μεταξύ της ταξικής δυναμικής και της μικρομεσαίας κυριαρχίας του Ανέστη Ταρπάγκου Η τελευταία Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ για το εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα, που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα στις 10-11 Μάη, με τα ζητήματα που ανέδειξε και τις αντιλήψεις που έφερε στο προσκήνιο στη σημερινή συγκυρία της νεοφιλελεύθερης επίθεσης στους εργαζόμενους, παρέχει το πεδίο μιας κριτικής ανάλυσης, αναγκαίας για την πορεία του σύγχρονου αριστερού εργατικού κινήματος. Το ΚΚΕ στις εκτιμήσεις και κατευθύνσεις του για το σημερινό συνδικαλιστικό κίνημα της εργατικής τάξης, καταγράφει κατ' αρχήν ένα σύνολο θετικών εργατικών αναφορών που βρίσκονται σε σχετική αντιστοιχία με τα λαϊκά στρώματα που πολιτικά εκπροσωπεί.[1] Πρόκειται κατ' αρχήν, για την αντικειμενική αναγνώριση της πραγματικής κατάστασης ευρείας αποδιάρθρωσης που επικρατεί στο σύγχρονο εργατικό συνδικαλισμό: «Σήμερα το κυρίαρχο φαινόμενο είναι η απομαζικοποίηση των σωματείων, η αδράνεια των διοικήσεων, η απόσπαση των περισσοτέρων από τα μέλη τους. Ιδιαίτερο πρόβλημα υπάρχει με τα εργοστασιακά σωματεία του ιδιωτικού τομέα, που η εργοδοσία τα ελέγχει πλήρως στις περισσότερες περιπτώσεις». Την ανεδαφική προηγούμενη εκτίμηση για τη «συνεχή άνοδο του κινήματος της εργατικής τάξης» διαδέχεται η τωρινή ρεαλιστική αντίληψη της πραγματικότητας του κινήματος των εργαζομένων, πράγμα που είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ανασύνθεση και δραστηριοποίησή του. Πρόκειται κατόπιν, για τη διαπίστωση του ρόλου που διαδραματίζουν οι μηχανισμοί του κυβερνητικού και εργοδοτικού συνδικαλισμού, που σήμερα δεν περιλαμβάνουν μόνον τις δυνάμεις της ΔΑΚΕ, αλλά εξίσου και κυρίως εκείνες της ΠΑΣΚΕ, γεγονός που συνδέεται με την ανάπτυξη και το ρόλο της συνδικαλιστικής γραφειοκρατίας στη ΓΣΕΕ, στις Ομοσπονδίες των ΔΕΚΟ, στην ΑΔΕΔΥ κλπ.: «Ρόλος ενσωμάτωσης και ταξικής συνεργασίας της γραφειοκρατικής ελίτ στους κόλπους του κινήματος, ιδιαίτερα στις κορυφές του, που εκτός των άλλων, διακρίνεται και για στοιχεία ιδιοτέλειας και ωφελιμισμού». Εξίσου σ' αυτή την κατεύθυνση εντάσσεται και η υιοθέτηση της τακτικής παρέμβασης για την ανάδειξη ενός ταξικού πόλου των εργαζομένων στο συνδικαλιστικό κίνημα σε αντιπαράθεση με τη γραφειοκρατική παραφθορά των θεσμικών δευτεροβάθμιων - τριτοβάθμιων οργάνων του κινήματος: «Γίνεται επομένως πιο επιτακτική η ανάγκη συσπείρωσης των αγωνιστικών δυνάμεων και συγκρότησης του ταξικού ρεύματος στο συνδικαλιστικό κίνημα». Χαρακτηριστικό του η ανομοιομορφία κι όχι η ισοπεδωτική ομοιομορφία, η διαμόρφωση εργατικών συμμαχιών, η ενωτική μετωπική του κατεύθυνση. Παράλληλα, η ανάδειξη της κοινωνικής γραμμής αντιπαλότητας στον κυβερνητικό νεοφιλελευθερισμό, που επιδιώκει την ολοσχερή «ελαστικοποίηση» της αγοράς εργασίας η οποία συνεπιφέρει δυσμενέστατες επιπτώσεις στον κόσμο της μισθωτής εργασίας: «Αντιπαράθεση στα φαινόμενα εξαγοράς και συμβιβασμού, στη γραμμή της κοινωνικής συναίνεσης και του εθνικού κοινωνικού διαλόγου... Η θέση που το συνδικαλιστικό κίνημα πρέπει να υιοθετεί είναι αυτή της ανόδου των ταξικών αγώνων και της καταδίκης της γραμμής της ταξικής συνεργασίας». Τέλος, η υιοθέτηση από το ΚΚΕ των προωθημένων μορφών διαπάλης του εργατικού κινήματος, παρακάμπτοντας τη θεσμική γραφειοκρατία του κινήματος: «Πρέπει να καλλιεργήσουμε τη συμπάθεια σε οξυμένες μορφές πάλης που έχουν το στοιχείο της λαϊκής εξέγερσης, όπως καταλήψεις, απεργίες μακράς διαρκείας, μαζική αντιπαράθεση με τους μηχανισμούς βίας και τρομοκρατίας...αναζήτηση τρόπων συσπείρωσης και οργάνωσης των αγώνων, παρακάμπτοντας στη συγκεκριμένη στιγμή και τα εκλεγμένα όργανα που μπαίνουν εμπόδιο στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους». [2] Μ' αυτά τα δεδομένα να χαρακτηρίζουν τη σημερινή στάση του ΚΚΕ στο εργατικό κίνημα, και παίρνοντας υπ' όψιν τις δοκιμασίες που διέρχεται η εργατική τάξη (ανεργία, ελαστικοποίηση, λιτότητα, συνδικαλιστική αποψίλωση, εντατικοποίηση), θα έτεινε κανείς να πει ότι αποτυπώνεται μια ταξική, αντιγραφειοκρατική, Σελίδα 1 / 8
