ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Μάθημα : ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Επιβλέπων Καθηγητής : κ. Σπυρίδων Ψυχομάνης ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η Δήλωση Πατρωνίας» Εισηγητής : Καγιάτος Αντώνιος Μάριος ΑΜ 566 Κιλκίς Ιούνιος 2012

Πίνακας Περιεχομένων Σελ. Πίνακας Περιεχομένων 1 Συντομογραφίες 2 Εισαγωγικά Έννοια της δήλωσης πατρωνίας. 3 Δικαιολογητικοί λόγοι επιλογής της δήλωσης πατρωνίας 6 Διάκριση της δήλωσης πατρωνίας από συγγενείς έννοιες.. 9 Διάκριση των δηλώσεων πατρωνίας σε σκληρές και ήπιες 11 Η σκληρή δήλωση πατρωνίας. 14 Η νομική φύση της σκληρής δήλωσης πατρωνίας.. 18 Η ήπια δήλωση πατρωνίας. 26 Η δήλωση πατρωνίας ad incertas personas. 35 Επίλογος 41 Παράρτημα 44 Βιβλιογραφία - Αρθρογραφία.. 47 1

Συντομογραφίες ΑΕ ΑΚ αρ. αριθ. Βλ. ΔΕΕ ΔΕΕΤ εδ. ΕΕμπΔ επ. ΕπισκΕΔ ΝοΒ ο.α.π. ο.π. περ. σελ. υποσημ. ΧρΙΔ Ανώνυμη Εταιρία Αστικός Κώδικας άρθρο αριθμός βλέπε Δίκαιο Επιχειρήσεων και Εταιριών Δελτίο Ένωσης Ελληνικών Τραπεζών εδάφιο Επιθεώρηση Εμπορικού Δικαίου επόμενα Επισκόπηση Εμπορικού Δικαίου Νομικό Βήμα όπως ακριβώς παραπάνω όπως παραπάνω περίπτωση σελίδα υποσημείωση Χρονικά Ιδιωτικού Δικαίου 2

Εισαγωγικά Έννοια της δήλωσης πατρωνίας Στην παρούσα εργασία θα ασχοληθούμε με την δήλωση πατρωνίας 1 και τα νομικά ζητήματα που ανακύπτουν από την χρήση της στην εμπορική και τραπεζική πρακτική. Η ανάγκη των τραπεζών για μια όσο το δυνατόν ευρύτερη και πληρέστερη εξασφάλιση τους κατά τη χορήγηση πιστώσεων οδήγησε στη δημιουργία καινοτόμων εναλλακτικών μορφών εξασφάλισης πιστώσεων, πέραν των κλασσικών εμπραγμάτων και προσωπικών ασφαλειών που γνωρίζαμε. Οι εναλλακτικές αυτές μορφές εξασφάλισης αποτελούν κατά βάση αρρύθμιστες ενοχικές συμβάσεις με εξασφαλιστικό περιεχόμενο για τα συμφέροντα της τράπεζας. Σε αυτήν την κατηγορία των εναλλακτικών εξασφαλίσεων εντάσσεται και η μελετούμενη στην παρούσα δήλωση πατρωνίας 2. 1 Εκτός από τον όρο δήλωση πατρωνίας από τους Έλληνες συγγραφείς χρησιμοποιούνται και οι ταυτόσημοι όροι «επιστολή πατρωνίας», «ρήτρα πατρωνίας», «επιστολή δήλωσης ενδιαφέροντος» ή «πατρωνική δήλωση». Στην παρούσα εργασία θα χρησιμοποιήσουμε κυρίως τον όρο «δήλωση πατρωνίας». Η λέξη πατρωνία προέρχεται από τα λατινικά και στην αρχαία Ρώμη υποδήλωνε την προστασία που παρείχε ένας ανώτερης κοινωνικής τάξεως ρωμαίος πολίτης (patronus) σε ένα απελεύθερο δούλο ή άτομο κατώτερου κοινωνικού υποβάθρου. Σήμερα, η λέξη πατρωνία χρησιμοποιούμενη στην κοινωνιολογία, υποδηλώνει πρωτίστως τον προστατευτισμό. Στις εμπορικές συναλλαγές καθιερώθηκε ο όρος δήλωση ή επιστολή πατρωνίας για να υποδείξει την οικονομικής φύσεως προστασία που παρέχει συνήθως μια μητρική εταιρία στη θυγατρική της. Στις ΗΠΑ και τη Μ. Βρετανία χρησιμοποιείται ο όρος «comfort letter» ή «letter of comfort», ενώ στη Γερμανία ο όρος «Patronatserklarung». 2 Βλ. Ν. Βερβεσό, Νομικά ζητήματα από τη δήλωση πατρωνίας, ΕπισκΕΔ 2006, σελ. 19 επ., ιδίως σελ. 19 και Δ. Τζουγανάτο, Η δήλωση προστασίας προς αόριστα πρόσωπα ως μέσο εξασφάλισης των πιστωτών θυγατρικής εταιρίας, ΕΕμπΔ 2006, σελ. 863επ., ιδίως σελ. 863-864. 3

Με τη δήλωση πατρωνίας, όπως συμβαίνει συνήθως στην τραπεζική πρακτική μια μητρική εταιρία διατυπώνει προς ένα πιστωτικό ίδρυμα την οικονομική στήριξη που παρέχει σε μια θυγατρική της, προκειμένου να επηρεάσει κατά τέτοιο τρόπο τη βούληση του πιστωτικού ιδρύματος, ώστε το τελευταίο να χορηγήσει πίστωση στη θυγατρική της 3. Γενικώς παρατηρείται ότι με τη δήλωση πατρωνίας, η μητρική εταιρία αναλαμβάνει την υποχρέωση είτε έναντι συγκεκριμένων πιστωτών της θυγατρικής είτε έναντι όλων των πιστωτών αυτής, να τηρήσει μια συγκεκριμένη συμπεριφορά, της οποίας όμως το περιεχόμενο και οι συνέπειες δεν χαρακτηρίζονται από μια σταθερότητα αλλά ποικίλλουν ανάλογα με την περίσταση και τη διατύπωση της κάθε μιας δήλωσης πατρωνίας 4. Η δήλωση πατρωνίας λοιπόν στερούμενη ειδικής νομοθετικής ρύθμισης, δεν συνιστά νομική έννοια αλλά περιγραφική, εμπεριέχοντας την περιπτωσιολογία που επικρατεί στην πράξη, δεδομένης άλλωστε της διάπλασης της έννοιας της δήλωσης πατρωνίας μέσω της συναλλακτικής πρακτικής 5. Έτσι στην έννοια της δήλωσης πατρωνίας εντάσσονται τόσο δηλώσεις στερούμενες εννόμων συνεπειών και έχουσες πληροφοριακό χαρακτήρα και μόνο 6, όσο και δηλώσεις οι οποίες γεννούν ενοχική υποχρέωση της μητρικής εταιρίας για οικονομική στήριξη της θυγατρικής της. Κοινό παρονομαστή πάντως όλων των 3 Βλ. Δ. Τζουγανάτο, ο.π., σελ. 863-864 και K. Block J. Steiner, Comfort Letters Casual drafting can turn one into a guaranty, New York Law Journal, Vol. 231 No 13 (2004). Το άρθρο είναι διαθέσιμο στο διαδίκτυο στην ιστοσελίδα http://www.thelenreid.com/resources/documents/nylj-01-21-04.pdf. 4 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 20 και τον ίδιο, εις Το δίκαιο της ΑΕ (επιμ. Περάκη), Ειδικά θέματα : Ομολογίες και τιτλοποίηση απαιτήσεων, Τόμος Δέκατος, αρ. 12 ν. 3156/2003, σελ. 550. 5 Βλ. Δ. Τζουγανάτο, ο.π., σελ. 864 και Ν. Βερβεσό, Νομικά ζητήματα από τη δήλωση πατρωνίας, ο.π., σελ. 19-20. 6 Όπως για παράδειγμα η δήλωση «Ως μητρική εταιρία είμαστε ενήμεροι για τη χρηματοδότηση της θυγατρικής μας από εσάς και την εγκρίνουμε». 4

δηλώσεων πατρωνίας αποτελεί η διαβεβαίωση προς την πιστοδότρια τράπεζα εκ μέρους της μητρικής εταιρίας, για την τήρηση ορισμένης συμπεριφοράς, η οποία ενισχύει τις πιθανότητες επιστροφής του δανείου που θα χορηγηθεί ή χορηγήθηκε στη θυγατρική εταιρία 7. Το γεγονός ότι αναφερόμαστε μέχρι τώρα σε σχέσεις μητρικής και θυγατρικής εταιρίας δεν σημαίνει βέβαια ότι τη θέση του «πάτρωνα» δεν μπορεί να λάβει άλλο πρόσωπο. Η δήλωση πατρωνίας μπορεί να διατυπωθεί τόσο από φυσικό πρόσωπο, για παράδειγμα από τον μεγαλομέτοχο μιας ΑΕ ή τον ετερόρρυθμο εταίρο μιας ΕΕ, όσο και από νομικό πρόσωπο, για παράδειγμα από μια εταιρία, εισαγωγέα άλλης εταιρίας 8. 7 Βλ. Σ. Ψυχομάνη, Τραπεζικό Δίκαιο Δίκαιο Τραπεζικών Συμβάσεων, Τόμος Ι, Στ έκδοση, 2008 σελ. 138-139 και Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 20. 8 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 23. 5

