ΚΑΤΑΙΓΙΔΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΑΠΟΦΥΓΗ Στον ιπτάμενο κόσμο η καταιγίδα φαντάζει σαν τέρας, σαν κάτι πολύ τρομακτικό που και μόνο στην ιδέα μας γεμίζει φόβο και πανικό. Ο φόβος του αγνώστου έχει ένα μυστηριώδη τρόπο να θολώνει την πραγματικότητα σε φαντασία, αλλά η γνώση βοηθάει να τους περιορίσουμε ή και να τους διαλύσουμε. Το θέμα που θα αναλύσουμε παρακάτω είναι οι καταιγίδες που είναι όπως τις φανταζόμαστε, τερατώδεις μερικές φορές και τρομακτικές, αν τις μελετήσουμε όμως και μάθουμε γι αυτές πώς να τις προβλέπουμε και τι να κάνουμε για να τις αποφύγουμε, θα είμαστε πιο ασφαλείς στον αέρα. Η καταιγίδα είναι νέφος κατακόρυφης ανάπτυξης και ξεκινάει σαν cumulus το οποίο συνεχώς μεγαλώνει περνώντας από το ένα στάδιο στο άλλο, cumulus congestus (ογκώδες), cumulus calvus (καραφλό) και cumulonimbus ή σωρειτομελανίας ο οποίος στο ώριμο πια στάδιο του ονομάζεται καταιγίδα. Η κατακόρυφη ανάπτυξη του μπορεί να φτάσει την τροπόπαυση, στα όρια της στρατόσφαιρας, να φτάσει και να ξεπεράσει τα 10.000 μέτρα ύψος και εκεί μην έχοντας δυνατότητα να αναπτυχθεί άλλο κάθετα και λόγω των ισχυρών άνεμων ανοίγει οριζόντια παίρνοντας σε σχήμα το γνωστό «αμόνι» στην κεφαλή του. Οι αναταράξεις και οι άνεμοι εσωτερικά ανοδικοί και καθοδικοί είναι πάρα πολύ ισχυροί ξεπερνώντας τα 20 m/sec, μην επιτρέποντας στο εσωτερικό του ελπίδες για ισορροπημένη πτήση από κανενός είδους πτητικό μέσο. Η βάση μιας καταιγίδας είναι από μερικά έως πολλά χιλιόμετρα, μπορεί να έχει τοπικό χαρακτήρα (isolated thunderstorms), όπου είναι συνήθως καταιγίδες καλοκαιρίας, πιθανώς να είναι κρυμμένη πάνω από στρατόμορφα σύννεφα (imbedded) και αυτό την καθιστά ιδιαίτερα επικίνδυνη επειδή δεν τη βλέπουμε για να την αποφύγουμε, αλλά ίσως και να εμφανιστεί σε ομάδες πολλών καταιγίδων σαν γραμμή λαίλαπος (squall line) κατά μήκος ψυχρών μετώπων και το μήκος τους είναι από 15 έως 300 χλμ. Ας εξετάσουμε λοιπόν πρώτα τα αίτια μιας καταιγίδας, γιατί και κάτω από ποιες συνθήκες δημιουργείται. Βασικά συστατικά είναι να έχουμε αστάθεια, δηλαδή θερμικές συνθήκες σαν αυτές που θέλουμε για να πετάμε ψηλά, και το άλλο συστατικό είναι η υγρασία στην ατμόσφαιρα, όσο πιο πολύ τόσο το καλύτερο για την πεινασμένη καταιγίδα. Η υγρασία της ατμόσφαιρας είναι αυτό που τη θρέφει με τη αποβολή της λανθάνουσας ή άδηλης θερμοκρασίας (latent heat). Καθώς το σύννεφο δημιουργείται, η υγρασία οι υδρατμοί - φτάνοντας στο σημείο δρόσου υγροποιούνται και από αέρια μορφή παίρνουν πάλι υγρή. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την αποβολή ενέργειας υπό τη μορφή θερμοκρασίας, δηλαδή την απελευθέρωση της θερμότητας που είχε αποκτηθεί κατά την εξάτμιση, και έτσι υπάρχει ώθηση του αέρα ψηλά και μετά την βάση του νέφους και αναλαμβάνει σαν κύρια πηγή ενέργειας για την ανάπτυξη του. 1