αγωνιστική στάση, που μπορεί να συμβάλει στην ανασυγκρότηση και ενεργοποίηση των μισθωτών εργαζομένων, ιδιαίτερα στην ιδιωτική καπιταλιστική παραγωγή. Σ' αυτή την περίπτωση η συνδικαλιστική παρέμβαση του ΚΚΕ θα αναδεικνύονταν στον κυρίαρχο ταξικό πόλο δράσης για τις αγωνιστικές δυνάμεις του εργατικού κινήματος και σε καθοριστικό παράγοντα παρέμβασης της Αριστεράς απέναντι στη νεοφιλελεύθερη επίθεση για την κατάργηση των ιστορικών εργατικών δικαιωμάτων. Έχουν όμως αληθινά έτσι τα πράγματα; Εκείνο που πραγματικά συμβαίνει είναι ότι η σημερινή στάση του ΚΚΕ στο συνδικαλιστικό κίνημα, ενώ αντανακλά την πίεση που ασκείται σ' αυτό από τις ζωτικές κοινωνικές ανάγκες των εργατικών μερίδων που αντιπροσωπεύει, εντούτοις εντυπώνοντας σε τελική ανάλυση σ' αυτές τις γενικότερες πολιτικές του κατευθύνσεις, εξουδετερώνει την ταξική εργατική τους δυναμική. Η ίδια η κατάσταση στην οποία περιέρχεται η εργατική τάξη του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας, από τις συνέπειες του ακολουθούμενου κυβερνητικού νεοφιλελευθερισμού, και ταυτόχρονα η κοινωνική έδραση του ΚΚΕ σε εργατικά στρώματα του κυριαρχούμενου λαϊκού συνασπισμού, το ωθούν στην υιοθέτηση μιας μαχητικής συνδικαλιστικής πρακτικής. Ωστόσο όμως η ταξική δυναμική στην οποία εξ αντικειμένου αναφέρεται παραμένει ανολοκλήρωτη και ακυρώσιμη, στο μέτρο που μετατίθεται στο κυρίαρχο πεδίο της πολιτικής αντιπαράθεσης, κι αυτό γίνεται μ' έναν διπλό τρόπο στα πλαίσια της πολιτικής του ΚΚΕ: Πρώτα απ' όλα, η ταξική ανασύνθεση των ριζοσπαστικών τμημάτων των εργαζομένων οδηγείται αντικειμενικά στην επιζήτηση της πολιτικοποίησής της, προκειμένου να ολοκληρωθεί στη συγκεκριμένη συγκυρία της πάλης των τάξεων, πράγμα που άλλωστε επιζητεί και το ίδιο το ΚΚΕ: «Μόνο με συνδικαλιστικούς αγώνες, χωρίς την αναγκαία σύνδεση με τον πολιτικό αγώνα, δε δημιουργούνται δυνατότητες να υπάρξει θετική προοπτική». Οι κατευθύνσεις όμως αυτού του «πολιτικού αγώνα» του ΚΚΕ δεν είναι άλλες από εκείνες του Προγράμματός του, που έχει ως κεντρικό του πυρήνα τη στρατηγική του «αντιμπεριαλιστικού αντιμονοπωλιακού δημοκρατικού μετώπου», που ορίζεται στο πεδίο των διαταξικών συμμαχιών με τα μικρομεσαία στρώματα, και που εμπερικλείει την «πατριωτική ανασυγκρότηση» της παραγωγικής βάσης, και την «εθνική» ανάπτυξη του τόπου. Μ' άλλες λέξεις, ο εγγενής στην ταξική κίνηση των εργαζομένων αντικαπιταλισμός (αμφισβήτηση του διευθυντικού δικαιώματος, της καπιταλιστικής κερδοφορίας, της ευρωπαϊκής νομισματικής ολοκλήρωσης κλπ.), εξουδετερώνεται από την πολιτική πρακτική του ΚΚΕ και στη θέση του τοποθετείται η «αντιμονοπωλιακή συμμαχία», που θέτει την ταξική εργατική δυναμική υπό την ηγεμονία μερίδων των παραδοσιακών μικροαστικών τάξεων, οι οποίες και κυριαρχούν στο επίπεδο των πολιτικών - διοικητικών μηχανισμών του ΚΚΕ. Αυτή είναι και η δομική αντίφαση και το πεδίο πολιτικο - κοινωνικής έντασης που υφέρπει στα πλαίσια των σχέσεών του με το μισθωτό εργαζόμενο κόσμο: Αναγκαιότητα να ανταποκριθεί στις ζωτικές ανάγκες κοινωνικής του άμυνας απέναντι στα μέτρα απορύθμισης των εργασιακών σχέσεων, και ταυτόχρονα επικαθορισμός (και άρα απονεύρωση) της ταξικής αυτής δυναμικής από την «αντιμονοπωλιακή στρατηγική», που αποτυπώνει την παραδοσιακή μικροαστική ηγεμονία στην πολιτική φυσιογνωμία του ΚΚΕ. Έτσι, η αντιφατική του πολιτική υπόσταση, αφ' ενός τροφοδοτεί το ταξικό εργατικό ρεύμα (κοινωνικά) και αφ' ετέρου ταυτόχρονα το αφυδατώνει στο πεδίο της ολοκλήρωσής του (πολιτικά). Η ίδια η όξυνση των όρων των ταξικών ανταγωνισμών στην προοπτική ένταξης του ελληνικού καπιταλισμού στην ΟΝΕ, οξύνει ταυτόχρονα τις δομικές αντιφάσεις στο εσωτερικό του ΚΚΕ, στις σχέσεις του αντιπροσώπευσης