Δικαιολογητικοί λόγοι επιλογής της δήλωσης πατρωνίας Ως μόρφωμα των συναλλαγών που αποτελεί η δήλωση πατρωνίας, αξίζει να αναρωτηθούμε ποιοι λόγοι και ποιες ανάγκες οδήγησαν στη γέννηση και τη διάπλαση της έννοιας αυτής. Για ποιους λόγους λοιπόν παρακάμφθηκαν οι κλασσικές μορφές εξασφάλισης των πιστώσεων ( κυρίως εγγύηση και εμπράγματα βάρη) και προτιμήθηκε από τα συναλλασσόμενα μέρη ο ιδιόρρυθμος μηχανισμός της δήλωσης πατρωνίας ; Ιστορικά οφείλουμε να τονίσουμε ότι οι δηλώσεις πατρωνίας εμφανίστηκαν περί τα μέσα της δεκαετίας του 1960 στην Γερμανία, ενώ πλέον χρησιμοποιούνται αρκετά συχνά ως εναλλακτική μορφή εξασφάλισης των πιστώσεων σε διεθνές επίπεδο 9. Στην Ελλάδα η δήλωση πατρωνίας φρονούμε ότι δεν αποτελεί ιδιαίτερα διαδεδομένο τρόπο εξασφάλισης των πιστώσεων, διότι οι τράπεζες συνήθως εμμένουν στις παραδοσιακές εξασφαλίσεις των πιστώσεων που παρέχουν. Οι δηλώσεις πατρωνίας διαπλάστηκαν από τη συναλλακτική πρακτική για να υποκαταστήσουν την αδυναμία παροχής εμπραγμάτων ασφαλειών, εγγύησης ή εγγυοδοσίας 10. Ο κυριότερος λόγος για τον οποίο δημιουργήθηκαν και διαδόθηκαν στη Γερμανία οι δηλώσεις πατρωνίας, αφορά στην προσπάθεια καταστρατήγησης διατάξεων κυρίως φορολογικού και λογιστικού περιεχομένου, οι οποίες και επέβαλλαν υποχρεώσεις στον παρέχοντα τις παραδοσιακές προσωπικές ασφάλειες. Έτσι η μητρική εταιρία προβαίνοντας στη δήλωση πατρωνίας αφενός απέφευγε τον επιβαλλόμενο στους εγγυητές φόρο, αφετέρου δεν είχε υποχρέωση να απεικονίσει στον προϋπολογισμό της την υποχρέωση που αναλάμβανε εκ της δηλώσεως πατρωνίας απέναντι στον πιστωτή της 9 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 22. 10 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 23. 6

θυγατρικής της 11. Έτσι η μητρική με τη δήλωση πατρωνίας επετύγχανε να τονώνει τη φερεγγυότητα της θυγατρικής της, χωρίς όμως παράλληλα να μειώνει τη δική της πιστοληπτική ικανότητα, διότι η υποχρέωση που αναλάμβανε δια της δήλωσης πατρωνίας δεν εμφανιζόταν στον ισολογισμό της επιβαρύνοντας την «εικόνα» της έναντι των τρίτων. Η έλλειψη υποχρέωσης της μητρικής να καταχωρίζει τις δηλώσεις πατρωνίας στον ισολογισμό της δεν διήρκησε πάντως πολύ, διότι κατά τη δεκαετία του 1970 προβλέφθηκε νομοθετικά πλέον στη Γερμανία υποχρέωση να απεικονίζονται αυτές οι δηλώσεις στους ισολογισμούς των εταιριών 12. Η υποχρέωση δε τούτη αφορούσε μόνον τις «σκληρές» ή δεσμευτικές δηλώσεις πατρωνίας και όχι τις «ήπιες» ή μη δεσμευτικές, στις έννοιες των οποίων θα αναφερθούμε εκτενώς κάτωθι 13. Η μητρική εταιρία μπορεί επίσης να επιλέξει τη δήλωση πατρωνίας εσκεμμένα, προκειμένου με το ελαστικό περιεχόμενο που έχουν συνήθως οι δηλώσεις αυτές και την εν πολλοίς ασαφή διατύπωση τους να αποφύγει τη δικαιοπρακτική της δέσμευση στο μέλλον έναντι του πιστωτή της θυγατρικής της 14. 11 Βλ. Δ. Τζουγανάτο, ο.π., σελ. 866 και Ν. Βερβεσό, σελ. 23-24. Βλ. επίσης K. Block - J. Steiner, ο.π., σελ. 1 του άρθρου και I. Brown, The letter of comfort : placebo or promise?, Journal of Business Law, 1990, 281-291, ιδίως σελ. 281. 12 Βλ. Δ. Τζουγανάτο, ο.α.π.. 13 Αναφορικά με το ελληνικό δίκαιο γίνεται δεκτό ότι οι σκληρές δηλώσεις πατρωνίας και μόνον πρέπει να απεικονίζονται στους λογαριασμούς τάξεως, διότι εμπίπτουν στην έννοια των κάθε μορφής εγγυήσεων του αρ. 42 ε 10 ν. 2190/1920. Οι δε ήπιες δηλώσεις πατρωνίας δεν υποχρεώνουν τη μητρική να τις απεικονίσει στον ισολογισμό της. Βλ. Δ. Τζουγανάτο, ο.α.π. και Ν. Βερβεσό, εις Το δίκαιο της ΑΕ (επιμ. Περάκη), ο.π., σελ. 550, ιδίως υποσημ. 86. 14 Βλ. Δ. Τζουγανάτο, ο.α.π.. Βλ. επίσης χαρακτηριστικά Δ. Γεωργόπουλο, Η εγγυητική επιστολή και συγγενείς θεσμοί : Η Επιστολή Δήλωσης Ενδιαφέροντος, ΔΕΕΤ 1988, σελ. 170 επ., ιδίως δε σελ. 171, όπου αναφέρει «Το περιεχόμενο των διαβεβαιώσεων που περιέχονται στις επιστολές δήλωσης ενδιαφέροντος (δηλαδή επιστολές πατρωνίας) ποικίλλει, 7

Ακόμη μπορεί να επιλεγεί από τη μητρική εταιρία η δήλωση πατρωνίας είτε προς αποφυγή του υψηλότερου κόστους χορήγησης που συνεπάγεται η εξασφάλιση του πιστωτή με τις παραδοσιακές προσωπικές ασφάλειες (πχ εγγυητική επιστολή) είτε προς αποφυγή ενδεχόμενων καταστατικών περιορισμών σύμφωνα με τους οποίους, η χορήγηση εγγυήσεων από τη μητρική ΑΕ εξαρτάται από την έγκριση της Γενικής Συνέλευσης. Επομένως, η δήλωση πατρωνίας μπορεί να διατυπωθεί μόνον από το Διοικητικό Συμβούλιο της μητρικής εταιρίας χωρίς να απαιτείται η έγκριση της ΓΣ 15. Ενδεχομένως ακόμη δε η εγγύηση της μητρικής εταιρείας υπέρ της θυγατρικής της να απαγορεύεται καταστατικά και προκειμένου να μην αποτελεί η εγγύηση πράξη εκτός εταιρικού σκοπού, η μητρική επιλέγει τη λύση της δήλωσης πατρωνίας 16. Από την άλλη πλευρά, ο πιστωτής της θυγατρικής εταιρίας θα επιλέξει τη δήλωση πατρωνίας είτε διότι δεν μπορεί να πετύχει άλλο είδος εξασφάλισης της πίστωσης που παρέχει, είτε επειδή αποβλέπει στην αξιοπιστία του ομίλου εταιριών της μητρικής συνολικά 17. τούτο δε οφείλεται συχνά στο ότι τα μέρη, μη δυνάμενα να συμφωνήσουν στον τύπο της εξασφάλισης των συμφωνημένων, υιοθετούν διατύπωση ηθελημένα αμφίβολη και επιδεχόμενη διάφορες ερμηνείες, αφήνοντας το Δικαστήριο ή τη διαιτησία να λύσει το πρόβλημα». 15 Βλ. Δ. Τζουγανάτο, ο.α.π., Ν. Βερβεσό, εις Το δίκαιο της ΑΕ (επιμ. Περάκη), ο.π., σελ. 550 και τον ίδιο, Νομικά ζητήματα από τη δήλωση πατρωνίας, ο.π., σελ. 24. 16 Βλ. I. Brown, The letter of comfort : placebo or promise?, Journal of Business Law, 1990, 281-291, ιδίως σελ. 281. 17 Βλ. Δ. Τζουγανάτο, ο.π., σελ. 867. 8

Διάκριση της δήλωσης πατρωνίας από συγγενείς έννοιες Τη δήλωση πατρωνίας δεν πρέπει να τη συγχέουμε με τις εξής συγγενείς έννοιες : Πρώτον, με την επιστολή προθέσεων (Letter of Intent), η οποία ουδεμία σχέση έχει με την εξασφάλιση των πιστώσεων, όπως η δήλωση πατρωνίας, αλλά συνιστά επιστολή, μονομερή ή διμερή, συνήθη στις περιπτώσεις βαθμιαίας κατάρτισης μιας σύμβασης μεγάλης αξίας, στην οποία επιστολή κατ αρχήν πιστοποιούνται σημεία στα οποία κατέληξαν οι διαπραγματεύσεις και καταγράφεται έτσι η πρόθεση των μερών να ρυθμίσουν τα θέματα αυτά με σύμβαση, χωρίς όμως να υπάρχει ακόμη βούληση για συμβατική δέσμευση. Αφού λοιπόν με την επιστολή προθέσεων κατ αρχήν δικαιοπρακτική δέσμευση δεν παράγεται, ευθύνη από τις διαπραγματεύσεις δεν πρέπει να αποκλείεται 18. Δεύτερον, δεν πρέπει να συγχέεται η δήλωση πατρωνίας με τη λεγόμενη εγγυητική σύμβαση ρευστότητας. Με την τελευταία η μητρική εταιρία αναλαμβάνει έναντι της θυγατρικής της, την υποχρέωση να της εξασφαλίσει την ρευστότητα που απαιτείται, ώστε η θυγατρική να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της έναντι των δανειστών της 19. Παρότι βλέπουμε πως και με τη σύμβαση αυτή παρέχεται στήριξη στη θυγατρική από τη μητρική της 20, υπάρχει σαφής 18 Βλ. Απ. Γεωργιάδη Θ. Λιακόπουλο, Η επιστολή προθέσεων (Letter of Intent), ΝοΒ 1993, σελ. 209 επ. και Θ. Λιακόπουλο, Γενικό Εμπορικό Δίκαιο, Από την εμπορική πράξη στην εμπορική σύμβαση, Γ έκδοση, σελ. 35 επ. 19 Βλ. Κ. Μπακόπουλο, Η ευθύνη της μητρικής εταιρίας έναντι αντισυμβαλλομένων της θυγατρικής της. Μια επισκόπηση με βάση τους λόγους ευθύνης, ΧρΙΔ 2006 σελ. 106επ., ιδίως σελ. 110, όπου χαρακτηρίζει τη σύμβαση αυτή παραλλαγή της ρήτρας πατρωνίας και Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 22. 20 Όπως συμβαίνει και με τη δήλωση πατρωνίας. 9