Να σημειώσουμε εδώ ότι ένα ισχυρό στρώμα αναστροφής ή ακόμη κι ένα στρώμα ξηρού αέρα, μπορεί να σταματήσει την ανάπτυξη της. Η διαφορά σε ένα δυνατό θερμικό από μια υποψήφια καταιγίδα είναι η πλούσια παροχή υγρασίας κοντά στο έδαφος που ωθείται ψηλά. Έχοντας τα δύο βασικά συστατικά την αστάθεια και την υγρασία χρειάζεται ένας μηχανισμός σκανδάλης (triggering mechanism) όπως και στα θερμικά για να ξεκινήσει η δημιουργία της. Τον ρόλο της σκανδάλης παίζουν τα βουνά ή η διέλευση ενός ψυχρού μετώπου. Και τα δύο ανυψώνουν ψηλά τον υγρό και θερμότερο αέρα, τα βουνά λόγω της μορφολογίας τους ενώ το ψυχρό μέτωπο συμπιέζοντας και ανυψώνοντας τον θερμότερο αέρα. Βέβαια και η θερμική δραστηριότητα παίζει το ρόλο της σκανδάλης. Σε περιοχές με αρκετή υγρασία, καταιγίδες δημιουργούνται την ημέρα αλλά και τη νύχτα, όταν ένα ψυχρό μέτωπο κινείται στην περιοχή ανεβάζοντας ψηλά τον υγρό και θερμότερο αέρα. Καθώς τα μέτωπα κινούνται πιο αργά τη νύχτα μπορούν να δημιουργήσουν καταιγίδες οι οποίες να κρατήσουν πολλές ώρες. Η διάρκεια ζωής μιας καταιγίδας χωρίζεται σε τρία μέρη: Το στάδιο της ανάπτυξης Το στάδιο της ωρίμανσης Το στάδιο της διάλυσης Η υγρασία του αέρα με την αποβολή της λανθάνουσας θερμοκρασίας υπεραναπτύσουν το νέφος το οποίο φτάνοντας σε συγκεκριμένο ύψος αρχίζει να δουλεύει σαν τρόμπα ζεστού αέρα όπως η καμινάδα του τζακιού. Ο αέρας ψύχεται στην κορυφή του νέφους η οποία εξατμίζεται καθώς συνεχίζεται το ζέσταμα από κάτω του. Αποτέλεσμα αυτού είναι ισχυρά ανοδικά τα οποία ρουφάνε ζεστό αέρα από κάτω και από τα πλάγια του νέφους, και τον ανεβάζουν (τρομπάρουν) ψηλά. Από ένα συγκεκριμένο μέγεθος και μετά, η καταιγίδα είναι αυτοτροφοδοτούμενη και συνεχίζει να αναπτύσσεται μέχρι να φτάσει στο στάδιο της ωρίμανσης. Αξίζει να παρατηρήσουμε κατά την ανάπτυξη της καταιγίδας την απουσία των θερμικών στην περιοχή γύρω της, την θέση τους τώρα πια έχουν καθοδικά ρεύματα. Το νέφος συνεχίζει να αναπτύσσεται καθ ύψος και φτάνει στο σημείο παγοποίησης (freezing level), εκεί οι μεγάλες διαφορές θερμοκρασίας ενισχύουν την άνοδο, σε αυτό το σημείο μπαίνουμε στο δεύτερο στάδιο το όποιο είναι η ωρίμανση της. Τα υδροσταγονίδια γίνονται παγοκρύσταλλοι, οι οποίοι όσο ανεβαίνουν γίνονται μεγαλύτεροι, όταν μεγαλώσουν και βαρύνουν αρκετά, υπερνικούν τα ανοδικά ρεύματα και πέφτουν δημιουργώντας καθοδικά ρεύματα, τότε έχουμε στο έδαφος βροχή και χαλάζι. Αυτή η κίνηση ανοδικών καθοδικών ρευμάτων φορτίζει ηλεκτρικά το σύννεφο και έχουμε πια στο ώριμο στάδιο της καταιγίδας ηλεκτρικές εκκενώσεις, έντονη λάμψη συνοδευόμενη από ισχυρό κρότο. 2
Ηλεκτρικές εκκενώσεις πάντα συνοδεύουν μια καταιγίδα, είναι η προειδοποίηση της φύσης ότι μια καταιγίδα είναι στο πιο βίαιο στάδιο της. Η καταιγίδα (thunderstorm) είναι το μόνο σύννεφο που δημιουργεί κεραυνούς (thunder). Σε αυτό το στάδιο τα ισχυρά καθοδικά (downdrafts) και ισχυρός ριπαίος άνεμος (gust) επαναλαμβάνονται συχνά και συνυπάρχουν στο σύννεφο με τα ισχυρά ανοδικά (updrafts) τα οποία έχουν περιοριστεί στην προσήνεμη πλευρά του νέφους. Εδώ αξίζει να εξετάσουμε δύο χαρακτηριστικά που μπορούν να συμβούν κατά τη διάρκεια της ωρίμανσης μιας καταιγίδας. Το ένα είναι ο σωρειτομελανίας ή cumulonimbus να γέρνει προς μια πλευρά ως αποτέλεσμα των πολύ ισχυρών ανέμων ψηλά στην ατμόσφαιρα με συνέπεια τα ισχυρά ανοδικά καθοδικά ρεύματα να μην ενώνονται και αναμιγνύονται, αυτό έχει ως αποτέλεσμα η καταιγίδα να διαρκέσει και να μεγαλώσει πολύ περισσότερο. Καταιγίδες που γέρνουν είναι σημάδι δριμύτητας και πολύ ισχυρών ανέμων. (εικόνα 1) Το άλλο χαρακτηριστικό είναι η προβολή μέρους του νέφους, υπήνεμα και στη βάση της καταιγίδας. Τα καθοδικά που βρίσκουν το έδαφος (gust) ανασηκώνουν τον υπάρχοντα θερμότερο αέρα ο οποίος με τη σειρά του υγροποιείται και τροφοδοτεί την