της, η οποία παρέστη με τον δικηγόρο Θεόδωρο Θεοδωρακόπουλο (Α.Μ ), που τον διόρισε στο ακροατήριο,

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ Α ΑΠΟΦΑΣΗ 4125/2014 Συνεδρίασε δημόσια στο ακροατήριό του στις 13 Ιανουαρίου 2014, με την εξής σύνθεση: Αν. Γκότσης, Αντιπρόεδρος, Προεδρεύων, σε αναπλήρωση του Προέδρου του Τμήματος, που είχε κώλυμα, Σπ. Μαρκάτης, Ο. Ζύγουρα, Σύμβουλοι, Κ. Κονιδιτσιώτου, Θ. Ζιάμου, Πάρεδροι. Γραμματέας η Μ. Βλασερού. Για να δικάσει την από 1η Μαρτίου 2013 αίτηση: της, η οποία παρέστη με τον δικηγόρο Θεόδωρο Θεοδωρακόπουλο (Α.Μ. 19707), που τον διόρισε στο ακροατήριο, κατά του Οργανισμού Γεωργικών Ασφαλίσεων (Ο.Γ.Α.), ο οποίος παρέστη με την Αικατερίνη Κανελλοπούλου, Πάρεδρο του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους. Με την αίτηση αυτή η αιτούσα επιδιώκει να ακυρωθεί η υπ αριθμ. 158/25.11.2011 απόφαση της Επιτροπής Εκδικάσεως Ενστάσεων του Οργανισμού Γεωργικών Ασφαλίσεων και κάθε άλλη σχετική πράξη ή παράλειψη της Διοικήσεως. Η εκδίκαση άρχισε με την ανάγνωση της εκθέσεως της εισηγήτριας, Παρέδρου Θ. Ζιάμου. Κατόπιν το δικαστήριο άκουσε τον πληρεξούσιο της αιτούσας, ο οποίος ανέπτυξε και προφορικά τους προβαλλόμενους λόγους ακυρώσεως και ζήτησε να γίνει δεκτή η αίτηση και την αντιπρόσωπο του καθ ου Οργανισμού, η οποία ζήτησε την απόρριψή της. Μετά τη δημόσια συνεδρίαση το δικαστήριο συνήλθε σε διάσκεψη σε αίθουσα του δικαστηρίου και Αφού μελέτησε τα σχετικά έγγραφα Σκέφθηκε κατά το Νόμο 1. Επειδή, με την υπό κρίση αίτηση ζητείται η ακύρωση της 158/25.11.2011 αποφάσεως της Επιτροπής Εκδίκασης Ενστάσεων με την οποία απορρίφθηκε η 430663/14.12.2009 ένσταση της αιτούσας κατά της 201005/09/15.4.2009 πράξεως του Προϊσταμένου του Κλάδου Οικογενειακών Επιδομάτων του ΟΓΑ. Με την τελευταία αυτή πράξη είχε απορριφθεί το 835/2.6.2008 αίτημα της ιδίας να της χορηγηθεί η προβλεπόμενη από την παρ. 4 του άρθρου 63 του ν. 1892/1990 ισόβια σύνταξη πολύτεκνης μητέρας. 2. Επειδή, για την άσκηση της υπό κρίση αιτήσεως δεν απαιτείται η καταβολή παραβόλου. Τούτο δε διότι, με την εκδοθείσα κατόπιν σχετικού αιτήματος, υπ αριθμ. 190/2012 πράξη του Προέδρου του Α Τμήματος του Δικαστηρίου, χορηγήθηκε το

ευεργέτημα της πενίας στην αιτούσα, η οποία, με την πράξη αυτή, έχει απαλλαγεί από την υποχρέωση καταβολής παραβόλου (βλ. άρθρ. 194-204 ΚΠολΔ - π.δ. 503/1985, Α 182, τα οποία εφαρμόζονται εν προκειμένω δυνάμει του άρθρου 40 του π.δ. 18/1989). Εξάλλου, το χορηγηθέν κατά τα ανωτέρω ευεργέτημα πενίας περιλάμβανε και τον ορισμό του δικηγόρου Αθηνών Θεόδωρου Θεοδωρακόπουλου ως πληρεξουσίου της αιτούσας, ο οποίος και υπογράφει το κατατεθέν εντός της εξηκονθήμερης προθεσμίας από την κοινοποίηση της 190/2012 πράξεως του Προέδρου, δικόγραφο της αιτήσεως ακυρώσεως. Συνεπώς, παραδεκτώς από την άποψη αυτή ασκείται και εισάγεται προς συζήτηση η υπό κρίση αίτηση ακυρώσεως. 3. Επειδή, στο πρώτο εδάφιο της παρ. 1 του άρθρου πρώτου του ν. 1910/1944 «Περί κωδικοποιήσεως και συμπληρώσεως της Νομοθεσίας περί προστασίας πολυτέκνων» (Α 229), ο οποίος κυρώθηκε με την 303/30.5.1946 Πράξη του Υπουργικού Συμβουλίου (Α 182), όπως το εδάφιο αυτό αντικαταστάθηκε με το άρθρο 1 παρ. 1 του ν. 860/1979 (Α 2) και ίσχυε πριν αντικατασταθεί με το άρθρο 6 παρ. 1 του ν. 3454/2006 (Α 75), ορίζονται τα εξής: «Πολύτεκνοι υπό την έννοιαν του παρόντος νόμου είναι οι γονείς οι έχοντες τέσσαρα τουλάχιστον ζώντα τέκνα εκ νομίμου γάμου ή νομιμοποιηθέντα ή νομίμως αναγνωρισθέντα, εφ όσον τα μεν θήλεα είναι άγαμα ή διατελούν εν διαζεύξει ή εν χηρεία και συντηρούνται υπό τινος των γονέων των, τα δε άρρενα εφ όσον είναι ανήλικα». Περαιτέρω, στο άρθρο 63 του ν. 1892/1990 (Α 101), με τίτλο του άρθρου «Μέτρα για το δημογραφικό πρόβλημα», ορίζονται τα εξής: «1. Στη μητέρα που αποκτά τρίτο παιδί καταβάλλεται επί τριετία μηνιαίο επίδομα [ήδη δε με την παρ. 1 του άρθρου 39 του ν. 2459/1997, Α 17, το επίδομα τρίτου παιδιού καταβάλλεται μέχρι και τη συμπλήρωση του έκτου (6ου) έτους της ηλικίας του] 2. 3. (όπως η παρ. αυτή τροποποιήθηκε με την παρ. 2 του άρθρου 39 του ν. 2459/1997). Στη μητέρα που θεωρείται πολύτεκνη κατά το ν. 1910/1944, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει μέχρι σήμερα, καταβάλλεται μηνιαίο επίδομα για κάθε άγαμο τέκνο ηλικίας μέχρι και είκοσι τριών (23) ετών. 4. Στη μητέρα που δεν δικαιούται πλέον το επίδομα της προηγούμενης παραγράφου χορηγείται ισόβια σύνταξη ίση προς το τετραπλάσιο του ημερομισθίου του ανειδίκευτου εργάτη. 5. Τα επιδόματα των προηγούμενων παραγράφων καταβάλλονται στη μητέρα ανεξάρτητα από κάθε άλλο επίδομα, μισθό, σύνταξη, αμοιβή, αποζημίωση κ.λπ. 6. 7. Με κοινές αποφάσεις των Υπουργών Εθνικής Οικονομίας, Οικονομικών και Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων μπορεί να αναπροσαρμόζονται τα ποσά που ορίζουν οι διατάξεις των παρ. 1-4 αυτού του άρθρου και να καθορίζονται ειδικότερα, τεχνικά ή λεπτομερειακά θέματα διαδικασίας και εφαρμογής των διατάξεων των προηγούμενων παραγράφων». Μεταγενεστέρως, στην πιο πάνω παράγραφο 4 του άρθρου 63 του ν. 1892/1990 προστέθηκε με την παρ. 1 του άρθρου 3 του ν. 2163/1993 (Α 125) το εξής εδάφιο, βάσει του οποίου απορρίφθηκε το επίμαχο αίτημα της αιτούσας: «Την ισόβια σύνταξη της παραγράφου αυτής δικαιούνται όσες μητέρες δεν θεωρούνται πολύτεκνες, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου πρώτου του ν. 1910/1944, όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 1 του ν. 860/1979, υπό την προϋπόθεση να έχουν την ελληνική υπηκοότητα ή να είναι ελληνικής καταγωγής πρόσφυγες και στις δύο δε περιπτώσεις να μένουν μόνιμα στην Ελλάδα και να είχαν ή να έχουν τέσσερα τουλάχιστον στη ζωή τέκνα από νόμιμο γάμο ή τέκνα που γεννήθηκαν χωρίς γάμο των γονέων τους». Αντίστοιχη διάταξη, που να απαιτεί ως προϋπόθεση για τη χορήγηση ισόβιας σύνταξης στην πολύτεκνη μητέρα να μένει αυτή μόνιμα στην Ελλάδα, περιέχεται και στο δεύτερο εδάφιο της παρ. 2 του άρθρου 2 της πιο πάνω Γ1α/440/7.2.1991 Κοινής Αποφάσεως του Αναπληρωτή Υπουργού Εθνικής Οικονομίας και των Υφυπουργών Οικονομικών και Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων (ΦΕΚ 90Β /21.2.1991), η οποία εκδόθηκε κατ επίκληση της πιο πάνω εξουσιοδοτικής διατάξεως της παραγράφου 7 του άρθρου 63 του ν. 1892/1990 και κυρώθηκε και έχει ισχύ νόμου από τότε που άρχισε να ισχύει, με το άρθρο 18 παρ. 9 του ν. 2008/1992 (Α 16). Εξάλλου, κατά τις παραγράφους 2 και 3 του άρθρου 3 του ν. 2163/1993: «2. Για τη χορήγηση της