διαφορά από τη δήλωση πατρωνίας, η οποία έγκειται στην έλλειψη τριμερούς σχέσης στην εγγυητική σύμβαση ρευστότητας 21. Πράγματι ενώ με τη δήλωση πατρωνίας γεννάται τριμερής ενοχική σχέση μεταξύ μητρικής εταιρίας (πάτρωνα), πιστοδότη και θυγατρικής, τη νομική φύση της οποίας θα αναλύσουμε κάτωθι, στην εγγυητική σύμβαση ρευστότητας οι συμβαλλόμενοι είναι μόνον δυο, η μητρική εταιρία και η θυγατρική (φορέας της αξίωσης έναντι της μητρικής). Επομένως, ενώ στην εγγυητική σύμβαση ρευστότητας η θυγατρική έχει απευθείας ενοχική αξίωση έναντι της μητρικής της, στη δήλωση πατρωνίας αντίθετα δεν ισχύει κάτι τέτοιο, αλλά ο πιστοδότης της θυγατρικής έχει ενοχική αξίωση έναντι της μητρικής, ώστε η τελευταία να καταβάλλει στην πιστούχο του θυγατρική 22. 21 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 22. Βλ. όμως Σ. Ψυχομάνη, ο.π.,σελ. 142, ο οποίος φαίνεται να ταυτίζει εγγυητική σύμβαση ρευστότητας και δήλωση πατρωνίας, όταν η εγγύηση παρέχεται από τη μητρική προς τη θυγατρική της. 22 Βλ. αναλυτικά κατωτέρω. 10

Διάκριση των δηλώσεων πατρωνίας σε σκληρές και ήπιες Η σημαντικότερη διάκριση των δηλώσεων πατρωνίας αφορά στο βαθμό δέσμευσης της δηλούσας μητρικής εταιρίας. Έτσι στη βιβλιογραφία γίνεται λόγος για σκληρές και ήπιες δηλώσεις πατρωνίας ή κατ άλλη διατύπωση για δεσμευτικές και μη δεσμευτικές δηλώσεις πατρωνίας 23. Η δήλωση με την οποία η μητρική εταιρία αναλαμβάνει έναντι του πιστοδότη της θυγατρικής της την υποχρέωση, διαρκούσης της σύμβασης πίστωσης, να υποστηρίξει οικονομικά τη θυγατρική της, ώστε η τελευταία να είναι σε θέση να εκπληρώσει ακριβόχρονα τις υποχρεώσεις της εκ της 23 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 24-25, Π. Φίλιο, Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος, Τόμος ΙΙ, 2005, σελ. 132 και Δ. Τζουγανάτο, ο.π., σελ. 864-865. Σε παρόμοια τριμερή διάκριση με βάση την ένταση της δέσμευσης της μητρικής απέναντι στην πιστοδότρια της θυγατρικής, προβαίνουν οι Δ. Γεωργόπουλος,Ι. Βελέντζας και Απ. Γεωργιάδης (Βλ. ο.π., ΔΕΕΤ 1988 σελ. 171, Τραπεζικό Δίκαιο 1992 σελ. 220-221 και Η εξασφάλιση των πιστώσεων 2001 σελ. 141 αντίστοιχα ). Συγκεκριμένα οι εν λόγω συγγραφείς τονίζουν πως οι επιστολές πατρωνίας μπορούν να διακριθούν σε τρεις κατηγορίες. Πρώτον, στις επιστολές εκείνες που απλώς παρουσιάζουν στην πιστοδότρια τράπεζα τη σχέση μεταξύ δηλούσας μητρικής εταιρίας και υπέρ ης η δήλωση θυγατρικής, εμπεριέχοντας γενικές διαβεβαιώσεις αρχών τις οποίες τηρούν τόσο η μητρική όσο και η θυγατρική εταιρία, δίχως όμως με την επιστολή αυτή να αναλαμβάνεται οποιαδήποτε νομική υποχρέωση ή ευθύνη από τη μητρική εταιρία. Δεύτερον, στις επιστολές εκείνες με τις οποίες η δηλούσα μητρική εταιρία αναλαμβάνει μεν κάποια υποχρέωση με ορισμένο περιεχόμενο απέναντι στην τράπεζα, αλλά η υποχρέωση αυτή είναι διάφορη από την καταβολή οιασδήποτε οφειλής που θα προκύψει από τη σχέση τράπεζας θυγατρικής. Για παράδειγμα, η μητρική δηλώνει ότι «όσο διαρκεί η δανειακή σχέση μεταξύ τράπεζας και θυγατρικής εταιρίας δεν θα αποξενωθεί από τη συμμετοχή της στην δανειολήπτρια θυγατρική, τουλάχιστον χωρίς προηγούμενη ενημέρωση της τράπεζας». Τρίτον, στις επιστολές εκείνες με τις οποίες η μητρική εταιρία αναλαμβάνει την ενοχική υποχρέωση να ενεργεί κατά τέτοιο τρόπο ώστε η υπέρ ης η δήλωση θυγατρική της να είναι σε θέση να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της απέναντι στην τράπεζα λήπτρια της δήλωσης. Σύμφωνα με τους άνω συγγραφείς οι πρώτοι δύο τύποι δηλώσεων πατρωνίας κινούνται από άποψη ευθύνης της μητρικής σε επίπεδο ηθικών συνεπειών και μόνον, ενώ ο τρίτος τύπος πατρωνικής δήλωσης είναι αυτός που γεννά νομικές υποχρεώσεις σε βάρος της δηλούσας μητρικής. 11

πιστωτικής συμβάσεως, συνιστά τη λεγόμενη σκληρή δήλωση πατρωνίας και συνεπάγεται τη νομική δέσμευση της μητρικής εταιρίας 24. Αντίθετα η δήλωση με την οποία η μητρική εταιρία είτε παρέχει πληροφορίες στην τράπεζα για την πολιτική που ακολουθεί ή για τη σχέση της με τη θυγατρική, είτε αναλαμβάνει κάποια υποχρέωση, διάφορη όμως από την υποχρέωση οικονομικής υποστήριξης της θυγατρικής, συνιστά τη λεγόμενη ήπια δήλωση πατρωνίας, η οποία δεν δεσμεύει κατ αρχήν τη μητρική απέναντι στην τράπεζα αφού ελλείπει η δικαιοπρακτική βούληση της δηλούσας μητρικής να αναλάβει την οικονομική στήριξη της θυγατρικής ώστε η τελευταία να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της 25. Με τις ήπιες δηλώσεις πατρωνίας η μητρική εταιρία επιδιώκει με μη επαχθή για αυτήν νομικά μέσα, να αποκομίσει επιχειρηματικά οφέλη παρόμοια με αυτά που θα επετύγχανε εάν εγγυούταν υπέρ της θυγατρικής της. Επιδιώκει δηλαδή να πείσει τον αντισυμβαλλόμενο της θυγατρικής της να συμβληθεί με την τελευταία, δημιουργώντας του εμπιστοσύνη λόγω της δικής της ενδεχομένως φήμης και αξιοπιστίας, χωρίς να γεννώνται όμως υποχρεώσεις και δεσμεύσεις εις βάρος της 26. Επομένως, όταν αναφερόμαστε σε σκληρή ή δεσμευτική δήλωση πατρωνίας, εννοούμε μόνον αυτή με την οποία αναλαμβάνεται η ενοχική υποχρέωση καταβολής στη θυγατρική, ώστε η τελευταία να εκπληρώσει ακριβόχρονα τις υποχρεώσεις της έναντι του δανειστή της 27. Όλες οι υπόλοιπες 24 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 25 και Δ. Τζουγανάτο, ο.π., σελ. 864. 25 Βλ. Δ. Τζουγανάτο, ο.π., σελ. 864-865. Η άποψη πάντως ότι γενικά οι ήπιες δηλώσεις πατρωνίας κινούνται στο χώρο της ηθικής και μόνον ευθύνης δεν πρέπει να διατυπώνεται απόλυτα, διότι ακόμη και οι ήπιες δηλώσεις μπορεί να γεννήσουν ευθύνη της μητρικής απέναντι στην πιστοδότρια τράπεζα, όπως αναλυτικά θα εκθέσουμε κάτωθι (Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 25). 26 Βλ. Κ. Μπακόπουλο, ο.π., σελ. 110. 27 Βλ. Δ. Τζουγανάτο, ο.π., σελ. 865. 12

