53 6.2 Δομή ενός VoD συστήματος... 55 6.2.1 Πελάτες (Clients)...55 6.2.2 Δίκτυο (Network)...57 6.2.3 Κεντρικός υπολογιστής (Server)... 61 7. Εθνικό Δίκτυο Έρευνας και Τεχνολογίας (Ε.Δ.Ε.Τ.)... 62 7.1 Απαιτήσεις εξοπλισμού... 64 7.2. Κανονισμός ασφαλείας της υπηρεσίας...67 8. Pay Per View (PPV)...70 9. Ασφάλεια...71 10. Το μέλλον στις υπηρεσίες on demand και οι κίνδυνοι που ίσως υπάρχουν... 73 10.1 Μελλοντικές κατηγορίες υπηρεσιών κατ απαίτηση (Future Applications on demand)...73 10.2 Μελλοντικά οφέλη των υπηρεσιών on demand για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις...76 10.2.2 Η μελλοντική υπηρεσία Video on Demand στα κινητά τηλέφωνα... 77 10.3 Η εξέλιξη της υπηρεσίας Video on Demand για το σπίτι... 79 10.4 Φόβοι για το μέλλον... 80 Σελίδα 3 από 129
11. Έρευνα πάνω στην υπηρεσία Video on Demand 82 11.1 Σκοπός της έρευνας... 82 11.2 Μέθοδοι της έρευνας... 82 11.2.1 Ερωτηματολόγιο... 83 11.3 Αποτελέσματα έρευνας... 91 11.4 Συμπεράσματα έρευνας...121 12. Συμπεράσματα... 124 Βιβλιογραφία... 126 Σελίδα 4 από 129
Πτυχιακή εργασία της Ευθυμίας Παπάζογλου Εικόνες Εικόνα 2.1: Δορυφόρος Sputnik 1... 19 Εικόνα 2.2: Δορυφόρος Syncom II...19 Εικόνα 2.3: Τερματική συσκευή της Phillips...24 Εικόνα 2.4: Conn-x TV...27 Εικόνα 5.1: Μορφή αλληλεπιδραστικής τηλεόρασης...41 Εικόνα 5.2: Τρόπος εμφάνισης των επιλογών στην οθόνη... 45 Εικόνα 5.3: Τρόποι μεταφοράς της φωνής...50 Εικόνα 6.1: Ένα συγκεντρωμένο διαλογικό σύστημα VoD (1)... 51 Εικόνα 6.2: Ένα συγκεντρωμένο διαλογικό σύστημα VoD (2)... 52 Εικόνα 6.3: Ένα συγκεντρωμένο σύστημα VoD με τους τοπικούς απομονωτές...52 Εικόνα 6.4: Ένα διανεμημένο διαλογικό σύστημα VoD (1)... 53 Εικόνα 6.5: Ένα διανεμημένο διαλογικό σύστημα VoD (2)... 53 Εικόνα 6.6: Επικοινωνία μεταξύ πελάτη και κεντρικού υπολογιστή... 55 Εικόνα 6.7: Μορφή ενός set-top box (1)... 56 Εικόνα 6.8: Μορφή ενός set-top box (2)... 57 Εικόνα 6.9: Ένα πρότυπο δικτύων για τα συστήματα VoD... 58 Εικόνα 6.10: Γενική διαλογική αρχιτεκτονική VoD συστημάτων... 61 Εικόνα 7.1: Μορφή παρουσίασης υλικού μέσω του Real Player...63 Εικόνα 7.2: Διάγραμμα χρήσης Helix server... 68 Εικόνα 7.3: Στατιστικός πίνακας χρήσης του Helix server... 68 Σελίδα 5 από 129
Πίνακες Πίνακας 11.1: Φύλο ερωτηθέντων... 91 Πίνακας 11.2: Ηλικία ερωτηθέντων... 92 Πίνακας 11.3: Τόπος διαμονής ερωτηθέντων...93 Πίνακας 11.4: Μορφωτικό επίπεδο ερωτηθέντων...94 Πίνακας 11.5: Οικογενειακή κατάσταση ερωτηθέντων... 95 Πίνακας 11.6: Έχετε προσωπικό υπολογιστή;... 96 Πίνακας 11.7: Έχετε σύνδεση στο Internet;... 97 Πίνακας 11.8: Είστε ευχαριστημένοι με την ταχύτητα της σύνδεσης σας;.98 Πίνακας 11.9: Πόσες ώρες χρησιμοποιείτε το Internet;... 99 Πίνακας 11.10: Για ποιο λόγο χρησιμοποιείτε κυρίως το Internet;... 100 Πίνακας 11.11: Έχετε αγοράσει κάποιο προϊόν μέσω ηλεκτρονικού καταστήματος;...101 Πίνακας 11.12: Είστε ικανοποιημένοι με την εξυπηρέτηση που σας παρείχε το ηλεκτρονικό κατάστημα;... 102 Πίνακας 11.13: Παρακολουθείτε τηλεόραση;... 103 Πίνακας 11.14: Πόσες ώρες παρακολουθείτε τηλεόραση:... 104 Πίνακας 11.15: Τι προγράμματα σας ενδιαφέρει να παρακολουθείτε;... 105 Πίνακας 11.16: Τι είδους δέκτη έχετε στην τηλεόραση σας;...106 Πίνακας 11.17: Πιστεύετε ότι ο άνθρωπος έχει εθιστεί στην τηλεόραση; 107 Πίνακας 11.18: Γνωρίζετε τι είναι η Interactive TV;... 108 Πίνακας 11.19: Γνωρίζετε ότι η Interactive TV εκτός των άλλων δυνατοτήτων προσφέρει ακόμα και την δυνατότητα χρησιμοποίησης του Internet μέσω της τηλεόρασης;... 109 Πίνακας 11.20: Γνωρίζετε τι είναι η υπηρεσία Video on Demand;... 110 Πίνακας 11.21: Γνωρίζετε αν η υπηρεσία Video on Demand παρέχετε στην Ελλάδα;...111 Πίνακας 11.22: Εσείς χρησιμοποιείτε αυτή την υπηρεσία;... 112 Πίνακας 11.23: Ποια εταιρία έχετε επιλέξει για να σας εξυπηρετεί;...113 Σελίδα 6 από 129
