Π. ΑΚΡΙΤΙ ΗΣ 1 Η Αθήνα είναι µια πόλη η οποία χαρακτηρίζεται από ιστορική συνέχεια. Kατοικείται από την εποχή του λίθου, αναπτύσσεται και επιβιώνει µέχρι και σήµερα. Τα σηµάδια αυτής της µακράς ιστορίας της πόλης αποτυπώνονται µε διάφορους τρόπους, προσδίδοντας µία ιδιαίτερη φυσιογνωµία στην πόλη ελκυστική και ταυτόχρονα διδακτική. Παρόλο που η πόλη έχει υποστεί πολλές µεταβολές και παρεµβάσεις, η ιστορική της φυσιογνωµία φαίνεται τόσο στο πολεοδοµικό σχεδιασµό όσο και σε αρχιτεκτονικό και µνηµειακό επίπεδο. Τα µνηµεία αυτά που έχουν διατηρηθεί στη σηµερινή πόλη συνιστούν τις µνήµες της και τα γεγονότα που αποτελούν την ιστορία της. Στην ανάδειξη της φυσιογνωµίας της πόλης έρχεται να συµβάλλει η προβολή των στοιχείων που αποτελούν την πολιτιστική της κληρονοµιά, η ουσιαστική αποκατάστασή τους και κυρίως η σωστή επανάχρησή τους. Στα πλαίσια αυτά ο ήµος Αθηναίων έχει δροµολογήσει µια σειρά παρεµβάσεων, που έχουν σα σκοπό τη διαφύλαξη και ανάδειξη της ιστορικότητας της πόλης. Γνώµονας όλων αυτών είναι η χρησιµοποίηση προηγµένων τεχνικών και η ανάπτυξη καινοτόµων στρατηγικών συντήρησης, µε σκοπό τη βελτίωση του περιβάλλοντος και κατ επέκταση της ποιότητας της ζωής. Οι δράσεις που θα αναφερθούν παρακάτω αντικατοπτρίζουν ένα γενικό φάσµα των προσπαθειών του ήµου για την προστασία της πολιτιστικής κληρονοµιάς της πόλης. Προστασία που πρώτα απ όλα αφορά όλους. Η συνεργασία µε τους άλλους φορείς, όπως είναι το Υπουργείο Πολιτισµού, το ΥΠΕΧΩ Ε, η ΑΧΑ και τα λοιπά, για τη λήψη αποφάσεων σχετικά µε διαµορφώσεις πολεοδοµικού σχεδιασµού. εύτερο και σηµαντικό είναι οι αποκαταστάσεις βιοµηχανικών συγκροτηµάτων και η επανεξέτασή τους στη ζωή της πόλης, προσδίδοντάς τους χρήσεις συµβατές µε την αρχική χρήση τους. Ένα παράδειγµα είναι το κτίριο του Πουλόπουλου, το κτίριο του Μεταξουργείου και η Κεντρική Αγορά του ήµου Αθηναίων. Τρίτο και σηµαντικότερο ίσως στη ζωή της πόλης, που έγινε πράξη στο σύντοµο αυτό χρονικό διάστηµα των δύο τελευταίων ετών, είναι οι αποκαταστάσεις µεµονωµένων παραδοσιακών και µη διατηρητέων κτιρίων ιδιοκτησίας του ήµου Αθηναίων ή και ιδιωτών.