με τμήματα της εργατικής τάξης. Από την άλλη πλευρά ο συνδικαλιστικός αυτός προσανατολισμός του ΚΚΕ συμπληρώνεται από την αναπαραγωγή του άκρατου πολιτικού του υποκειμενισμού: «Η ταξική συνείδηση δεν αναπτύσσεται αυθόρμητα μέσα από τους αγώνες, αν δεν έρθει σε στενή επαφή με την πολιτική και την ιδεολογία του ΚΚΕ... Η συσπείρωση ταξικών δυνάμεων στο συνδικαλιστικό κίνημα εξαρτάται και από την πρόοδο στην κομματική οικοδόμηση». Μ' αυτό τον τρόπο η υποστηριζόμενη εργατική ταξική δυναμική στερείται, στην οπτική του ΚΚΕ, της χειραφετητικής της προοπτικής, που είναι και το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της. Γιατί ακριβώς η κομμουνιστική λαϊκή πολιτική υπάρχει και δικαιώνει ιστορικά τον εαυτό της μόνο στο βαθμό που υπηρετεί την Σελίδα 2 / 8
ταξική, ιδεολογική και πολιτική αυτοχειραφέτηση της εργατικής τάξης μέσα απ' τις ταξικές πρακτικές του κινήματός της σ' όλα τα επίπεδα. Απεναντίας, για το κόμμα της παραδοσιακής κομμουνιστικής Αριστεράς η διαλεκτική σχέση ισότιμης αλληλοτροφοδότησης πολιτικού υποκειμένου και εργατικού κινήματος εμφανίζεται ανεστραμμένη, με το κεφάλι προς τα κάτω και τα πόδια προς τα πάνω. Ο απροσμέτρητος αυτός υποκειμενισμός υποθάλπει και υπονομεύει καίρια τις όποιες κατευθύνσεις του σημερινού ΚΚΕ για την ανάπτυξη της ταξικής δυναμικής του συνδικαλιστικού κινήματος, στο μέτρο που αναπαράγει την, σε τελική ανάλυση, πολιτική κηδεμονία του εν κινήσει εργατικού κινήματος από το κόμμα. Τέλος, η παραδοσιακή μικροαστική ηγεμόνευση που επικρατεί στην πολιτική του ΚΚΕ, με τη θεσμολαγνεία που τη διακρίνει, περιορίζει την υποστηριζόμενη ταξική δυναμική των εργαζομένων στα ούτως ή άλλως εντελώς συρρικνωμένα πλαίσια του θεσμικού συνδικαλιστικού κινήματος. Καλεί έτσι «να μπουν στη δράση πλατιές μάζες εργοτοϋπαλλήλων, να αυξηθεί ο αριθμός των συνδικαλισμένων, των ενεργών μελών στα σωματεία», ενώ παράλληλα αναγνωρίζει ότι «η κυρίαρχη συναινετική πρακτική του συμβιβασμού (που θα είναι για μεγάλο διάστημα πλειοψηφική στο συνδικαλιστικό κίνημα) οδηγεί τα σωματεία στην ακόμη μεγαλύτερη αποξένωση από τους εργαζόμενους και στην υποταγή». Σ' αυτό το επίπεδο οι αντιφάσεις των συνδικαλιστικών προσανατολισμών του ΚΚΕ φτάνουν στο πιο ακραίο τους σημείο, εφ' όσον αναγνωρίζει την ανάγκη συνδικαλιστικής μαζικοποίησης, που όμως γίνεται ανέφικτη υπό την ηγεμονία των δυνάμεων της ενσωμάτωσης που ελέγχουν το καθεστωτικό συνδικαλιστικό κίνημα, στο οποίο όμως το κόμμα αυτό επιμένει να κρατά προσκολλημένες τις εργατικές του δυνάμεις. Κατ' αυτό τον τρόπο οδηγείται στην αναπαραγωγή του τέλματος του γραφειοκρατικού συνδικαλισμού, αναζητώντας την αδύνατη «τροποποίηση του συσχετισμού των δυνάμεων», και ταυτόχρονα στρουθοκαμηλίζοντας απέναντι στο εκρηκτικό γεγονός ότι η μεγάλη πλειοψηφία της εργατικής τάξης έχει ριζικά αποστασιοποιηθεί από τις θεσμικές μορφές συνδικαλιστικής συγκρότησης. Αντίστοιχα και πέραν του πεδίου της συνδικαλιστικής πρακτικής, στο επίπεδο της ιδεολογικής συγκρότησης, της ανάλυσης και επισήμανσης των κυρίαρχων τάσεων και χαρακτηριστικών εξέλιξης του σύγχρονου ελληνικού καπιταλισμού, το ΚΚΕ εμφανίζεται να υιοθετεί θέσεις που ανταποκρίνονται κατ' αρχήν στην πραγματικότητα της εξέλιξης του ελληνικού κεφαλαίου. Έτσι, σ' ένα από τα κυριότερα φαινόμενα που χαρακτηρίζουν τη σημερινή καπιταλιστική ανάπτυξη, το ΚΚΕ αποδέχεται και συλλαμβάνει κατ' αρχήν το ξεδίπλωμα ενός ορισμένου «περιφερειακού ιμπεριαλιστικού ρόλου» της αστικής τάξης της ελληνικής κοινωνίας, όπως εκφράζεται με την επέκταση σημαντικών τομέων του ελληνικού κεφαλαίου στις βαλκανικές οικονομίες σ' ολόκληρη την τρέχουσα 10ετία του 1990, με αποτέλεσμα να διαδραματίζει και αντίστοιχο πολιτικό ρόλο στις βαλκανικές εξελίξεις στο τέλος του 20ου αιώνα. Αυτές οι διαπιστώσεις έρχονται σε ριζική αντίθεση με τις παραδοσιακές θέσεις του ΚΚΕ για το χαρακτήρα του ελληνικού καπιταλισμού και το επίπεδο ανάπτυξής