Πτυχιακή εργασία της Ευθυμίας Παπάζογλου Πίνακας 11.24: Πιστεύετε ότι η τεχνολογία της υπηρεσίας VoD έχει απλουστεύσει τον τρόπο παρακολούθησης τηλεόρασης;... 114 Πίνακας 11.25: Γνωρίζετε ότι η υπηρεσία VoD υπάρχει σε πολλά εκπαιδευτικά ιδρύματα;...115 Πίνακας 11.26: Σας εντυπωσιάζει η εξέλιξη σε ότι αφορά την τηλεόραση και τον εξοπλισμό της;...116 Πίνακας 11.27: Πιστεύετε ότι η δημιουργία νέων υπηρεσιών κρύβει ανησυχίες και φόβο για το μέλλον των ανθρώπων;... 117 Πίνακας 11.28: Θα δίνατε κάποιο μηνιαίο χρηματικό ποσό για να σας παρέχουν ταινίες στο σπίτι;...118 Πίνακας 11.29: Πιστεύετε ότι η τεχνολογική εξέλιξη νέων εφαρμογών ωφελούν τον άνθρωπο;... 119 Πίνακας 11.30: Νιώθετε ότι ενημερωθήκατε για κάτι άγνωστο;... 120 Σελίδα 7 από 129
Διαγράμματα Διάγραμμα 1: Φύλο ερωτηθέντων... 91 Διάγραμμα 2: Ηλικία ερωτηθέντων...92 Διάγραμμα 3: Τόπος διαμονής ερωτηθέντων...93 Διάγραμμα 4: Μορφωτικό επίπεδο ερωτηθέντων... 94 Διάγραμμα 5: Οικογενειακή κατάσταση ερωτηθέντων...95 Διάγραμμα 6: Έχετε προσωπικό υπολογιστή;... 96 Διάγραμμα 7: Έχετε σύνδεση στο Internet;... 97 Διάγραμμα 8: Είστε ευχαριστημένοι με την ταχύτητα της σύνδεσης σας;.98 Διάγραμμα 9: Πόσες ώρες χρησιμοποιείτε το Internet;...99 Διάγραμμα 10: Για ποιο λόγο χρησιμοποιείτε κυρίως το Internet;... 100 Διάγραμμα 11: Έχετε αγοράσει κάποιο προϊόν μέσω ηλεκτρονικού καταστήματος;...101 Διάγραμμα 12: Είστε ικανοποιημένοι με την εξυπηρέτησή που σας παρείχε το ηλεκτρονικό κατάστημα;...102 Διάγραμμα 13: Παρακολουθείτε τηλεόραση;... 103 Διάγραμμα 14: Πόσες ώρες παρακολουθείτε τηλεόραση;... 104 Διάγραμμα 15: Τι προγράμματα σας ενδιαφέρει να παρακολουθείτε;... 105 Διάγραμμα 16: Τι είδους δέκτη έχετε στην τηλεόρασή σας;... 106 Διάγραμμα 17: Πιστεύετε ότι ο άνθρωπος έχει εθιστεί στην τηλεόραση;.107 Διάγραμμα 18: Γνωρίζετε τι είναι η Interactive TV;... 108 Διάγραμμα 19: Γνωρίζετε ότι η Interactive TV εκτός των άλλων δυνατοτήτων προσφέρει ακόμα και την δυνατότητα χρησιμοποίησης του Internet μέσω της τηλεόρασης;... 109 Διάγραμμα 20: Γνωρίζετε τι είναι η υπηρεσία Video on Demand;...110 Διάγραμμα 21: Γνωρίζετε αν η υπηρεσία Video on Demand παρέχετε στην Ελλάδα;...111 Διάγραμμα 22: Εσείς χρησιμοποιείτε αυτή την υπηρεσία;... 112 Διάγραμμα 23: Ποια εταιρία έχετε επιλέξει για να σας εξυπηρετεί;... 113 Σελίδα 8 από 129
Πτυχιακή εργασία της Ευθυμίας Παπάζογλου Διάγραμμα 24: Πιστεύετε ότι η τεχνολογία της υπηρεσίας VoD έχει απλουστεύσει τον τρόπο παρακολούθησης τηλεόρασης;... 114 Διάγραμμα 25: Γνωρίζετε ότι η υπηρεσία VoD υπάρχει σε πολλά εκπαιδευτικά ιδρύματα;...115 Διάγραμμα 26: Σας εντυπωσιάζει η εξέλιξη σε ότι αφορά την τηλεόραση και τον εξοπλισμό της;...116 Διάγραμμα 27: Πιστεύετε ότι η δημιουργία νέων υπηρεσιών κρύβει ανησυχίες και φόβο για το μέλλον των ανθρώπων;...117 Διάγραμμα 28: Θα δίνατε κάποιο μηνιαίο χρηματικό ποσό για να σας παρέχουν ταινίες στο σπίτι;...118 Διάγραμμα 29: Πιστεύετε ότι η τεχνολογική εξέλιξη νέων εφαρμογών ωφελούν τον άνθρωπο;... 119 Διάγραμμα 30: Νιώθετε ότι ενημερωθήκατε για κάτι άγνωστο;...120 Σελίδα 9 από 129