Π. ΑΚΡΙΤΙ ΗΣ 2 Κτίρια όπως είναι το Κεντρικό ηµαρχείο, η Κεντρική Αγορά, η Πινακοθήκη και άλλα πολλά αποκαταστάθηκαν, το κτίριο του Ψειρή στην Πλάκα, που στεγάζεται το πρώτο ηµοτικό ιαµέρισµα. Κύριο και σηµαντικότερο όµως όλων αυτών ήταν το πρόγραµµα των όψεων, το οποίο εδώ κι ενάµισι χρόνο βρίσκεται σε εξέλιξη στο ήµο της Αθήνας. Μέχρι σήµερα έχουν αποκατασταθεί περίπου 1600 κτίρια ιδιωτών και ταυτόχρονα αποκαταστάθηκαν κτίρια σε κεντρικές πλατείες του ήµου της Αθήνας µε τη χορηγία ιδιωτικών εταιρειών. Από αυτά τα 1600 κτίρια περίπου τα 300 αφορούν σε διατηρητέα και παραδοσιακά κτίρια. Οι αιτήσεις αυτήν τη στιγµή φτάνουν τις 2,5 χιλιάδες που σηµαίνει ότι µε πολύ µικρό κόστος θα αξιοποιηθεί ένα σηµαντικότατο ιδιωτικό κεφάλαιο. Ήρθαν σε επαφή µε το ήµο πάνω από 25 χιλιάδες πολίτες. Πρόκειται για ένα πρόγραµµα το οποίο βρήκε µεγάλη ανταπόκριση και βασίζεται στην άµιλλα µεταξύ των γειτόνων. Τα κτίρια στο ρουγούτη τα οποία αποκαταστάθηκαν µε το πρόγραµµα της πρόσοψης. Επίσης, οι προσφυγικές κατοικίες, οι οποίες περατώθηκαν και επενδύσεις σε ιδιωτικά κτίρια τα οποία ο ήµος αποκατέστησε. Ταυτόχρονα ο ήµος προχωράει και στη συντήρηση και αποκατάσταση των υπαίθριων γλυπτών της πόλης και των έργων τέχνης. Ήδη έχουν συντηρηθεί και αποκατασταθεί διάφορα γλυπτά της πόλης, το σπασµένο αγάλµα του Κανάρη στην πλατεία Κυψέλης. Άµεσα υλοποιείται κι ένα πρόγραµµα αποκατάστασης 34 γλυπτών µε χρηµατοδότηση από το Γ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Προχωρήσαµε και στην προστασία και ανάδειξη ενός χώρου µνηµειακού, του Πρώτου Κοιµητηρίου της Αθήνας. Συγκροτήθηκε ένα σχέδιο ανάδειξής του, µε στόχο την προστασία της µνηµειακότητας του χώρου χωρίς να παραβλέπεται ο ταφικός του χαρακτήρας. Πιλοτικά θα εφαρµοστεί σύντοµα και το πρόγραµµα σήµανσης των µνηµείων της πόλης, που αφορά στη σήµανση όλων τα κύριων µνηµείων της πόλης που είναι ιδιοκτησίας του ηµοσίου ή ιδιωτών, σε τρεις γλώσσες, στην ελληνική, αγγλική και γαλλική, και θα περιλαµβάνει σηµαντικά χαρακτηριστικά, και βρίσκονται σε νεώτερους ναούς, πλατείες, χώρους κοινόχρηστους και τα υπαίθρια γλυπτά της πόλης. Η σήµανση επεκτείνεται και στο Πρώτο Κοιµητήριο που θα δίνει
Π. ΑΚΡΙΤΙ ΗΣ 3 πληροφορίες και σχεδιαγράµµατα για την κίνηση των µνηµειακών στοιχείων της πόλης. Ένα σηµαντικό σηµείο σε όλα αυτά είναι το κανονιστικό πλαίσιο παρέµβασης στην προστασία της πολιτιστικής κληρονοµιάς. Στο ήµο Αθηναίων τα τελευταία χρόνια έχει γίνει µια συστηµατική ανάλυση των δυνατοτήτων συµπλήρωσηςπαρέµβασης, όπου δεν υπάρχουν ρητές διατάξεις για τις παρεµβάσεις στα κτίρια και στα υπαίθρια γλυπτά της πόλης, καθώς και στα µνηµεία του Πρώτου Κοιµητηρίου, ενώ επίσης έχει ληφθεί µέριµνα