ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ : Ι ΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 1ο Κείµενο Αριστοτέλους Ηθικά Νικοµάχεια 3η Ενότητα marture d kaˆ tõ ginòmenon n ta j pòlesin oƒ g r nomoqštai toýj pol taj q zontej poioàsin gaqoúj, kaˆ tõ mn boúlhma pantõj nomoqštou toàt' st n, Ósoi d m¾ eâ aùtõ poioàsin mart nousin mart nousin, kaˆ diafšrei toútj polite a polite aj gaq¾ faúlhj. œti k tîn aùtîn kaˆ di tîn aùtîn kaˆ g netai p sa ret¾ kaˆ fqe retai retai, Ðmo wj d kaˆ tšcnh k g r toà kiqar zein kaˆ oƒ gaqoˆ kaˆ kakoˆ g nontai kiqarista. n logon d kaˆ o kodòmoi kaˆ oƒ loipoˆ p ntej k mn g r toà eâ o kodome n gaqoˆ o kodòmoi œsontai, k d toà kakîj kako. e g r m¾ oûtwj ecen, oùdn n œdei toà did xontoj, ll p ntej n g nonto gaqoˆ À kako. 2ο Κείµενο (Πλάτωνος «Πρωταγόρας» τέλος 7ης ενότητας) Και όταν πια φύγουν αυτοί [δηλ. οι νέοι άνδρες] από τους δασκάλους, η πόλη, µε τη σειρά της, τους αναγκάζει να µάθουν τους νόµους και να ζουν σύµφωνα µε αυτούς, ώστε να µην ενεργούν από µόνοι τους και όπως νοµίζουν οι ίδιοι [ ]. Ετσι, και η πόλη, υπογραµµίζοντας τους νόµους, αυτά τα επινοήµατα των καλών, παλαιών νοµοθετών, αναγκάζει και όσους ασκούν ένα αξίωµα και όσους άρχονται να συµµορφώνονται µε αυτούς. Εκείνος δε ο οποίος τους παραβαίνει, υφίσταται κυρώσεις και οι κυρώσεις αυτές ονοµάζονται, και σε σας εδώ [δηλ. στην Αθήνα] και σε πολλά άλλα µέρη, ευθύνες, λες και η δικαιοσύνη ξαναβάζει [τον παραβάτη] στην ευθεία. Ενώ λοιπόν είναι τόσο µεγάλη η προσπάθεια που καταβάλλεται για την αρετή και στο ιδιωτικό και στο δηµόσιο επίπεδο, εσύ Σωκράτη εκπλήττεσαι και απορείς αν η αρετή είναι διδακτή ; Το εκπληκτικό όµως θα ήταν µάλλον το να µην µπορεί να διδαχθεί η αρετή. Α. Να µεταφραστεί το πρώτο απόσπασµα. (Μονάδες 10) Μετάφραση Την επιβεβαίωση µάς την προσφέρει και αυτό που γίνεται στις πολιτείες. οι νοµοθέτες δηλαδή κάνουν τους πολίτες καλούς (ενάρετους) µε τον εθισµό (ασκώντας τους στην απόκτηση ορισµένων συνηθειών) και του κάθε νοµοθέτη η επιθυµία αυτή είναι, όσοι όµως δεν τα καταφέρνουν σ αυτό δεν πετυχαίνουν στο έργο τους, και σ αυτό διαφέρει το καλό πολίτευµα από το λιγότερο καλό. Ακόµη για τους ίδιους λόγους (ίδιες αιτίες) και µε τα ίδια µέσα και γεννιέται κάθε αρετή και φθείρεται, - έτσι ακριβώς γίνεται και στις τέχνες : παίζοντας δηλαδή κιθάρα γίνονται και οι καλοί και οι κακοί κιθαριστές. Με ανάλογο τρόπο (γίνονται /καταρτίζονται) και οι οικοδόµοι και όλοι οι άλλοι (τεχνίτες). Χτίζοντας δηλαδή σωστά τα σπίτια, θα γίνουν καλοί (επιδέξιοι) οικοδόµοι, χτίζοντας όµως µε λάθος τρόπο (θα γίνουν) κακοί (αδέξιοι). Γιατί αν δεν ήταν έτσι τα πράγµατα, δε θα χρειαζόταν καθόλου ο δάσκαλος, αλλά όλοι θα ήταν καλοί ή κακοί εκ γενετής (από µόνοι τους).