καταιγίδα στο υπήνεμο μέρος της. (εικόνα 2) Ας εξετάσουμε τώρα το τελικό στάδιο της καταιγίδας. Τα ισχυρά καθοδικά πλέον σαρώνουν το έδαφος μεταφέροντας σε αυτό ψυχρό αέρα από το εσωτερικό της καταιγίδας. Ο ψυχρός αέρας σταματάει την θέρμανση του εδάφους και τα ισχυρά ανοδικά εξασθενούν. Οι ηλεκτρικές εκκενώσεις και τα καθοδικά συνεχίζουν και ενισχύονται σε αυτό το στάδιο μέχρι η καταιγίδα να καταρρεύσει τελείως. Ο κύκλος μιας καταιγίδας μπορεί να κρατήσει από μισή ως μια ώρα, με είκοσι λεπτά περίπου να περνούν στο στάδιο της ωρίμανσης της. Παρόλα αυτά αν έχουμε σειρά καταιγίδων, οι κύκλοι εναλλάσσονται και το φαινόμενο μπορεί να κρατήσει ώρες. 3
Κίνδυνοι και αποφυγή Μετά από μια όσο το δυνατόν απλοϊκή ανάλυση μιας καταιγίδας οι κίνδυνοι πιστεύω ότι είναι εμφανείς. Ρούφηγμα νέφους, αναταράξεις, βροχή χαλάζι, απώλεια προσανατολισμού και ισχυροί ριπαίοι άνεμοι. Ας τους αναλύσουμε έναν έναν μαζί με τον τρόπο αντίδρασης και αποφυγής τους. Ρούφηγμα νέφους cloud suck Τα ανοδικά σε μια καταιγίδα μπορεί να είναι τρομακτικά ισχυρά και μπορούν να φτάσουν σε ταχύτητα τα 160 km/h. Μπορεί να ρουφήξει μέσα της οτιδήποτε πετάει από παραπέντε ως αεροπλάνο. Σε αυτή την κατάσταση αρχίζουν τα προβλήματα. Απώλεια προσανατολισμού μέσα στο σύννεφο, γνωστή και ως vertigo, δεν έχουμε ορίζοντα και εύκολα θα ζαλιστούμε μην ξέροντας που πηγαίνουμε καθώς τα όργανα είναι άχρηστα πια. Η πυξίδα λόγω αναταράξεων γυρίζει τρελά, και το GPS το πιο πιθανό είναι να μην κάνει λήψη τους δορυφόρους εκεί μέσα. Σαν να μην μας φτάνουν αυτά, καθώς τα ισχυρά ανοδικά μας μεταφέρουν όλο και ψηλότερα, η «υποξεία» μας περιμένει, η ελάττωση και τελικά η απώλεια του οξυγόνου στο αίμα μπορεί να μας αφήσει αναίσθητους, αλλά ακόμη κι αν αντέξουμε κι από αυτό, υπάρχει το χειρότερο, η «υποθερμία» μπορεί να μας αποτελειώσει, εδώ μιλάμε για θερμοκρασίες πολύ κάτω από το μηδέν. Αρκεί να θυμηθούμε ότι υπό κανονικές συνθήκες η θερμοκρασία ελαττώνεται κατά ένα βαθμό Κελσίου ανά 100 μέτρα, αν υπολογίσουμε και το windchill Πρόγνωση, πρόβλεψη και έγκαιρη αποφυγή είναι οι λέξεις κλειδιά σε αυτή την περίπτωση. Μια καλή εικόνα του ουρανού πριν απογειωθούμε και συνεχή παρακολούθηση κατά την πτήση μας. Καλό είναι να κοιτάζουμε το μέγεθος και το βαθμό με τον οποίο μεγαλώνει το σύννεφο κάτω από το οποίο κυκλώνουμε κι αν δεν μπορούμε να δούμε το ίδιο μπορούμε να δούμε τι κάνουν τα σύννεφα γύρω μας, ακόμη μπορούμε να παρατηρήσουμε τις σκιές τους στο έδαφος οι οποίες μπορούν να μας ενημερώσουν για το μέγεθος και την κατεύθυνση τους. Αν έχουμε αμφιβολία για τη διάθεση τους σχετικά με το ρούφηγμα, μπορούμε να κυκλώνουμε προς την άκρη του νέφους και όχι στο μέσο του, για να μπορούμε να βγούμε σε καθαρό ουρανό εύκολα. Επίσης σε τέτοιες συνθήκες δεν είναι ανάγκη να εξαντλούμε το θερμικό ως τη βάση του νέφους αλλά να το αφήσουμε έγκαιρα, και να πετάξουμε προς την κοντινότερη άκρη του ή τη μεγαλύτερη τρύπα καθαρού ουρανού. Τώρα αν αυτό είναι προσήνεμα του νέφους κι ο άνεμος ψηλά είναι δυνατός, πετάμε πλάγια προς την άκρη του. Αν η άνοδος συνεχίσει σ αυτή την κατάσταση και δεν έχουμε αναταράξεις χρησιμοποιούμε την επιτάχυνση για να βγούμε γρηγορότερα, αν κι αυτό δεν είναι αρκετό κάνουμε «big ears», ακολούθως μπορούμε ενώ έχουμε big ears να πατήσουμε και την επιτάχυνση. Αν δούμε