για τη συµµετοχή και τη συνεργασία µε άλλους φορείς. Κύριο αποτέλεσµα των ανωτέρω είναι η ανάδειξη των ΟΤΑ ως Επιστηµονικού Συµβούλου του δηµότη σε θέµατα διατήρησης της πολιτιστικής κληρονοµιάς. Επιπλέον, η ανάληψη πρωτοβουλιών σε θέµατα της διαχείρισης του µνηµειακού πλούτου αναβαθµίζει το ρόλο των ΟΤΑ και συµβάλλει στην αποκέντρωση του Κρατικού διοικητικού µηχανισµού. Έτσι στα πλαίσια αυτά έχουν συνταχθεί τρεις κανονισµοί: Ο πρώτος κανονισµός αφορά στο κανονιστικό πλαίσιο προστασίας παραδοσιακών κτιρίων. Πρόκειται για παρεµβάσεις σε κτίρια της πόλης όπου η κεντρική νοµοθεσία είναι αλληλοκαλυπτόµενη, συχνά ασαφής και περιέχει ρήτρες εφαρµογής πολυδαίδαλες και χρονοβόρες. Η κανονιστική αυτή διάταξη αφορά στην τοποθέτηση επιγραφών, διαφηµίσεων και στοιχείων σήµανσης κάθε είδους σε διατηρητέα κτίρια και µνηµεία της πόλης, στον περιβάλλοντα κοινόχρηστο χώρο αυτών καθώς και σε κάθε είδους κτίρια που βρίσκονται στο ιστορικό κέντρο της πόλης. Με τον κανονισµό αυτό επιδιώχθηκε η συµπλήρωση των κενών που υπήρχαν στην υφιστάµενη νοµοθεσία και η κωδικοποίηση σε ενιαίο κείµενο των όρων και των προδιαγραφών µε βάση τις οποίες θα γίνεται η προβολή στα κτίρια και στις προστατευόµενες περιοχές της πόλης. Και βέβαια ο κανονισµός αυτός συντάχθηκε µε γνώµονα τις διεθνείς συµβάσεις για την προστασία της πολιτιστικής κληρονοµιάς. Ο δεύτερος κανονισµός αφορά στο κανονιστικό πλαίσιο προστασίας των ταφικών µνηµείων και αφορά κυρίως στο Πρώτο Κοιµητήριο. Η προστασία των ταφικών µνηµείων γίνεται µέσω του κανονισµού προστασίας ταφικών µνηµείων, που προσαρµόζεται κάθε φορά µε τις διατάξεις της κεντρικής νοµοθεσίας, προσδιορίζονται οι όροι και κανόνες διαχείρισης του µνηµειακού πλούτου και
Π. ΑΚΡΙΤΙ ΗΣ 4 συγκροτείται, βάσει της ισχύουσας νοµοθεσίας, η Επιτροπή Προστασίας Αθηναϊκών Μνηµείων, η γνωστή ΕΠΑΜ, όπου συµµετέχουν οι αρµόδιες κρατικές υπηρεσίες και οι επιστηµονικοί φορείς της πόλης. Το τρίτο κανονιστικό πλαίσιο αφορά στην προστασία των µνηµείων της πόλης. Ο ήµος Αθηναίων αποβλέποντας σε µια επιστηµονική διαχείριση µε τη θέσπιση του κανονισµού προστασίας µνηµείων της πόλης, έθεσε τη λήψη αποφάσεων για τη διενέργεια ή όχι εργασιών συντήρησης και αποκατάστασης στη δικαιοδοσία της Επιτροπής Αθηναϊκών Μνηµείων, διευρύνοντας έτσι τις αρµοδιότητές της. Το αδύνατο σηµείο είναι η πολυφωνία των δηµοτικών οργανισµών και η λήψη αβασάνιστων αποφάσεων στα κρίσιµα ζητήµατα της τοποθέτησης νέων γλυπτών της πόλης, της χωροθέτησής τους και του σχεδιασµού τους. Η κρισιµότερη παρέµβαση λοιπόν αφορά στην αντιµετώπιση αυτών των προβληµάτων, καθώς, µε τη θέσπιση του κανονισµού προστασίας µνηµείων της πόλης, εµπίπτει πλέον στις αρµοδιότητες της