Β. Παρατηρήσεις. 1. (α) kaˆ tõ mn boúlhma pantõj nomoqštou toàt' st n, Ósoi d m¾ eâ aùtõ poioàsin mart nousin, kaˆ diafšrei toútj polite a polite aj gaq¾ faúlhj : Πώς επιτυγχάνει το στόχο του ο νοµοθέτης σύµφωνα µε τον Αριστοτέλη ; (Mονάδες 10) (β) oùdn n œdei toà did xontoj : Γιατί εδώ ο Αριστοτέλης συνδέει το δάσκαλο µε τις ηθικές αρετές αφού στην πρώτη ενότητα (¹ ¹ mn dianohtik¾ tõ ple on œcei kaˆ t¾n gšnesin kaˆ t¾n aüxhsin k didaskal aj ) έχει ξεκαθαρίσει πως η διδασκαλία σχετίζεται µε τις διανοητικές αρετές ; (Μονάδες 5) (α) Οι νοµοθέτες στα πλαίσια της πόλης κράτους έχουν τον εξής ρόλο: ορίζουν τους κανόνες της κοινωνικής (:άρα και πολιτικής ) ζωής, και εποµένως είναι οι στυλοβάτες της ηθικής κάθε κοινωνίας. Σε µια ευνοµούµενη κοινωνία έχουν αναλάβει το ύψιστο καθήκον να διαπαιδαγωγήσουν και να ηθικοποιήσουν τους συµπολίτες τους. Αυτό συµβαίνει, αν θεσπίσουν νόµους Ñrqîj κειµένους, γραµµένους δηλαδή µε απόλυτη ακρίβεια και σαφήνεια, ώστε να είναι εύληπτοι από όλους ανεξαιρέτως τους πολίτες. Αν σε κάποια πολιτεία οι νόµοι είναι προχειρογραµµένοι (απεσχεδιασµένοι), δηλαδή γεµάτοι µε επουσιώδεις και αλληλοαναιρούµενες διατάξεις, ο νοµοθέτης αποτυγχάνει στο στόχο του, αφού οι πρόχειροι νόµοι του αδυνατούν να εθίσουν τις πολίτες στην αρετή (η οποία είναι πάντοτε συνυφασµένη µε την ορθή συµπεριφορά µέσα στα όρια της πόλης κράτους). Στην πρώτη περίπτωση η πολιτεία είναι αγαθή, δηλαδή αποτελεί πεδίο πρόσφορο για την ανάπτυξη των αρετών, ενώ στη δεύτερη είναι φαύλη (=λιγότερο καλή). Αξίζει να σηµειωθεί πως µε αυτή τη σηµασιολογική απόχρωση του «φαύλη» ο Αριστοτέλης θεωρεί πώς όλοι οι νοµοθέτες, ανεξαρτήτως πολιτεύµατος, έχουν αγαθές προθέσεις για τους συµπολίτες τους. είναι δηλαδή αδιανόητο γι αυτόν να µην καταβάλλει ο νοµοθέτης ανεξάρτητα από το αποτέλεσµα - συνειδητή προσπάθεια για την ευνοµία της πολιτείας (γι αυτό και φαύλη δεν σηµαίνει κακή ή αχρεία). (β) Ο Αριστοτέλης στην πρώτη ενότητα εννοεί το δάσκαλο κυριολεκτικά. δάσκαλος εκεί είναι ο ειδικός που µεταδίδει στους νέους ανθρώπους ειδικές γνώσεις µε ειδική µέθοδο. Στην παρούσα ενότητα ο όρος διδάσκαλος γενικεύεται και συµπεριλαµβάνει τον άνθρωπο που από ηθικής πλευράς είναι πρότυπο και µέτρο αναφοράς. Εννοείται επίσης οποιοσδήποτε άλλος παιδαγωγικός φορέας (οικογένεια, ορθές συναναστροφές, ορθά πρότυπα κλπ) που θα λέγαµε µε σύγχρονους όρους αποτελεί µέσο ορθής κοινωνικοποίησης. Προφανώς, στον ορισµό αυτό του διδασκάλου συµπεριλαµβάνονται και οι νοµοθέτες και το έργο τους. 2. (α) Να δείξετε πώς ο Αριστοτέλης και ο Πρωταγόρας χρησιµοποιούν τη νοµοθεσία, για να αποδείξουν τη θέση τους. (µονάδες 10) (β) Να περιγράψετε και να δικαιολογήσετε το ύφος του Πρωταγόρα στο απόσπασµα «Ενώ λοιπόν αν η αρετή είναι διδακτή ;» (Μονάδες 5) (α) Αν και ο φιλόσοφος είναι πολέµιος των σοφιστών, βλέπουµε ότι οι δύο άνδρες ασχολούνται στα παραπάνω χωρία ουσιαστικά µε το ίδιο θέµα ( η ηθική αρετή, στα πλαίσια µιας πολιτικής κοινωνίας, είναι επίκτητη και διδακτή) και χρησιµοποιούν το ίδιο αποδεικτικό µέσο ( το νόµο).
