Η μαγεία της ανάγνωσης και ο Μόμπι Ντικ - Του Μιχάλη Κωνσταντή Ο νομικός, δημοσιογράφος, λάτρης της λογοτεχνίας και εκλεκτό μέλος της ιονικής οικογένειας, Μιχάλης Κωνσταντής, που συνεισφέρει τακτικά στην ανανέωση του ενδιαφέροντος και την ποικιλία της θεματολογίας της ιστοσελίδας μας, ακτινογραφεί αυτήν τη φορά ένα από τα σπουδαιότερα διαμάντια της παγκόσμιας λογοτεχνίας, το επικό έργο του Χέρμαν Μέλβιλ Μόμπι Ντικ. Ο Μιχάλης αρχικά, ως ακούραστος εραστής της λογοτεχνίας, εμπνέεται από τη μεθυστική μυρωδιά των αρωμάτων της παγκόσμιας γραμματείας και μας καλεί να βυθιστούμε κι εμείς στην απόλαυση των σπουδαιότερων έργων της. Και στη συνέχεια μας μυεί στο αριστούργημα του Χέρμαν Μέλβιλ, μια συναρπαστική ναυτική περιπέτεια, ένα φιλοσοφικό δοκίμιο για τη φύση του καλού και του κακού, για τον άνθρωπο και τη μοίρα του, που στέκεται στο ίδιο δημιουργικό ύψος με τις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες και τα έργα του Σαίξπηρ :.
. Πριν από λίγους μήνες ολοκλήρωσα την ανάγνωση του «Μόμπι Ντικ», το αριστούργημα του Χέρμαν Μέλβιλ, που θεωρείται ένα από τα σπουδαιότερα έργα της παγκόσμιας Λογοτεχνίας. Ήταν, ουσιαστικά, το τελευταίο από τα λεγόμενα «επικά έργα» που μου έμεναν να διαβάσω, προκειμένου να ολοκληρωθεί ο συγκεκριμένος κύκλος, έτσι τουλάχιστον όπως τον είχα προσδιορίσει -άκρως υποκειμενικά- για να κλείσω τους «λογαριασμούς» μου με τα «διαμάντια» της ανθρώπινης σκέψης. («Λογαριασμοί», βέβαια, που δεν κλείνουν ποτέ και σίγουρα θα χρειαζόμασταν πολλές ζωές για να πούμε ότι πήραμε στοιχειωδώς μια ικανοποιητική μυρωδιά από τα μεθυστικά αρώματα της παγκόσμιας γραμματείας). Πριν αναφερθώ συνοπτικά στο μεγαλειώδες έργο του Χέρμαν Μέλβιλ, παραθέτω έναν κατάλογο με τα περίπου 100 από τα θεωρούμενα ως «μεγάλα έργα» της Πεζογραφίας, σύμφωνα με τους εγκυρότερους κριτικούς και Λογοτέχνες, τα οποία είναι: «Θεία Κωμωδία»του Δάντη (αν και δεν είναι έργο της Πεζογραφίας ξεκινώ με αυτό, καθότι αποτελεί τομή στηνπαγκόσμια γραμματεία), «Έργα και ημέρες» του Βοκάκιου, «Πανταγκρυέλ
και Γαργαντούας» του Ραμπελαί, «Δον Κιχώτης» του Θερβάντες,τα ανυπέρβλητα έργα«άμλετ», «Ρωμαίος και Ιουλιέτα», «Μάκβεθ», «Όνειρο Θερινής Νυκτός», «Το Ημέρωμα της Στρίγγλας», «Αγάπης Αγώνας Άγονος», «Ο Έμπορος της Βενετίας», «Πολύ κακό για το τίποτα», «Δωδέκατη Νύχτα», «Τέλος καλό, όλα καλά», «Οθέλος», «Βασιλιάς Ληρ», «Αντώνιος και Κλεοπάτρα», του Σαίξπηρ, «Το Κόκκινο και το Μαύρο», καθώς καιτο «Μοναστήρι της Πάρμας» του Σταντάλ, τα «Διηγήματα» του Πόε, την «Γεροντοκόρη» και πολλά από τα έργα της «Ανθρώπινης Κωμωδίας» του Μπαλζάκ, «Ευγένιος Ονέγκιν» του Πούσκιν, «Νεκρές Ψυχές» και το «Ημερολόγιο ενός τρελού» του Γκόγκολ, «Μαντάμ Μπωβαρύ», «Αισθηματική