Εισαγωγή Η εργασία αυτή είναι μέρος της πτυχιακής εργασίας με θέμα την υπηρεσία Video on Demand. Μια νέα υπηρεσία στον ελληνικό χώρο, η οποία μας βοηθάει να παρακολουθήσουμε ταινίες και προγράμματα από το σπίτι μας. Στο πρώτο κεφάλαιο αναφέρομαι στο τι είναι η υπηρεσία Video on Demand, όπως επίσης και στο τι είναι το Video Cassette Recording καθώς και η ευρυζωνικότητα. Αυτές είναι κάποιες έννοιες οι οποίες θα μας βοηθήσουν ώστε να μπορέσουμε να καταλάβουμε τον σκοπό και τον τρόπο εφαρμογής της συγκεκριμένης υπηρεσίας. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζεται η ιστορική αναδρομή αυτής της υπηρεσίας. Αναφέρομαι στο ξεκίνημα της δορυφορικής τηλεόρασης με την οποία έχει άμεση σχέση και καταλήγω να κάνω μια παρουσίαση της ιστορίας της υπηρεσίας Video on Demand, από την χρονιά που πρωτοεμφανίστηκε μέχρι σήμερα. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η κατάσταση της υπηρεσίας αυτής τόσο στον ελληνικό χώρο όσο και στον διεθνή. Συνεχίζοντας στο τέταρτο κεφάλαιο θα δούμε σε ποιες κατηγορίες χωρίζεται αυτή η υπηρεσία. Μπαίνοντας στο πέμπτο κεφάλαιο γίνεται μια αναφορά τόσο για την Interactive TV, τις δυνατότητες και την ανάπτυξή της, όσο και για την Speech TV. Στο έκτο κεφάλαιο υπάρχει η αρχιτεκτονική κατασκευή του Video on Demand, το πώς είναι σχεδιασμένο το σύστημα καθώς και την δομή του. Μεταβαίνοντας στο έβδομο κεφάλαιο βλέπουμε να γίνεται αναφορά στο Εθνικό Δίκτυο Έρευνας και Τεχνολογίας και στον τρόπο που λειτουργεί, όπως επίσης και στον σκοπό που εξυπηρετεί. Το όγδοο κεφάλαιο μας αναφέρει μια εναλλακτική υπηρεσία του Video on Demand την Pay Per View. Περνώντας στο ένατο κεφάλαιο Σελίδα 10 από 129
Πτυχιακή εργασία της Ευθυμίας Παπάζογλου αναφέρομαι στην ασφάλεια της υπηρεσίας Video on Demand και πως αυτή μπορεί να εξασφαλιστεί. Τέλος στα δύο τελευταία κεφάλαια παρουσιάζονται οι φόβοι και οι κίνδυνοι που μπορεί να προκύψουν από την υπηρεσία Video on Demand και κλείνω την εργασία με τα συμπεράσματα που έβγαλα τόσο μελετώντας την υπηρεσία αυτή, όσο και κάνοντας μια έρευνα μέσω ερωτηματολογίου στο καταναλωτικό κοινό. Σελίδα 11 από 129
1. Ορισμοί 1.1 Video on Demand (VoD) Το Video on Demand (VoD) ή αλλιώς στα ελληνικά βίντεο κατόπιν παραγγελίας ή βίντεο κατ απαίτηση, είναι μια υπηρεσία που επιτρέπει στους χρήστες να επιλέξουν να παρακολουθήσουν ή να ακούσουν τηλεοπτικό ή ακουστικό υλικό κατόπιν παραγγελίας. (Wikipedia, 3/7/2009, Video on demand, http://en.wikipedia.org/wiki/video on demand, ανακτήθηκε την 6/7/2009) Είναι ένα ακόμη παράδειγμα της σύγκλισης της τηλεόρασης, των υπολογιστών και του διαδικτύου. Υπόσχεται να φέρει ένα νέο επίπεδο καταναλωτικής επιλογής στον τηλεοπτικό προγραμματισμό. (Edward B. Driscoll, Jr - Smart TV & Sound, Spring 2001, Video on Demand, http://www.smarttvandsound.com/article/8113/, ανακτήθηκε την 6/7/2009) Τα τηλεοπτικά VoD συστήματα λειτουργούν μέσω ενός αποκωδικοποιητή ο οποίος επιτρέπει την παρακολούθηση υλικού σε πραγματικό χρόνο και μέσω μιας συσκευής όπως για παράδειγμα ένας υπολογιστής, ένα ψηφιακό βίντεο εγγραφής ή μια φορητή συσκευή αναπαραγωγής πολυμέσων, η οποία δίνει την δυνατότητα στον χρήστη να δει οποιαδήποτε στιγμή αυτό που τον ενδιαφέρει. Ο χρήστης μπορεί να επιλέξει το υλικό που τον ενδιαφέρει να παρακολουθήσει και μπορεί να διακόψει την μετάδοσή του ανά πάσα στιγμή ή να μετακινηθεί σε κάποιο άλλο σημείο της μετάδοσης όποτε θέλει. Η ποιότητα της εκπομπής των δεδομένων εξαρτάται από την διαθέσιμη χωρητικότητα του δικτύου, την κωδικοποίηση του οπτικοακουστικού υλικού καθώς επίσης και τις δυνατότητες του τερματικού του χρήστη. Για να μπορέσει ο χρήστης να παρακολουθήσει κάποιο διαθέσιμο υλικό θα πρέπει να διαθέτει κάποιο λογισμικό αποκωδικοποίησης (έναν player) στο τερματικό του. Τα δεδομένα που λαμβάνονται από τον χρήστη δεν αποθηκεύονται τοπικά, απλώς Σελίδα 12 από 129