Η πάγια θέση του Πρωταγόρα στον οµώνυµο διάλογο είναι ότι η αρετή είναι διδακτή. Το απόσπασµα αυτό αποτελεί το πιο δυνατό επιχείρηµα του σοφιστή για το ότι η αρετή διδάσκεται µέσω του νόµου, όταν ο άνθρωπος φτάσει σε ένα επαρκές επίπεδο ωρίσµανσης. Η πόλη που µαθαίνει στους νέους τους νόµους παροµοιάζεται εδώ µε τους δασκάλους της γραφής που κατευθύνουν το χέρι του παιδιού πάνω στις ευθείες γραµµές που είναι χαραγµένες πάνω σε πλάκες εξάσκησης. Οσον αφορά στους νόµους, ο νέος δεν µπορεί να αυτενεργεί, αλλά πρέπει να ακολουθεί τη νοµοθετική συνέχεια της πόλης του, όπως ακολουθούσε το χέρι του δασκάλου του στα πρώτα στάδια της εκπαίδευσής του. Ο σκοπός όλων των παραπάνω είναι να προσαρµοστεί ο νέος στις δύο καθοριστικές απαιτήσεις της πολιτείας: Να αναδειχθεί σε καλό (µελλοντικό) κυβερνώντα ( rcein), αλλά και κυβερνώµενο ( rcesqai), µια και το πρώτο προϋποθέτει το δεύτερο. Η υπακοή στους νόµους, όπως πρωτύτερα στο δάσκαλο της γραφής, είναι αυτή που προσδίδει πνευµατική και ηθική ωριµότητα για όποιον φιλοδοξεί να ανέβει τα σκαλιά της πολιτικής ιεραρχίας της πόλης του. Και ο Αριστοτέλης, αφού χρησιµοποίησε ήδη δύο διαφορετικά επιχειρήµατα εισάγει πλέον το τρίτο και πιο καταλυτικό. Η παρουσία νοµοθετών µε σαφή ηθικοποιητικό ρόλο σε όλες τις πόλεις, µερικοί από τους οποίους µάλιστα έχουν περιέλθει στο επίπεδο του ηµίθεου (Σόλων, Λυκούργος), είναι η εµπερική, άρα και πιο παραστατική, απόδειξη του ότι η ηθική πολιτική αρετή δεν είναι εγγενές στοιχείο των ανθρώπων. Αν το τελευταίο ίσχυε, οι άνθρωποι θα ήταν καλοί ή κακοί εκ γενετής, άρα οι νοµοθέτες θα ήταν περιττοί, πράγµα άτοπο, όπως φαίνεται και στην τελευταία περίοδο της τρίτης ενότητας (ο συλλογισµός ονοµάζεται «απαγωγή σε άτοπο» και δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι παρουσιάζεται µε υποθετικό λόγο του µη πραγµατικού). (β) Το ύφος του Πρωταγόρα έχει θριαµβευτική απόχρωση και εµφανή δόση ειρωνείας απέναντι στο Σωκράτη, αφού θεωρεί ότι πλέον δεν υπάρχει περίπτωση ανατροπής των επιχειρηµάτων του. Ολη η ανάπτυξη του αθηναϊκού παιδαγωγικού συστήµατος, αλλά κυρίως η περιγραφή της συνεισφοράς των νόµων στη διαπαιδαγώγηση των πολιτών προφανώς και αποδεικνύει κατά τη γνώµη του Πρωταγόρα ότι η αρετή διδάσκεται. Αυτό δεν επιδιώκουν, όπως φάνηκε, όλοι οι Αθηναίοι ; Και για να πιστοποιήσει το θρίαµβό του ο σοφιστής διατυπωνει τη γνώµη του µε τον αντίστροφο τρόπο: «Το εκπληκτικό όµως θα ήταν µάλλον να µην µπορεί να διδαχθεί η αρετή».! Ο Πλάτωνας µέσα στο θεατρικό σκηνικό, που αποτελεί ένα από