αγωγή», «Πειρασμός του Αγίου Αντωνίου» και το ημιτελές «Μπουβάρ και Πεκυσέ» του Φλωμπέρ, «Οι Άθλιοι»και «Η Παναγία των Παρισίων»του Ουγκώ, «Ιστορία των δύο πόλεων», «Μεγάλες Προσδοκίες» και τα άλλα σπουδαία έργα τουντίκενς, «Νανά» και το «Κατηγορώ» (Υπόθεση Ντρέιφους) του Ζολά, «Καπνός» του Τουργκένιεφ, «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» του Προυστ, «Οδυσσέας» του Τζόυς, «Αδελφοί Καραμάζοφ», «Οι Δαιμονισμένοι», «Έγκλημα και Τιμωρία» καθώς και κάποια από τα πολλά άλλα έργα του Ντοστογιέφσκι, «Πόλεμος και Ειρήνη» του Τολστόι, τα θεατρικά του Ίψεν, του Τσέχωφ, του Ιονέσκο, «Οι περιπέτειες του Χάκλμπερι Φιν» του Τουαίην, «Ο Θαυμαστός καινούργιος κόσμος» του Χάξλευ, «Άνθρωπος χωρίς ιδιότητες» του Μούζιλ, «Βιργιλίου θάνατος» και «Υπνοβάτες» του Μπροχ, «Πύργος», «Δίκη» και τα άλλα έργα του Κάφκα, «Καθώς ψυχορραγώ» και «Η βουή και η μανία» του Φώκνερ, «Νοστρόμο» του Κόνραντ,«Μπουντενμπρόοκς» και το «Μαγικό βουνό» του Μαν, «Κυρία Νταλογουέι» της Γουλφ,«Το Άλικο Γράμμα» του Χόθορν,«Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα» του Μπουλγκάκοφ, «Νάντια» του Μπρετόν, «Μακριά απ το αγριεμένο πλήθος» του Χάρντι, «Λολίτα» του Ναμπόκοφ, «Πορνογραφία» του Γκομπρόβιτς, «42ος Παράλληλος» του Ντος Πάσος, «Σταφύλια της οργής» του Στάινμπεκ, «Στον δρόμο» του Κέρουακ», «Ο καλός στρατιώτης Σβέικ» του Χάσεκ, «Σύγχυση αισθημάτων» του Τσβάιχ, «Για ποιον χτυπάει η καμπάνα» του Χεμινγουέι, «Ο τρίτος άνθρωπος» του Γκρην, «Ο Μεγάλος Γκάτσμπυ» του Φιτζέραλντ, «1984» του
Όργουελ, «Ξένος» του Καμύ, «Το είναι και το μηδέν» του Σαρτρ, όλα ανεξαιρέτως τα έργα του Μπόρχες, «Εκατό χρόνια μοναξιάς» του Μάρκες,«Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι» και τα άλλα ισοϋψή έργα του Κούντερα και «Το όνομα του Ρόδου» του Έκο. Σίγουρα και κάποια άλλα που θα μεγάλωναν υπέρμετρα, όμως, τη σχετική λίστα, αποδυναμώνοντας ενδεχομένως την αναφορά περί μεγάλων έργων της Πεζογραφίας. Έχοντας διαβάσει όλα τα παραπάνω, σε μια μακρά πορεία χρόνων, περίμενα από καιρό να ξεκινήσω και το απαιτητικό βιβλίο του Μέλβιλ. Τελευταίο, αλλά όχι έσχατο στον ως άνω κατάλογο ο «Μόμπι Ντικ», είναι ένα από τα αριστουργήματα της αμερικανικής και της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ένα έργο σχεδόν 1.000 σελίδων, που δεν είχε αρχικά την «υποδοχή» που του άξιζε. Σύντομα, όμως, θα άλλαζαν όλα άρδην. Η πλειονότητα των κριτικών δέχεται, πλέον, συχνά με κάποια υπερβολή, ότι το μυθιστόρημα του Χέρμαν Μέλβιλ στέκεται στο ίδιο δημιουργικό ύψος με τις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες και τα έργα του Σαίξπηρ. Το βιβλίο κυκλοφόρησε πρώτα στην Αγγλία στις 18 Οκτωβρίου 1851 με τον τίτλο «Η Φάλαινα» και ένα μήνα