Πτυχιακή εργασία της Ευθυμίας Παπάζογλου προβάλλονται στον player του υπολογιστή του χωρίς να μένει κάποιο αντίτυπο στον τοπικό του δίσκο. Τα VoD συστήματα παρέχουν στον χρήστη ένα μεγάλο μέρος της λειτουργίας VCR (Video Cassette Recording) συμπεριλαμβάνοντας τις λειτουργίες της διακοπής (pause), fast forward (γρήγορη κίνηση προς τα μπρός), rewind (γρήγορη κίνηση προς τα πίσω), slow forward (αργή κίνηση προς τα μπρος), slow rewind (αργή κίνηση προς τα πίσω) και jump to previous/future frame (άλμα στο προηγούμενο/μελλοντικό πλαίσιο). Όλες αυτές οι λειτουργίες που αναφέρθηκαν καλούνται "trick modes. Τα VoD streaming systems έχουν το πλεονέκτημα να εκτελούν αυτές τις λειτουργίες άμεσα από την RAM, η οποία δεν απαιτεί την αποθήκευση τους. Υπάρχει η δυνατότητα να τεθούν οι video servers σε τοπικά δίκτυα (LANs) ώστε να μπορούν να δίνουν γρήγορα απαντήσεις στις αιτήσεις των χρηστών. Επίσης οι Streaming video servers μπορούν να εξυπηρετήσουν μια ευρύτερη κοινότητα μέσω ενός δικτύου ευρείας εμβέλειας (WAN) με μειωμένη φυσικά ανταπόκριση. (Wikipedia, 3/7/2009, Video on demand, http://en.wikipedia.org/wiki/video on demand, ανακτήθηκε την 6/7/2009) 1.2 Video Cassette Recording (VCR) Η Video Cassette Recording (VCR) ή αλλιώς τηλεοπτική καταγραφή κασετών ήταν ένα τηλεοπτικό σχήμα που σχεδιάστηκε από την Phillips. Ήταν το πρώτο επιτυχές σύστημα οργάνων καταγραφής εγχώριων βιντεοκασετών. Η λειτουργία VCR εισήχθη στην αγορά το 1972 αμέσως μετά την λειτουργία u-matic της Sony το 1971. Αν και ήταν δυο ανταγωνιστικές λειτουργίες, οι εταιρίες τους τις στόχευσαν σε διαφορετικές αγορές. Το u-matic εισήχθη ως επαγγελματικό εργαλείο, ενώ το VCR στόχευε ιδιαίτερα στους εκπαιδευτικούς. Αντίθετα από κάποιες άλλες λειτουργίες, π.χ. το Cartrivision system, το VCR καταγράφει ένα υψηλής ποιότητας τηλεοπτικό σήμα. (Wikipedia, 28/6/2009, Video Cassette Σελίδα 13 από 129
Recording, http://en.wikipedia.org/wiki/video Cassette Recording, ανακτήθηκε την 6/7/2009) Το Cartrivision system ήταν ένα σύστημα βιντεοκασετών το οποίο δημιουργήθηκε το 1972 από την Frank Stanton s Televion Inc, ένα παράρτημα της εταιρίας Avco, στην Καλιφόρνια προσφέροντας ταινίες μεγάλου μήκους στο καταναλωτικό κοινό. Το Cartrivision ήταν διαθέσιμο υπό την μορφή συσκευής τηλεόρασης με ενσωματωμένο όργανο καταγραφής, που είχε την δυνατότητα να καταγράφει μέχρι 114 λεπτά. Το πρώτο πρότυπο της Cartrivision πουλήθηκε στις ΗΠΑ στο ποσό των $1.350 και ήταν το πρώτο όργανο καταγραφής βιντεοκασετών που είχε καταχωρημένες εκ των προτέρων δημοφιλέστερες ταινίες για ενοικίαση. (Wikipedia, 19/9/2009, Cartrivision, http://en.wikipedia.org/wiki/cartrivision, ανακτήθηκε την 11/10/2009) Οι Υπηρεσίες VoD είναι πιο πρακτικές στο να εξυπηρετήσουν σπίτια τα οποία είναι εξοπλισμένα με καλωδιακό modem ή με συνδέσεις DSL. Επίσης τα συστήματα VoD μπορούν να χρησιμοποιηθούν εκτός από την ψυχαγωγία και σε άλλους τομείς όπως είναι η εκπαίδευση καθώς και στις τηλε-συνεδριάσεις. Η παροχή VoD υπηρεσιών προϋποθέτει πως ο χρήστης (ή ο πάροχος) διαθέτει ειδικό εξοπλισμό στις εγκαταστάσεις του για την προβολή του υλικού. Τυπικά οι πάροχοι VoD υπηρεσιών είναι εταιρίες τηλεφωνίας, ευρυζωνικών και άλλων παροχών που τροφοδοτούν παραδοσιακά δίκτυα καθώς και την καλωδιακή τηλεόραση. Στην εποχή της πληροφορίας απαραίτητο εργαλείο για την μεταφορά της αποτελεί το γρήγορο διαδίκτυο γνωστό και ως «ευρυζωνικό» διαδίκτυο. Σελίδα 14 από 129