ισόβιας σύνταξης της παρ. 4 του άρθρου 63 του ν. 1892/1990, όπως συμπληρώνεται με τις διατάξεις της προηγούμενης παραγράφου, απαιτείται η υποβολή σχετικής αιτήσεως από την ενδιαφερόμενη μητέρα, ο τύπος της οποίας ορίζεται από τον Ο.Γ.Α., και πιστοποιητικό δημοτικής ή κοινοτικής αρχής περί της οικογενειακής κατάστασης αυτής, ο τύπος του οποίου ομοίως ορίζεται από τον Ο.Γ.Α. 3. Οι διατάξεις των παραγράφων 5 και 6 του άρθρου 63 του ν. 1892/1990 και οι διατάξεις της Γ1α/440/1991 αποφάσεως των Υπουργών Εθνικής Οικονομίας, Οικονομικών και Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, η οποία κυρώθηκε με την παρ. 9 του άρθρου 18 του ν. 2008/1992 (ΦΕΚ 167 Α ), εφαρμόζονται και για τις παροχές τις οποίες προβλέπουν τα άρθρα 2 και 3 του νόμου αυτού, επιφυλασσομένων των διατάξεων της αμέσως προηγούμενης παραγράφου». Σύμφωνα δε με την παράγραφο 5 του πιο πάνω άρθρου: «Η ισχύς των διατάξεων του άρθρου αυτού και του άρθρου 2 του παρόντος νόμου αρχίζει από την 1η Οκτωβρίου 1993». Εξάλλου, στο άρθρο 3 της πιο πάνω Γ1α/440/1991 κοινής υπουργικής αποφάσεως ορίζεται ότι: «Αρμόδιο όργανο για την αναγνώριση του δικαιώματος στις παροχές που θεσπίζονται με τις διατάξεις του άρθρου 63 του ν. 1892/1990, τον προσδιορισμό του ποσού αυτών και του χρόνου έναρξης και λήξης του δικαιώματος, καθώς και την ανάκληση, την αναστολή και την επαναχορήγηση της παροχής, ορίζεται ο Προϊστάμενος του Κλάδου Οικογενειακών Επιδομάτων του ΟΓΑ ή ο νόμιμος αναπληρωτής αυτού». Στο άρθρο 10 της ίδιας Κοινής Υπουργικής Αποφάσεως αυτής ορίζεται ότι: «1. Το κατά τις διατάξεις του άρθρου 3 της αποφάσεως αυτής αρμόδιο όργανο εξετάζει τις αιτήσεις-δηλώσεις και τα δικαιολογητικά που υποβλήθηκαν και εφόσον κρίνει ότι δεν αποδεικνύεται πλήρως η ύπαρξη των νομίμων προϋποθέσεων, μπορεί να ζητήσει τα δικαιολογητικά που λείπουν ή να ζητήσει συμπληρωματικά στοιχεία και πληροφορίες από οποιαδήποτε δημόσια, δημοτική ή κοινοτική αρχή ή Ν.Π.Δ.Δ. ή Οργανισμό ή Ίδρυμα, τα οποία υποχρεούνται σε άμεση απάντηση. 2. Το όργανο που έχει την αποφασιστική αρμοδιότητα εκτιμά τα πραγματικά και νόμιμα περιστατικά και δεν δεσμεύεται από οποιοδήποτε τύπο, μπορεί δε για ανεύρεση της αλήθειας να λάβει υπόψη το οιοδήποτε έγγραφο, χωρίς να δεσμεύεται από τα έγγραφα που έχουν υποβληθεί, πλην εκείνων για την απόδειξη της ηλικίας. Δεν δεσμεύεται από ένορκες δηλώσεις, βεβαιώσεις οι οποίες σε ουδεμία περίπτωση αποτελούν τυπική απόδειξη. 3 4. Η πράξη με την οποία απορρίπτεται η αίτηση για χορήγηση επιδόματος ή ισόβιας σύνταξης, πρέπει να είναι επαρκώς αιτιολογημένη. 5. 6. Το αρμόδιο για τη χορήγηση επιδόματος ή ισόβιας σύνταξης όργανο, μπορεί να τάξει στον ενδιαφερόμενο ορισμένη προθεσμία για τη συμπλήρωση των δικαιολογητικών». Στο άρθρο δε 11 ότι: «1. Κατά της πράξης του αρμοδίου για την χορήγηση των παροχών του άρθρου 63 του ν. 1892/1990 οργάνου επιτρέπεται η άσκηση ένστασης από τον ενδιαφερόμενο ενώπιον Επιτροπής που εδρεύει στον ΟΓΑ 3. Οι διατάξεις του άρθρου 10 της παρούσας αποφάσεως εφαρμόζονται ανάλογα και από την ανωτέρω Επιτροπή». Τέλος, το άρθρο 15 της αποφάσεως αυτής αναφέρεται στην αναστολή της καταβολής των παροχών και ορίζει, μεταξύ άλλων, τα εξής: «1. 2. Η καταβολή των κατά τις διατάξεις των παρ. 3 και 4 παροχών αναστέλλεται από την 1η του επόμενου μήνα εκείνου που το δικαιούχο πρόσωπο απομακρύνθηκε από την Ελλάδα. 3. Οι παροχές των προηγουμένων παραγράφων που η καταβολή τους είχε ανασταλεί επαναχορηγούνται από την 1η του επόμενου μήνα εκείνου που έπαυσαν οι λόγοι αναστολής. 4. 5. Απουσία του προσώπου του δικαιούχου ή του παιδιού για το οποίο χορηγείται επίδομα από την Ελλάδα για χρόνο λιγότερο του εξαμήνου δεν θεωρείται ως απομάκρυνση για την αναστολή του δικαιώματος. Επίσης δεν αναστέλλεται η καταβολή των παροχών του άρθρου 63 του ν. 1892/90 στις εξής περιπτώσεις απομάκρυνσης από την Ελλάδα, ανεξάρτητα με την χρονική διάρκεια αυτής: α) Εάν η απουσία τους οφείλεται σε λόγους νοσηλείας σε θεραπευτήρια. β) Εάν ο δικαιούχος της παροχής ή το παιδί για το οποίο χορηγείται το επίδομα απασχολείται στην αλλοδαπή σε εργασία για λογαριασμό του Ελληνικού Δημοσίου ή Ελληνικού Ν.Π.Δ.Δ. ή Ελληνικής Τράπεζας ή Οργανισμού ή άλλων Ελληνικών Επιχειρήσεων οι οποίες εδρεύουν στην Ελλάδα ή