του, πράγμα που θα μπορούσε να οδηγήσει κατ' αρχήν στο συμπέρασμα ότι το ΚΚΕ συγχρονίζεται με μια επίκαιρη μαρξιστική οικονομική ανάλυση και κοινωνική προσέγγιση. Έτσι, σ' ό,τι αφορά την εμπορική και κεφαλαιακή διείσδυση του ελληνικού καπιταλισμού στις βαλκανικές αγορές διαπιστώνεται συγκεκριμένα: «Εφ' όσον το κεφάλαιο κατευθύνεται εκεί όπου το ποσοστό κέρδους είναι υψηλότερο σε σύγκριση με τη δοσμένη χώρα», κι εφ' όσον «δημιουργούνται δυνατότητες εξαιρετικά κερδοφόρας τοποθέτησης κεφαλαίων στις βαλκανικές χώρες», επόμενο ήταν «το καπιταλιστικό σύστημα στην Ελλάδα και οι διάφορες πολιτικές που το διαχειρίζονται να δείξουν ενδιαφέρον για μια έντονη επενδυτική πολιτική στα Βαλκάνια». Με δεδομένο έτσι τον προσανατολισμό της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας, της Αλβανίας κλπ. προς «την πορεία στη λεγόμενη οικονομία της ελεύθερης αγοράς και της ιδιωτικοποίησης των κρατικών επιχειρήσεων», «η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ ψήφισε το σχετικό αναπτυξιακό νόμο (τροποποίηση του Ν. 1892 / 90), που προβλέπει διευρυμένα κίνητρα επενδύσεων στις χώρες αυτές». Άλλωστε εκτιμάται ότι «σ' αυτές τις χώρες το κέρδος είναι συνήθως σχετικά μεγάλο, γιατί έχουν λίγα κεφάλαια, η τιμή της γης δεν είναι μεγάλη, ο μισθός εργασίας είναι χαμηλός και οι πρώτες ύλες φτηνές».[3] Σ' αυτή του την κίνηση το ελληνικό κεφάλαιο υποστηρίζεται και ενισχύεται «από το φθηνό εργατικό κόστος και τις φοροαπαλλαγές που θεσπίζουν για το ξένο κεφάλαιο οι κυβερνήσεις των βαλκανικών χωρών». Οι ελληνικές επιχειρήσεις σ' αυτή τους την εξόρμηση αξιοποιούν την ισχυρή κεφαλαιακή τους βάση, έχοντας τις δυνατότητες διενέργειας επενδύσεων «μεγάλου ύψους», γεγονός που διευρύνει και τις δυνατότητες επιρροής της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής στα Σελίδα 3 / 8
Βαλκάνια, καθώς «όσο πιο μακριά φτάνουν οι επιχειρήσεις, τόσο πιο μακρύ είναι και το χέρι της διπλωματίας». Κατ' αυτόν τον τρόπο διαπιστώνεται ότι πραγματοποιούνται μαζικές επενδύσεις στη βουλγαρική οικονομία «με κύριο αντικείμενο δραστηριότητας τους τομείς τροφίμων, ένδυσης, ποτών, χημικών, ενέργειας κλπ. (λ.χ. ΔΕΛΤΑ, 3Ε, ΙΝΤΡΑΚΟΜ, ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗΣ κλπ.)». Εξίσου στη ρουμανική αγορά, με σημαντικές επενδύσεις στο τραπεζικό σύστημα και στις υπηρεσίες γενικότερα, στα πετροχημικά, στα συστήματα πληροφορικής, στα τρόφιμα κ.ά., και τέλος στον αλβανικό χώρο με αντίστοιχες κρατικές επιδοματικές ενισχύσεις (Ν. 2008/92) στην εμπορική και βιομηχανική δραστηριότητα, όπου καταλαμβάνουν τη δεύτερη θέση μετά τις ιταλικές. [4] Κι ακόμη παραπέρα το ΚΚΕ συνολικοποιώντας και θεωρητικοποιώντας αυτά τα εμπειρικά οικονομικά δεδομένα, διαπιστώνει ότι «το ελληνικό κράτος επιχειρεί να κατοχυρώσει για το κεφάλαιο το οποίο δρα στη χώρα μας την αύξηση της οικονομικής και πολιτικής του επιρροής σε νέες σφαίρες (π.χ. Βαλκάνια)», με αποτέλεσμα να επιτυγχάνεται σημαντική οικονομική διείσδυση (ιμπεριαλιστική επέκταση) μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων. Αυτό γίνεται στην Ουκρανία, στη Ρουμανία και Βουλγαρία, στα πεδία των τεχνικών κατασκευών, στις τραπεζικές υπηρεσίες, στις ναυτιλιακές επιχειρήσεις όπως και στα πετροχημικά (όμιλοι ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ, ΑΛΑΦΟΥΖΟΥ, Τράπεζας Πίστεως κλπ.). Παράλληλα προγραμματίζεται η βαλκανική επέκταση των προς ιδιωτικοποίηση ΔΕΚΟ (ΔΕΗ, ΟΤΕ, ΕΛΔΑ) «με στόχο να αναλάβει ο ελληνικός καπιταλισμός στρατηγικό ρόλο στον τομέα της ενέργειας και των επικοινωνιών στα Βαλκάνια». [5] Προκύπτει με σαφήνεια από την εκτεταμένη αυτή παράθεση των σημερινών θέσεων του ΚΚΕ για τις οικονομικές εξελίξεις του ελληνικού καπιταλισμού στο πεδίο του ευρύτερου βαλκανικού χώρου, ότι αντικειμενικά υιοθετείται η άποψη για την ανάπτυξη καίριων ιμπεριαλιστικών πλευρών στη διεθνή δράση του ελληνικού κεφαλαίου, γεγονός που κατ' αρχήν συνιστά εντελώς