Επώνυµο Όνοµα Υπογραφή Γρηγόριος Ε' - Γεώργιος Αγγελόπουλος Σφραγίδα Υπογραφές Αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης, ΙΕΕΕ, ΑΘήνα, 1984 Ιδιότητα Τόπος Γέννησης Χρόνος Γέννησης Τόπος Καταγωγής Σφραγίδες Ελευθερίας.ΙΕΕΕ.Αθήνα, 1083 Κληρικός - Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Δηµητσάνα, Αρκαδία 1746 Πελοπόννησος Τόπος Θανάτου Κωνσταντινούπολη Χρόνος 10 Απριλίου 1821 Θανάτου Βιογραφικά Στοιχεία Γιος του Γιάννη Αγγελόπουλου και της Ασηµίνας το γένος Παναγιωτόπουλου, φτωχών χωρικών της Δηµητσάνας, και το πρώτο του όνοµα ήταν Γεώργιος. Σπούδασε στη σχολή της Δηµητσάνας, την Αθήνα µε δάσκαλο τον Δηµήτριο Βόδα (1766), στην Ευαγγελική Σχολή της Σµύρνης (1767), και στη συνέχεια στην Πάτµο µε δάσκαλο τον Δανιήλ Κεραµέα. Στη συνέχεια χειροτονήθηκε µοναχός µε το όνοµα Γρηγόριος. Μέχρι το 1797 είχε ανέβει όλη την ιεραρχική κλιµακα και κατέλαβε το αξίωµα του οικουµενικού πατριάρχη στο οποίο διατηρήθηκε έως τον επόµενο χρόνο (1798). Έχοντας εµπλακεί στις πολιτικο-εκκλησιαστικές φατρίες του Φαναρίου και εκµεταλλευόµενος το φαινόµενο της "αλλαξοπατριαρχίας" που ευδοκιµούσε καθόλη τη διάρκεια της οθωµανικής περιόδου κατόρθωσε να επανέλθει στον πατριαρχικό θρόνο για µία δεύτερη θητεία από το 1806 έως το 1808 και για τρίτη φορά το 1818, παραµένοντας στο αξίωµα µέχρι το θάνατό του. Άτοµο συντηρητικό τάχθηκε εξαρχής εναντίον των ιδεών του Διαφωτισµού (καταδίκασε τον "Θουριο" του Ρήγα Φεραίου"). Μετά την
αποποµπή του από τον πατριαρχικό θρόνο και την άνοδο σε αυτόν (για δεύτερη φορά) του Νεόφυτου Ζ', εκπροσώπου αντίπαλης φατρίας, εξορίστηκε στο Άγιο Όρος. Κατά τη δεύτερη θητεία του (1806-1808) υποστήριξε και πάλι την πολιτική της Υψηλής Πύλης εκδίδοντας εγκύκλιο εναντίον των Ρώσων µε στόχο την αποτροπή των ορθοδόξων της αυτοκρατορίας από φιλορωσικά κινήµατα. Ωστόσο, η ευθυγράµµισή µε την Πύλη δεν εµπόδισε την εκ νέου αποµάκρυνσή του και την αντικατάστασή του από τον Καλλίνικο Δ' -που και αυτός ανήλθε για δεύτερη φορά στο αξίωµα. Αποσύρθηκε, για δεύτερη φορά στο Άγιο Όρος στο οποίο επανήλθε και µετά τη δεύτερη αποµάκρυνσή του το 1810. Εκεί, παρά τις πιέσεις του απόστολου της Φιλικής Εταιρείας, Ιωάννη Φαρµάκη, αρνήθηκε να µυηθεί σε αυτήν προβάλλοντας το επιχείρηµα ότι η οργανωτική ένταξη του στην Εταιρεία θα µπορούσε να έχει -σε περίπτωση που αυτό θα γινόταν γνωστό στις οθωµανικές αρχές- βαριές συνέπειες για τους ορθοδόξους υπήκοους του σουλτάνου. Επανήλθε στο θρόνο αντικαθιστώντας τον Κύριλλο Στ'. Κατά την τρίτη θητεία του εκδηλώθηκε η επανάσταση στις Παραδουνάβιες Ηγεµονίες, γεγονός που έφερε το Πατριαρχείο σε εξαιρετικά δύσκολη θέση. Έτσι, ο