ακολούθησε την οικογένειά του στο Εξωτερικό η οποία απουσιάζει για τους ανωτέρω λόγους, ή εάν η απουσία οφείλεται σε λόγους σπουδών στην Αλλοδαπή. 6». 4. Επειδή, από τις πιο πάνω διατάξεις συνάγεται ότι η μόνιμη διαμονή στην Ελλάδα της πολύτεκνης μητέρας αποτελεί, κατά τη ρητή διατύπωση της διάταξης της παρ. 1 του άρθρου 3 του ν. 2163/1993, απαραίτητη προϋπόθεση για να χορηγήσει σ αυτήν ο ΟΓΑ ισόβια σύνταξη, ενώ τυχόν απομακρύνσεις της από την Ελλάδα μη υπερβαίνουσες εύλογο χρονικό διάστημα δεν δύναται να θεωρηθεί ότι αναιρούν τη συνδρομή της προϋποθέσεως της μόνιμης διαμονής. Η πράξη δε με την οποία απορρίπτεται η αίτηση για χορήγηση ισόβιας σύνταξης πρέπει να είναι επαρκώς αιτιολογημένη (βλ. ΣτΕ 3050/2014, 1873/2011). 5. Επειδή, η αιτούσα, μητέρα έξι τέκνων, υπέβαλε στον ΟΓΑ την 835/2.6.2008 αίτηση για τη χορήγηση ισόβιας σύνταξης πολύτεκνης μητέρας. Όπως προκύπτει από τα στοιχεία του φακέλου, ήδη από το 1996 και κατά το χρόνο υποβολής της αιτήσεως η αιτούσα κατοικούσε μόνιμα με το σύζυγό της στην Αθήνα (από το 2010, μάλιστα, σε ιδιόκτητο διαμέρισμα) και είχε αριθμό φορολογικού μητρώου. Ως στοιχεία αποδεικτικά της μόνιμης διαμονής της στην Ελλάδα υπέβαλε στις 2.6.2008, στις υπηρεσίες του ΟΓΑ, την 835/2.6.2008 αίτηση για χορήγηση ισόβιας σύνταξης καταθέτοντας αρχικώς το από 16.2.2007 Ειδικό Δελτίο Ταυτότητας Ομογενούς και στη συνέχεια αντίγραφο της από 11.12.2009 αστυνομικής της ταυτότητας [μετά την απόδοση σε αυτήν της ελληνικής ιθαγένειας με την Φ.75544/50008/8.7.2009 (ΦΕΚ 1520Β/27.7.2009) απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών], υπεύθυνη δήλωση θεωρημένη από την ΙΖ ΔΟΥ Αθηνών, ότι δεν υπείχε υποχρέωση υποβολής φορολογικής δήλωσης για τα έτη 1996-2007, εκκαθαριστικά σημειώματα για τα οικονομικά έτη 2008 έως και 2011, καθώς και φωτοτυπίες του διαβατηρίου της, από τις οποίες προέκυπταν αρκετές είσοδοι και έξοδοι από τη χώρα προς την Αλβανία κατά το χρονικό διάστημα από 2005 έως το 2008. Κατά την αιτούσα, οι μετακινήσεις της αυτές προς την Αλβανία δικαιολογούνταν από την ανάγκη φροντίδας της υπερήλικης μητέρας της, η οποία αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα υγείας. Η αίτηση για χορήγηση ισόβιας σύνταξης απορρίφθηκε με την 201005/09/15.4.2009 πράξη της Προϊσταμένης του Κλάδου ΣΤ Οικογενειακών Επιδομάτων του ΟΓΑ, με την αιτιολογία ότι από τα στοιχεία του φακέλου της υποθέσεως και ειδικότερα από τις σελίδες του διαβατηρίου της αιτούσας προέκυπτε ότι αυτή δεν διέμενε μόνιμα στην Ελλάδα. Κατά της ως άνω απορριπτικής πράξεως η αιτούσα άσκησε την 430663/14.12.2009 ένσταση ενώπιον της Επιτροπής Εκδικάσεως Ενστάσεων του ΟΓΑ (η οποία συμπληρώθηκε με την 1345/11.12.2009 αίτηση καταθέσεως πρόσθετων δικαιολογητικών), η οποία με την 158/25.11.2011 απόφασή της απέρριψε την ως άνω ένσταση, με την αιτιολογία ότι από τα στοιχεία του φακέλου δεν αποδεικνύεται ότι η ενιστάμενη διαμένει μόνιμα στην Ελλάδα και συνεπώς δεν έχει τις προϋποθέσεις που ορίζονται από τις ως άνω διατάξεις για να της χορηγηθεί ισόβια σύνταξη, επικύρωσε δε την 201005/15.4.2009 πράξη της Προϊσταμένης του Κλάδου ΣΤ Οικογενειακών Επιδομάτων. Με την κρινόμενη αίτηση προβάλλεται ότι η προσβαλλόμενη πράξη πρέπει να ακυρωθεί διότι ερμηνεύει και εφαρμόζει πλημμελώς τις οικείες διατάξεις μη δεχόμενη ότι οι μετακινήσεις της αιτούσας από το μόνιμο τόπο διαμονής ήταν βραχύτερες του εξαμήνου και εν πάση περιπτώσει δικαιολογημένες, δεν αναιρούσαν δε τη μονιμότητα της διαμονής της στην Ελλάδα, ως νόμιμη προϋπόθεση χορήγησης της ισόβιας σύνταξης. Περαιτέρω προβάλλεται ότι η προσβαλλόμενη πράξη δεν φέρει πλήρη, σαφή και ειδική αιτιολογία, όπως επιτάσσει η ειδική διάταξη της παραγράφου 4 του άρθρου 10 της προαναφερόμενης Γ1α/4440/1991 Κοινής Υπουργικής Αποφάσεως, καθόσον δεν αναφέρεται στα στοιχεία του φακέλου από τα οποία προκύπτουν οι μη μακροχρόνιες απουσίες της αιτούσας από την Ελλάδα, ο ισχυρός δεσμός της με τη χώρα όπως αποδεικνύεται από την απονομή σε αυτήν της ελληνικής ιθαγένειας και η εν γένει σταθερή και μακροχρόνια ένταξή της στο βιοτικό περιβάλλον της χώρας (ιδιόκτητη

κατοικία στην Αθήνα, εγγραφή στα φορολογικά μητρώα κ.λπ.), αλλά με ανεπαρκή αιτιολογία στηρίζεται στις σελίδες του διαβατηρίου της ως στοιχείο κρίσης για τη μόνιμη διαμονή της στην Ελλάδα. 6. Επειδή, η προσβαλλόμενη με την κρινόμενη αίτηση απόφαση δεν είναι νομίμως και επαρκώς αιτιολογημένη, όπως απαιτείται από την προεκτεθείσα διάταξη του άρθρου 10 παρ. Α της Γ1α/440/1991 Κοινής Υπουργικής Αποφάσεως, δεδομένου ότι, ενώ η αιτούσα προσήγαγε στοιχεία προς απόδειξη της μόνιμης διαμονής της στην Ελλάδα, η προσβαλλόμενη απόφαση αναφέρεται αορίστως στις σελίδες του διαβατηρίου της, χωρίς να μνημονεύονται σ αυτήν τα συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα απουσίας της αιτούσας από την Ελλάδα, ώστε να μπορεί να διαπιστωθεί, κατά τα εκτεθέντα στην τέταρτη σκέψη, κατά πόσο συνέτρεχε ή όχι εν προκειμένω, η απαιτούμενη από τις προεκτεθείσες διατάξεις προϋπόθεση της μόνιμης διαμονής για τη χορήγηση της επίμαχης συντάξεως. Για το λόγο δε αυτό, βασίμως προβαλλόμενο, πρέπει να γίνει δεκτή η κρινόμενη αίτηση και να ακυρωθεί η 158/25.11.2011 απόφαση της Επιτροπής Εκδίκασης Ενστάσεων του Ο.Γ.Α. 7. Επειδή, στο άρθρο 203 παρ. 2 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, το οποίο εφαρμόζεται εν προκειμένω δυνάμει του άρθρου 40 του π.δ. 18/1989 κατά τα ήδη εκτεθέντα, ορίζεται ότι : «Αν η απόφαση επιβάλει τα έξοδα σε βάρος του αντιδίκου του απόρου, η είσπραξη των τελών χαρτοσήμου, του δικαστικού ενσήμου, του απογράφου και του αντιγράφου, καθώς και των προσαυξήσεών τους γίνεται σύμφωνα με το νόμο για την είσπραξη των δημόσιων εσόδων, ενώ εκείνων που οφείλονται στον άπορο, τους δικηγόρους ή άλλους δικαστικούς πληρεξούσιους και στους άλλους δικαστικούς υπαλλήλους επιδικάζονται στα πρόσωπα αυτά και εισπράττονται κατά τις διατάξεις της αναγκαστικής εκτέλεσης...». Από τη διάταξη αυτή συνάγεται ότι ο ηττηθείς αντίδικος του διαδίκου στον οποίον παρασχέθηκε το ευεργέτημα της πενίας δεν απαλλάσσεται από την καταβολή δικαστικής δαπάνης. Αντιθέτως, από την πιο πάνω διάταξη σαφώς προκύπτει ότι δικαστική δαπάνη και δικηγορικές αμοιβές επιβάλλονται, εφόσον συντρέχει νόμιμη περίπτωση, εις βάρος του αντιδίκου εκείνου στον οποίον παρασχέθηκε το ευεργέτημα πενίας (ΣτΕ 3137/2011, 478/2004). Συνεπώς, εν προκειμένω, πρέπει να επιβληθεί εις βάρος του ΟΓΑ δικαστική δαπάνη 920 ευρώ για την υπογραφή του δικογράφου της αιτήσεως ακυρώσεως και την παράσταση στο ακροατήριο του πληρεξουσίου της αιτούσας, δικηγόρου Αθηνών Θεόδωρου Θεοδωρακόπουλου. Δια ταύτα Δέχεται την αίτηση. Ακυρώνει την 158/25.11.2011 απόφαση της Επιτροπής Εκδίκασης Ενστάσεων του Ο.Γ.Α. κατά το αιτιολογικό. Αναπέμπει την υπόθεση στη Διοίκηση για τις κατά το αιτιολογικό ενέργειες. Επιβάλλει στον καθ ου η αίτηση Οργανισμό τη δικαστική δαπάνη της αιτούσας, η οποία ανέρχεται στο ποσό των εννιακοσίων είκοσι (920) ευρώ. Η διάσκεψη έγινε στην Αθήνα στις 20 Ιανουαρίου 2014 και στις 23 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους Ο Προεδρεύων Αντιπρόεδρος Η Γραμματέας Αν. Γκότσης Μ. Βλασερού και η απόφαση δημοσιεύθηκε σε δημόσια συνεδρίαση της 24ης Νοεμβρίου 2014. Ο Προεδρεύων Αντιπρόεδρος Η Γραμματέας Αν. Γκότσης Β. Κατσιώνη