καινούργια τοποθέτηση του ΚΚΕ κάτω από την ίδια την ασφυκτική πίεση της αντικειμενικής κοινωνικής πραγματικότητας. Αυτές οι θέσεις μπορούν να συνδυαστούν με τις γενικότερες τοποθετήσεις που τελικά έχει υιοθετήσει τελευταία το ΚΚΕ για τις σχέσεις «αντιμπεριαλισμού» και «αντικαπιταλισμού», όταν διαπιστώνει ότι α) «Στη χώρα μας υπάρχουν οι υλικές προϋποθέσεις για το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό», καθώς επίσης και ότι β) «Η κατάργηση της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης δεν μπορεί να γίνει δίχως να θιγεί και να ανατραπεί εκ βάθρων το ίδιο το κοινωνικό και οικονομικό σύστημα στην Ελλάδα», και τέλος ότι γ) «Πρέπει να ανατραπεί το αστικό κράτος και οι μηχανισμοί του. Να δημιουργηθεί μια νέα λαϊκή εξουσία, που δεν είναι άλλη από τη σοσιαλιστική. [6] «Δεν μπορεί να διαχωρίζεται τεχνητά η αντιμπεριαλιστική από την αντικαπιταλιστική πάλη», «Δεν μπορεί να αυτονομηθεί η αντίθεση μονοπωλίων και εργατικής τάξης από τη λύση της αντίθεσης κεφαλαίου και εργασίας». Όλες αυτές οι τοποθετήσεις θα μπορούσαν να οδηγήσουν κατ' αρχήν στην εκτίμηση ότι το σύγχρονο ΚΚΕ, μακράν της όποιας «παραδοσιακής αγκύλωσης», εμφανίζει μια πολιτική και ιδεολογική εξέλιξη προς μια μαρξιστική κριτική ανάλυση και μια εργατική αντικαπιταλιστική πολιτική, γεγονότα που θα συνιστούσαν μια κυριολεκτική τομή στην ιστορία της ελληνικής κομμουνιστικής Αριστεράς, πράγμα που θα άλλαζε σημαντικά το ευρύτερο πολιτικό και κοινωνικό τοπίο. Αν ο ελληνικός καπιταλισμός εκτιμάται ότι έχει πλέον μπει επιτέλους στην «κρατικομονοπωλιακή» του βαθμίδα, και αναπτύσσει ένα δυναμικό ρόλο ιμπεριαλιστικής επέκτασης στο βαλκανικό ζωτικό οικονομικό χώρο, κι αν ταυτόχρονα ο πάγιος «αντιμπεριαλιστικός - αντιμονοπωλιακός» πολιτικός προσανατολισμός του ΚΚΕ συλλαμβάνεται και νοείται στις αντικαπιταλιστικές του διαστάσεις, τότε σ' αυτή την περίπτωση το ΚΚΕ θα πραγματοποιούσε αυτή την περίοδο την πιο θεαματική του μεταστροφή εδώ και έξη 10ετίες, μετά από εκείνη του 1930, που αποκρυσταλλώθηκε η «σταλινοποίησή» του (οικονομισμός, καταστροφισμός, εργαλειακή αντίληψη του κράτους). [7] Ωστόσο, παρ' όλο που διαπιστώνεται από το σημερινό ΚΚΕ αντικειμενικά τόσο ο «περιφερειακός» ιμπεριαλιστικός χαρακτήρας του ελληνικού καπιταλισμού όσο και η αναγκαιότητα οργανικής διασύνδεσης αντιμπεριαλισμού και αντικαπιταλιστικής πολιτικής, (ως αντανάκλαση στο εσωτερικό του ΚΚΕ των αναγκών της σημερινής ταξικής πάλης και των εξελίξεων που καταγράφονται στο ελληνικό κεφάλαιο), εντούτοις οι θέσεις αυτές, όπως και οι εκτιμήσεις σχετικά με το συνδικαλιστικό κίνημα, έρχονται να επικαλυφθούν και να εξουδετερωθούν στα πλαίσια της ευρύτερης παραδοσιακής του στρατηγικής, από την συνεχιζόμενη Σελίδα 4 / 8
καταθλιπτική ηγεμονία των μικρομεσαίων αντιλήψεων και επιδιώξεων. Παρ' όλο δηλαδή που γίνονται αυτές οι διαπιστώσεις, οι οποίες εφαρμοζόμενες αυτοτελώς θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια ριζοσπαστική μετάλλαξη της παραδοσιακής κομμουνιστικής Αριστεράς, εντούτοις, εντασσόμενες στο πεδίο των κλασικών του παραμέτρων, περί «εξάρτησης», «αντιμονοπωλιακού (διαταξικού) μετώπου», «παραγωγικής ανασυγκρότησης», «κυρίαρχων πολυεθνικών μονοπωλίων» κλπ., αφυδατώνονται από κάθε ουσιαστικό τους περιεχόμενο και απονευρώνονται από κάθε ενδεχόμενη αντικαπιταλιστική τους δυναμική. Παρ' όλα αυτά, η αναγκαστική ανάδειξη αυτών των διαπιστώσεων, δίπλα και υπό την ηγεμονία των παραδοσιακών μικρομεσαίων ιδεολογικών συντεταγμένων, υποδηλώνουν τις αντικειμενικές αντιθέσεις που διατρέχουν το ΚΚΕ, ως πολιτικό σχηματισμό των μικροαστικών επιδιώξεων και μερίδων, που εδράζεται όμως και σε στρώματα του κόσμου της μισθωτής εργασίας. Και πρώτα απ' όλα, για την ίδια την εκτίμηση της βαλκανικής επέκτασης του ελληνικού καπιταλισμού. [8] Η οπτική γωνία από την οποία αναλύεται αυτή η ιμπεριαλιστική διείσδυση στις βαλκανικές οικονομίες δεν είναι