ότι δεν αποφεύγουμε να τα δούμε όλα άσπρα, δηλαδή να μπούμε στο σύννεφο, ελέγχουμε την κατεύθυνση μας, δηλαδή προς τα πού θέλουμε να φύγουμε πριν μπούμε στο σύννεφο, και μετά ακολουθούμε πιστά την πυξίδα και το GPS μέχρι να βγούμε. Συμπληρωματικά μπορούμε να κάνουμε από B-line stall, spiral, ακόμη και full stall ανάλογα με την εμπειρία μας και τη σοβαρότητα της κατάστασης. Τελική σκέψη είναι ότι η πρόβλεψη λειτουργεί καλύτερα! Αμφιβάλλουμε; Ας αφήσουμε το σύννεφο νωρίτερα, από το να προσπαθούμε με διάφορες μανούβρες να ξεφύγουμε. 4
Ακόμη και μια παραπάνω 360 0 στροφή, μπορεί να κάνει τη διαφορά μεταξύ μιας εύκολης εξόδου και την εισαγωγή μας στο σύννεφο. Ας δώσουμε προσοχή επίσης αν παρατηρήσουμε εκτεταμένη άνοδο σε όλη τη βάση του νέφους. Ειδικά στην περίπτωση που ο ουρανός είναι καλυμμένος με stratus και δεν μπορούμε να δούμε την ανάπτυξη των νεφών από πάνω μας. Αναταράξεις turbulence Τα ανοδικά (updrafts) και τα καθοδικά (downdrafts) ρεύματα σε μια καταιγίδα δημιουργούν σοβαρές αναταράξεις. Αρκεί να σκεφτούμε τις ταχύτητες με τις οποίες έχουμε να κάνουμε για να φανταστούμε τη δριμύτητα των αναταράξεων οι οποίες μπορούν κι έχουν διαλύσει αεροπλάνα στο παρελθόν. Βροχή & Χαλάζι - Rain & Hail Βροχή και χαλάζι μπορούν να έρθουν τελείως ξαφνικά από μια καταιγίδα εξαιτίας της δημιουργίας παγοκρυστάλλων πάνω από το σημείο παγοποίησης. Ακόμη και η ξαφνική καταρροή των ανοδικών ρευμάτων θα επιτρέψουν την ξαφνική πτώση βροχής ή χαλαζιού. Η βροχή μπορεί να δημιουργήσει μικρή ορατότητα ενώ το χαλάζι να τραυματίσει σοβαρά τον πιλότο. Ας εξετάσουμε τι προβλήματα μπορούν να προκύψουν κατά την πτήση μας αν μας βρει η βροχή στον αέρα. Αντίθετα με τις σταθερές πτέρυγες το παραπέντε δεν έχει πρόβλημα από τις σταγόνες που συγκεντρώνονται στο χείλος προσβολής, αλλά αλλάζει δραματικά ο τρόπος που αντιδρά σε διάφορες μανούβρες. Ουσιαστικά δεν αλλάζει ο τρόπος με τον οποίο μπορεί να κλείσει η πτέρυγα σε ένα ασύμμετρο κλείσιμο για παράδειγμα, αλλάζει όμως ο τρόπος με τον οποίο θα ανοίξει. Όταν κλείσει μια βρεγμένη πτέρυγα, έχει την τάση να κολλήσει με την κάτω επιφάνεια της πτέρυγας, δυσκολεύοντας κατά πολύ το αυτόματο άνοιγμα της. Το χειρότερο είναι το σοκ που θα δημιουργήσει το ξαφνικό της άνοιγμα αντί ενός προοδευτικού. Το επιπλέον βάρος στην πτέρυγα σημαίνει ότι αυτή θα βουτήξει περισσότερο στη διαδικασία επαναφοράς της σε πτήση, ειδικά μετά από stall ή spin. Σημεία που πρέπει να έχουμε υπόψη μας όταν πετάμε με μια βρεγμένη πτέρυγα: Υψηλότερο σημείο stall Προδιάθεση για deep stall Μεγαλύτερη τάση για spin & stall Ιδιαίτερη προσοχή στην προσγείωση λόγω νωρίτερου stall Δυσκολότερη επαναφορά σε πτήση 5
Ηλεκτρικές εκκενώσεις Lightening Από την στιγμή που στην αναπτυσσόμενη καταιγίδα δημιουργηθούν παγοκρύσταλλοι το σύννεφο αρχίζει να φορτίζεται και να χωρίζεται ηλεκτρικά λόγω της τριβής που δημιουργούν μεταξύ τους τα ισχυρά ανοδικά και καθοδικά ρεύματα. Όταν η διαφορά δυναμικού ανάμεσα στα θετικά κι αρνητικά φορτία στο σύννεφο γίνει τόση ώστε να υπερπηδήσουν την αντίσταση του αέρα που ως γνωστόν είναι κακός αγωγός του ηλεκτρισμού τότε έχουμε εκκένωση, έντονο φως και δυνατό κρότο. Όλοι έχουμε παρατηρήσει ότι πρώτα βλέπουμε τη λάμψη και μετά ακούμε τον κρότο, αυτό γίνεται γιατί η μεν λάμψη κινείται με την ταχύτητα του φωτός