ΕΠΑΜ. Η αντιµετώπιση αυτών των ζητηµάτων εξασφαλίζει τουλάχιστον την πολυφωνία, τη λήψη µέτρων και τον ορισµό προϋποθέσεων όπως είναι η σκοπιµότητα, η ιστορικότητα, η αισθητική και καλλιτεχνική αξία, καθώς και προδιαγραφών για οποιαδήποτε νέα τοποθέτηση και µετακίνηση γλυπτού, καθώς και τη θέσπιση ζωνών προστασίας γύρω από αυτό, ώστε να επιτρέπεται η ανάδειξή του. Ένα άλλο µέτρο σηµαντικότατο αφορά στις πολιτιστικές διαδροµές της πόλης. Έχει ήδη επεξεργαστεί και υπάρχει ένα πρόγραµµα πολιτιστικών διαδροµών. Ταυτόχρονα έχει εκδοθεί από το ήµο Αθηναίων, σε συνεργασία µε το Ίδρυµα του Μείζονος Ελληνισµού, στην ελληνική και αγγλική γλώσσα ο οδηγός που περιλαµβάνει δώδεκα διαδροµές στην ιστορία της Αθήνας. Πρέπει να σηµειώσουµε ότι είναι αδιανόητο και κυρίως µε αµέλεια της Πολιτείας, ένας Νόµος (1337 / 83), που αφορά στη διατήρηση και αξιοποίηση του οικιστικού πλούτου της πόλης αυτής, 22 χρόνια µετά την ψήφισή του, να µην ενεργοποιείται και να µην εφαρµόζεται. Σήµερα σε όλα τα δηµοτικά διαµερίσµατα της Αθήνας υπάρχουν περισσότερα από 2000 κτίρια εγκαταλελειµµένα. Εξ αυτών περίπου 1000 είναι διατηρητέα και 500 µε 600 κρίνονται αυτή τη στιγµή ως επικίνδυνα για την ασφάλεια των δηµοτών. Όµως ο ήµος της Αθήνας δεν µπορεί να επέµβει πάντα αποτελεσµατικά, γιατί η πλειοψηφία αυτών είναι ιδιωτικά κτίρια και δεν µπορεί να κάνει τίποτα παρά
Π. ΑΚΡΙΤΙ ΗΣ 5 µόνον να εφαρµόζει τη νοµοθεσία του ΓΟΚ περί καταγραφής επικινδύνων κτιρίων για τη δηµόσια υγεία και ασφάλεια των πολιτών, να κοινοποιεί το πρόστιµο και να επιβάλλει ποινικές κυρώσεις κύρια στους ιδιοκτήτες, για να αποκαταστήσουν ένα κτίριο που όµως ποτέ δεν το κάνουν. Ο 1337 βέβαια προέβλεπε, χωρίς όµως να εκδοθεί ποτέ Προεδρικό ιάταγµα, ότι και η Πολιτεία είναι αναγκασµένη να συµβάλλει στην αποκατάσταση των όψεων, ειδικότερα των διατηρητέων κτιρίων, να δίνει τη δυνατότητα στους ΟΤΑ να επεµβαίνουν, να αποκαθιστούν όχι µόνο την επικινδυνότητα αλλά και το κτίριο και στη συνέχεια να καταλογίζεται η δαπάνη στον ιδιοκτήτη. εν εφαρµόστηκε αυτό. Σήµερα µάλιστα είναι επιτακτική αυτή η εφαρµογή και η έκδοση αυτών των Προεδρικών ιαταγµάτων, γιατί ειδικότερα ο ήµος της Αθήνας µέσα από το πρόγραµµα των όψεων έχει αποκτήσει µια σηµαντική και τεράστια εµπειρία. Μια εµπειρία που έχει καταδείξει το εξής: η συνεργασία του δηµόσιου µε τον ιδιωτικό τοµέα, όταν γίνεται κάτω από πλαίσια και από αρχές, έχει σηµαντικότατα αποτελέσµατα για το καλό των πόλεων και των πολιτών. Η πολιτιστική κληρονοµιά δεν είναι κανενός προσωπικό προνόµιο και κληροδότηµα. Ανήκει σε όλους τους πολίτες και νοµίζω ότι αυτό που λείπει σήµερα από την Κεντρική Αρχή είναι το όραµα και η αποφασιστικότητα. Σας ευχαριστώ πολύ.