άλλη από την πάγια θεώρηση του ΚΚΕ για την «παραγωγική ανάπτυξη της εθνικής οικονομίας». Κατ' αυτό τον τρόπο εκτιμάται ότι «η πολιτική αυτή (της ιμπεριαλιστικής οικονομικής επέκτασης) δεν πρόκειται να έχει καμιά θετική συνέπεια στο ζήτημα της ανασυγκρότησης και ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας... είναι δηλαδή μια αντιαναπτυξιακή πολιτική για τη χώρα μας». Γι' αυτό και υποστηρίζεται ότι πρέπει να εγκαταλειφθεί (θαρρείς και η ιμπεριαλιστική κίνηση των κεφαλαίων στη διεθνή οικονομία είναι μια «πολιτική» που προσδιορίζεται βολονταριστικά από την εκάστοτε κυβερνητική εξουσία), καθώς αποτελεί μια πολιτική που βρίσκεται «σε δυσαρμονία με την επιδίωξη της κοινωνικο - οικονομικής ανάπτυξης της χώρας» και «όλες οι προσπάθειες να επικεντρωθούν στη δημιουργία όλων εκείνων των προϋποθέσεων σε όφελος του εκσυγχρονισμού και της επέκτασης των παραγωγικών δραστηριοτήτων μέσα στη χώρα μας», η δε εξαγωγή επενδυτικών κεφαλαίων στις βαλκανικές αγορές να γίνεται «κάτω από το πρίσμα του κοινωνικο-οικονομικού οφέλους της χώρας μας». [9] Μ' άλλες λέξεις, στην πραγματικότητα της διεθνοποιημένης κίνησης του ελληνικού κεφαλαίου, που γίνεται στη βάση της τροποποίησης της λειτουργίας του νόμου της αξίας στην παγκόσμια αγορά και της ανάγκης υπέρβασης των εθνικών συναλλαγματικών εμποδίων, (διαφορετικά ο ελληνικός καπιταλισμός θα αρκούνταν μονοδιάστατα στην αποκλειστική εξαγωγή εμπορευμάτων στις βαλκανικές οικονομίες), όχι μόνον δεν αντιπροτείνεται η ανάπτυξη της αντικαπιταλιστικής πολιτικής, αλλά απεναντίας αντιπαρατίθεται η αναγκαιότητα εθνικής ανάπτυξης του κεφαλαίου στα πλαίσια της ελληνικής επικράτειας. Υιοθετείται δηλαδή στην πραγματικότητα μια αντίληψη μερίδων των μικροαστικών τάξεων και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, που αδυνατούν να συμμετάσχουν και αποκλείονται από τη δυναμική καπιταλιστική ανάπτυξη και επέκταση στο βαλκανικό και ευρωπαϊκό οικονομικό χώρο. [10] Αυτές οι αντιλήψεις του ΚΚΕ προέρχονται στο θεωρητικό επίπεδο από την ίδια την ανεπαρκή σύλληψη και ερμηνεία της διεθνοποιημένης κίνησης των κεφαλαίων, η οποία θεωρείται ότι προέρχεται από την «περίσσεια κεφαλαίων» στο εσωτερικό του ελληνικού καπιταλισμού, τα οποία αναζητούν επενδυτικές διεξόδους τις οποίες και υποτίθεται ότι βρίσκουν στις βαλκανικές αγορές που χαρακτηρίζονται από το φθηνό εργατικό δυναμικό και ότι η βασική παραγωγική κατεύθυνση των ελληνικών επιχειρήσεων στη Βουλγαρία, Ρουμανία κλπ. είναι η επανεξαγωγή των βιομηχανικών τους προϊόντων στην ελληνική αγορά. Γι' αυτό και η ιμπεριαλιστική επέκταση κρίνεται ως «κεφαλαιακή αφαίμαξη που οδηγεί στη συρρίκνωση της παραγωγικής βάσης της ελληνικής οικονομίας». «Η αναγκαιότητα εξαγωγής κεφαλαίου προήλθε από τη δημιουργία σε μια σειρά ισχυρές βιομηχανικές χώρες ενός πλεονάσματος κεφαλαίου για το οποίο δεν υπήρχε πλέον πεδίο συμφέρουσας τοποθέτησης εντός των συγκεκριμένων χωρών». «Μ' άλλα λόγια εμφανίστηκαν συνθήκες δυσκολίας να πραγματοποιηθεί η υπεραξία σε κέρδος». Έτσι, σε συνδυασμό με την υπαρκτή ανισομετρία στην ανάπτυξη των επιμέρους χωρών «δόθηκε η δυνατότητα εξαγωγής κεφαλαίου στις πιο καθυστερημένες χώρες, όπου η χαμηλή τιμή της εργατικής δύναμης και οι φθηνές πρώτες ύλες δημιούργησαν τη δυνατότητα εξασφάλισης μεγαλύτερων κερδών». [11] Πώς όμως μπορούν να έχουν επιστημονική οικονομική τεκμηρίωση τέτοιες θέσεις για τον σύγχρονο ιμπεριαλισμό, ανεξάρτητα αν ορισμένες πλευρές τους έλκουν την καταγωγή τους από ορισμένα σημεία της κλασικής Σελίδα 5 / 8