30 Απριλίου 2015 Αριθμ. Πρωτ.: 149704/17032/2015 Ειδ. Επιστήμονας : Π. Κοντογεωργοπούλου ΟΓΑ Κλάδος ΣΤ Οικογενειακών Επιδομάτων Τμήμα ΣΤ Οικογενειακών Επιδομάτων Αβέρωφ 7 104 33 Αθήνα Θέμα: Εκτέλεση της υπ αρ. 4125/2014 απόφασης του ΣτΕ με την οποία έγινε δεκτή αίτηση ακυρώσεως της απορριπτικής απόφασης για τη χορήγηση ισόβιας σύνταξης πολύτεκνης μητέρας βάσει του άρθρου 63 παρ. 4 του ν. 1892/1990 στην κυρία ***** Όπως γνωρίζετε, με την υπ αρ. 4125/2014 απόφαση του Α Τμήματος του ΣτΕ έγινε δεκτή αίτηση ακυρώσεως κατά της υπ αρ. 158/25.11.2011 απόφασης της Επιτροπής εκδικάσεως ενστάσεων κατά των πράξεων του Προϊσταμένου του Κλάδου Οικογενειακών Επιδομάτων του ΟΓΑ, με την οποία απορρίφθηκε ένσταση της κυρίας ***** κατά της υπ αρ. 201005/2009 απορριπτικής πράξης επί αιτήματός της για τη χορήγηση ισόβιας σύνταξης πολύτεκνης μητέρας, βάσει του άρθρου 63 παρ. 4 του ν. 1892/1990, με την αιτιολογία της έλλειψης μόνιμης διαμονής της στην Ελλάδα. Ι. Η υπ αρ. 4125/2014 απόφαση του ΣτΕ Λαμβάνοντας υπ όψιν το άρθρο 63 του ν. 1892/1990, την κατ εξουσιοδότηση αυτού υπ αρ. Γ1α/440/7.2.1991 Κ.Υ.Α. του Αναπληρωτή Υπουργού Εθνικής Οικονομίας και των Υφυπουργών Οικονομικών και Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων και το άρθρο 3 του ν. 2163/1993, το ΣτΕ έκρινε ότι από τις διατάξεις αυτές «συνάγεται ότι η μόνιμη διαμονή στην Ελλάδος της πολύτεκνης μητέρας αποτελεί κατά τη ρητή διατύπωση της διάταξης της παρ. 1 του άρθρου 3 του ν. 2163/1993, απαραίτητη προϋπόθεση για να χορηγήσει σ αυτήν ο ΟΓΑ ισόβια σύνταξη, ενώ τυχόν απομακρύνσεις της από την Ελλάδα μη υπερβαίνουσες εύλογο χρονικό διάστημα δεν δύναται να θεωρηθεί ότι αναιρούν τη συνδρομή της προϋποθέσεως της μόνιμης διαμονής. Η πράξη δε με την οποία απορρίπτεται η αίτηση για χορήγηση ισόβιας σύνταξης πρέπει να είναι επαρκώς αιτιολογημένη (βλ. ΣτΕ 3050/2014, 1873/2011)» (σκ. 4). Περαιτέρω, το ΣτΕ δέχθηκε ότι «όπως προκύπτει από τα στοιχεία του φακέλου, ήδη από το 1996 και κατά το χρόνο υποβολής της αιτήσεως η αιτούσα κατοικούσε μόνιμα με το σύζυγό της στην Αθήνα (από το 2010 μάλιστα σε ιδιόκτητο διαμέρισμα) και είχε αριθμό φορολογικού μητρώου)» (σκ. 5). Στη συνέχεια, αφού αναφέρει τα επικαλούμενα και προσκομιζόμενα στοιχεία προς απόδειξη της μόνιμης κατοικίας της ενδιαφερόμενης στην Ελλάδα, το ΣτΕ καταλήγει ότι «η προσβαλλόμενη με την κρινόμενη αίτηση απόφαση δεν είναι νομίμως και επαρκώς αιτιολογημένη όπως απαιτείται από την προεκτεθείσα διάταξη του άρθρου 10 παρ. Α. της Γ1α/440/7.2.1991 Κοινής Υπουργικής Αποφάσεως, δεδομένου ότι, ενώ η αιτούσα προσήγαγε στοιχεία προς απόδειξη της μόνιμης διαμονής της στην Ελλάδα, η Χαλκοκονδύλη 17, 104 32 Αθήνα Τηλ: 2131306600 Φαξ: 2107292129

2 προσβαλλόμενη απόφαση αναφέρεται αορίστως στις σελίδες του διαβατηρίου της, χωρίς να μνημονεύονται σ αυτήν τα συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα απουσίας της αιτούσας από την Ελλάδα, ώστε να μπορεί να διαπιστωθεί, κατά τα εκτεθέντα στην τέταρτη σκέψη, κατά πόσο συνέτρεχε ή όχι εν προκειμένω, η απαιτούμενη από τις προεκτεθείσες διατάξεις προϋπόθεση της μόνιμης διαμονής για τη χορήγηση της επίμαχης συντάξεως» (σκ. 6). Με το σκεπτικό αυτό, το Δικαστήριο ακύρωσε την προσβαλλόμενη απόφαση και ανέπεμψε την υπόθεση στον ΟΓΑ, προκειμένου να εκδώσει απόφαση εφαρμόζοντας τις παραδοχές του αιτιολογικού, δεδομένου ότι, στο πλαίσιο της ακυρωτικής δίκης, το Δικαστήριο ελέγχει μόνο τη νομιμότητα και όχι την ουσία της προσβαλλόμενης πράξης. Ο Συνήγορος του Πολίτη επιλαμβανόμενος της υπόθεσης ενόψει της ορθής εκτέλεσης της δικαστικής απόφασης, θέτει υπ όψιν σας τα εξής: ΙΙ. Επισημάνσεις Από το αιτιολογικό της απόφασης του ΣτΕ, προκύπτει ότι το Δικαστήριο δέχθηκε ότι η ενδιαφερόμενη κατοικούσε μόνιμα στην Ελλάδα από το 1996 και εξακολουθούσε να κατοικεί κατά τον χρόνο υποβολής της αίτησης και έπειτα (σκ. 5). Προς απόδειξη της μόνιμης κατοικίας της η ενδιαφερόμενη επικαλέσθηκε ενώπιον του Δικαστηρίου (αλλά και προηγουμένως κατά τη διαδικασία κρίσης του αιτήματός της), τα εξής στοιχεία: Χορήγηση φορολογικού μητρώου από την αρμόδια Δ.Ο.Υ. ήδη από το 1996 (12584363) και υπεύθυνη δήλωση, θεωρημένη από την ΙΖ ΔΟΥ Αθηνών, ότι δεν υπείχε υποχρέωση υποβολής φορολογικής δήλωσης για τα έτη 1996-2007, καθώς και εκκαθαριστικά σημειώματα για τα οικ. Έτη 2008 έως και 2011. Δεδομένου ότι κατά τα έτη 1997-2007, η φορολογική νομοθεσία προέβλεπε την δυνατότητα μη υποβολής φορολογικής δήλωσης από άτομα χαμηλού ή μηδενικού εισοδήματος (άρθρο 61 του ν. 2238/94, όπως ίσχυαν), το δικαιολογητικό αυτό (θεωρημένη από την εφορία υπεύθυνη δήλωση), θα έπρεπε να θεωρηθεί ότι αποτελεί ισχυρό αποδεικτικό στοιχείο, αντίστοιχο των εκκαθαριστικών σημειωμάτων, ενόψει της απόδειξης της μόνιμης διαμονής της στη χώρα για το αντίστοιχο χρονικό διάστημα. Η ενδιαφερόμενη αναφέρει ότι πριν την έκδοση της απόφασης, ο σύζυγός της και η ίδια είχαν, ο μεν πρώτος από το έτος 1994, η ίδια δε από το έτος 1996 (και ειδικότερα από τις 8.10.1996) βιβλιάρια υγείας από την Πρόνοια. Τα βιβλιάρια αυτά κατέθεσε ο σύζυγός της, όταν του απονεμήθηκε σύνταξη ανασφάλιστου υπερήλικα από τον ΟΓΑ. Από την χορήγηση της παροχής αυτής στον σύζυγό της, τους χορηγήθηκαν και βιβλιάρια υγείας από τον ΟΓΑ, δεδομένου ότι οι ανασφάλιστοι υπερήλικες και τα μέλη της οικογένειάς τους δικαιούνται ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Όπως αποδεικνύεται από τις εγγραφές στο βιβλιάριο ασθενείας του ΟΓΑ, από το 2004 είχε επανειλημμένα κάνει χρήση παροχών ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης με την ασφαλιστική κάλυψη του ΟΓΑ (προσκομίσθηκαν αντίγραφα του βιβλιαρίου). Προ τη χορήγησης του βιβλιαρίου ασθενείας από τον ΟΓΑ, από το έτος 1996, είχε υποβληθεί σε εξετάσεις και νοσηλευθεί στο Νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» με την προνοιακή κάλυψη ασθενείας (προσκομίζει φωτοαντίγραφο της βεβαίωσης νοσηλείας). Παρά τις προσπάθειες της ίδιας της ενδιαφερόμενης και του Συνηγόρου του Πολίτη, δεν κατέστη δυνατόν να βρεθεί το σώμα των βιβλιαρίων ασθενείας που είχε χορηγήσει η Πρόνοια, για λόγους που αφορούν την κατάσταση των αρχείων της υπηρεσίας. Ωστόσο, η αρμόδια υπηρεσία μας ενημέρωσε ότι κατά την χορήγηση των βιβλιαρίων ασθενείας από τον ΟΓΑ (στον συνταξιούχο πλέον ανασφάλιστο υπερήλικα σύζυγό της) θα είχε κατατεθεί βεβαίωση της Πρόνοιας σχετικά με την προηγούμενη κάλυψη της ενδιαφερόμενης από αυτήν.