αργότερα (14 Νοεμβρίου 1851) στις ΗΠΑ, με τον τίτλο «ΜόμπιΝτικ ή Η Φάλαινα». Ο «Μόμπι Ντικ» είναι μια θαλασσινή περιπέτεια, γεμάτη συμβολισμούς και μεταφορές. Με αφηγητή τον ναύτη Ισμαήλ, παρακολουθούμε το ταξίδι ενός σαλεμένου καπετάνιου, ονόματι Αχαάβ, που έχει βάλει σκοπό της ζωής του να ανακαλύψει και να σκοτώσει μια θηριώδη λευκή φάλαινα με το όνομα Μόμπι Ντικ, η οποία σε ένα προηγούμενο ταξίδι του είχε κόψει το
πόδι, σε μια μονομαχία τους στη θάλασσα. Ο Μέλβιλ, που είχε δουλέψει χρόνια ως ναυτικός, εστιάζει σ έναν «άνθρωπο που δε φοβάται Θεό, που μοιάζει με Θεό, είναι υπέροχος άνθρωπος ο Καπετάν Αχαάβ». Το πολυσέλιδο μυθιστόρημα περιγράφει την επικών διαστάσεων σύγκρουση Αχαάβ και Μόμπι Ντικ, που είναι, κατ επέκταση, μια αναμέτρηση ανάμεσα στις δυνάμεις της Φύσης και τον Άνθρωπο. Ο «Μόμπι Ντικ» δεν είναι μόνο μια συναρπαστική ναυτική περιπέτεια, αλλά ένα φιλοσοφικό δοκίμιο για τη φύση του καλού και του κακού, για τον άνθρωπο και τη μοίρα του. Επιπροσθέτως, είναι ένα εγκυκλοπαιδικό μυθιστόρημα, που δίνει στον αναγνώστη πληθώρα πληροφοριών για τη ζωή στη θάλασσα, τη φαλαινοθηρία και όχι μόνον. Το βιβλίο του Μέλβιλ κυκλοφόρησε στην περίοδο που οι ΗΠΑ βρίσκονταν σε μια φάση μεταμόρφωσης, από μια συνομοσπονδία αποικιών σε ένα κράτος με επεκτατικές βλέψεις (Πόλεμοι κατά των Μεξικανών και Ινδιάνων, Επέκταση στη Δύση), αλλά και στα πρόθυρα του Εμφυλίου Πολέμου, με τις μεγάλες κοινωνικές διαφορές Βορείων και Νοτίων. Ήταν, όμως, και μια περίοδος αρκετά δημιουργική για τα αμερικανικά γράμματα. Το 1850 ο Ναθάνιελ Χόθορν δημοσίευσε το δικό του αριστούργημα, το μυθιστόρημα «Το Άλικο Γράμμα», μια εμβριθή μελέτη για το καλό και το κακό, που επηρέασε σημαντικά τον γείτονα και φίλο του Μέλβιλ στη συγγραφή του «ΜόμπιΝτικ». Το 1852 η Χάριετ Μπίτσερ Στόου κυκλοφόρησε το μυθιστόρημά της «Η Καλύβα του Μπαρμπά-Θωμά», ένα από τα πλέον ευπώλητα βιβλία στην εκδοτική ιστορία των ΗΠΑ. Όμως, το μυθιστόρημα του Μέλβιλ πέρασε απαρατήρητο, με αρνητική στο μεγαλύτερο μέρος της την κριτική. Χρειάστηκε να φθάσουμε στη δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα
για να αναγνωρισθεί από τους Μοντερνιστές η σπουδαιότητα του «Μόμπι Ντικ» και η Αμερική να ανακαλύψει ένα μεγάλο συγγραφέα. Ο «Μόμπι Ντικ» έχει μεταφερθεί επανειλημμένα στον κινηματογράφο, στο θέατρο και την τηλεόραση. Καλύτερη διασκευή για τη μεγάλη οθόνη θεωρείται η ομώνυμη ταινία του Τζον Χιούστον, παραγωγής 1956, σε σενάριο του συγγραφέα Ρέι Μπράντμπερι και με πρωταγωνιστή τον ΓκρέγκοριΠεκ στο ρόλο του Αχαάβ. Στα ελληνικά, τέλος, το μυθιστόρημα του Μέλβιλ κυκλοφορεί στην κλασική έκδοση του Gutenberg, με την εξαιρετική μετάφραση του Α. Κ. Χριστοδούλου. Μιχάλης Κωνσταντής