Γρηγόριος και η Ιερά Σύνοδος δηµοσίευσαν κείµενο αφορισµού (23 Μαρτίου) εναντίον των ηγετών της επανάστασης Αλέξανδρου Υψηλάντη και όσων συµµετείχαν σε αυτήν. Η πράξη αυτή απέτρεψε εν µέρει τη γενική σφαγή του χριστιανικού πληθυσµού που σχεδίαζε -σύµφωνα µε ορισµένους ιστορικούς- η Πύλη, Ωστόσο, όταν έγινε γνωστή η εκδήλωση επανάστασης στην Πελοπόννησο, οι οθωµανικές αρχές προέβησαν σε περιορισµένης κλίµακας διωγµούς και σε συλλήψεις αρχιερέων, µεταξύ των οποίων του του Γρηγορίου. Στις 10 Απριλίου 1821 απαγχονίστηκε, αφού διαποµπεύτηκε, στη µεσαία πύλη του Πατριαρχείου. Το πτώµα του ρίχθηκε στη θάλασσα και στις 16 Απριλίου περισυλλέχθηκε από τον κεφσλονίτη πλοίαρχο Νικόλαο Παπαδόπουλο Σκλάβο και µεταφέρθηκε στην Οδησσό όπου και κηδεύτηκε. Ο Γρηγόριος Ε' ήταν τυπικός εκπρόσωπος της Ορθόδοξης Εκκλησίας της οθωµανικής περίοδου. Είχε πλήρως ταυτιστεί, όπως άλλωστε και οι οµόλογοί του, µε την οθωµανική νοµιµότητα -κάτι που αποτελούσε προϋπόθεση για την ανάληψη πατριαρχικού αξιώµατος- και ως οθωµανός αξιωµατούχος και ορθόδοξος κληρικός τάχθηκε σαφώς εναντίον κάθε κινήµατος που αµφισβητούσε την οθωµανική έννοµη τάξη, καθώς και εναντίον των ιδεών του Διαφωτισµού και όσων τις εκπροσωπούσαν. Ωστόσο, µετά τη λήξη των εχθροπραξιών ξεκίνησε η διαδικασία αποκατάστασης του και ο διαπρύσιος εχθρός των εθνικών επαναστάσεων πέρασε στη ελληνική συλλογική µνήµη ως "εθνοµάρτυρας." Το 1871 ο αδριάντας του στήθηκε στα Προπύλαια του Πανεπιστηµίου Αθηνών - δίπλα σε εκείνον του άσπονδου εχθρού του, Αδαµάντιου Κοραή-, ενώ το 1921 η Εκκλησία της Ελλάδος τον ανακήρυξε άγιο. Βιβλιογραφία Τάσος Γριτσόπουλος,"Γρηγόριος Ε', ο πατριάρχης του έθνους", Δελτίο Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, 14 (1959), σσ. 164-229. Τάσος Γριτσόπουλος, "Παρατηρήσεις επί µιας νέας µελέτης περί
του πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Γρηγορίου Ε'," Μνηµοσύνη 6 (1976-1977), σσ. 299-332 Τάσος Γριτσόπουλος, "Ο πατριαρχικός αφορισµός κατά Υψηλάντη και το πραγµατικόν αυτού νόηµα" Μνηµοσύνη 14 (1998-2000), σσ. 3-32 Χάρης Εξερτζόγλου, "Πολιτικές τελετουργίες στην νεότερη Ελλάδα.Η µετακοµιδή των οστών του Γρηγορίου Ε και η πεντηκονταετηρίδα της Ελληνικής Επανάστασης," Μνήµων 23 (2001), σσ. 153-182 Ν. Ζαχαρόπουλος, Γρηγόριος Ε σαφής έκφρασις της εκκλησιαστικής πολιτικής επί τουρκοκρατίας, Θεσσαλονίκη, 1974 Θεόδωρος Ζήσης, Ο πατριάρχης Γρηγόριος Ε στη συνείδηση του γένους, Θεσσαλονίκη, 1986 Τ. Κανδηλώρος, Ιστορία του εθνοµάρτυρος Γρηγορίου Ε, Αθήναι, 1906. Γιώργος Καραµπελιάς, Κοραής και Γρηγόριος Ε. Κοινωνικές συγκρούσεις και διαφωτισµός στην προεπαναστατική Σµύρνη (1788-1820), Εναλλακτικές