Πτυχιακή εργασία της Ευθυμίας Παπάζογλου 1.3 Ευρυζωνικότητα Η ευρυζωνικότητα ορίζεται σε ευρεία έννοια ως το προηγμένο, εφικτό και καινοτόμο από πολιτική, οικονομική και τεχνολογική άποψη περιβάλλον αποτελούμενο από: 1. Την παροχή γρήγορων συνδέσεων και με ανταγωνιστικές τιμές (με τη μορφή καταναλωτικού αγαθού), χωρίς περιορισμούς στα συστήματα μετάδοσης. 2. Την κατάλληλη δικτυακή υποδομή η οποία: α) επιτρέπει την κατανεμημένη ανάπτυξη υπαρχόντων και μελλοντικών δικτυακών εφαρμογών και πληροφοριακών υπηρεσιών. β) ικανοποιεί τις εκάστοτε ανάγκες των εφαρμογών σε ευρυζωνικότητα, αναδραστικότητα και διαθεσιμότητα. γ) είναι ικανή να μπορεί να αναβαθμίζεται συνεχώς και με μικρό κόστος ώστε να μπορεί να εξυπηρετεί τις όλο και αυξανόμενες ανάγκες όπως αυτές εξελίσσονται από την πρόοδο της πληροφορικής και της τεχνολογίας επικοινωνιών. 3. Την δυνατότητα του πολίτη να επιλέγει ανάμεσα σε εναλλακτικές προσφορές σύνδεσης που ταιριάζουν στον εξοπλισμό του, μεταξύ διαφορετικών δικτυακών εφαρμογών και μεταξύ διάφορων δικτυακών υπηρεσιών πληροφόρησης και ψυχαγωγίας χωρίς να αποκλείεται και η συμμετοχή του ίδιου του πολίτη στην παροχή υλικού, εφαρμογών και υπηρεσιών. 4. Το κατάλληλο ρυθμιστικό πλαίσιο αποτελούμενο από πολιτικές, μέτρα, πρωτοβουλίες, άμεσες και έμμεσες παρεμβάσεις, αναγκαίες για την ενδυνάμωση της καινοτομίας, την προστασία του ανταγωνισμού και την εγγύηση μιας σοβαρής ισορροπημένης οικονομικής ανάπτυξης ικανής να προέλθει από τη γενικευμένη Σελίδα 15 από 129
συμμετοχή στην Ευρυζωνικότητα και την Κοινωνία της Πληροφορίας. Η Ευρυζωνική Πρόσβαση ταυτίζεται με την ικανότητα μεταφοράς μεγάλου όγκου πληροφορίας, με έμφαση στην δυνατότητα συνεχούς σύνδεσης και την μετάδοση καλής ποιότητας διαδραστικού video. (Εργαστήριο Ραδιοεπικοινωνιών ΑΠΘ, Ορισμός Ευρυζωνικότητας (Ευρυζωνική πρόσβαση και Ευρυζωνικές Υπηρεσίες), http://broadband.physics.auth.gr/gr/broadband/broadband definition.htm, ανακτήθηκε την 6/7/2009) Τα ευρυζωνικά δίκτυα και υπηρεσίες είναι εκείνα που εγγυώνται την απρόσκοπτη και διαφανή πρόσβαση όλων των χρηστών στην πληροφορία και τα συστήματα επικοινωνίας, για την εκπλήρωση των αναγκών τους. Λόγω του ότι οι εξελίξεις στον τομέα των τηλεπικοινωνιών είναι ραγδαίες, η ανάπτυξη ευρυζωνικών δικτύων και υπηρεσιών αναμένεται να επιφέρει σημαντικές αλλαγές σε αρκετούς τομείς όπως για παράδειγμα η υγεία, η εκπαίδευση, η πληροφόρηση, η ψυχαγωγία, η έρευνα, οι επιχειρηματικές δραστηριότητες και οι εμπορικές συναλλαγές. Παρά το γεγονός ότι αναμένεται να ξεπεραστούν τα όποια προβλήματα υπάρχουν, με την ανάπτυξη νέων επιχειρηματικών μοντέλων, η διαμόρφωση του νέου τοπίου στις τηλεπικοινωνίες μόνο από τις μεγαλύτερες και πιο κερδοφόρες εταιρίες ( δυνάμεις ) της αγοράς δεν έχει δώσει μέχρι σήμερα τα επιθυμητά αποτελέσματα. Σε αρκετές χώρες η έλλειψη επενδύσεων καθώς επίσης και η προσπάθεια να αφεθεί η ανάπτυξη ευρυζωνικών υπηρεσιών στις δυνάμεις της αγοράς δεν απέδωσαν ικανοποιητικά αποτελέσματα. Τα δύο τελευταία χρόνια αρκετές χώρες όπως η Νορβηγία, η Αυστραλία, ο Καναδάς κ.α. δημιούργησαν Ομάδες Εργασίας Ευρυζωνικών Υπηρεσιών και Υποδομών. Ο ρόλος αυτών των ομάδων είναι περισσότερο καθοδηγητικός, συντονιστικός και ευαισθητοποίησης. Οι Ομάδες Εργασίας Ευρυζωνικών Υπηρεσιών και Σελίδα 16 από 129
Πτυχιακή εργασία της Ευθυμίας Παπάζογλου Υποδομών ενθαρρύνουν τους χρήστες στην ζήτηση ευρυζωνικών υπηρεσιών, με τις ενέργειές τους εκτιμάται ότι πέρα από την οικονομική αναβάθμιση της αγοράς, που θα επιφέρει η χρήση ευρυζωνικών υπηρεσιών, θα διασφαλιστεί και η παροχή των υπηρεσιών αυτών στις απομακρυσμένες ή λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές. Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα της ευρυζωνικής σύνδεσης είναι η ταχύτητα. Μέχρι πριν λίγα χρόνια ακούγαμε για ταχύτητες που μας φαίνονταν εξωπραγματικές. Σήμερα όμως εμφανίστηκαν και στην Ελλάδα πολύ ικανοποιητικές ταχύτητες, καθώς η απελευθέρωση του ανταγωνισμού επέτρεψε τις επενδύσεις των εναλλακτικών παροχών σε ιδιόκτητα δίκτυα. Αυτό που περιμένουμε να δούμε πλέον να συμβαίνει στην Ελλάδα σε μεγαλύτερη έκταση είναι το ασύρματο ευρυζωνικό διαδίκτυο το οποίο καλύπτει προς το παρών μόνο τα αστικά κέντρα. (ΕϋΚ02ά8γ, 14/8/2008, Ευρυζωνικότητα: Το μέλλον είναι ασύρματο!, http://www.θuro2dav.gr/subarticlθspθcialfoldθrs.aspx?amid=342586&par θπϊ=342580, ανακτήθηκε την 7/7/2009) Σελίδα 17 από 129