δηλώσεις πατρωνίας με διαφορετικό περιεχόμενο εντάσσονται στις ήπιες ή μη δεσμευτικές δηλώσεις. Επειδή, όπως προαναφέρθηκε το περιεχόμενο των δηλώσεων πατρωνίας παραλλάσσει και ποικίλει ανάλογα με τη διατύπωση που επέλεξαν τα μέρη και τις περιστάσεις της κάθε μιας υπόθεσης, το πότε και σε ποιο βαθμό μια δήλωση πατρωνίας δεσμεύει τον δηλούντα (σκληρή δήλωση) είναι ζήτημα ερμηνείας του συνόλου των περιστάσεων. Κύριο ρόλο θα παίξει σαφώς η διατύπωση της δήλωση πατρωνίας αλλά και άλλοι παράγοντες, όπως τα εκατέρωθεν συμφέροντα των μερών (τράπεζας και μητρικής), η λογιστική απεικόνιση της δήλωσης στον ισολογισμό της μητρικής καθώς και το πλαίσιο των διαπραγματεύσεων που προηγήθηκαν της δήλωσης 28. Το έργο δε της ερμηνείας της εκάστοτε δήλωσης πατρωνίας που καλείται να διεκπεραιώσει το Δικαστήριο είναι συνήθως ιδιαιτέρως δυσχερές, εξαιτίας της ηθελημένα ασαφούς ή και διφορούμενης πολλές φορές διατύπωσης που ακολουθεί η μητρική εταιρία. Ας εξετάσουμε όμως αναλυτικά στο σημείο αυτό τόσο την έννοια της σκληρής όσο και αυτήν της ήπιας δήλωσης πατρωνίας. Συναφώς θα εκθέσουμε και αρκετά παραδείγματα προς διευκόλυνση του αναγνώστη. 28 Βλ. Δ. Τζουγανάτο, ο.π., σελ. 865. 13

Η σκληρή δήλωση πατρωνίας Με τη σκληρή δήλωση πατρωνίας ο πάτρωνας (μητρική συνήθως εταιρία) αναλαμβάνει την υποχρέωση έναντι του πιστωτή της θυγατρικής του, να εξασφαλίσει στην τελευταία επαρκή οικονομικά μέσα, κυρίως ρευστότητα, ούτως ώστε να μπορέσει αυτή με τη σειρά της να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της 29. Αναλαμβάνει με άλλα λόγια η μητρική εταιρία την υποχρέωση να καταβάλει στη θυγατρική της ώστε αυτή να είναι σε θέση να τακτοποιήσει τις οφειλές της. Συνήθως η σκληρή δήλωση πατρωνίας διατυπώνεται ως εξής : «Θα φροντίσουμε μέχρι την ολοκληρωτική αποπληρωμή της πίστωσης, η θυγατρική μας εταιρία να ενισχυθεί οικονομικά, έτσι ώστε να είναι σε θέση να εκπληρώσει οποτεδήποτε τις υποχρεώσεις της από τη σύμβαση πίστωσης» 30 ή «Θα μεριμνήσουμε ώστε η θυγατρική μας εταιρία να διαθέτει ανά πάσα στιγμή και μέχρι την πλήρη επιστροφή του ποσού της πίστωσης που της χορηγήσατε, τα οικονομικά μέσα για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων που ανέλαβε απέναντι σας» 31. Η διατύπωση της σκληρής δήλωσης πατρωνίας μπορεί μεν να παραλλάσσει, αλλά το βασικό περιεχόμενο της πρέπει να είναι το ίδιο, δηλαδή η κύρια παροχή της μητρικής που παρέχει τη δήλωση συνίσταται στη διάθεση των αναγκαίων οικονομικών μέσων στη θυγατρική της, ώστε η τελευταία να μπορεί να εκπληρώσει ακριβόχρονα τις υποχρεώσεις της προς τον πιστωτή της και λήπτη της δήλωσης 32. Ο τρόπος με τον οποίο θα εκπληρώσει την κύρια παροχή της η μητρική εναπόκειται στη διακριτική της ευχέρεια, επομένως μπορεί να ενισχύσει οικονομικά τη θυγατρική της είτε με αύξηση κεφαλαίου,είτε με 29 Βλ. Κ. Μπακόπουλο, ο.π., σελ. 110 και Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 26. 30 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.α.π.. 31 Βλ. Δ. Τζουγανάτο, ο.π., σελ. 865. 32 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.α.π. και Δ. Τζουγανάτο, ο.π., σελ. 868 14

παροχή δανείου σε αυτήν ή ακόμη και με την εξασφάλιση παροχής δανείου στη θυγατρική από τρίτον 33. Πάντως η υποχρέωση του πάτρωνα δεν εξαντλείται απλώς με την παροχή των απαραίτητων οικονομικών μέσων στη θυγατρική του, αλλά θα πρέπει η τελευταία πράγματι να ανταποκριθεί στις οφειλές της έναντι του πιστωτή της. Επομένως, μόνη η καταβολή προσπαθειών εκ μέρους της μητρικής εταιρίας δεν αρκεί. Κατ αποτέλεσμα η μητρική φέρει τον κίνδυνο του να χρησιμοποιήσει η θυγατρική της τα εισφερθέντα σε αυτήν κεφάλαια για αλλότριους σκοπούς και όχι για εξόφληση του πιστωτή της (κίνδυνος περαιτέρω διάθεσης ). Σε αυτήν την περίπτωση ο πάτρωνας μητρική θα εξακολουθεί να οφείλει την κύρια παροχή της προς τον πιστωτή της θυγατρικής, θα βαρύνεται δηλαδή με την υποχρέωση οικονομικής ενίσχυσης της θυγατρικής της 34. Ο κίνδυνος πάντως αυτός να χρησιμοποιηθούν τα εισφερθέντα στη θυγατρική κεφάλαια για αλλότριους σκοπούς και όχι για εξόφληση του πιστωτή, μετριάζεται εάν συμφωνηθεί μεταξύ πάτρωνα και πιστωτή ότι ο πάτρωνας δικαιούται απευθείας να καταβάλλει το χρέος της θυγατρικής του 35. Ακόμη όμως και εάν δεν υπάρχει τέτοια ειδική συμφωνία γίνεται δεκτό ότι η μητρική εταιρία έχει τη διαζευκτική ευχέρεια να καταβάλει απευθείας το χρέος της θυγατρικής στον πιστωτή 36. Άλλωστε και το άρθρο 317 ΑΚ δεν θέτει κανένα εμπόδιο στην εκπλήρωση της ενοχής της θυγατρικής από την μητρική αφού ο πιστωτής δεν έχει κανένα ιδιαίτερο συμφέρον να εκπληρώσει την ενοχή της η ίδια η θυγατρική. Στο σημείο αυτό πρέπει να τονίσουμε και το γεγονός ότι παρότι χρησιμοποιούνται οι όροι δήλωση ή επιστολή πατρωνίας, η υποχρέωση της μητρικής δε γεννάται με μόνη τη δήλωση βούλησης της, δηλαδή δεν πρόκειται 33 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 27 και Δ. Τζουγανάτο, ο.α.π.. 34 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 27 και Δ. Τζουγανάτο, ο.α.π.. 35 Βλ. Ν. Βερβεσό, εις ΔικΑΕ (επιμ. Περάκη), ο.π., σελ. 552. 36 Βλ. Π. Φίλιο, ο.π., σελ. 132, Ν. Βερβεσό, ο.π. ΕπισκΕΔ 2006, σελ. 28 και Δ. Τζουγανάτο, ο.α.π., υποσημ. 28. 15

για μονομερή δικαιοπραξία αλλά για σύμβαση. Άλλωστε κατά το δίκαιο μας εκτός αντίθετης ειδικής ρύθμισης μόνον οι συμβάσεις παράγουν ενοχές κατ άρθρον 361ΑΚ. Έτσι λοιπόν εν προκειμένω ως πρόταση θεωρείται η ίδια η σκληρή δήλωση πατρωνίας ενώ η αποδοχή από τον πιστωτή δεν χρειάζεται να διατυπώνεται πανηγυρικώς αλλά αρκεί και να συνάγεται από τις περιστάσεις, όπως για παράδειγμα όταν ο πιστωτής παρέχει το δάνειο στη θυγατρική εταιρία αμέσως μετά τη λήψη της δήλωσης πατρωνίας από τη μητρική. Σημειώνουμε δε ότι η σύμβαση πατρωνίας καταρτίζεται άτυπα αν και συνήθως χρησιμοποιείται ο έγγραφος τύπος για λόγους σκοπιμότητας και αποδείξεως 37. Η υποχρέωση πάντως που αναλαμβάνει η μητρική εταιρία από τη σύμβαση πατρωνίας διαρκεί μέχρι να εκπληρώσει η θυγατρική εταιρία τη δική της υποχρέωση έναντι της πιστοδότριας τράπεζας. Εφόσον η θυγατρική φανεί συνεπής και ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της, τότε παύει πλέον να υφίσταται και η υποχρέωση της μητρικής πάτρωνα σχετικά με την οικονομική ενίσχυση της θυγατρικής. Ισχύει δηλαδή η αρχή του παρεπομένου 38 και η υποχρέωση της μητρικής εξαρτάται από αυτήν της θυγατρικής της. Άλλωστε θα ήταν τελείως αντίθετο με την τελολογία της σύμβασης πατρωνίας να διατηρείται η υποχρέωση της μητρικής ενώ η θυγατρική έχει εξοφλήσει τον πιστωτή και αποδέκτη της δήλωσης πατρωνίας 39. Περαιτέρω γίνεται δεκτό ότι η μητρική μπορεί να προβάλλει έναντι του πιστωτή τις ενστάσεις της θυγατρικής ανεξάρτητα εάν αυτές γεννήθηκαν πριν ή μετά τη σύμβαση πατρωνίας 40. Σε περίπτωση μη εκπλήρωσης από τη μητρική εταιρία της κύριας υποχρέωσης που ανέλαβε από τη σύμβαση πατρωνίας έναντι του πιστωτή της θυγατρικής, δηλαδή σε περίπτωση που ο πάτρωνας δεν παράσχει την 37 Βλ. Δ. Τζουγανάτο, ο.π., σελ. 867, Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 28-30 και Δ. Γεωργόπουλο, ο.π., σελ. 172. 38 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 27. 39 Βλ. Δ. Τζουγανάτο, ο.π., σελ. 869. 40 Βλ. Δ. Τζουγανάτο, ο.π., σελ. 869 και Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 27, υποσημ. 39. 16