λενινιστικής προσέγγισης του ιμπεριαλισμού των αρχών του αιώνα, όταν η κύρια μορφή διεθνοποιημένης κίνησης του κεφαλαίου αφορά τις εξαγωγές επενδυτικών κεφαλαίων μεταξύ των αναπτυγμένων βιομηχανικών χωρών; [12] Πράγμα που άλλωστε και το ίδιο το ΚΚΕ αναγκάζεται, κάτω από το βάρος των υπαρκτών στατιστικών στοιχείων να αναγνωρίσει: «Αναβαθμίζεται η τάση εξαγωγής κεφαλαίων απ' τη μία ιμπεριαλιστική χώρα ή ένωση χωρών προς την άλλη (π.χ. από Ιαπωνία προς ΗΠΑ, από Γερμανία προς Μ. Βρετανία κλπ.)». Έτσι, το κίνητρο της φτηνής εργατικής δύναμης και πρώτων υλών εξουδετερώνεται από την ίδια την πραγματικότητα της εξαγωγής κεφαλαίων μεταξύ των αναπτυγμένων καπιταλιστικών οικονομιών, ενώ οι εξαγωγές κεφαλαίων προς τις χώρες του Τρίτου Κόσμου αποτελούν σήμερα εντελώς περιθωριακό φαινόμενο της διεθνούς οικονομίας. Άλλωστε, έχει με επάρκεια κριτικά αναλυθεί και αποδειχθεί ότι η εξαγωγή κεφαλαίων, μακράν του να είναι συνέπεια της «υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου» στον αναπτυγμένο καπιταλισμό, προέρχεται από την εξασθένιση της κερδοφορίας των αναπτυγμένων (με την υψηλότερη παραγωγικότητα) κεφαλαίων στην παγκόσμια αγορά, μέσα από την πραγματοποίηση των εμπορευμάτων (τροποποιημένη λειτουργία του νόμου της αξίας στη διεθνή αγορά λόγω των συναλλαγματικών φραγμών και εθνικών εμποδίων) και την κίνηση έτσι των κεφαλαίων με τη μεγαλύτερη παραγωγικότητα στην κατεύθυνση εξασφάλισης πρόσθετων κερδών μέσα από την άμεση παραγωγική επένδυση στη λιγότερο αναπτυγμένη βιομηχανική χώρα. [13] Και ακριβώς ο χαρακτήρας της ιμπεριαλιστικής επέκτασης του ελληνικού κεφαλαίου στις βαλκανικές οικονομίες δεν προέρχεται ούτε από την «περίσσεια κεφαλαίων» στην ελληνική οικονομία, ούτε από το φτηνό εργατικό κόστος αυτών των χωρών, ούτε αποσκοπεί στην επανεξαγωγή των βιομηχανικών προϊόντων στην ελληνική αγορά. Το αν η αρχική εμπορική διείσδυση βασικών προϊόντων του ελληνικού καπιταλισμού στις βαλκανικές αγορές που καταγράφηκε στις αρχές της 10ετίας του 1990 ακολουθήθηκε από τις εξαγωγές επενδυτικών κεφαλαίων, αυτό έγινε με στόχο την ηγεμόνευση στο εσωτερικό αυτών των αγορών, την υπέρβαση των αναρίθμητων κρατικών εθνικών φραγμών που αντιμετώπιζε η εμπορική τους επέκταση (λόγω του χαρακτήρα των εθνικών γραφειοκρατικών μηχανισμών) και έγινε δυνατή χάρις στην ύπαρξη ενός εξειδικευμένου μεσαίου εργατικού και τεχνικοεπιστημονικού δυναμικού, ενός «συλλογικού εργαζόμενου» υψηλού επιπέδου κατάρτισης, εμπειρίας και πειθαρχίας, που είχε δημιουργήσει το προηγούμενο καθεστώς της κρατικής καπιταλιστικής συσσώρευσης (1945-90), του κατ' ευφημισμόν «υπαρκτού σοσιαλισμού». Κι από την άλλη πλευρά, ενώ εκτιμάται ότι «η όξυνση των κοινωνικών αντιθέσεων εδραιώνει τη θεμελιακή μας θέση για την ανάγκη σοσιαλιστικού μετασχηματισμού της ελληνικής οικονομίας», εντούτοις αυτή η ριζοσπαστική θέση έρχεται να επικαλυφθεί αμέσως μετά από τις θεωρητικές αναφορές στην «εξάρτηση - μονοπώλια». Πραγματικά, η κυρίαρχη αντίληψη του σημερινού ΚΚΕ είναι ότι «το διεθνές μονοπωλιακό κεφάλαιο ελέγχει την ελληνική οικονομία και βασικούς τομείς της χώρας», ότι επίσης «ο καπιταλισμός αναπτύχθηκε στη χώρα μας με όρους εξάρτησης από το ξένο κεφάλαιο», ότι «η Ελλάδα βρίσκεται σε ενδιάμεση εξαρτημένη θέση στο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό σύστημα», ότι εξίσου «ο σημερινός ελληνικός καπιταλισμός είναι καπιταλισμός των μονοπωλίων, στην ελληνική οικονομία κυριαρχούν οι όμιλοι του μονοπωλιακού κεφαλαίου», ότι «στα πλαίσια του διεθνούς ιμπεριαλιστικού συστήματος όλες οι σχέσεις είναι ανισότιμες, έχουν το στοιχείο της εξάρτησης», ότι «στην Ελλάδα, αν δεν ανατραπεί η σημερινή κατάσταση της συρρίκνωσης της εγχώριας παραγωγικής βάσης, θα έχουν μέλλον οι πολύ ισχυρές και σύγχρονες επιχειρήσεις, οι οποίες στην ουσία θα είναι παραρτήματα των πολυεθνικών», ότι τελικά «η συμμετοχή της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση εμποδίζει την αξιοποίηση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων της χώρας μας και σ' αυτήν οφείλεται η παρακμή των κλάδων της κλωστοϋφαντουργίας, της ναυπηγικής βιομηχανίας κλπ.», και εν κατακλείδι ότι η επαναστατική πολιτική απορρέει από τη «θέση του ΚΚΕ ενάντια στα μονοπώλια και τον ιμπεριαλισμό». [14] Ενώ δηλαδή οι πολιτικές ανάγκες λαϊκής ανταπόκρισης του ΚΚΕ στα εργατικά στρώματα που εκπροσωπεί το οδηγούν να υιοθετήσει την πολιτική της «επικαιρότητας του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού», μια και υπάρχουν οι υλικές αντικειμενικές προϋποθέσεις στην ελληνική κοινωνία, εντούτοις οι κυρίαρχες μικρομεσαίες επιδιώξεις που ηγεμονεύουν στη σύνθεση και στη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του, επικαλύπτουν άμεσα και Σελίδα 6 / 8