ενώ η ταχύτητα του ήχου είναι πολύ πιο κάτω (343 m/sec), έτσι μπορούμε να υπολογίσουμε την απόσταση μιας καταιγίδας μετρώντας πόσα δευτερόλεπτα πέρασαν από την λάμψη των αστραπών κεραυνών μέχρι να ακούσουμε τον κρότο και να τα διαιρέσουμε με το τρία, αυτό μας δίνει την απόσταση της καταιγίδας σε χιλιόμετρα. Ο κρότος δεν μπορεί να ακουστεί σε απόσταση μεγαλύτερη των 40 χλμ και μερικές φορές ούτε πάνω από 15 χλμ, αυτό σημαίνει ότι η καταιγίδα είναι αρκετά κοντά ώστε να μας επηρεάσει. Οι ηλεκτρικές εκκενώσεις μπορεί να είναι μέσα στο ίδιο το σύννεφο κι ονομάζονται αστραπές, αυτό μας δηλώνει ότι η καταιγίδα είναι στο στάδιο της ανάπτυξης. Όταν έχουμε εκκενώσεις από το σύννεφο προς τη γη, ονομάζονται κεραυνοί κι είναι σημάδι της αρχής της κατάρρευσης μιας καταιγίδας. Πάλι αναφερόμαστε σε πολύ μεγάλες δυνάμεις, μιας και τα φορτία των εκκενώσεων αυτών είναι της τάξης των 100.000.000 βολτ. Περιπτώσεις όπου κεραυνός έχει χτυπήσει αεροσκάφος είναι σπάνιες, μιας κι αυτό θα πρέπει να βρεθεί ακριβώς στη γραμμή διεύθυνσης του. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος στον αέρα ή στο έδαφος είναι στην προσήνεμη μεριά της καταιγίδας. Αν είμαστε στο έδαφος όταν αρχίσει αυτό το φαινόμενο πρέπει να αποφύγουμε τα ψηλά αντικείμενα όπως τα δέντρα και τα μεταλλικά όπως οι κεραίες, πρέπει ν αναζητήσουμε καταφύγιο σε κάποιο κτίριο, σπηλιά, ακόμη και σε αυτοκίνητο εφόσον λόγω των ελαστικών είναι μονωμένο από το έδαφος. Αν είμαστε σε ανοιχτό μέρος πρέπει να γονατίσουμε με το κεφάλι στα γόνατα και τα χέρια μας πάνω του, δεν πρέπει να ξαπλώσουμε γιατί υπάρχει ο κίνδυνος αν πέσει κεραυνός να διαπεράσει όλο μας το σώμα ηλεκτρικό ρεύμα και να πάθουμε ζημιά σε ζωτικά όργανα. Ριπαίος άνεμος Gust Μια ακόμη επικίνδυνη κατάσταση προερχόμενη από την καταιγίδα είναι ο ισχυρός ριπαίος άνεμος (gust). Όταν ξεκινήσει η πτώση βροχής ή χαλαζιού, τόνοι αέρα κατέρχονται μαζί αυξάνοντας πολύ περισσότερο την ταχύτητα τους. Ήδη αναφέραμε την ταχύτατα των ισχυρών ανοδικών ρευμάτων, τα καθοδικά ρεύματα μπορεί να είναι και 50% ισχυρότερα από τα ανοδικά. Καθώς ο καθοδικός άνεμος βρίσκει το έδαφος απλώνεται, όπως και ένα αυγό αν το ρίξουμε από ύψος στο δρόμο. Αν υπάρχει και τοπικός άνεμος τη στιγμή αυτή, τείνει να απλωθεί με υπήνεμη διεύθυνση, το χείλος προσβολής του ανέμου ονομάζεται μέτωπο ριπαίου ανέμου ή Gust front. 6
Το μέτωπο του ανέμου δρα σαν ένα μίνι ψυχρό μέτωπο ανασηκώνοντας το υπάρχοντα θερμότερο αέρα στο πέρασμα του δημιουργώντας άνοδο και αναταράξεις ακόμη και σύννεφα που ενώνονται με την καταιγίδα δημιουργώντας την υπήνεμη προβολή που αναφέραμε προηγουμένως. Το μέτωπο αυτό μπορεί να επεκταθεί γύρω στα 16 χλμ, υπήνεμα του νέφους, και αν η καταιγίδα κινείται γρήγορα αυτό την τροφοδοτεί συνεχώς με τον θερμό αέρα που ανασηκώνεται. Ένας ακόμη λόγος που καθιστά επικίνδυνο το μέτωπο ανέμου είναι η απότομη αλλαγή της διεύθυνσης του ανέμου στο έδαφος, τυπικά γύρω στις 45 μοίρες αλλά μπορεί να φτάσει και πολύ περισσότερο. Όταν διακρίνουμε από μακριά τη βροχή από την καταιγίδα περιμένουμε σύντομα να ακολουθήσει και άνεμος. Αν παρατηρήσουμε ότι η βροχή δεν φτάνει στο έδαφος τότε περιμένουμε τη χειρότερη εκδοχή gust front καθώς η εξάτμιση δημιουργεί πιο ψυχρό συνεπώς και πιο βαρύ αέρα. Αν μια τέτοια κατάσταση μας βρει ενώ πετάμε, το