οφειλόμενη οικονομική υποστήριξη στη θυγατρική, τότε οφείλει αποζημίωση απέναντι στον πιστωτή βάσει του αρ. 335ΑΚ ή σύμφωνα με άλλη άποψη βάσει συμπληρωματικής ερμηνείας της σύμβασης πατρωνίας. Αποκαταστατέα είναι η συνολική ζημία που υπέστη ο πιστωτής από την αδυναμία της μητρικής να εκπληρώσει την παροχή της, να στηρίξει δηλαδή οικονομικά τη θυγατρική της, επομένως το ποσό της αποζημίωσης δεν θα είναι ίσο κατ ανάγκην με το ποσό που οφείλει η θυγατρική προς το πιστωτικό ίδρυμα 41. 41 Βλ. Δ. Τζουγανάτο, ο.π., σελ. 869, Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 28, Κ. Μπακόπουλο, ο.π., σελ. 110, Δ. Γεωργόπουλο, ΔΕΕΤ 1988, ο.π., σελ. 172, Απ. Γεωργιάδη, ο.π., σελ. 141, Ι. Βελέντζα, ο.π., σελ. 221-222 και Σ. Ψυχομάνη, ο.π., σελ. 139, σύμφωνα με τον οποίο η αξίωση αποζημίωσης της τράπεζας κατά του πάτρωνα στηρίζεται στα αρ. 343 και 383ΑΚ που αφορούν στην υπερημερία οφειλέτη. 17

Η νομική φύση της σκληρής δήλωσης πατρωνίας Το ζήτημα της διερεύνησης της νομικής φύσης της σκληρής δήλωσης πατρωνίας δεν παρουσιάζει απλώς θεωρητικό ενδιαφέρον αλλά έχει μεγάλη πρακτική σημασία, διότι η ένταξη της επιστολής πατρωνίας σε μια από τις ρυθμισμένες συμβάσεις του ενοχικού δικαίου δίνει απάντηση σε πληθώρα θεμάτων που αφορούν στη σύναψη, το περιεχόμενο, την εκτέλεση και τη λύση της εδώ εξεταζόμενης σύμβασης 42. Προτού προσπαθήσουμε να εντάξουμε την επιστολή πατρωνίας στο πλαίσιο κάποιας ρυθμισμένης σύμβασης θα πρέπει να τονίσουμε την εξής ιδιαιτερότητα της σκληρής επιστολής πατρωνίας. Με την τελευταία ο πάτρωνας αναλαμβάνει μεν ενοχική υποχρέωση έναντι του πιστωτή και αποδέκτη της δήλωσης του, όμως δεν υποχρεούται σε καταβολή απευθείας σε αυτόν αλλά υποχρεούται σε καταβολή έναντι της θυγατρικής του (έναντι τρίτης δηλαδή), ώστε η θυγατρική να καταφέρει να αντεπεξέλθει στις υποχρεώσεις της προς τον πιστωτή. Επομένως, ευχερώς προκύπτει ότι η δήλωση πατρωνίας συνιστά τριμερή τριγωνική ενοχική σχέση αφού εμπλέκονται τρία πρόσωπα (μητρική πιστωτής θυγατρική). Ας εξετάσουμε όμως με ποιες επώνυμες συμβάσεις του ενοχικού δικαίου μπορεί να ομοιάζει η δήλωση πατρωνίας : Σωρευτική αναδοχή χρέους Με τη σύμβαση σωρευτικής αναδοχής χρέους βάσει του αρ. 477ΑΚ ένα τρίτο πρόσωπο υπόσχεται την εκπλήρωση ξένου χρέους με σύμβαση που συνάπτει με τον δανειστή. Προστίθεται λοιπόν στον ενοχικό δεσμό ένας νέος συνοφειλέτης ευθυνόμενος μάλιστα εις ολόκληρον με τον αρχικό οφειλέτη 43. 42 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 30. 43 Βλ. Γ. Καλλιμόπουλο, Σωρευτική αναδοχή χρέους και εγγύηση, ΝοΒ 1985, σελ. 1516επ., ιδίως σελ. 1517 και Απ. Γεωργιάδη, ο.π., σελ. 199επ. ιδίως σελ. 207. 18

Παρά το γεγονός ότι τόσο η σωρευτική αναδοχή χρέους 44 όσο και η σύμβαση πατρωνίας είναι ετεροβαρείς συμβάσεις καμία άλλη ομοιότητα δεν υφίσταται μεταξύ τους. Άλλωστε η σωρευτική αναδοχή χρέους δεν αποτελεί καν προσωπική ασφάλεια, όπως αποτελεί η δήλωση πατρωνίας 45. Στη σύμβαση πατρωνίας αφενός δεν υπάρχει ενοχή εις ολόκληρον μεταξύ πάτρωνα και θυγατρικής, αφετέρου ο πάτρωνας δεν υποχρεούται να καταβάλλει ευθέως στον πιστωτή, όπως υποχρεούται να καταβάλλει ο νέος οφειλέτης στον δανειστή του αρχικού οφειλέτη. Περαιτέρω ενώ στη σωρευτική αναδοχή χρέους ο νέος οφειλέτης ευθύνεται για το ίδιο ποσό με τον αρχικό, στη δήλωση πατρωνίας, όπως είδαμε, η ευθύνη της μητρικής εταιρίας μπορεί να ξεπερνά το ποσό που οφείλει η θυγατρική στον πιστωτή, εφόσον η θυγατρική χρησιμοποιήσει την οικονομική ενίσχυση του πάτρωνα για αλλότριους σκοπούς και όχι για εξόφληση του πιστωτή (κίνδυνος περαιτέρω διάθεσης). Τέλος, ενώ στη σύμβαση πατρωνίας ισχύει η αρχή του παρεπόμενου, στη σωρευτική αναδοχή χρέους η ενοχή του νέου οφειλέτη μετά τη γένεση της εξελίσσεται ανεξάρτητα από την ενοχή του παλιού οφειλέτη 46. Εγγύηση Με τη σύμβαση εγγύησης του αρ. 847 ΑΚ ο εγγυητής αναλαμβάνει την υποχρέωση έναντι του δανειστή να καταβάλλει την οφειλή του πρωτοφειλέτη αν δεν το πράξει ο τελευταίος. Σκοπός δε της εγγύησης είναι η εξασφάλιση της απαίτησης του δανειστή κατά του πρωτοφειλέτη. Είναι σύμβαση ετεροβαρής και κύρια χαρακτηριστικά της είναι ο παρεπόμενος και ο επικουρικός της χαρακτήρας 47. Ο παρεπόμενος χαρακτήρας σημαίνει ότι η υποχρέωση από την εγγύηση ακολουθεί την τύχη την κύριας οφειλής του πρωτοφειλέτη και κατ 44 Βλ. Απ. Γεωργιάδη,Η εξασφάλιση των πιστώσεων, ο.π., σελ. 200. 45 Βλ. Γ. Καλλιμόπουλο, ο.π., σελ. 1516. 46 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 30-31. 47 Βλ. Σ. Βρέλλη εις ΑΚ Γεωργιάδη Σταθόπουλου, Ειδικό Ενοχικό, Τόμος IV, 1982, άρθρο 847, σελ. 362-363. 19

αποτέλεσμα εάν απαλλαγεί από την υποχρέωση του ο τελευταίος δεν οφείλει τη δική του παροχή και ο εγγυητής 48. Ο επικουρικός χαρακτήρας σημαίνει ότι ο εγγυητής εκτός αντιθέτου συμφωνίας ενέχεται κατά δεύτερο λόγο μετά τον πρωτοφειλέτη και μπορεί να αρνηθεί την ικανοποίηση του δανειστή εάν αυτός δεν έχει επιχειρήσει κατά του πρωτοφειλέτη αναγκαστική εκτέλεση, η οποία απέβη άκαρπη (ένσταση διζήσεως αρ. 855ΑΚ) 49. Κατ άρθρον δε 849ΑΚ η εγγύηση πρέπει να καταρτίζεται εγγράφως, ειδάλλως είναι άκυρη 50. Από την ως άνω παράθεση των βασικών στοιχείων της εγγύησης προκύπτει ότι η δήλωση πατρωνίας δεν μπορεί να αποτελέσει εγγύηση παρά τις ομοιότητες της με την τελευταία. Συγκεκριμένα, ενώ και οι δύο συμβάσεις είναι ετεροβαρείς, εντάσσονται στο πεδίο των προσωπικών ασφαλειών και έχουν ως σκοπό την προστασία του δανειστή από πιθανή αφερεγγυότητα του οφειλέτη 51, ο πάτρωνας δεν οφείλει να καταβάλλει στον αντισυμβαλλόμενο του (αποδέκτη της δήλωσης του), όπως ο εγγυητής, αλλά σε τρίτο πρόσωπο, στη θυγατρική του. Λείπει λοιπόν και από την εγγύηση η τριγωνική ενοχική σχέση, όπως υφίσταται στην επιστολή πατρωνίας. Περαιτέρω ενώ η ενοχή του εγγυητή είναι επικουρική και μπορεί προτείνει στον δανειστή την ένσταση διζήσεως, ο πάτρωνας αναλαμβάνει μια αυτόνομη και πρωτογενή υποχρέωση απέναντι στον αντισυμβαλλόμενο του, ο οποίος μπορεί αντί της οφειλέτιδας του θυγατρικής να ενάγει τον πάτρωνα (μητρική) αξιώνοντας από αυτόν να παρέχει τα αναγκαία οικονομικά μέσα στη θυγατρική ώστε να εκπληρώσει αυτή τις υποχρεώσεις της 52. Επίσης, ενώ τόσο η ενοχή του πάτρωνα όσο και η ενοχή του εγγυητή έχουν παρεπόμενο χαρακτήρα, όπως αναλύθηκε ανωτέρω, το περιεχόμενο της 48 Για τον παρεπόμενο χαρακτήρα βλ. Απ. Γεωργιάδη, ο.π., σελ. 22-23. ο.π., σελ. 23. 49 Βλ. Σ. Βρέλλη, εις ΑΚ Γεωργιάδη Σταθόπουλου, ο.π., σελ. 363 και Απ. Γεωργιάδη, 50 Βλ. Σ. Βρέλλη, εις ΑΚ Γεωργιάδη Σταθόπουλου, ο.π.,άρθρο 849, σελ. 372-373. 51 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 32. 52 Βλ. Δ. Τζουγανάτο, σελ. 869 και Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 33. 20