3 Η ενδιαφερόμενη αναφέρει εύλογα ότι την μεν κάλυψη ασθενείας της από τον ΟΓΑ από το 2004, εγνώριζαν βεβαίως τα ίδια τα όργανα του ΟΓΑ, αφού αποτελούσε στοιχείο του συνταξιοδοτικού φακέλου του συζύγου της που τηρείται στον ΟΓΑ. Όσον αφορά δεν την ύπαρξη βιβλιαρίου ασθενείας από την Πρόνοια, το στοιχείο αυτό ήταν επίσης στη διάθεση του ΟΓΑ ή, εν πάση περιπτώσει, μπορούσε να αναζητηθεί από τον ΟΓΑ (άρθρο 10 της υπ αρ. Γ1α/4440/1991 Κ.Υ.Α.). Όσον αφορά τον τόπο κατοικίας της η ενδιαφερόμενη αναφέρει ότι κατά το χρονικό διάστημα από το 1996 μέχρι την άνοιξη 2010, κατοικούσε με τον σύζυγό μου, αρχικά φιλοξενούμενη από τα τέκνα της, τα οποία κατοικούν όλα στην Ελλάδα από το 1991, σε μισθωμένα από αυτούς ακίνητα στην Αθήνα, και ειδικότερα στην οδό ***** στον Βύρωνα, στην οδό ***** στο Παγκράτι και τέλος στην οδό ***** στην Καισαριανή. Από την άνοιξη 2010 κατοικεί, πάντα με τον σύζυγό της, σε ένα ιδιόκτητο διαμέρισμα 38 τ.μ. επί της οδού ***** στην Καισαριανή, το οποίο απέκτησαν με αγορά το 2010. Εκτός των ανωτέρω στοιχείων, η ενδιαφερόμενη προσκόμισε στον ΟΓΑ στοιχεία του φακέλου της πολιτογράφησής της. Η ελληνική ιθαγένεια της αποδόθηκε με την υπ αρ. Φ.75544/50008/8.7.2009 απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών (ΦΕΚ Β, 1520/27.7.2009) (προσκομίζεται). Στη συνέχεια εκδόθηκε στις 11.12.2009 δελτίο αστυνομικής ταυτότητας, το οποίο είχε καταθέσει στον ΟΓΑ. Πριν την απόδοση της ελληνικής ιθαγένειας, ήταν κάτοχος Ε.Δ.Τ.Ο. (Ειδικού Δελτίου Ταυτότητας Ομογενούς), ενώ από το 1999 είχε ζητήσει και της είχε χορηγηθεί βεβαίωση (με ημερομηνία 24.11.1999) του Συλλόγου Βορειοηπειρωτών (προσκομίζεται), στοιχείο απαραίτητο για την έκδοση του Ε.Δ.Τ.Ο. Για το ίδιο χρονικό διάστημα για το οποίο αμφισβητείται η μονιμότητα της διαμονής της από τον ΟΓΑ ενόψει της χορήγησης της ισόβιας σύνταξης, τα όργανα του Υπουργείου Εσωτερικών, αρμόδια για την έκδοση απόφασης επί αιτήματος πολιτογράφησης, έκριναν, ενόψει των κριτηρίων του άρθρου 5 του Κώδικα της Ελληνικής Ιθαγένειας (ν.3284/2004) ότι διέμενε μόνιμα στην Ελλάδα, η δε σταθερή και μακροχρόνια ένταξή της στο βιοτικό περιβάλλον της χώρας, ερειδόμενη και στην μονιμότητα της διαμονής της, δικαιολογούσε την απόδοση σε αυτήν της ελληνικής ιθαγένειας, δηλαδή την πλέον ισχυρή αποδοχή της ενσωμάτωσής της στην Ελλάδα. Η πολιτογράφησή της προέκυπτε επίσης από τα στοιχεία του φακέλου της στον ΟΓΑ. Τέλος, σύμφωνα και με την παρ. 1 του άρθρου 10 της υπ αρ. Γ1α/440/7.2.1991 Κ.Υ.Α., τα αρμόδια όργανα μπορούσαν να ζητήσουν συμπληρωματικά στοιχεία και πληροφορίες από τις αρμόδιες για την πολιτογράφηση υπηρεσίες. Τέλος, όσον αφορά τις σελίδες του αλβανικού διαβατηρίου της που εκδόθηκε το 2005 (δεν έχει στην κατοχή της προηγούμενο διαβατήριο), για το διάστημα 2005 έως 2008 προκύπτουν αρκετές είσοδοι και έξοδοι από τη χώρα προς την Αλβανία, οι οποίες αξιολογούνται με βάση τα προαναφερθέντα κριτήρια που δέχεται και το ΣτΕ και οι οποίες επιβεβαιώνουν ότι μετά από κάθε επίσκεψη στην Αλβανία (όπου σύμφωνα με τα διαλαμβανόμενα κατοικούσε η υπέργηρη μητέρα της) η ενδιαφερόμενη επέστρεφε στην Ελλάδα, πράγμα το οποίο υποδηλώνει όχι απλώς ότι δεν απεμπόλησε το animus manendi, αλλά ότι αυτό ενδυναμωνόταν με την πάροδο των ετών, αφού έτσι δηλωνόταν κάθε φορά με την επιστροφή το βουλητικό στοιχείο της επιλογής της Ελλάδας ως τόπου μόνιμης εγκατάστασης (πρβλ και γνωμοδότηση ΝΣΚ, 117/2007). Θεωρούμε ότι από τα παραπάνω στοιχεία αποδεικνύεται η μόνιμη κατοικία της ενδιαφερόμενης ώστε να κριθεί θετικά το αίτημα που υπέβαλε το 2008 για χορήγηση της ισόβιας σύνταξης πολύτεκνης μητέρας με βάση τις διατάξεις που ίσχυαν κατά τον χρόνο υποβολής του αιτήματος και έκδοσης της υπ αρ. 201005/09/15.04.2009 απορριπτικής απόφασης. Όπως είναι γνωστό, η διάρκεια της

4 δεκαετούς μόνιμης και συνεχούς διαμονής στη χώρα ως προϋπόθεση της χορήγησης της ισόβιας σύνταξης πολύτεκνης μητέρα τέθηκε με την διάταξη της παρ. 1 του άρθρου 43 του ν. 3918/2011 (η οποία ετέθη σε ισχύ στις 2.3.2011). Η κρίση του αιτήματος που υπέβαλε η ενδιαφερόμενη το 2008 θα πρέπει να κριθεί με βάση το δίκαιο που ίσχυε κατά τον χρόνο υποβολής του και συνεπώς, δεν απαιτείται να αποδεικνύεται η συνδρομή αυτής της διάρκειας διαμονής στην περίπτωσή της. Σχετική είναι η υπ αρ. 92/2012 γνωμοδότηση του ΝΣΚ, η οποία έχει γίνει δεκτή από τον αρμόδιο Υπουργό. Αλλά και για το χρονικό διάστημα μετά την θέση σε ισχύ της προϋπόθεσης αυτής, η ενδιαφερόμενη επικαλείται και προσκομίζει στοιχεία από τα οποία προκύπτει υπερδεκαετής κατοικία της στην Ελλάδα και ιδίως: τη βεβαίωση, με ημερομηνία 24.11.1999, του Συλλόγου Βορειοηπειρωτών που απαιτείται για την αναγνώριση της ιδιότητας του ομογενούς, τη βεβαίωση της αρμόδιας Δ.Ο.Υ. για την χορήγηση φορολογικού μητρώου από το 1996, το πιστοποιητικό νοσηλείας που χορήγησε ο Ευαγγελισμός το 1996, προκύπτει η υπερδεκαετής κατοικία της ενδιαφερόμενης στην Ελλάδα. Ενόψει των παραπάνω, η ενδιαφερόμενη πληρούσε τις προϋποθέσεις για τη χορήγηση της παροχής καθ όλο το χρονικό διάστημα από την υποβολή της αίτησης (τον Ιούνιο του 2008), μέχρι την κατάργηση της παροχής από το ν. 4093/2012 (Υποπαρ. ΙΑ2, υποπερ. 14 και 16) από 1 ης.1.2013. Παρακαλούμε να λάβετε υπ όψιν τις παραπάνω επισημάνσεις κατά την επανάκριση της υπόθεσης ενόψει της εκτέλεσης της υπ αρ. 4125/2014 απόφασης του ΣτΕ και να ενημερώσετε σχετικά τον Συνήγορο του Πολίτη, αποστέλλοντάς μας την απόφαση της Επιτροπής. Εν αναμονή της απάντησής σας, ευχαριστούμε για τη συνεργασία σας. Με εκτίμηση Χρήστος Α. Ιωάννου Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη Κοινοποίηση: Κυρία *****