χειρότερο που έχουμε να κάνουμε είναι να προσπαθήσουμε να κατεβούμε με big ears, spirals κτλ. Θα είναι χρονοβόρο λόγω της ανόδου που δημιουργεί το μέτωπο και έτσι η καταιγίδα θα μας πλησιάσει όλο και περισσότερο και στην δεύτερη περίπτωση αν καταφέρουμε να κατεβούμε η προσγείωση θα είναι εξαιρετικά επικίνδυνη λόγω του ισχυρού ανέμου και των μεταβολών της διεύθυνσης του. Αν το μέτωπο ριπαίου ανέμου μας βρει ψηλά, ουσιαστικά δεν μπορεί να μας βλάψει, πρέπει να πετάξουμε γρήγορα ούρια μπροστά από το μέτωπο και να απομακρυνθούμε από την καταιγίδα η οποία πλησιάζει. Όσο απομακρυνόμαστε θα δούμε ότι και η άνοδος ελαττώνεται, ακολουθούμε τη διαδρομή με την μικρότερη άνοδο μέχρι να βρεθούμε χαμηλά και να προσγειωθούμε με ασφάλεια. Σε ορεινές περιοχές ο άνεμος ενισχύεται κι άλλο στις χαράδρες και στις στενές κοιλάδες δημιουργώντας ρότορες και ισχυρές αναταράξεις. Αυτό σημαίνει ότι στις ορεινές περιοχές οι επιλογές διαφυγής μας είναι πολύ περιορισμένες. Κρίνοντας Προβλέποντας την καταιγίδα Από όσα αναλύσαμε βλέπουμε πόσο σημαντικό είναι το να έχουμε μια εικόνα του τι μπορεί να συμβεί, να μπορούμε να διαβάσουμε τα σημάδια που μας δίνει ο καιρός από την αρχή της ημέρας. Αν έχουμε αμφιβολία καλό είναι να μην πετάξουμε αλλά έτσι μπορεί να χάσουμε τις καλές πτητικές μέρες, όπου τελικά τίποτα κακό δεν γίνεται. Επίσης μερικές φορές έχουμε καταιγίδες εντελώς ξαφνικά. Πρέπει λοιπόν να μάθουμε να διαβάζουμε και να τσεκάρουμε συνεχώς τον ουρανό από το έδαφος αλλά και όταν πετάμε. Είναι καλό να σκεφτόμαστε την μέρα από την ώρα που θα ξυπνήσουμε, να μάθουμε πως συμπεριφέρεται και εξελίσσετε ο καιρός μια κλασική ημέρα στην περιοχή μας και να την έχουμε ως δείγμα για τυχόν αλλαγές που μπορεί να παρατηρήσουμε. Η κατάσταση του ουρανού το πρωί μας λέει αν πρέπει να βιαστούμε ή όχι. 7
Αν δούμε να δημιουργούνται cumulus νωρίς το πρωί το πιο πιθανό είναι να έχουμε υπερανάπτυξη μόλις ο ήλιος ζεστάνει αρκετά την ατμόσφαιρα, άρα πάμε νωρίς για πτήση. Παρόλα αυτά αν το προηγούμενο βράδυ είχαμε αρκετό δρόσο το πρωί μπορεί να έχουμε σύννεφα τα οποία διαλύονται αργότερα. Αυτό εξηγεί γιατί μερικές φορές ο ουρανός δείχνει έτοιμος για υπερανάπτυξη το πρωί αλλά κατά τη διάρκεια της ημέρας μαλακώνει. Δελτία καιρού και προγνώσεις από μετεωρολογικές υπηρεσίες και από το internet μπορούν να μας βοηθήσουν να καταλάβουμε πόσο ξηρή είναι η ατμόσφαιρα και πως μπορεί να αναπτυχθούν τα σύννεφα. Αν αναμένεται αύξηση της πίεσης τότε η δημιουργία νεφών και η τάση υπερανάπτυξης ελαττώνεται, σύννεφα υψηλών στρωμάτων τύπου cirrus θα περιορίσουν την ηλιακή ακτινοβολία και συνεπώς την περαιτέρω ανάπτυξη νεφών. Σε αυτή την περίπτωση ελπίζουμε να έχουμε ξηρή ατμόσφαιρα η οποία θα αποβάλει την υπάρχουσα υγρασία. Διαφορετικά αν η ατμόσφαιρα είναι αρκετά υγρή ακόμη και η παραμικρή μεταγωγή θερμοκρασίας θα δημιουργήσει μαύρα σύννεφα που θα κρατήσουν ώρες και ή θα γεμίσουν τον ουρανό κόβοντας την ηλιακή ακτινοβολία ή ακόμη χειρότερα θα δημιουργηθούν καταιγιδοφόρα νέφη. Έχοντας λοιπόν πληροφορίες και γνωρίζοντας την τοπική εξέλιξη του καιρού φτιάχνουμε το μοντέλο της μέρας που περιμένουμε, πως θα εξελιχθεί και τι σύννεφα περιμένουμε κατά τη διάρκεια της. Αυτό το μοντέλο το έχουμε σαν σημείο αναφοράς και το ανανεώνουμε όσο συλλέγουμε περισσότερες πληροφορίες. Συνεχίζουμε