2. Ιστορική Αναδρομή 2.1 Ξεκίνημα δορυφορικής τηλεόρασης Ξεκινώντας την ιστορική αναδρομή του VoD θα αναφερθούμε στα πρώτα βήματα της δορυφορικής τηλεόρασης. Οι τηλεπικοινωνιακοί δορυφόροι είναι συσκευές που βρίσκονται σε τροχιά γύρω από την Γή και οι οποίοι λαμβάνουν σήματα από έναν σταθμό βάσης σε μια περιοχή της Γής, τα οποία στη συνέχεια τα ενισχύουν και τα αναμεταδίδουν σε κάποια άλλη απομακρυσμένη τερματική συσκευή. Τα σήματα μπορεί να είναι είτε εικόνας, είτε ήχου, είτε δεδομένων. Τα σήματα της δορυφορικής τηλεόρασης είναι ψηφιακής μορφής. Στις περιπτώσεις που χρησιμοποιείται αναλογικό σήμα, θα πρέπει ο δέκτης της αναλογικής τηλεόρασης να μετατρέψει το ψηφιακό σήμα σε αναλογική μορφή, την οποία αναγνωρίζει και μπορεί να αναπαράγει μια κανονική τηλεόραση. Ο πρώτος δορυφόρος ο οποίος τέθηκε στην τροχιά της Γής ήταν ο επονομαζόμενος Sputnik Ι (εικόνα 1.1), το 1957 και τον οποίο προώθησαν οι Ρώσοι. Τον Νοέμβριο του ίδιου έτους η ΕΣΣΔ αποστέλλει και έναν δεύτερο δορυφόρο τον Sputnik ΙΙ. Το 1962 το πρώτο δορυφορικό σήμα αναμεταδόθηκε από την Ευρώπη στον δορυφόρο Telstar πάνω από την Βόρεια Αμερική. Το 1963, μεγάλες εταιρίες και κυβερνητικά στελέχη ανέπτυξαν και εκτόξευσαν τον πρώτο δορυφόρο επικοινωνιών σε σχεδόν γεωστατική τροχιά, ο οποίος ονομάστηκε Syncom ΙΙ (εικόνα 1.2). Ο Syncom ΙΙ πέταξε σε μια τροχιά περιβάλλοντος 22.300 μίλια πέρα από τον Ατλαντικό Ωκεανό. Οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν τον δορυφόρο αυτό για τις επικοινωνίες τους ήταν ένα σκάφος του αμερικάνικου ναυτικού στο λιμάνι της Νιγηρίας καθώς και ένας ναυτικός σταθμός στο Lakehurst Νιου Τζέρσεϋ, ΗΠΑ τον Ιούλιο του 1963. Έναν χρόνο αργότερα, το 1964, πραγματοποιήθηκε η εκτόξευση του πρώτου γεωστατικού δορυφόρου του Syncom III. (Εσπερινό γενικό λύκειο Καστοριάς, Τηλεπικοινωνίες, http://lyk-esp-kastor.kas.sch.gr/ekdiloseis0809/tilepikoinonies/satelite.html, ανακτήθηκε την 1/10/2009) Σελίδα 18 από 129
Πτυχιακή εργασία της Ευθυμίας Παπάζογλου Εικόνα 2.1: Δορυφόρος Sputnik I Εικόνα 2.2: Δορυφόρος Syncom II Το 1978 τα τηλεοπτικά σήματα μεταδίδονταν μέσω των δορυφόρων. Ένα από τα μειονεκτήματα της τηλεοπτικής μετάδοσης ήταν πως οποιοσδήποτε διέθετε ένα DTH ( Direct To Home) δορυφορικό πιάτο, μπορούσε άνετα να λαμβάνει τα σήματα δωρεάν. Όπως ήταν φυσικό οι Pay-TV σταθμοί (επί πληρωμή τηλεοπτική σταθμοί) αντέδρασαν και προσήλθαν στα δικαστήρια ώστε να αγωνιστούν για το δικαίωμα να περιοριστεί η πρόσβαση στο τηλεοπτικό σήμα. Ωστόσο η FCC (Federal Communications Commission - Ομοσπονδιακή Επιτροπή Επικοινωνίας) εντάχθηκε ενάντια σ' αυτούς τους σταθμούς αναφέροντας πως οι Pay-TV σταθμοί είχαν το δικαίωμα να μεταδίδουν ραδιοφωνικά τα σήματα πέρα από τον δορυφόρο, όπως επίσης και το κοινό είχε το δικαίωμα να λαμβάνει αυτά τα σήματα. Έτσι οι Pay-TV σταθμοί αποφάσισαν να κωδικοποιήσουν το σήμα και μόνο όσοι διέθεταν εκτός από το δορυφορικό πιάτο και έναν αποκωδικοποιητή θα ήταν δυνατόν να λάβουν το σήμα. Αυτό είχε ως συνέπεια το 1980 να αυξηθεί η ζήτηση των δορυφορικών τηλεοράσεων. Το 1991 ιδρύθηκε μια αμερικάνικη εταιρία, άμεσης δορυφορικής μετάδοσης, ονομαζόμενη Primestar, από μια κοινοπραξία χειριστών που ασχολούνταν με συστήματα καλωδιακής τηλεόρασης. Η Primestar ήταν αρκετά δημοφιλής μέχρι το 1994, αργότερα μειώθηκε η δημοτικότητά της αφού εισχώρησαν στην αγορά νέες εταιρίες όπως για παράδειγμα είναι η Σελίδα 19 από 129