τα γοητευτικά στοιχεία του Πρωταγόρα ο µεγάλος σοφιστής απεικονίζεται ασφαλώς να έχει πλήρη συνείδηση της αξίας του και να διακατέχεται από άκακη µαταιοδοξία και επιθυµία να τον θαυµάζουν (W.C.Guthrie) 3. Τι γνωρίζετε για τη χρήση του µύθου από τους Σοφιστές και το Σωκράτη ; (Μονάδες 10) Ως µύθο µπορούµε να ορίσουµε κάθε αφήγηση που έχει ποιητικό χαρακτήρα, είτε προέρχεται από την παράδοση και τον θρύλο είτε πρόκειται για κατασκευή κάποιου διανοητή. Ο ποιητικός και συµβολικός χαρακτήρας του µύθου για τον Προµηθέα που αφηγείται ο Πρωταγόρας είναι προφανής. Αλλά όσο µεγάλη και αν είναι η συµβολική αξία του, είναι επίσης φανερό πως δεν µπορεί να οδηγήσει µε ακρίβεια ση φιλοσοφική και επιστηµονική γνώση. Βεβαίως, και ο ίδιος ο Πλάτωνας χρησιµοποίησε το µύθο και ο ίδιος (για παράδειγµα το µύθο της σπηλιάς στην Πολιτεία) πάντοτε όµως για να συµπληρώσει µιαν αυστηρά φιλοσοφική απόδειξη, όχι ως αυτόνοµο τρόπο, ισοδύναµο µε τις άλλες φιλοσοφικές µεθόδους, για να οδηγηθεί ο άνθρωπος στη γνώση. Πάντως, ίσως επειδή και ο ίδιος δεν απέρριπτε εντελώς την αξία της συµβολικής µυθικής αφήγησης, ο
Πλάτωνας δεν είναι καθόλου ειρωνικός προς τον Πρωταγόρα στο σηµείο αυτό. (Φιλοσοφικός Λόγος Γ Λυκείου σελ. 56) 4. (α) Σε ποιες λέξεις του πρώτου κειµένου αντιστοιχούν ετυµολογικά οι παρακάτω λέξεις της νέας ελληνικής ; πολιτειακός, υπερθεµατίζω, µοίρα, ψείρα, υπόλοιπο, αισχρολογία. (µονάδες 6) (β) Να δοθεί ένα συνώνυµο της αρχαίας ελληνικής για τους παρακάτω τύπους από το πρώτο κείµενο : mart nousin, faúlhj, fqe retai, oûtwj mart nousin faúlhj fqe retai oûtwj (µονάδες 4) Απάντηση 4(α) Πολιτειακός pòlesin, υπερθεµατίζω nomoqštai, µοίρα mart nousin, ψείρα fqe retai, υπόλοιπο λoipoˆ, αισχρολογία n logon 4(β) mart nousin σφάλλονται, faúlhj πονηρ ς, fqe retai pòllutai, oûtwj ïde ΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ: Α Ι ΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Taàt' koúsaj æj mn tõ prîton xepl ghn kaˆ p lin æj nalabën mautõn nte pon prõj kaston tîn hqšntwn, parale yw yw, m¾ kaˆ dòxw tisˆn l an gap n e carišntwj aùtoýj ºmun mhn lup»saj d' d oân metr wj wj, æj mautõn œpeiqon, toýj pipláxa moi tolm»santaj santaj, teleutîn ØpescÒmhn mònoij aùto j tõn lògon tîn n tí pòlei de xein kaˆ poi»sein oùdn llo perˆ aùtoà pl¾n Ó, ti n ke dòxv. ToÚtwn koúsantej pálqon, oùk od' Ópwj t¾n di noian œcontej. Pl¾n où polla j ¹mšraij Ûsteron pitelesqšntoj toà lògou kaˆ deicqšntoj aùto j tosoàton metšpeson ést' ÆscÚnonto mn f' oœj qrasúnanto qrasúnanto, metšmelen d' d