να παρατηρούμε τον ουρανό και ενώ πετάμε, από ψηλά άλλωστε έχουμε καλύτερη εικόνα αφού μπορούμε να δούμε χιλιόμετρα μακρύτερα και να παρατηρούμε καλύτερα πως εξελίσσονται τα σύννεφα στις γειτονικές περιοχές. Ελέγχουμε και κοιτάμε τον ουρανό προς όλες τις διευθύνσεις και όχι μόνο μέχρι εκεί που περιμένουμε το επόμενο θερμικό. Παρατηρούμε πως σχηματίζονται τα σύννεφα σε παρόμοιο έδαφος πάνω από το οποίο πετάμε. Αν δεν υπάρχει υπερανάπτυξη στα βουνά γύρω μας, τότε είναι απίθανο το μαύρο σύννεφο στο οποίο ανεβαίνουμε να υπεραναπτύσσεται, χαλαρώνουμε και απολαμβάνουμε την άνοδο. Ο βαθμός ανόδου δεν είναι δείκτης υπερανάπτυξης του νέφους ή της ημέρας, η μορφή και η συμπεριφορά του ουρανού μας τα λέει όλα. Οι σωρείτες, τα γνωστά μας cumulus υπάρχουν και δημιουργούνται σε διάφορα σχήματα και μεγέθη και είναι όλα αποτέλεσμα θερμικής μεταγωγής. Μελετώντας τα μας λένε πολλά σχετικά με τις πτητικές συνθήκες της ημέρας καθώς είναι θερμικά τα οποία μπορούμε να δούμε. Όσο πιο υγρός είναι ο αέρας τόσο χαμηλότερη θα είναι και η βάση των νεφών. Μελετώντας τον ουρανό ελπίζουμε να δούμε cumulus με το σχήμα hamburger, αυτά είναι τα αγαπημένα μας cumulus, άσπρα, επίπεδα και φαρδύτερα σε σχέση με το ύψος τους. Μας δηλώνουν ότι η μεταγωγή αν και ισχυρή κατά τόπους δεν έχει την τάση υπερανάπτυξης του νέφους, τα θερμικά ανεβαίνουν ως το σημείο δρόσου, δημιουργούν το σύννεφο, η θερμοβαθμίδα (lapse rate) χαμηλώνει και το θερμικό σταματάει. Αν δεν υπάρχει άλλο θερμικό το σύννεφο μετά από λίγο διαλύεται. Αν ο ουρανός είναι για χιλιόμετρα γεμάτος από αυτά τα υπέροχα cumulus τότε είναι σχεδόν σίγουρο ότι η σκούρα βάση νεφών που πλησιάζουμε, ανήκει σε ένα ακόμη ζουμερό hamburger cumulus. 8
Πιστεύω ότι απλές λέξεις και παραδείγματα όπως τα hamburgers μας βοηθούν να καταλάβουμε ευκολότερα την πολυπλοκότητα και τις δύσκολες έννοιες της μετεωρολογίας. Ίσως θυμόσαστε την κόμμωση της δεκαετίας του 60 όπου οι γυναίκες μάζευαν σαν κότσο τα μακριά μαλλιά τους προς τα πάνω, αν έχετε δει τα κινούμενα σχέδια της Simpson family η γυναίκα του Bert, Merge τα έχει ακριβώς έτσι. Αυτού του τύπου το cumulus δεν θέλουμε να το δούμε. Όταν η αέρια μάζα είναι πολύ ασταθής, τα θερμικά φτάνουν στο σημείο δρόσου και δημιουργούν τα σύννεφα. Η μεταγωγή όμως συνεχίζεται και με την αποβολή της λανθάνουσας θερμοκρασίας, ο αέρας είναι πολύ ασταθής και η θερμοβαθμίδα είναι ακόμα υψηλή, συνεπώς το θερμικό συνεχίζει την άνοδο του και μετά τη βάση του νέφους. Μόλις ανακαλύψουμε ότι στην περιοχή που πετάμε υπάρχει Merge Simpson Cumulus πρέπει να αποφασίσουμε τι θα κάνουμε, να δούμε τι διαθέσεις έχει. Αν μελετήσουμε τα μαλλιά της θα δούμε πόσο νευριασμένη και έτοιμη να εκραγεί είναι. Όταν ένα σύννεφο μεγαλώνει ο άνεμος εσωτερικά του ανεβαίνει και εξαπλώνεται εξωτερικά και καθ ύψος. Η δύναμη της εξωτερικής εξάπλωσης του δημιουργεί πίεση μεταξύ του σύννεφου και του περιβάλλοντα αέρα, και δίνει στο σύννεφο την κλασική γυαλιστερή σαν κουνουπίδι μορφή του. Μόλις όμως η εξωτερική εξάπλωση του σταματήσει, δηλαδή μόλις σταματήσει η μεταγωγή θερμοκρασίας η επιφάνεια του σύννεφου σταματάει να πιέζεται στον περιβάλλοντα αέρα, θολώνει και καταρρέει σιγά - σιγά. Έχοντας αυτό στο μυαλό μας είναι δυνατό να μελετήσουμε ένα μεγάλο σύννεφο και να παρατηρήσουμε ποια μέρη του μεγαλώνουν