εκδόσεις, Αθήνα, 2009 Λάππας Κωνσταντίνος, "Πατριαρχική σύνοδος 'περί καθαιρέσεως των φιλοσοφικών µαθηµάτων' τον Μάρτιο του 1821: Μια µαρτυρία του Κων/νου Οικονόµου", Μνήµων 11 ( 1987), σσ. 123-153 Παναγιώτης Παπαθεοδώρου, Ο Γρηγόριος Ε και η επανάσταση του 21, Αθήνα - Τήνος 1986 Βασίλειος Σφυρόερας, «Γρηγόριος Ε», Παγκόσµιο Βιογραφικό Λεξικό, Εκδοτική Αθηνών, τ.3, (1990), σ. 212-213. Ποίηση Αριστοτέλης Βαλαωρίτης Πατριάρχης Γρηγόριος Ε Ἀναστηλώνεται ὁ Μωρηᾶς... Ἡ Ρούµελη µουγκρίζει Ἱδρώνουν αἷµα τὰ βουνά, τὸ δάκρυ πληµµυρίζει Παντοῦ παράπονο βαθὺ κι ἀλαλαγµοὶ καὶ θρῆνοι Διαβαίνει µαύρ ἡ ἄνοιξη Τὰ ρόδα µας, οἱ κρίνοι. Λησµονηµένοι τήκονται καὶ τὰ πουλιὰ σκιασµένα. Ἀφήνουν ἔρµη τὴ φωλιὰ καὶ φεύγουνε στὰ ξένα Στοῦ Γερµανοῦ τὸ µέτωπο κρυφὰ γλυκοχαράζει τοῦ Γένους τὸ ξηµέρωµα πᾶσα µατιά του σφάζει Διωγµέν ἀπὸ τὸν Κάλαµο, µὲ τὴν ψυχὴ ς τὸ στόµα. Χιλιάδες γυναικόπαιδα, δὲ βρίσκουν φούχτα χῶµα. Νὰ µείνουν ἀκυνήγητα κι ὁ Χάρος δεκατίζει Ρυάζεται ὁ Βάλτος, σὰ θεριὸ τὴ χαίτη του ἀνεµίζει Φλόγα παντοῦ καὶ σίδερο δὲ θ ἀποµείνῃ λόθρα. Στὴν Κιάφα νεκρανάσταση ς τοῦ Πέτα καταβόθρα Πέτρα δὲ µένει ἀσάλευτη κλαρὶ χωρὶς κρεµάλα Κι ὅταν τὸ χέρι ἐχόρταινε κ ἔπεφτε στοµωµένο Νὰ ξανασάνει τὸ σπαθὶ ς τὴ θήκη ξαπλωµένο. Ἐφώναζε ὁ ἀντίλαλος «Χτυπᾶτε πολεµάρχοι! Ἀπ ἄκρη ς ἄκρη ὁ χαλασµός Κρεµοῦν τὸν Πατριάρχη.
Εικονογραφία - Μνηµεία Τὸ σχοινὶ τοῦ Πατριάρχη Πῶς µᾶς θωρεῖς ἀκίνητος; ποῦ τρέχει ὁ λογισµός σου, τὰ φτερωτά σου τὰ ὄνειρα; Γιατί στὸ µέτωπό σου νὰ µὴ φυτρώνουν, γέροντα, τόσες χρυσὲς ἀχτίδες, ὅσες µᾶς δίδ ἡ ὄψη σου παρηγοριὲς κ ἐλπίδες; Γιατί στὰ οὐράνια χείλη σου νὰ µὴ γλυκοχαράζει, πατέρα, ἕνα χαµόγελο; Γιατί νὰ µὴ σπαράζει µέσα στὰ στήθη σου ἡ καρδιά, καὶ πῶς στὸ βλέφαρό σου οὔτ ἕνα δάκρυ ἐπρόβαλε, οὔτ ἔλαµψε τὸ φῶς σου; Ὁλόγυρά σου τὰ βουνὰ κ οἱ λόγγοι στολισµένοι τὸ λυτρωτή τους χαιρετοῦν. Ἡ θάλασσ ἀγριωµένη ἀπὸ µακρὰ σ ἐγνώρισε καὶ µ ἀφρισµένο στόµα φιλεῖ, πατέρα µου γλυκέ, τὸ ἐλεύθερο τὸ χῶµα, ποὺ σὲ κρατεῖ στὰ σπλάγχνα του. Θυµᾶται τὴν ἡµέρα, πατέρα µου, σ ἐδέχτηκε. Θυµᾶται στὸ λαιµό σου τὸ µατωµένο τὸ σχοινί, καὶ στ ἅγιο πρόσωπό σου τ ἄτιµα τὰ ραπίσµατα, τὸ βόγγο, τὴ λαχτάρα, τοῦ κόσµου τὴν ποδοβολή. Θυµᾶται τὴν ἀντάρα, τὴν πέτρα ποὺ σοῦ ἐκρέµασαν, τὴ γύµνια τοῦ νεκροῦ σου, τὸ φοβερὸ τὸ ἀνέβασµα τοῦ καταποντισµοῦ σου. Τὸ µάρµαρο µένει βουβὸ καὶ θὲ νὰ µείνει ἀκόµα, ποιὸς ξέρει ὡς πότ ἀµίλητο τὸ νεκρικό σου στόµα. Κοιµᾶται κι ὀνειρεύεται καὶ τότε θὰ ξυπνήσει, ὅταν στὰ δάση, στὰ βουνά, στὰ πέλαγα, βροντήσει τὸ φοβερό µας κήρυγµα. «Χτυπᾶτε, πολεµάρχοι! Μὴ λησµονεῖτε τὸ σχοινί, παιδιά, τοῦ πατριάρχη
Ελαιογραφία Νικηφόρου Λύτρα (Λεπτοµέρεια)
Συντάκτης: Στέφανος Παπαγεωργίου