ευθύνης καθενός από αυτούς ενδεχομένως να διαφέρει. Συγκεκριμένα, ενώ ο εγγυητής ευθύνεται πάντα κατ άρθρον 851ΑΚ μέχρι το ύψος της κύριας οφειλής 53,η ευθύνη της μητρικής πάτρωνα, όπως διεξοδικά είδαμε μπορεί να ξεπερνά το ποσό που οφείλει η θυγατρική της στον πιστωτή, εφόσον η θυγατρική χρησιμοποιήσει την οικονομική ενίσχυση του πάτρωνα για αλλότριους σκοπούς και όχι για εξόφληση του πιστωτή (κίνδυνος περαιτέρω διάθεσης) 54. Τέλος, σε αντίθεση με την εγγύηση η σύμβαση πατρωνίας καταρτίζεται ατύπως κατ άρθρον 158ΑΚ. Εγγυοδοτική Σύμβαση Με την εγγυοδοτική σύμβαση, η οποία δεν προβλέπεται στο νόμο αλλά αποτελεί προσωπική ασφάλεια που συνάπτεται βάσει της αρχής της ελευθερίας των συμβάσεων (αρ. 361ΑΚ), ο εγγυοδότης αναλαμβάνει έναντι του εγγυολήπτη ευθύνη για την επέλευση ή μη ενός συγκεκριμένου αποτελέσματος. Συνήθως αναλαμβάνει την υποχρέωση να ανορθώσει τη ζημία του εγγυολήπτη που θα προκύψει από την τυχόν μη εκπλήρωση των υποχρεώσεων ενός τρίτου προς αυτόν 55. Σε αντίθεση όμως με την εγγύηση η αναληφθείσα με την εγγυοδοτική σύμβαση υποχρέωση είναι αυτόνομη και δεν εξαρτάται από την ύπαρξη έγκυρης και ισχυρής υποχρέωσης του τρίτου κατά του εγγυολήπτη. Η ενοχή επομένως από την εγγυοδοτική σύμβαση δεν έχει παρεπόμενο χαρακτήρα 56. Περαιτέρω η ενοχή από την εγγυοδοτική σύμβαση δεν έχει επικουρικό χαρακτήρα, όπως η εγγύηση, διότι ο εγγυολήπτης μπορεί να στραφεί κατά του εγγυοδότη ακόμη και εάν δεν έχει στραφεί ακόμη κατά του αρχικού οφειλέτη του τρίτου 57. 53 Βλ. Σ. Βρέλλη, εις ΑΚ Γεωργιάδη Σταθόπουλου, ο.π., άρθρο 851, σελ. 377-379, όπου και αναφορά σε τυχόν διαφορετικές συμφωνίες των συμβαλλομένων. 54 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 33. 55 Βλ. Απ. Γεωργιάδη, ο.π., σελ. 25 και σελ. 118επ.. 56 Βλ. Απ. Γεωργιάδη, ο.π., σελ. 121-122. 57 Βλ. Απ. Γεωργιάδη, ο.π., σελ. 122. 21

Στην ελληνική βιβλιογραφία υποστηρίζεται η άποψη ότι η σκληρή δήλωση πατρωνίας έχει εγγυοδοτικό χαρακτήρα και δημιουργείται αυτοτελής ενοχική υποχρέωση του πάτρωνα απέναντι στον πιστωτή του προστατευόμενου του 58. Εκ πρώτης όψεως τόσο με τη σύμβαση πατρωνίας όσο και με την εγγυοδοτική σύμβαση ο αντισυμβαλλόμενος είτε του πάτρωνα είτε του εγγυοδότη, προστατεύεται από την επέλευση ενός συγκεκριμένου αποτελέσματος, ήτοι της αφερεγγυότητας του οφειλέτη του 59. Μια αναλυτικότερη όμως προσέγγιση των δύο συμβάσεων θα μας οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι η δήλωση πατρωνίας δεν αποτελεί εγγυοδοτική σύμβαση. Ενώ ο εγγυοδότης ευθύνεται πάντα εκ των υστέρων για την ανόρθωση της ζημίας του εγγυολήπτη από την επέλευση ή μη συγκεκριμένου αποτελέσματος, ο πάτρωνας έχει εξ αρχής την υποχρέωση οικονομικής υποστήριξης του προστατευομένου του και οφειλέτη του πιστοδότη 60. Επίσης, μια ακόμη σημαντική διαφορά συνίσταται στο ότι, ο πάτρωνας δεν οφείλει να καταβάλλει στον αντισυμβαλλόμενο του (αποδέκτη της δήλωσης του), όπως ο εγγυοδότης, αλλά σε τρίτο πρόσωπο, στη θυγατρική του. Λείπει λοιπόν και από την εγγυοδοτική σύμβαση η τριγωνική ενοχική σχέση, όπως υφίσταται στην επιστολή πατρωνίας 61. Περαιτέρω στην εγγυοδοτική σύμβαση το αντικείμενο της παροχής του εγγυοδότη προσδιορίζεται βάσει του δικαίου της αποζημιώσεως, ενώ στη σύμβαση πατρωνίας το αντικείμενο της παροχής του πάτρωνα αφήνεται στην διακριτική του ευχέρεια, δηλαδή αυτός θα επιλέξει με ποιόν τρόπο θα ενισχύσει οικονομικά τον προστατευόμενο του 62. 58 Βλ. Δ. Γεωργόπουλο, ο.π., ΔΕΕΤ 1988, σελ. 172, Ι. Βελέντζα ο.π., σελ. 221 και Απ. Γεωργιάδη, ο.π., σελ. 141. 59 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 35. 60 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.α.π.. 61 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 36. 62 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.α.π.. 22

Σημαντικές διαφορές προκύπτουν και ως προς την ευθύνη του πάτρωνα και του εγγυοδότη. Έτσι από τη μια πλευρά ο πάτρωνας ευθύνεται παράλληλα με τη θυγατρική του, όπως είδαμε, δηλαδή ο πιστωτής της θυγατρικής που έλαβε τη δήλωση πατρωνίας μπορεί κατ αρέσκειαν είτε να ενάγει τη θυγατρική από τη σύμβαση δανείου είτε τη μητρική - πάτρωνα ζητώντας από αυτή να ενισχύσει οικονομικά τη θυγατρική της 63, ενώ από την άλλη πλευρά ο εγγυοδότης ευθύνεται δευτερευόντως και μόνον εάν επέλθει το συμφωνημένο αποτέλεσμα, δηλαδή συνήθως η μη εκπλήρωση της οφειλής του τρίτου 64. Επίσης, ενώ στην επιστολή πατρωνίας ισχύει η αρχή του παρεπομένου, δεν ισχύει το ίδιο και στην εγγυοδοτική σύμβαση. Δηλαδή ο πάτρωνας απαλλάσσεται της ευθύνης του εάν αποσβεστεί η βασική ενοχή της θυγατρικής ενώ ο εγγυοδότης ευθύνεται ανεξάρτητα από το κύρος της κύριας υποχρέωσης του τρίτου. Τέλος, ενώ η ευθύνη του εγγυοδότη καθορίζεται από την εξασφαλιζόμενη απαίτηση,η ευθύνη της μητρικής πάτρωνα, όπως διεξοδικά είδαμε μπορεί να ξεπερνά το ποσό που οφείλει η θυγατρική της στον πιστωτή, εφόσον η θυγατρική χρησιμοποιήσει την οικονομική ενίσχυση του πάτρωνα για αλλότριους σκοπούς και όχι για εξόφληση του πιστωτή (κίνδυνος περαιτέρω διάθεσης) 65. Συνεπεία όλων των ανωτέρω η άποψη περί εγγυοδοτικού χαρακτήρα της σύμβασης πατρωνίας δεν μπορεί να γίνει δεκτή. Σύμβαση υπέρ τρίτου Η κρατούσα στη βιβλιογραφία άποψη θεωρεί τη σκληρή δήλωση πατρωνίας ως μια sui generis μη γνήσια σύμβαση υπέρ τρίτου, όπου αντισυμβαλλόμενοι είναι η μητρική εταιρία και ο πιστωτής, ενώ τρίτη είναι η θυγατρική 66. Η κυριότερη διαφορά της σύμβασης πατρωνίας με τους άνω 63 Βλ. Δ. Τζουγανάτο, ο.π., σελ. 869. 64 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.α.π.. 65 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 36., σελ. 139. 66 Βλ. Δ. Τζουγανάτο, ο.π., σελ. 867, Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 37 και Σ. Ψυχομάνη, ο.π. 23