9 Απριλίου 2012 Αριθμ. Πρωτ.: 149704/13329/2012 Ειδ. Επιστήμονας : Π. Κοντογεωργοπούλου Κύριο Παναγιώτη Πέτρουλα Διοικητή Ο.Γ.Α. Πατησίων 30 101 70 Αθήνα Θέμα: «Απόρριψη αιτήματος για τη χορήγηση ισόβιας σύνταξης πολύτεκνης μητέρας βάσει του άρθρου 63 παρ. 4 του ν. 1892/1990 στην κυρία *****» Αξιότιμε κύριε Διοικητά, Ο Συνήγορος του Πολίτη παρέλαβε και διερευνά αναφορά που υποβλήθηκε από την κυρία *****, με αριθμό φακέλου 149704, σχετικά με την απόρριψη αιτήματός της για τη χορήγηση ισόβιας σύνταξης πολύτεκνης μητέρας βάσει του άρθρου 63 παρ. 4 του ν. 1892/1990, με την αιτιολογία ότι «δεν αποδεικνύεται η μόνιμη διαμονή της στην Ελλάδα». Η ενδιαφερόμενη υπέβαλε αναφορά στο Συνήγορο του Πολίτη, ζητώντας τη διαμεσολάβηση της Αρχής προκειμένου να επανεξετασθεί το αίτημά της. Ειδικότερα: Ι. Ιστορικό Η ενδιαφερόμενη είναι μητέρα έξι παιδιών, τα οποία γεννήθηκαν το 1968, το 1969, το 1970, το 1972, το 1974 και το 1975. Στις 2.6.2008 υπέβαλε αίτηση με αρ. πρωτ. 835, με την οποία ζητούσε τη χορήγηση ισόβιας σύνταξης πολύτεκνης μητέρας. Κατά τον χρόνο υποβολής της αίτησης, η κυρία ***** ήταν κάτοχος Ειδικού Δελτίου Ταυτότητας Ομογενούς (ΕΔΤΟ με αρ. Α338017/16.02.2007), ενώ, προϊούσης της διαδικασίας απέκτησε και την ελληνική ιθαγένεια (ΑΔΤ ΑΙ129079/11.12.2009). Η αίτηση της ενδιαφερόμενης απορρίφθηκε με την υπ αρ. 201005/09/15.04.2009 πράξη του Προϊσταμένου του Κλάδου Οικογενειακών επιδομάτων του ΟΓΑ, με την αιτιολογία ότι «από τα στοιχεία του φακέλλου, και ειδικότερα από τις σελίδες του διαβατηρίου της, προκύπτει ότι η ανωτέρω δεν διαμένει μόνιμα στην Ελλάδα». Κατά της απόφασης αυτής, η κυρία ***** υπέβαλε την υπ αρ. πρωτ. 1233/10.06.2009 εμπρόθεσμη ένσταση και στη συνέχεια, στις 11.12.2009, υπέβαλε πρόσθετα δικαιολογητικά με αρ. πρωτ. κατάθεσης 1345. Η ένστασή της απορρίφθηκε με την υπ αρ. 158/25.11.2011 απόφαση της Επιτροπής Εκδικάσεως των ενστάσεων κατά πράξεων του Προϊσταμένου του Κλάδου Οικογενειακών

2 επιδομάτων του ΟΓΑ, με την αιτιολογία ότι «από τα στοιχεία του φακέλου της κρινόμενης υπόθεσης δεν αποδεικνύεται ότι η ανωτέρω ενισταμένη κ. ***** διαμένει μόνιμα στην Ελλάδα και συνεπώς δεν έχει τις προϋποθέσεις που ορίζονται από τις ως άνω διατάξεις για να της χορηγηθεί ισόβια σύνταξη». Σύμφωνα με τα διαλαμβανόμενα στην αναφορά, από το έτος 1996, η ενδιαφερόμενη κατοικεί μόνιμα με τον σύζυγό της ***** στην Αθήνα και έχει αριθμό φορολογικού μητρώου *****, που της χορηγήθηκε το 1996. Στις υπηρεσίες του ΟΓΑ έχει καταθέσει υπεύθυνη δήλωση, θεωρημένη από την ΙΖ ΔΟΥ Αθηνών, ότι δεν υπείχε υποχρέωση υποβολής φορολογικής δήλωσης για τα έτη 1996-2007 καθώς και εκκαθαριστικά σημειώματα για τα οικ. Έτη 2008 έως και 2011. Προσκόμισε επίσης φωτοτυπίες του διαβατηρίου της, από τις οποίες προκύπτουν αρκετές είσοδοι και έξοδοι από τη χώρα προς την Αλβανία, μετακινήσεις οι οποίες πραγματοποιήθηκαν κατά το χρονικό διάστημα από το 2005 έως το 2008. Οι μετακινήσεις της αυτές προς την Αλβανία αιτιολογούνται από την ανάγκη φροντίδας της υπερηλίκου μητέρας της, η οποία είναι σήμερα 86 ετών και αντιμετώπιζε και εξακολουθεί να αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα υγείας. Κατά το χρονικό διάστημα από το 1996 μέχρι την άνοιξη 2010, κατοικούσε με τον σύζυγό της, φιλοξενούμενη από τα παιδιά της, τα οποία κατοικούν όλα στην Ελλάδα από το 1991, σε μισθωμένα από αυτούς ακίνητα στην Αθήνα, και ειδικότερα στην οδό ***** στον Βύρωνα, στην οδό ***** στο Παγκράτι και τέλος στην οδό ***** στην Καισαριανή. Από την άνοιξη 2010, το ζεύγος ***** απέκτησε ένα ιδιόκτητο διαμέρισμα 38 τ.μ. επί της οδού ***** στην Καισαριανή, και έκτοτε η κυρία ***** κατοικεί στο διαμέρισμα αυτό με τον σύζυγό της. Η ενδιαφερόμενη ανέφερε επίσης ότι είχε προσκομίσει όλα αυτά τα στοιχεία στον ΟΓΑ, προκειμένου να εγκριθεί το αίτημά της για χορήγηση της ισόβιας σύνταξης πολύτεκνης μητέρας, το οποίο ωστόσο απορρίφθηκε ενώ η ίδια πληρούσε τις προϋποθέσεις του νόμου και ειδικότερα την προϋπόθεση της νόμιμης διαμονής, με αποφάσεις οι οποίες δεν έχουν πλήρη και ειδική αιτιολογία, όπως επιτάσσει ο νόμος, ενόψει και των στοιχείων τα οποία προσκόμισε. Σχετικά θα θέλαμε να παρατηρήσουμε τα εξής παρακαλώντας για τις απόψεις και ενέργειές σας: ΙΙ. Νομικό πλαίσιο και επισημάνσεις Α. Έννοια της μόνιμης διαμονής Σύμφωνα με το άρθρο 63 παρ. 4 του ν. 1892/1990, όπως ίσχυε κατά τον χρόνο υποβολής της αίτησης της ενδιαφερόμενης, «Στη μητέρα που δεν δικαιούται πλέον το επίδομα της προηγούμενης παραγράφου χορηγείται ισόβια σύνταξη ίση προς το τετραπλάσιο του ημερομισθίου του ανειδίκευτου εργάτη. Την ισόβια σύνταξη της παραγράφου αυτής δικαιούνται όσες μητέρες δεν θεωρούνται πολύτεκνες, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου πρώτου του ν.1910/1944, όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 1 του ν.860/1979, υπό την προϋπόθεση να έχουν την ελληνική υπηκοότητα ή να είναι ελληνικής καταγωγής πρόσφυγες και στις δύο δε περιπτώσεις να μένουν μόνιμα στην Ελλάδα και να είχαν ή να έχουν τέσσερα τουλάχιστον στη ζωή τέκνα από νόμιμο γάμο ή τέκνα που γεννήθηκαν χωρίς γάμο των γονέων τους». Με την παρ. 7 του ίδιου άρθρου εξουσιοδοτούνται οι Υπουργοί Εθνικής Οικονομίας, Οικονομικών και Υγείας, Πρόνοιας και