Direct TV (1994) καθώς και η Dish Network (1996), αποδεικνύοντας μ αυτόν τον τρόπο πως η δορυφορική τηλεόραση ως μέσο μετάδοσης λειτουργεί και είναι και πάρα πολύ κερδοφόρα. (ΤΕΧΝΙΚΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΟ, 2/7/2007, Η ιστορία της δορυφορικής τηλεόρασης, http://www.lds.gr/forum/index.php?topic=13.0, ανακτήθηκε την 10/7/2009) Στην Ελλάδα πριν κάποια χρόνια η ζήτηση ψηφιακών δορυφορικών τηλεοράσεων ήταν σχεδόν ανύπαρκτη. Τα πλεονεκτήματα της ψηφιακής δορυφορικής τηλεόρασης (DVB - Digital Video Broadcasting) έναντι της αναλογικής τηλεόρασης έχουν να κάνουν τόσο με την ποιότητα εκπομπής της εικόνας και του ήχου όσο και με την διασφάλιση του περιεχομένου, γι αυτό και οι εξελίξεις ήταν ραγδαίες. Η νέα τεχνολογία τηλεοράσεων είχε ως αποτέλεσμα την αυξημένη ζήτηση ψηφιακών δεκτών καθώς και την μείωση στη ζήτηση αναλογικών δεκτών με συνέπεια την πτωτική πορεία των τιμών τους. Σε σύντομο χρονικό διάστημα σε όλη την Ευρώπη το μεγαλύτερο μέρος των νοικοκυριών απέκτησε πρόσβαση στην δορυφορική τηλεόραση. Παράλληλα εμφανίστηκαν και οι πρώτες απόπειρες πειρατείας των συστημάτων κρυπτογράφησης, οι οποίες επέτρεπαν στους χρήστες αγοράζοντας έναν ψηφιακό δέκτη με μικρό κόστος και προμηθεύοντας πειρατικές κάρτες συνδρομής να μπορούν να παρακολουθήσουν αρκετά κανάλια. Έτσι οι εταιρίες συνδρομητικής τηλεόρασης στην προσπάθειά τους να πατάξουν την πειρατεία διέθεσαν τεράστια ποσά για την μετατροπή των συστημάτων κρυπτογράφησης. Έτσι οι νόμιμοι χρήστες προμηθεύονταν νέες κάρτες σε αντικατάσταση των παλιών. Αυτό όπως φαίνεται είχε αποτέλεσμα αφού πλέον ο μόνος τρόπος για την παρακολούθηση καναλιών ήταν η επίσημη συνδρομή. Αυτό είχε ως συνέπεια τη σημαντική μείωση στην πώληση των δεκτών. Σελίδα 20 από 129
Πτυχιακή εργασία της Ευθυμίας Παπάζογλου Ο εξοπλισμός που θα πρέπει να διαθέτει ο χρήστης είναι ο εξής: 1. Μια κάρτα (pci ή usb) DVB-S 2. Ένα δορυφορικό πιάτο 3. Ένα ή περισσότερα Lnb χαμηλού θορύβου 0.3 db Το Lnb (Low noise block downconverter - Μεταλλάκτης χαμηλού θορύβου) είναι μια συσκευή ενσωματωμένη στην δορυφορική κεραία, η οποία λαμβάνει το σήμα της κεραίας, το ενισχύει και το υποβιβάζει σε χαμηλότερες συχνότητες. Χρησιμοποιείται για ραδιοτηλεοπτικές λήψεις. 4. Ένα δορυφορικό καλώδιο ώστε να συνδέσει την Lnb με την κάρτα DVB-S 5. Μια βάση για την τοποθέτηση του πιάτου. Ο τρόπος λειτουργίας της δορυφορικής τηλεόρασης είναι πολύ απλός. Οι παροχείς συνδρομητικής τηλεόρασης κωδικοποιούν το σήμα τους χρησιμοποιώντας κάποιο σύστημα κρυπτογράφησης και παρέχουν στους συνδρομητές τους ορισμένες «έξυπνες» ηλεκτρονικές κάρτες, κάθε μια από τις οποίες έχει τον δικό της κωδικό αριθμό. Η κάρτα τοποθετείται σε κάποιον ψηφιακό δέκτη προσφέροντας την δυνατότητα αποκρυπτογράφησης του συγκεκριμένου συστήματος και επιτρέποντας την αποκρυπτογράφηση του σήματος και συνεπώς την παρακολούθηση του προγράμματος. Τα συστήματα που χρησιμοποιούνται ευρύτερα στην ευρωπαϊκή αγορά είναι τα Viaccess, Seca/Mediaguard, Irdeto, Betacrypt, Nagravision, Cryptoworks, Videoguard, Conax και PowerVu. Για να μπορέσει όμως ο χρήστης να παρακολουθήσει το συνδρομητικό πακέτο που τον ενδιαφέρει θα πρέπει να διαθέτει εκτός από την συνδρομητική κάρτα, και ένα δέκτη που θα ενσωματώνει το σύστημα αποκρυπτογράφησης που χρησιμοποιεί ο παροχέας. Για παράδειγμα για να μπορέσει ένας χρήστης να παρακολουθήσει τα κανάλια της NOVA η οποία χρησιμοποιεί το σύστημα αποκρυπτογράφησης Irdeto, θα πρέπει ο Σελίδα 21 από 129