συμβατικούς τύπους συνίσταται, όπως είδαμε, στο γεγονός ότι ο πάτρωνας αναλαμβάνει από τη μια πλευρά υποχρέωση απέναντι στον πιστωτή της θυγατρικής του, αλλά από την άλλη η εκπλήρωση της παροχής του δεν θα γίνει σε αυτόν αλλά στη θυγατρική προστατευομένη εταιρία. Ο πιστωτής επομένως δεν έχει ευθεία αξίωση κατά του πάτρωνα να καταβάλλει ο τελευταίος σε αυτόν, αλλά έχει αξίωση κατά του πάτρωνα να καταβάλλει αυτός στη θυγατρική προστατευομένη του, δηλαδή σε τρίτο πρόσωπο αναφορικά με τη σύμβαση πάτρωνα και πιστωτή 67. Σύμφωνα δε με το αρ. 410ΑΚ «Αν κάποιος δεχτεί υπόσχεση παροχής υπέρ τρίτου, μπορεί να απαιτήσει να καταβάλει στον τρίτο αυτός που υποσχέθηκε». Υποσχεθείς εν προκειμένω είναι η μητρική εταιρία, δέκτης της υπόσχεσης ο πιστωτής της θυγατρικής και τρίτος η θυγατρική. Στη τριγωνική σχέση της σύμβασης υπέρ τρίτου διακρίνουμε αφενός τη σύμβαση μεταξύ υποσχεθέντα και δέκτη της υπόσχεσης, η οποία και καλείται σχέση κάλυψης 68, αφετέρου δε τη σχέση αξίας μεταξύ δέκτη της υπόσχεσης και τρίτου η οποία και αποτελεί την αιτία για την οποία γίνεται η περιουσιακή επίδοση από τον δέκτη της υπόσχεσης στον τρίτο 69. Εν προκειμένω στη δήλωση πατρωνίας η σχέση κάλυψης μεταξύ μητρικής και πιστωτή δεν είναι άλλη από την ίδια τη σύμβαση πατρωνίας με την οποία η μητρική υπόσχεται έναντι του πιστωτή να καταβάλλει σε τρίτο πρόσωπο (οφειλέτη του πιστωτή), ώστε ο τρίτος να μην καταστεί αφερέγγυος έναντι του δέκτη της υπόσχεσης. Νόμιμος λόγος ευθύνης επομένως είναι η παροχή εξασφάλισης προς τον πιστωτή ότι ο τρίτος θα εξοφλήσει τις οφειλές του από το 67 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 37. 68 Βλ. για τη σχέση κάλυψης Απ. Γεωργιάδη εις ΑΚ Γεωργιάδη Σταθόπουλου, Γενικό Ενοχικό, Τόμος ΙΙ, 1979, εισαγωγικές παρατηρήσεις σε αρ.410-415 σελ. 428. 69 Βλ. για τη σχέση αξίας Απ. Γεωργιάδη εις ΑΚ Γεωργιάδη Σταθόπουλου, ο.π. σελ. 428. 24

δάνειο 70. Η δε σχέση αξίας που υφίσταται μεταξύ δέκτη της υπόσχεσης και τρίτου εν προκειμένω θα μπορούσε να είναι μόνον η σύμβαση δανείου μεταξύ πιστωτή και θυγατρικής. Δεδομένου όμως ότι η σχέση αξίας δικαιολογεί την περιουσιακή επίδοση από το δέκτη της υπόσχεσης στον τρίτο, νομίζουμε ότι στη σκληρή δήλωση πατρωνίας σχέση αξίας δεν μπορεί να αποτελέσει το δάνειο του πιστωτή στη θυγατρική, διότι έτσι δεν δικαιολογείται η περιουσιακή επίδοση της μητρικής στη θυγατρικής της. Άλλωστε ο πιστωτής δεν οφείλει στη θυγατρική και δεν υποχρεούται να προβεί σε καμία περιουσιακή επίδοση στην τελευταία. Δεδομένης της ιδιορρυθμίας της σκληρής δήλωσης πατρωνίας, θα πρέπει να αναζητήσουμε τη σχέση αξίας,πέραν της κλασσικής διδασκαλίας του Αστικού Δικαίου, και συγκεκριμένα θα την αναζητήσουμε μεταξύ υποσχεθείσας μητρικής εταιρίας και τρίτης υπέρ ης η σύμβαση θυγατρικής εταιρίας. Έτσι τη σχέση αξίας σε αυτήν την sui generis σύμβαση υπέρ τρίτου αποτελεί η ιδιαίτερη έννομη σχέση μητρικής θυγατρικής που δικαιολογεί άλλωστε πλήρως και την περιουσιακή επίδοση της μητρικής,δια μέσου του πιστωτή, στη θυγατρική της 71. Η ως άνω sui generis σύμβαση υπέρ τρίτου είναι βέβαια μη γνήσια σύμβαση υπέρ τρίτου, διότι η θυγατρική εταιρία (τρίτος) δεν μπορεί να αξιώσει απευθείας από την υποσχεθείσα μητρική της, την εκπλήρωση της παροχής της σε αυτήν. Στη σκληρή δήλωση πατρωνίας κυρίαρχο είναι το συμφέρον του πιστωτή, η εξασφάλιση του οποίου και επιδιώκεται, ενώ δεν σκοπούν τα συμβαλλόμενα μέρη στη δημιουργία μιας αυτοτελούς ενοχής έναντι της θυγατρικής. Περαιτέρω θα ήταν και άκρως αντιφατικό από τη μια πλευρά η μητρική να μην επιθυμεί παροχή εγγύησης και από την άλλη πλευρά να επιβαρύνεται με έναν ακόμη δανειστή πέραν του λήπτη της δήλωσης πατρωνίας, δηλαδή τη θυγατρική της 72. 70 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 38. 71 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 38. 72 Βλ. Δ. Τζουγανάτο, ο.π., σελ. 867-868 και Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 39. 25

Η ήπια δήλωση πατρωνίας Σε αντίθεση με τη σκληρή δήλωση πατρωνίας, η οποία έχει ένα σταθερό περιεχόμενο, όπως αναλύθηκε ανωτέρω, το περιεχόμενο της ήπιας ή μη δεσμευτικής δήλωσης πατρωνίας, είναι άκρως ρευστό εξαιτίας του γεγονότος ότι οι ήπιες δηλώσεις πατρωνίας μπορούν να λάβουν πάμπολλες μορφές, με ποικίλο κάθε φορά περιεχόμενο, το οποίο συχνά διατυπώνεται ασαφώς από τον πάτρωνα προκειμένου να αποφύγει μελλοντική δέσμευση. Μη δυνάμενου του περιεχομένου των ήπιων δηλώσεων πατρωνίας να καθορισθεί και να συστηματοποιηθεί εκ των προτέρων, οφείλουμε δεδομένης και της σταθερότητας της έννοιας της σκληρής δήλωσης πατρωνίας, να οριοθετήσουμε αυτό το είδος των δηλώσεων πατρωνίας αφαιρετικά. Δηλαδή ήπια δήλωση πατρωνίας συνιστά αυτή που δεν εντάσσεται στις σκληρές ή κατ άλλη διατύπωση μη δεσμευτικές δηλώσεις πατρωνίας είναι όλες οι υπόλοιπες πλην των δεσμευτικών. Η δήλωση λοιπόν με την οποία η μητρική εταιρία είτε παρέχει πληροφορίες στην τράπεζα για την πολιτική που ακολουθεί ή για τη σχέση της με τη θυγατρική, είτε αναλαμβάνει κάποια υποχρέωση, διάφορη όμως από την υποχρέωση οικονομικής υποστήριξης της θυγατρικής, συνιστά τη λεγόμενη ήπια δήλωση πατρωνίας, η οποία δεν δεσμεύει κατ αρχήν τη μητρική απέναντι στην τράπεζα αφού ελλείπει η δικαιοπρακτική βούληση της δηλούσας μητρικής να αναλάβει την οικονομική στήριξη της θυγατρικής της. Στο κεφάλαιο αυτό θα εξετάσουμε περιπτωσιολογικά τους κυριότερους τύπους ήπιων δηλώσεων πατρωνίας που εμφανίζονται στις τραπεζικές συναλλαγές και θα ερευνήσουμε κυρίως εάν υπάρχει δυνατότητα να παραχθεί ευθύνη για τη μητρική εταιρία που προβαίνει στις εν λόγω δηλώσεις πατρωνίας. Με βάση τα κοινά τους χαρακτηριστικά,στη βιβλιογραφία διακρίνονται δύο βασικές υποομάδες των ήπιων δηλώσεων πατρωνίας. Η πρώτη στην οποία εντάσσονται δηλώσεις πατρωνίας, με τις οποίες ο πάτρωνας απλώς παρέχει πληροφορίες στον πιστοδότη της θυγατρικής του και η δεύτερη στην οποία εντάσσονται δηλώσεις, με τις οποίες ο πάτρωνας υπόσχεται ορισμένη 26

συμπεριφορά στον πιστοδότη, διάφορη όμως της οικονομικής ενίσχυσης της θυγατρικής 73. Η πρώτη κατηγορία δε θα μας απασχολήσει ιδιαίτερα γιατί οι πληροφοριακές αυτές δηλώσεις κινούνται απλώς και μόνον στο χώρο της ηθικής ευθύνης. Παραδείγματα τέτοιων δηλώσεων συνιστούν τα εξής : «Είμαστε γνώστες της πίστωσης προς τη θυγατρική μας εταιρία» ή «είμαστε σύμφωνοι με την παροχή πίστωσης προς τη θυγατρική μας εταιρία» 74. Όσον αφορά την άλλη υποομάδα, οι δηλώσεις της παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, διότι παρά το γεγονός της έλλειψης κατ αρχήν δικαιοπρακτικής δέσμευσης της μητρικής εταιρίας, δεν μπορούμε να κάνουμε λόγο για παντελή έλλειψη τυχόν ευθύνης της από άλλη αιτία 75. Ας εξετάσουμε όμως κάποιες από τις κυριότερες μορφές ήπιας δήλωσης πατρωνίας : 1) «Θα στηρίζουμε πάντοτε τη θυγατρική μας εταιρία». Η εν λόγω δήλωση πατρωνίας παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, διότι η νομική αξιολόγηση της δεν είναι ενιαία. Συναφώς έχει υποστηριχθεί από το ότι η εν λόγω δήλωση κινείται μόνον στο χώρο της ηθικής ευθύνης μέχρι το ότι συνεπάγεται ανάληψη συμβατικής ευθύνης της μητρικής για τα χρέη της θυγατρικής της 76. Ιδιαιτέρως σημαντική για την ερμηνεία της δήλωσης αυτής είναι η απόφαση του Ελβετικού Ακυρωτικού Wirbu Holding /Swissair 77. Στην 73 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 40. 74 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 20 και σελ. 41 υποσημ. 126. 75 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 39. 76 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 41 με αναλυτική αναφορά σε όλες τις υποστηριχθείσες απόψεις και σχετικές παραπομπές σε Γερμανούς συγγραφείς. 77 Βλ. παραπομπή σε Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 42 υποσημ. 136. Το ιστορικό της υποθέσεως αυτής παρατίθεται, όπως αναφέρεται σε Κ. Μπακόπουλο, ο.π., σελ. 111. 27