εξουδετερώνουν αυτή την εν-δυνάμει αντικαπιταλιστική στρατηγική, με την επιβολή όλων των προηγούμενων παραδοσιακών του θέσεων. Πρόκειται για τις θέσεις περί «εξάρτησης» και «μονοπωλίων» που υποτάσσουν τη θέση για τη «σοσιαλιστική επικαιρότητα» στη μικροαστική ιδεολογία της «εθνικής ανεξαρτησίας (από την εξάρτηση)», της «εθνικής ανάπτυξης (από την κυριαρχία των μονοπωλίων)», αντί να θέτουν στο επίκεντρο το μετασχηματισμό των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής. Η ίδια η οικονομική δομή του ελληνικού κεφαλαίου κι ακόμη περισσότερο η ιμπεριαλιστική του επέκταση στις βαλκανικές αγορές αποδεικνύουν από μόνες τους περίτρανα τον αυτοτελή χαρακτήρα του ελληνικού καπιταλισμού. Πώς θα μπορούσαν άλλωστε τα δυναμικά τμήματα του ελληνικού κεφαλαίου (τροφίμων, ποτών, κατασκευών, τραπεζικού συστήματος, εφοπλισμού κλπ.) να αναδειχθούν σε κυρίαρχο επενδυτή στις βαλκανικές αγορές και να διεκδικούν ηγεμονικό πολιτικό ρόλο στη βαλκανική χερσόνησο, αν δεν είχαν έναν αυτόνομο ρόλο καπιταλιστικής ανάπτυξης, ενταγμένο προφανώς στη διεθνή ιμπεριαλιστική αλυσίδα; Τίνων πολυεθνικών πολυκλαδικών μονοπωλίων παραρτήματα είναι οι δυναμικές καπιταλιστικές επιχειρήσεις που ηγεμονεύουν στο εσωτερικό των κλάδων της ελληνικής βιομηχανικής παραγωγής και υπηρεσιών (από την ΔΕΛΤΑ μέχρι τον ΤΙΤΑΝΑ, από την ΑΕΓΕΚ μέχρι τον ΠΕΤΖΕΤΑΚΙ, κι από την ΙΝΤΡΑΚΟΜ μέχρι την Τράπεζα Πίστεως κλπ.); Και βέβαια, όπως σε κάθε αναπτυγμένη βιομηχανική οικονομία, καταγράφονται και στην ελληνική επενδύσεις ξένου παραγωγικού κεφαλαίου, οι οποίες όμως ενσωματώνονται στο εγχώριο συνολικό-κοινωνικό κεφάλαιο, χωρίς να «ρυθμίζουν» την εξέλιξη του ελληνικού καπιταλισμού. [15] Βιβλιογραφικές Αναφορές [1] Απόφαση της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης του ΚΚΕ (10-11 Μάη 1997) «Για τη δουλειά του Κόμματος στην εργατική τάξη και στο συνδικαλιστικό της κίνημα», Ριζοσπάστης, 18 Μάη 1997. [2] Κομμουνιστική Επιθεώρηση, τεύχος 3 του 1997. [3] Σχετικές αναφορές στο Μ. Κάχρης «Διείσδυση κεφαλαίων από την Ελλάδα στα Βαλκάνια», Κομμουνιστική Επιθεώρηση, τεύχος 1 του 1995. [4] Β. Ραγιάς «Επενδύσεις μεγαλοεπιχειρηματιών στα Βαλκάνια: Σε ρόλο ιμπεριαλιστή και χωροφύλακα», Ριζοσπάστης 15 Ιούνη 1997. [5] Ιδεολογική Επιτροπή της ΚΕ του ΚΚΕ: Ιδεολογία - Διαλέξεις, Μέρος Πρώτο, «Ο Λένιν για τον Ιμπεριαλισμό», Κομμουνιστική Επιθεώρηση, τεύχος 1 του 1997. [6] Ιδεολογική Επιτροπή της ΚΕ του ΚΚΕ: Ιδεολογία - Διαλέξεις, Μέρος Δεύτερο «Η Ελλάδα στο σύστημα του Ιμπεριαλισμού», Κομμουνιστική Επιθεώρηση, τεύχος 2 του 1997. [7] Αναλυτικά στο Γ. Μηλιός Ο μαρξισμός ως σύγκρουση τάσεων, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 1996. [8] Α. Ταρπάγκος «Η βαλκανική διείσδυση του ελληνικού καπιταλισμού», Θέσεις, τεύχος 50. [9] Μ. Κάχρης «Διείσδυση κεφαλαίων από την Ελλάδα στα Βαλκάνια», ό. π. Σελίδα 7 / 8
[10] Αποδεικτικά στο Γ. Μηλιός - Η. Ιωακείμογλου Η διεθνοποίηση του ελληνικού καπιταλισμού και το ισοζύγιο πληρωμών, Εξάντας, Αθήνα 1990. [11] Ιδεολογική Επιτροπή της ΚΕ του ΚΚΕ: Ιδεολογία - Διαλέξεις, Μέρος Πρώτο, ό. π. [12] Β. Λένιν Ο ιμπεριαλισμός ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού, Διαλεχτά Έργα, Εκδόσεις της Προόδου, τόμος 1, 1971. [13] Σχετικά Γ. Μηλιός Θεωρίες για τον Παγκόσμιο Καπιταλισμό, Κριτική, Αθήνα 1997. [14] 15ο Συνέδριο του ΚΚΕ: Ντοκουμέντα, ΚΕ του ΚΚΕ, Αθήνα 1996. [15] Ν. Πειρουνάκης «Οι διεθνικές εταιρίες στην Ελλάδα», Οικονομικός Ταχυδρόμος, 24-Νοεμβρίου-1994. Σελίδα 8 / 8