δέκτης του να διαθέτει ενσωματωμένο σύστημα κρυπτογράφησης Irdeto. (Τηλεόραση και Υπολογιστής Σύγκλιση;, http://nicomedia.math.upatras.gr/courses/etk/metakides/ergasiaroumelioti SygklisiTileorasis&Ypologisti.pdf, ανακτήθηκε την 1/10/09) 2.2 Ιστορία του Video on Demand Η πρώτη εμπορική VoD υπηρεσία εμφανίστηκε στο Hong Kong γύρω στο 1990, από τη εταιρία Hong Kong Telecom. Επειδή όμως τα video CDs ήταν πολύ φθηνότερα σε σχέση με την υπηρεσία καθώς και η συνδρομητική - καλωδιακή τηλεόραση δεν ήταν συνηθισμένη, η τεχνολογία αυτής της υπηρεσίας δεν εξελίχθηκε. Ως συνέπεια αυτής της αποτυχημένης επένδυσης, η Hong Kong Telecom το 2000 πούλησε τα δικαιώματα στην Pacific Century Cyberworks, η οποία όμως δεν συνέχισε αυτή την υπηρεσία. (Video on Demand, 2006, http://vod.szm.com/en.html, ανακτήθηκε την 10/7/2009) Τον Σεπτέμβριο του 1994 στο Cambridge της Αγγλίας διαμορφώθηκε ένα σημαντικό μέρος της αλληλεπιδραστικής δοκιμής TV. Αυτό παρείχε video και δεδομένα σε 250 σπίτια και σχολεία τα οποία ήταν συνδεδεμένα με το καλωδιακό δίκτυο του Cambridge (πιο πρόσφατο μέρος της NTL, τώρα MEDIA της Virgin). Το video μεταδιδόταν μέσω ενός ATM δικτύου και ήταν κωδικοποιημένο με την μορφή MPEG-1. Η μετάδοση του video προερχόταν από ένα ICL media server και κατέληγε σε αποκωδικοποιητές οι οποίοι ήταν κατασκευασμένοι από την Acorn Online Media. Η δοκιμή ξεκίνησε με μια ταχύτητα 2 Mbit/s στον τελικό χρήστη και στην συνέχεια αυξήθηκε σε 25 Mbit/s. Το περιεχόμενο ήταν παροχή του BBC της αγγλικής Anglia TV. Παρόλη την τεχνική επιτυχία, υπήρξε δυσκολία στο περιεχόμενο πρόσβασης το οποίο ήταν και ένα σημαντικό θέμα, για τον λόγο αυτό το πρόγραμμα έκλεισε το 1996. Το ΑΤΜ (Asynchronous Transfer Mode) είναι μια ηλεκτρονική τεχνολογία μετάδοσης ψηφιακών στοιχείων. Εφαρμόζεται ως πρωτόκολλο Σελίδα 22 από 129
Πτυχιακή εργασία της Ευθυμίας Παπάζογλου δικτύων και αναπτύχθηκε στην δεκαετία του 1980. Αναπτύχθηκε τόσο για τοπικά δίκτυα όσο και για δίκτυα ευρείας περιοχής (LAN και WAN). Είναι σχεδιασμένο με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να μεταφέρει τόσο τα δεδομένα όσο και τα video και την κίνηση φωνής σε πραγματικό χρόνο την ίδια στιγμή. Τα συστήματα αυτά διαθέτουν διακόπτες και στα δύο άκρα της ροής δεδομένων ώστε να εξασφαλίζεται η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών. (Wikipedia, Asychronous Transfer Mode, April 2009, http://en.wikipedia.org/wiki/asynchronous transfer mode, ανακτήθηκε την 27/9/2009) Η ICL (International Computers Ltd) ήταν μια μεγάλη Βρετανική εταιρία η οποία κατασκεύαζε υλικό και λογισμικό υπολογιστών καθώς επίσης παρείχε και υπηρεσίες. Λειτούργησε από το 1968 μέχρι το 2002 όταν μετονομάστηκε σε Fujitsu Services Limited, από την μητρική της εταιρία Fujitsu. (Wikipedia, International Computer Ltd, 6/9/2009, http://en.wikipedia.org/wiki/international Computers Limited, ανακτήθηκε την 17/9/2009) Το 1995 η τηλεφωνική εταιρία Rochester, αποκαλούμενη τώρα Frontier Corporation, διέκοψε την πιλοτική λειτουργία VoD στο Brighton, της Νέας Υόρκης. Το σύστημα παρείχε την πρόσβαση σε περίπου 100 ψηφιακά video σε 52 σπίτια πληρώνοντας από 50 cents ως 4$ ανά video. Η υπηρεσία δεν ήταν βιώσιμη εμπορικά για τον λόγο του ότι οι καταναλωτές οι οποίοι τέθηκαν σε δοκιμή συνέχιζαν να πηγαίνουν στα video clubs. (A. Michael Noll, August 1996, HIGHWAY OF DREAMS, http://books.google.gr/books?id=q6yekwiegmkc&pg=pa43&lpg=pa43&d q=phillips+vod+1995&source=bl&ots=rvk1 G6OLh7&sig=l3XKTzA 2HsQ0 GAV915lQQ1 hczw&hl=el&ei=v6zxsuq7h5 J gai2ssecq&sa=x&oi=bo ok result&ct=result&resnum=2, ανακτήθηκε την 11/7/2009) To 1995 η εταιρία Phillips παρουσίασε μια τερματική συσκευή (εικόνα 2.3) η οποία θα έδινε την δυνατότητα στον χρήστη να έχει πρόσβαση σε μουσικά videos, ταινίες, video-games και εκπομπές πληροφοριακού χαρακτήρα μέσω του δικτύου της Bell Atlantic. Εκτός Σελίδα 23 από 129