3 Κοινωνικών Ασφαλίσεων προκειμένου να καθορίσουν ειδικότερα, τεχνικά ή λεπτομερειακά θέματα διαδικασίας και εφαρμογής των διατάξεων αυτών. Κατ επίκληση της πιο πάνω εξουσιοδοτικής διάταξης της παρ. 7 του άρθρου 63 του ν. 1892/1990, εκδόθηκε η υπ αρ. Γ1α/440/7.2.1991 Κ.Υ.Α. του Αναπληρωτή Υπουργού Εθνικής Οικονομίας και των Υφυπουργών Οικονομικών και Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, η οποία κυρώθηκε και έχει ισχύ νόμου από τότε που άρχισε να ισχύει, με το άρθρο 18 παρ. 9 του ν. 2008/1992. Σύμφωνα με το άρθρο 2 παρ. 2 αυτής της Κ.Υ.Α., απαιτείται ως προϋπόθεση για τη χορήγηση ισόβιας σύνταξης στην πολύτεκνη μητέρα να μένει αυτή μόνιμα στην Ελλάδα. Περαιτέρω, το άρθρο 15 της Κ.Υ.Α. αναφέρεται στην αναστολή της καταβολής των παροχών και ορίζει, μεταξύ άλλων, τα εξής: «[ ] 2. Η καταβολή των κατά τις διατάξεις των παρ. 3 και 4 παροχών αναστέλλεται από την 1η του επόμενου μήνα εκείνου που το δικαιούχο πρόσωπο απομακρύνθηκε από την Ελλάδα. [ ] 5. Απουσία του προσώπου του δικαιούχου ή του παιδιού για το οποίο χορηγείται επίδομα από την Ελλάδα για χρόνο λιγότερο του εξαμήνου δεν θεωρείται ως απομάκρυνση για την αναστολή του δικαιώματος. Επίσης δεν αναστέλλεται η καταβολή των παροχών του άρθρου 63 του ν. 1892/90 στις εξής περιπτώσεις απομάκρυνσης από την Ελλάδα, ανεξάρτητα με την χρονική διάρκεια αυτής: α) Εάν η απουσία τους οφείλεται σε λόγους νοσηλείας σε θεραπευτήρια. β) Εάν ο δικαιούχος της παροχής ή το παιδί για το οποίο χορηγείται το επίδομα απασχολείται στην αλλοδαπή σε εργασία για λογαριασμό του Ελληνικού Δημοσίου ή Ελληνικού Ν.Π.Δ.Δ. ή Ελληνικής Τράπεζας ή Οργανισμού ή άλλων Ελληνικών Επιχειρήσεων οι οποίες εδρεύουν στην Ελλάδα ή ακολούθησε την οικογένειά του στο Εξωτερικό η οποία απουσιάζει για τους ανωτέρω λόγους, ή εάν η απουσία οφείλεται σε λόγους σπουδών στην Αλλοδαπή.[ ]». Η ισόβια σύνταξη πολύτεκνης μητέρας, όπως και οι άλλες παροχές που προβλέπονται από το άρθρο 63 του ν. 1892/1990, αποτελεί κοινωνική παροχή η οποία χορηγείται στο πλαίσιο αντιμετώπισης του δημογραφικού προβλήματος της χώρας. Ενόψει του σκοπού χορήγησης των παροχών, διαμορφώνεται και η έννοια της μόνιμης διαμονής, που αποτελεί εν προκειμένω αποκρυστάλλωση της ένταξης της υποψηφίου δικαιούχου στην κοινότητα αλληλεγγύης στην οποία απευθύνει το αίτημά της. Η μόνιμη διαμονή νοείται εδώ ως κύρια και μόνιμη εγκατάσταση του προσώπου, δηλαδή ως ο τόπος που έχει καταστεί σύμφωνα με τη βούλησή του, το σταθερό κέντρο των εν γένει βιοτικών του σχέσεων. Εκτός από το υλικό στοιχείο της πραγματικής εγκατάστασης (corpus), απαιτείται και το βουλητικό στοιχείο (animus), της πρόθεσης μόνιμης επιλογής της Ελλάδας ως τόπου διαμονής. Ωστόσο, κανένα από τα παραπάνω στοιχεία της έννοιας της μόνιμης διαμονής δεν αναιρείται από εύλογα διαστήματα απουσίας από τη χώρα (ΣτΕ, 1873/2011), η δε αντίθετη ερμηνεία και εφαρμογή των σχετικών διατάξεων από τα όργανα του ΟΓΑ συνιστά παράβαση των διατάξεων, τόσο του άρθρου 63 παρ. 4 του ν. 1892/1990, όσο και της Κ.Υ.Α. Γ1α/440/1991. Ήδη από τις διατάξεις της ως άνω Κ.Υ.Α. σχετικά με την αναστολή καταβολής της παροχής, ρητά ορίζεται ότι απουσίες βραχύτερες του εξαμήνου δεν αναιρούν την μονιμότητα της διαμονής. Η Κ.Υ.Α. προβλέπει δε ρητά ότι η μόνιμη διαμονή διατηρείται ακόμα και σε περίπτωση απουσιών μεγαλύτερης διάρκειας, οι οποίες αιτιολογούνται από οικογενειακούς λόγους ή από λόγους υγείας του δικαιούχου ή μελών της οικογένειάς του, επιβεβαιώνοντας έτσι ότι η προϋπόθεση αυτή

4 δεν θα πρέπει να εξετάζεται άκαμπτα. Ιδίως δε, η εξέταση της προϋπόθεσής αυτής δεν θα πρέπει να οδηγεί στην θέση του ενδιαφερομένου υπό ένα καθεστώς οιονεί περιοριστικών όρων ως προς την μετακίνησή του από το τόπο διαμονής, ερμηνεία η οποία θα αντέκειτο άλλωστε στο άρθρο 5 του Συντάγματος. Έτσι, μετακινήσεις των ενδιαφερομένων και ιδίως των ομογενών, όπως η ενδιαφερόμενη, που έχουν ισχυρό σύνδεσμο και με άλλη χώρα πλην της Ελλάδας, εν προκειμένω με την Αλβανία, προς την χώρα αυτή, δεν διασπούν άνευ άλλου την ένταξη στην κοινότητα αλληλεγγύης του ελληνικού κράτους ούτε αναιρούν την επιλογή της Ελλάδας ως κράτους μόνιμης εγκατάστασης. Τέλος, ας σημειωθεί ότι, στις περιπτώσεις αναχωρήσεων από τη χώρα και επιστροφών σε αυτήν του δικαιούχου μετά από εύλογο χρονικό διάστημα, όχι απλώς δεν απεμπολείται το animus manendi, αλλά ενδυναμώνεται, αφού δηλώνεται κάθε φορά με την επιστροφή το βουλητικό στοιχείο της επιλογής της Ελλάδας ως τόπου μόνιμης εγκατάστασης (πρβλ και γνωμοδότηση ΝΣΚ, 117/2007). Β. Πλημμέλειες της αιτιολογίας της απόφασης της Επιτροπής Ενστάσεων Το αίτημα της κυρίας ***** απορρίφθηκε με την αιτιολογία ότι δεν αποδεικνύεται από τα στοιχεία του φακέλου ότι διαμένει μόνιμα στην Ελλάδα. Η αρχική απορριπτική πράξη αναφέρεται στις σελίδες του διαβατηρίου της, ως στοιχείο επί του οποίου βάσισε την κρίση του ο Προϊστάμενος του Κλάδου Οικογενειακών Επιδομάτων του ΟΓΑ. Ο Συνήγορος του Πολίτη δεν έχει στην διάθεσή του τα πλήρη στοιχεία του φακέλου. Προκειμένου να σχηματίσει η Αρχή πλήρη εικόνα της υπόθεσης, παρακαλούμε τις αρμόδιες υπηρεσίες να μας αποστείλουν αντίγραφα των στοιχείων αυτών. Ωστόσο, ήδη, η ενδιαφερόμενη προσκόμισε στην Αρχή φωτοτυπίες του διαβατηρίου της, από το οποίο προκύπτουν μετακινήσεις για το χρονικό διάστημα 2005 έως 2008. Από τις σφραγίδες του διαβατηρίου δεν φαίνεται να προκύπτουν διαστήματα απουσίας από την χώρα άνω του εξαμήνου. Επίσης, η κυρία ***** προσκόμισε στην Αρχή υπεύθυνη δήλωση, θεωρημένη από την ΙΖ ΔΟΥ Αθηνών, ότι δεν υπείχε υποχρέωση υποβολής φορολογικής δήλωσης για τα έτη 1996-2007, εκκαθαριστικά σημειώματα για τα οικ. Έτη 2008 έως και 2011 και λογαριασμό ΔΕΗ στο όνομα του συζύγου της για την κατοικία της από το 2010 και έπειτα. Από τα στοιχεία αυτά προκύπτει ήδη μία σταθερή σύνδεση με τον τόπο κατοικίας στην Ελλάδα καθώς και ισχυρές ενδείξεις ένταξης στο βιοτικό περιβάλλον της χώρας. Περαιτέρω, η ενδιαφερόμενη προσκόμισε στοιχεία του φακέλου της πολιτογράφησής της (πολιτογράφηση που προέκυπτε επίσης από τα στοιχεία του φακέλου της στον ΟΓΑ, αφού είχε καταθέσει και αντίγραφο της αστυνομικής της ταυτότητας που εκδόθηκε στις 11.12.2009, μετά την απόδοση της ελληνικής ιθαγένειας), τα οποία όφειλε να αξιολογήσει η Επιτροπή. Η ελληνική ιθαγένεια αποδόθηκε στην ενδιαφερόμενη με την υπ αρ. Φ.75544/50008/8.7.2009 απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών (ΦΕΚ Β, 1520/27.7.2009). Τα στοιχεία που πρέπει να αξιολογηθούν για το σχηματισμό της κρίσης των οργάνων του ΟΓΑ (Προϊσταμένου Κλάδου Οικογενειακών Επιδομάτων και Επιτροπής Ενστάσεων) καθώς και η υποχρέωση πλήρους, σαφούς και ειδικής αιτιολογίας ορίζονται από τις διατάξεις του άρθρου 10 της προαναφερόμενης υπ αρ. Γ1α/4440/1991 Κ.Υ.Α.. Σύμφωνα με τις διατάξεις αυτές «1. Το κατά τις διατάξεις του άρθρου 3 της απόφασης αυτής αρμόδιο όργανο [δηλ. ο Προϊστάμενος του Κλάδου Οικογενειακών Επιδομάτων του ΟΓΑ ή ο νόμιμος