υπόθεση αυτή η αεροπορική εταιρία Swissair ίδρυσε μέσω θυγατρικής της, την εταιρία IGR με σκοπό την εκμετάλλευση πολυτελών εξοχικών κατοικιών σε όλον τον κόσμο με το σύστημα της χρονομεριστικής μίσθωσης. Όλα τα έντυπα της IGR είχαν το σήμα της Swissair και τη φράση «η IGR είναι μια επιχείρηση της Swissair». Η σύνδεση των δύο εταιριών τονιζόταν και στη διαφημιστική καμπάνια της IGR με δήλωση ότι πίσω της βρίσκεται η Swissair και τη στηρίζει. Επίσης, τονιζόταν και το γεγονός ότι η IGR λειτουργούσε με τις επιχειρηματικές αρχές της μητρικής της. Όταν η επιχειρηματική πορεία της IGR χειροτέρεψε η Swissair μεταβίβασε το μερίδιο που είχε στην εν λόγω θυγατρική της με αποτέλεσμα στη συνέχει η IGR να περιέλθει σε αδυναμία να ανταποκριθεί στις συμβατικές της υποχρεώσεις έναντι όσων είχαν συμβληθεί μαζί της με σύμβαση χρονομεριστικής μίσθωσης. Ένας αντισυμβαλλόμενος της θυγατρικής ενήγαγε την Swissair αξιώνοντας την επιστροφή των μισθωμάτων που είχε προκαταβάλλει στην αφερέγγυα πλέον IGR, υποστηρίζοντας ότι ο λόγος που συμβλήθηκε με την τελευταία και της προκατέβαλλε μισθώματα ετών, ήταν η εμπιστοσύνη που έτρεφε για τον όμιλο της Swissair. Η αγωγή του είχε δύο βάσεις, μια συμβατική, με την οποία υποστήριζε ότι η Swissair σιωπηρώς μεν αλλά σαφώς είχε δεσμευθεί για τις υποχρεώσεις της IGR και μια άλλη βάση σχετική με τη διάψευση της εμπιστοσύνης του απέναντι στον εγγυητικό ρόλο της Swissair μέσα στον όμιλο. Το ελβετικό δικαστήριο απέρριψε μεν τη συμβατική βάση, αλλά έκανε δεκτό ότι γεννάται ευθύνη της μητρικής Swissair προς αποζημίωση, διότι διέψευσε κατά τρόπο αντίθετο στην καλή πίστη τη δικαιολογημένη εμπιστοσύνη του δανειστή της θυγατρικής της, ως προς τον εγγυητικό της ρόλο εντός του ομίλου. Το εάν από τη δήλωση της μητρικής ότι θα στηρίζει πάντα τη θυγατρική της, παράγεται δικαιοπρακτική δέσμευση της πρώτης εταιρίας θα λυθεί ερμηνευτικά επί τη βάσει των άρθρων 173 200ΑΚ 78. Το σημαντικό είναι λοιπόν εάν ο αποδέκτης της δήλωσης θα μπορούσε βάσει της αντικειμενικής καλής 78 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 42. 28

πίστης να συνάγει πρόθεση δέσμευσης της μητρικής εταιρίας. Γίνεται δε δεκτό ότι όσο πιο ασαφής είναι μια δήλωση, τόσο πιο προσεκτικός πρέπει να είναι ο έλεγχος του αποδέκτη της, ενώ εν αμφιβολία η δικαιοπρακτική ευθύνη της μητρικής θα πρέπει να αποκλείεται 79. Το ότι υφίσταται σχέση μητρικής θυγατρικής δεν δικαιολογεί επίσης από μόνο του ως γεγονός, τη δικαιοπρακτική δέσμευση της μητρικής 80. Ορθότερο είναι να καταλήξουμε ότι δεν υφίσταται από μια τέτοια γενικόλογη και ασαφή δήλωση, δικαιοπρακτική ευθύνη της μητρικής εταιρίας, όπως άλλωστε δέχθηκε και το ελβετικό ακυρωτικό στην ως άνω υπόθεση 81. Τυχόν ευθύνης της μητρικής πρέπει να θεμελιωθεί όχι σε σύμβαση αλλά στο νόμο ως μορφή ευθύνης από τις διαπραγματεύσεις κατ άρθρον 197-198ΑΚ 82. Η ευθύνη ιδρύεται διότι η μητρική διέψευσε αντίθετα στην καλή πίστη τη δικαιολογημένη εμπιστοσύνη του δανειστή της θυγατρικής της ως προς τον εγγυητικό της ρόλο εντός του ομίλου 83. Άλλωστε γίνεται δεκτό ότι η ευθύνη από τις διαπραγματεύσεις μπορεί να καταλαμβάνει όχι μόνον τους υποψήφιους συμβαλλόμενους, αλλά και τρίτο πρόσωπο, αν αυτό αναμείχθηκε καθοριστικά στο προσυμβατικό στάδιο αλλά και μετά τη σύναψη της σύμβασης παρέμεινε παρόν ως «εγγυητής» καλής εκτέλεσης αυτής, με την ηθική ή εμπορική του όρου έννοια 84. Η έκταση του οφειλόμενου αρνητικού διαφέροντος κατ άρθρον 198ΑΚ θα καθοριστεί από ότι αποδείξει ο δανειστής της θυγατρικής ως αιτιωδώς 79 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 42-43 και Κ. Μπακόπουλο, ο.π., σελ. 111. 80 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 43 και Κ. Μπακόπουλο, ο.α.π.. 81 Βλ. έτσι Κ. Μπακόπουλο, ο.π., σελ. 111. 82 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 43. 83 Βλ. Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 43-44. 84 Βλ. Κ. Μπακόπουλο, ο.π., σελ 112, Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 44 και Μ. Καράση εις ΑΚ Γεωργιάδη Σταθόπουλου, Γενικαί Αρχαί, Τόμος Ι, 1978,άρθρα 197-198, σελ. 321. 29

συνδεόμενο με τη διάψευση της εμπιστοσύνης του 85. Στην ανωτέρω υπόθεση της Swissair κρίθηκε ως αιτιωδώς συνδεόμενη και αποκαταστατέα η ζημία που υπέστη ο αντισυμβαλλόμενος της θυγατρικής από το γεγονός ότι δεν έλυσε τη σύμβαση νωρίτερα διεκδικώντας τα προκαταβληθέντα μισθώματα και κατέληξε να είναι ένας απλός πτωχευτικός πιστωτής 86. 2) «Αποτελεί πολιτική της εταιρίας μας να διατηρήσουμε τη φερεγγυότητα της θυγατρικής μας». Σχετικά με τη δεσμευτικότητα της δήλωσης αυτής επίσης δεν επικρατεί ομοφωνία, αλλά διατυπώθηκαν εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις. Η δήλωση αυτή με παραπλήσιο περιεχόμενο απασχόλησε τα αγγλικά δικαστήρια στην υπόθεση Kleinwort Benson Ltd v. Malaysian Mining Corporation Berhad 87. Η υπόθεση αφορά σε αγωγή που άσκησε τραπεζικό ίδρυμα κατά μητρικής εταιρίας για δάνειο που είχε χορηγήσει στη θυγατρική της, η οποία εν τω μεταξύ πτώχευσε. Αρχικώς είχε ζητηθεί από το τραπεζικό ίδρυμα η παροχή εγγύησης, αλλά η άρνηση της μητρικής 88 οδήγησε στη σύναψη του δανείου με τη θυγατρική αφού πρώτα όμως παρασχέθηκε επιστολή πατρωνίας της μητρικής εταιρίας με το εξής περιεχόμενο : «η πολιτική της εταιρίας μας είναι να εξασφαλίσουμε ότι οι εργασίες 85 Βλ. Κ. Μπακόπουλο, ο.π., σελ 113 και γενικότερα Μ. Καράση εις ΑΚ Γεωργιάδη Σταθόπουλου, ο.π., σελ. 320-321. 86 Βλ. Κ. Μπακόπουλο, ο.π., σελ 113. 87 Βλ. για την υπόθεση αυτή με περαιτέρω παραπομπές σε Δ. Γεωργόπουλο, ο.π., σελ. 171 και Ν. Βερβεσό, ο.π., σελ. 45. Αναλυτικά δε βλ. σε I. Brown, The letter of comfort : placebo or promise?, Journal of Business Law, 1990, p. 281-291,όπως σχολιάζονται εκτενώς τόσο η πρωτόδικη όσο και η εφετειακή απόφαση. 88 Η άρνηση της μητρικής οφειλόταν κυρίως στο υψηλό κόστος της προμήθειας για την παροχή επίσημης εγγύησης προς τη θυγατρική της, η οποία προμήθεια ανερχόταν σε ποσοστό 3/8 ετησίως ενώ το δάνειο που θα χορηγούνταν ήταν ύψους 5.000.000 στερλινών. Βλ. I. Brown, The letter of comfort : placebo or promise?, ο.π., σελ. 282. 30