aùto j p ntwn tîn e rhmšnwn rhmšnwn, æmològoun d mhdenõj pèpote tosoàton pr gmatoj diamarte n, œspeudon d m llon ºgë pemfqána soi tõn lògon toàton, œlegon d' d æj lp lp zousin où mònon s kaˆ t¾n pòlin xein moi c rin Øpr tîn e rhmšnwn ll kaˆ toýj Ellhnaj pantaj. ΙΣΟΚΡΑΤΟΥΣ «ΦΙΛΙΠΠΟΣ» 22,1 23,9 Λεξιλογικά Σχόλια: ºgë = À (συγκριτικό)+ gë nalaµb nw mautõn = ανακτώ τις αισθήσεις µου, συνέρχοµαι Α. Να µεταφραστεί το απόσπασµα (Μονάδες 20) Μετάφραση Οταν τα άκουσα αυτά, πόσο µεγάλη έκπληξη αισθάνθηκα στην αρχή και πώς, όταν συνήλθα (ανέκτησα τις δυνάµεις µου), αντέκρουσα καθένα από τα επιχειρήµατά τους (απ όσα είπαν), θα τα παραλείψω, για να µη νοµίσουν µερικοί (για να µη δώσω την εντύπωση σε µερικούς) ότι υπερηφανεύοµαι (ότι έιµαι πολύ ευχαριστηµένος) που (επειδή) ανασκεύασα τα λεγόµενά τους µε επιδεξιότητα. Αφού λοιπόν στεναχώρησα λίγο, όπως τουλάχιστον νοµίζω, αυτούς που τόλµησαν να µε κρίνουν (να µου κάνουν παρατηρήσεις), στο τέλος (της συζήτησης) υποσχέθηκα ότι από τους συµπολίτες µου µόνο σ αυτούς θα παρουσιάσω το λόγο µου και δεν θα κάνω τίποτα άλλο παρά µόνον ό,τι τυχόν φανεί καλό σε εκείνους. Οταν άκουσαν τα λόγια µου αυτά, αποχώρησαν,
χωρίς να ξέρω τις διαθέσεις τους. Όµως λίγες µέρες αργότερα, όταν ο λόγος ολοκληρώθηκε και τους διαβάστηκε, τόσο πολύ άλλαξαν στάση (απέναντί µου), ώστε ντράπηκαν για όσα µε θράσος έκαναν και µετάνιωσαν για όλα τους τα λόγια και παραδέχτηκαν ότι ποτέ µέχρι τώρα δεν είχαν κάνει τόσο λανθασµένη εκτίµηση για κάποιο πράγµα, και βιάζονταν περισσότερο απ όσο εγώ να σου αποσταλεί αυτός ο λόγος και έλεγαν ότι όχι µόνο εσύ και η πόλη (η Αθήνα) θα µε ευγνωµονεί, αλλά και όλοι οι Έλληνες. Παρατηρήσεις 2 (α) koúsaj : Να γραφεί η γενική ενικού και η αιτιατική πληθυντικού του θηλυκού γένους. (β) xepl ghn : Να γραφεί το β ενικό και γ πληθυντικό της ευκτικής και προστακτικής του ίδιου χρόνου. (γ) ØpescÒmhn: Να γραφεί το β ενικό υποτακτικής, ευκτικής και προστακτικής του ίδιου χρόνου. (δ) mautõn : Να γραφεί η γενική και δοτική πληθυντικού του αρσενικού γένους στο τρίτο πρόσωπο. (ε) polla j : Nα γραφούν τα παραθετικά στο ίδιο γένος, αριθµό και πτώση και να κλιθεί ο πληθυντικός του συγκριτικού βαθµού στο ίδιο γένος. (στ) Ó,ti: Να γραφεί η γενική και δοτική του ενικού και η ονοµαστική και γενική πληθυντικού του ίδιου γένους. (ζ) ÆscÚnonto : Να γραφεί το β ενικό και γ πληθυντικό οριστικής και προστακτικής παρακειµένου της ίδιας φωνής. (Μονάδες 10 ) 2α. Γεν.Ενικ. kous shj, Αιτ.