5 αναπληρωτής αυτού] εξετάζει τις αιτήσεις-δηλώσεις και τα δικαιολογητικά που υποβλήθηκαν και εφόσον κρίνει ότι δεν αποδεικνύεται πλήρως η ύπαρξη των νομίμων προϋποθέσεων, μπορεί να ζητήσει τα δικαιολογητικά που λείπουν ή να ζητήσει συμπληρωματικά στοιχεία και πληροφορίες από οποιαδήποτε δημόσια, δημοτική ή κοινοτική αρχή ή Ν.Π.Δ.Δ. ή Οργανισμό ή Ίδρυμα, τα οποία υποχρεούνται σε άμεση απάντηση. 2. Το όργανο που έχει την αποφασιστική αρμοδιότητα εκτιμά τα πραγματικά και νόμιμα περιστατικά και δεν δεσμεύεται από οποιοδήποτε τύπο, μπορεί δε για ανεύρεση της αλήθειας να λάβει υπόψη το οιοδήποτε έγγραφο, χωρίς να δεσμεύεται από τα έγγραφα που έχουν υποβληθεί, πλην εκείνων για την απόδειξη της ηλικίας [ ] 4. Η πράξη με την οποία απορρίπτεται η αίτηση για χορήγηση επιδόματος ή ισόβιας σύνταξης, πρέπει να είναι επαρκώς αιτιολογημένη». Στη συνέχεια, στο άρθρο 11 της ίδια ΚΥΑ ορίζεται ότι οι διατάξεις του άρθρου 10 εφαρμόζονται ανάλογα και από την Επιτροπή που έχει την αρμοδιότητα εξέτασης των ενστάσεων κατά των πράξεων του Προϊσταμένου του Κλάδου Οικογενειακών Επιδομάτων του ΟΓΑ. Πρέπει τέλος να σημειωθεί, ότι η δεκαετής μόνιμη και συνεχής διαμονή ως προϋπόθεση της χορήγησης της ισόβιας σύνταξης πολύτεκνης μητέρα τέθηκε με την διάταξη της παρ. 1 του άρθρου 43 του ν. 3918/2011 και συνεπώς, η προϋπόθεση, ως περιοριστική του φάσματος των δικαιούχων -και συνεπώς δυσμενέστερη της προϊσχύουσας- αυτή δεν μπορεί να εφαρμοσθεί επί εκκρεμών αιτημάτων, τα οποία υποβλήθηκαν σε χρόνο κατά τον οποίο οι σχετικές διατάξεις δεν απαιτούσαν δεκαετή προηγούμενη μόνιμη διαμονή. Γ. Ευχέρεια επανεξέτασης οριστικώς κριθείσας υπόθεσης Από τις παραπάνω παρατηρήσεις προκύπτει ότι συντρέχουν στην προκειμένη περίπτωση λόγοι για την επανεξέταση της απορριπτικής απόφασης που εκδόθηκε επί του αιτήματος της ενδιαφερόμενης. Επ αυτού σημειώνεται ότι η απόφαση της Επιτροπής Εκδικάσεως των ενστάσεων κατά πράξεων του Προϊσταμένου του Κλάδου Οικογενειακών επιδομάτων του ΟΓΑ εκδίδεται κατόπιν ενδικοφανούς προσφυγής και συνιστά την τελική διοικητική κρίση του ζητήματος. Για τις πράξεις αυτές έχει επανειλημμένα κριθεί από τα διοικητικά δικαστήρια ότι αν μια οριστική πράξη οργάνων της κοινωνικής διοίκησης είναι παράνομη, το αρμόδιο όργανο έχει ευχέρεια όχι όμως και υποχρέωση να την ανακαλέσει και, συνεπώς, αίτηση για επανεξέταση υποθέσεως, επί της οποίας έχει εκδοθεί οριστική πράξη, δεν υποχρεώνει τα όργανα της κοινωνικής διοίκησης να ανακαλέσουν ή να τροποποιήσουν την πράξη αυτή, όταν ο ενδιαφερόμενος επικαλείται πλημμέλειές της. Υποχρέωση υπάρχει μόνο αν επήλθε μεταβολή της νομοθεσίας που διέπει την υπόθεση ή μεταβολή της νομολογίας του Συμβουλίου της Επικρατείας για το κρίσιμο στη συγκεκριμένη υπόθεση ζήτημα ή προέκυψαν νέα κρίσιμα στοιχεία που δικαιολογούν την επανεξέταση της υποθέσεως, δηλαδή στοιχεία οψιγενή ή προϋφιστάμενα μεν της εκδόσεως της πράξεως, της οποίας ζητείται η ανάκληση ή τροποποίηση, άγνωστα όμως στη διοίκηση και τον ενδιαφερόμενο ή τα οποία ήταν αδύνατον να υποβληθούν εγκαίρως ενόψει των συνθηκών (ΣτΕ 1043/2007, επταμελούς). Ωστόσο, η έλλειψη υποχρέωσης της διοίκησης υπό τη μορφή οφειλόμενης ενέργειας να ανακαλέσει μία παράνομη διοικητική πράξη δυσμενή για τον διοικούμενο η οποία κατέστη οριστική, δεν συνεπάγεται και την έλλειψη διακριτικής του ευχέρειας να την ανακαλέσει, όταν

6 διαπιστώνει ότι η πράξη παρουσιάζει πλημμέλειες που την καθιστούν ακυρωτέα. Η δυνατότητα αυτή της Διοίκησης προκύπτει από τις γενικές αρχές του διοικητικού δικαίου που διέπουν την ανάκληση των διοικητικών πράξεων και υπαγορεύεται από τις αρχές της νομιμότητας και της πραγμάτωσης του Κράτους δικαίου που διέπουν τη δράση της διοίκησης (γνωμοδότηση ΝΣΚ 420/2009 και η εκεί αναφερόμενη νομολογία ΣτΕ 3039/2007, 835/2004, 291/1995, ΟλΝΣΚ 127/1994). Εν προκειμένω, ο Συνήγορος του Πολίτη, εκτιμώντας ότι υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις πλημμελειών της απορριπτικής απόφασης και ειδικότερα εσφαλμένη ερμηνεία των διατάξεων περί μόνιμης διαμονής και ανεπαρκής αιτιολογία, σας παρακαλεί, στο πλαίσιο της συνεργασίας μας, να αναπέμψετε την υπόθεση στην Επιτροπή Εκδικάσεως Ενστάσεων, όργανο αρμόδιο για την έκδοση της πράξης και συνεπώς και για την ανάκλησή της σύμφωνα με το άρθρο 21 παρ. 1 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας, ώστε να την επανεξετάσει ασκώντας την ευχέρεια προς τούτο, κατ εφαρμογήν της αρχής της χρηστής διοίκησης και να την ανακαλέσει, εφόσον από την επανεξέταση προκύψει ότι αυτή δεν είναι νόμιμη. Εν αναμονή της απάντησής σας, σας ευχαριστώ και παραμένω στη διάθεσή σας για κάθε διευκρίνιση. Με ιδιαίτερη εκτίμηση Ιωάννης Σακέλλης Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη Κοινοποίηση: Κύριο Δημήτριο Μιχαρικόπουλο Γενικό Γραμματέα Κοινωνικών Ασφαλίσεων Γενική Γραμματεία Κοινωνικών Ασφαλίσεων Σταδίου 29 101 10 Αθήνα Κυρία *****