και ποια καταρρέουν. Αν παρατηρήσουμε εξάπλωση στην κορυφή του αλλά χαμηλότερα το δούμε να καταρρέει ίσως σημαίνει ότι το νέφος τροφοδοτείται από φούσκες περισσότερο παρά από ένα οργανωμένο θερμικό, καθώς δεν υπάρχει συνεχόμενη τροφοδοσία του με θερμό αέρα από το έδαφος. Μερικές φορές ίσως δούμε τα μαλλιά της Merge να σβήνουν αφήνοντας τούφες ψηλά να τις ξεσέρνει ο αέρας ενώ χαμηλότερα να είναι γυαλιστερό και να εξαπλώνεται. Ακόμη αν δούμε τα μαλλιά της να γέρνουν παρασυρόμενα από τον αέρα περισσότερο από τα γύρω σύννεφα, σημαίνει ότι το σύννεφο δεν έχει αρκετή ενέργεια συγκρινόμενο με άλλα σύννεφα στην περιοχή. Αν δούμε όμως τα μαλλιά της να επεκτείνονται καθ όλο τους το ύψος και να μένουν ψηλά και κάθετα ανεπηρέαστα από τον άνεμο ψηλά, σίγουρα είναι πολύ τσαντισμένη και έτοιμη να εκραγεί. Τότε εμείς όπως θα κάναμε αντιμετωπίζοντας μια οργισμένη γυναίκα, φεύγουμε γρήγορα μακριά. Ουσιαστικό ρόλο παίζει και η ώρα της ημέρας που τα παρατηρούμε όλα αυτά. Μπορεί να δούμε τη Merge νωρίς το πρωί με τα μαλλιά της ανακατεμένα και θαμπά, προσοχή όμως μόλις η ακτινοβολία του ήλιου και η θερμοκρασία της ημέρας μεγαλώσει ίσως έχουμε πρόβλημα μαζί της. Θυμόμαστε ότι ο ήλιος μας δίνει τη μεγαλύτερη ακτινοβολία μεταξύ μια με τρεις το μεσημέρι, όπου είναι και η ώρα όπου τα σύννεφα είναι πολύ ενεργητικά. 9
Προσοχή πρέπει να έχουμε όχι μόνο τις ημέρες που παρατηρούμε αστάθεια, αλλά και τις ημέρες με υψηλές πιέσεις και αναστροφές, όπου έχουμε μίζερες συνθήκες πτήσης, μπορεί σπάνια βέβαια να υπάρξει υπερανάπτυξη και καταιγίδα. Τις ημέρες εκείνες όπου ο υγρός, σταθερός και βαρύς αέρας είναι παγιδευμένος κάτω από την αναστροφή, τα θερμικά δεν μπορούν να κινηθούν εύκολα ανάμεσα του. Η θερμοκρασία στην κοιλάδα και ψηλά στο βουνό είναι σχεδόν ίδια και αισθανόμαστε ζέστη και δυσφορία. Υπάρχει περίπτωση μερικά δυνατά θερμικά το μεσημέρι μετά από συνεχή πίεση στο στρώμα της αναστροφής να την διαπεράσουν ανοίγοντας μια τρύπα σε αυτή. Αν ο ζεστός και υγρός παγιδευμένος ως τώρα αέρας συναντήσει κρύο ασταθή αέρα πάνω από την αναστροφή, θα έχουμε άμεση δημιουργία cumulonimbus. Η παρατηρητικότητα παίζει τον ποιο σημαντικό ρόλο στο έδαφος και στον αέρα για να έχουμε ασφαλείς πτήσεις. Επιγραμματικά λοιπόν προσέχουμε και εξετάζουμε: Τον βαθμό ανάπτυξης του νέφους Την κάθετη επέκταση της ανάπτυξης του νέφους Το ύψος της βάσης του νέφους πάνω από το έδαφος Το μέγεθος του νέφους οριζόντια Το πόσο σκοτεινό, τι σχήμα έχει τι θέση έχει και προς τα πού κινείται Την υγρασία στον περιβάλλοντα αέρα Την παρουσία αστραπών και βροχής Παρατηρώντας, μελετώντας και κρίνοντας τον ουρανό, ζυγίζουμε την κατάσταση και αποφασίζουμε δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στον τομέα της προσοχής και της ασφάλειας. Όπως λέει και το πολυειπωμένο ρητό καλύτερα να είσαι στο έδαφος ευχόμενος να ήσουν στον ουρανό παρά να έχεις εκτοξευθεί στα 10.000 μέτρα εγκλωβισμένος σε ένα κομμάτι πάγου και να σκέφτεσαι το έδαφος και την παρέα στην προσγείωση. ΚΥΡΙΑΚΑΚΗΣ ΜΑΝΟΣ Βιβλιογραφία: Dennis Pagen, από το βιβλίο του, Understanding the sky. Bruce Goldsmith, άρθρα του στο περιοδικό Cross Country: A storm rider s guide to survival, Flying in the rain. Bob Drury, άρθρα του στο περιοδικό Cross Country: Cloud suck. Encounters of the liquid kind. Internet. 10
11