Πληθ. kous saj 2β. Ευκτ : kplage hj, kplage hσαν / kplage en Προστ: kpl ghqi, kplagšntwn / kplag¾twsan 2γ. Yποτ. ØpÒscV, Ευκτ. ØpÒscoio, Προστ. ØpÒscou 2δ. Γεν.πληθ : autîn - aøtîn - sfîn aùtîn, οτ Πληθ: auto j - aøto j - sf sin aùto j 2ε. Συγκριτικός : ple osi(n) (plšosin) Υπερθετικός : ple staij Κλίση Συγκριτικού : Ονοµ. πλείονες πλείους Γεν. πλειόνων οτ. πλείοσι(ν) Αιτ. πλείονας πλείους Κλητ. πλείονες πλείους 2στ : Γεν. Ενικ. oátinoj - Ótou οτ.ενικ. útini - ÓtJ, Ονοµ.Πληθ. tina - tta, Γεν.Πληθ. ïntinwn 2ζ : Οριστ.Παρακ. Éscunsai, Æscummšnoi e sˆn Προστ.Παρακ: Éscunso, ÆscÚnqwn 3. (α) Να χαρακτηριστούν συντακτικά οι παρακάτω τύποι και να προσδιοριστεί η εξάρτησή τους : nalabën, tîn hqšntwn, tisˆn, moi, pr gmatoj. (β) Nα δικαιολογηθεί η εισαγωγή, εκφορά και συντακτική θέση της πρότασης «m¾ kaˆ dòxw tisˆn l an gap n». (γ) metšmelen d' aùto j p ntwn tîn e rhmšnwn : Να γίνει αναλυτική σύνταξη στην πρόταση.
(δ) ØpescÒmhn mònoij aùto j tõn lògon tîn n tí pòlei de xein kaˆ poi»sein oùdn llo perˆ aùtoà pl¾n Ó, ti n ke dòxv.: Να µεταφερθεί το απόσπασµα στον ευθύ λόγο, αφού παραλειφθεί το ρήµα της εξάρτησης. (Μονάδες10) 3(α) nalabën = χρονική µετοχή συνηµµένη στο υποκείµενο του ρήµατος gë, λειτουργεί ως προσδιορισµός του χρόνου στο ρήµα nte pon (δηλώνει το προτερόχρονο). tîn hqšntwn = επιθετική µετοχή ως γενική διαιρετική στο kaston. tisˆn = δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου στο δοξαστικό ρήµα dòxw. moi = αντικείµενο στο απαρέµφατο pipláxa. pr gmatoj = αντικείµενο στο απαρέµφατο diamarte n. 3(β) m¾ kaˆ dòxw tisˆn l an gap n : Τελική πρόταση, που εισάγεται µε τον τελικό σύνδεσµο µή και εκφέρεται µε υποτακτική, διότι εξαρτάται από τον αρκτικό χρόνο parale yw και δηλώνει σκοπό προσδοκώµενο.λειτουργεί ως επιρρηµατικός προσδιορισµός του σκοπού στο ρήµα της κύριας parale yw. 3(γ) metšmelen d' aùto j p ntwn tîn e rhmšnwn : Το ρήµα metšmelen είναι απρόσωπο και, επειδή δεν υπάρχει υποκείµενο, αναλύεται σε metamšleia st. Ετσι έχουµε : st = ρήµα, metamšleia = υποκείµενο ρήµατος, aùto j = δοτική προσωπική στο απρόσωπο ρήµα, tîn e rhmšnwn = επιθετική µετοχή ως γενική αιτίας στο metamšleia. 3(δ) Αφού παραλειφθεί το ρήµα της εξάρτησης ØpescÒmhn, τα ειδικά απαρέµφατα de xein, poi»sein θα µετατραπούν σε κύρια πρόταση κρίσεως µε οριστική µέλλοντα. Η δευτερεύουσα αναφορικοϋποθετική Ó, ti n ke dòxv θα διατηρήσει την έγκλισή της, αλλά οι αντωνυµίες aùto j, ke θα µετατραπούν σε προσωπικές β προσώπου. Εποµένως, έχουµε : mònoij Øm n tõn lògon tîn n tí pòlei de xw kaˆ poi»sw oùdn llo perˆ aùtoà pl¾n Ó, ti n Øm n dòxv.