ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΠΑΓΚΑΣ το πρότυπο της ανιδιοτέλειας
H ΑΘΗΝΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΜΠΑΓΚΑ ξυλογραφία από το αγγλικό περιοδικό Τhe Graphic, 1870 301 245
η πορεία Ο Ιωάννης Μπάγκας (ή Πάγκας) ήταν γιός του έμπορου και επίσης ευεργέτη Γεωργίου Μπάγκα. Γεννήθηκε στην Κορυτσά της Βορείου Ηπείρου το 1814. Σε ηλικία 19 χρόνων ξενιτεύτηκε στη Θήβα, από εκεί στη Χαλκίδα και στη συνέχεια στην Αλεξάνδρεια, όπου στην αρχή εργάστηκε ως ράφτης εγχώριων ελληνοαλβανικών ενδυμάτων και ύστερα ως επιστάτης και ενοικιαστής αγροτικών μεγαλοκτημάτων. Ανήσυχο πνεύμα εγκατέλειψε και την Αίγυπτο για να εγκατασταθεί στη Ρουμανία, όπου ασχολήθηκε με τις ίδιες εργασίες. Σχεδόν αγράμματος, αλλά ολιγαρκής, φιλόπονος και ευσεβής, δεν άργησε να θησαυρίσει. Τα πλούτη του διέθεσε απλόχερα για κοινωφελείς σκοπούς. Σε μεγάλη πια ηλικία ήρθε και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα πάμπλουτος. Αντί να περιοριστεί σε μια στείρα απόλαυση της ζωής, την οποία ασφαλώς και του επέτρεπε η μεγάλη περιουσία του, αποφάσισε να γίνει εθνικός ευεργέτης. Έτσι το 1889 δώρισε τα πάντα στο Ελληνικό Δημόσιο, κρατώντας μόλις 500 δραχμές το μήνα προς συντήρησή του και αρκούμενος να ζει λιτότατα σε ένα δωμάτιο του δικού του ξενοδοχείου Μέγας Αλέξανδρος. Χρειάστηκε πολλή επιμονή από τον τότε Υπουργό Εξωτερικών Στέφανο Δραγούμη για να πειστεί ο μεγάλος πατριώτης να αυξήσει το ποσό της αποζημίωσης σε 1.000 δραχμές! Πεθαίνοντας άφησε στην επιτροπή διαχείρισης του κληροδοτήματός του, και τις οικονομίες που σχημάτισε από την πενιχρή μηνιαία χορηγία του. Το πιο εντυπωσιακό είναι πως ο Ιωάννης Μπάγκας διέθεσε την περιουσία του στην πατρίδα όχι με διαθήκη, δηλαδή μετά το θάνατό του, αλλά ενόσω ήταν ακόμη στη ζωή. Και εξηγώντας την πράξη του αυτή, έγραφε στην συμβολαιογραφική πράξη εκχώρησης, που σημειωτέον από την πλευρά του Δημοσίου αποδέχτηκε αυτοπροσώπως ο πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης, ότι : «...αναλογιζόμενος το πρόσκαιρον του παρόντος βίου και μάλιστα το προκεχωρηκός της ηλικίας αυτού και επιθυμών να χρησιμοποιήση από τούδε υπέρ κοινωφελών τω έθνει έργων την περιουσίαν αυτού, όπως και ζων ίδη του καρπούς της τοιαύτης διαθέσεως, δωρείται αιτία θανάτου και δωρεάν αμετάκλητον τω Ελληνικώ Έθνει και τω Ελληνικώ Δημοσίω την ακίνητον περιουσίαν...». Πράγματι πρόκειται για μοναδική περίπτωση. ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΠΑΓΚΑΣ Η περιουσία που πρόσφερε ο Μπάγκας στο Ελληνικό Κράτος, αποτελείται από: Την επί της Πλατείας Ομονοίας οικία του, και η οποία αργότερα μετατράπηκε σε ξενοδοχείο, (το γνωστό Μέγας Αλέξανδρος ), 200.000 δραχμές σε μετρητά (ποσό τεράστιο για την εποχή) και 1.400 μετοχές των Σιδηροδρόμων Αθηνών- Πειραιώς. Λίγα χρόνια μετά τη μεγάλη αυτή δωρεά, ο Μπάγκας προχώρησε και σε νέα ανάλογη χειρονομία, αφού στο μεταξύ είχε αποκτήσει και καινούργια περιουσία! Έτσι αγοράστηκε το απέναντι της κατοικίας του οικόπεδο, στο οποίο οικοδομήθηκε το επιβλητικό μέγαρο, που είναι το ξενοδοχείο Μπάγκειο, του οποίου η πλήρης επωνυμία ήταν Μπάγκειον Ξενοδοχείον, Φίλιππος Β. Επιπλέον αγόρασε στην οδό Αθηνάς και Αρμοδίου στην Αθήνα και άλλο οικόπεδο στο οποίο άρχισε να κτίζει ξενοδοχείο, που όμως έμεινε ημιτελές λόγω του θανάτου του. Το κτίριο περατώθηκε πολλά χρόνια αργότερα - πάλι με χρήματα που άφησε ο ευεργέτης - και λειτούργησε με το όνομα Ολυμπιάς. 301 325
Ακόμη κληροδότησε ένα σημαντικό ποσό στο Αμαλίειο Οικοτροφείο Αθηνών για να προικίζονται ορφανά κορίτσια, με τον όρο ότι τα χρήματα θα χορηγούνται την παραμονή του γάμου τους, ο οποίος πρέπει υποχρεωτικά να πραγματοποιείται την επέτειο των γάμων του διαδόχου Κωνσταντίνου! Τρεις χιλιάδες δραχμές ετησίως άφησε στο Μητροπολίτη Κορυτσάς προκειμένου να τις διανέμει στους φτωχούς κάθε χρόνο το Πάσχα. Επίσης οι διαχειριστές της Μπαγκείου Επιτροπής «...οφείλουσιν να δαπανώσιν δεκαοκτώ χιλιάδας δραχμάς τον χρόνο προς συντήρησιν του Ελληνικού Σχολείου της Κορυτσάς, του προωρισμένου δια την ελληνικήν αυτόθην κοινότητα.» Όρισε «...να δίνονται και εις το εν Αθήναις Νοσοκομείον Ευαγγελισμός, το υπό την προστασίαν της Αυτού Μεγαλειότητος της βασιλίσσης, δύο χιλιάδαι δραχμαί κατ έτος». Επίσης κληροδότησε και 18.000 δρχ. ετησίως στο Δημοτικόν Νοσοκομείο η Ελπίς των Αθηνών. Διέταξε επιπλέον ετήσια χορηγία προς τη Ριζάρειο Σχολή, για να δίνονται κάθε χρόνο υποτροφίες σε δύο σπουδαστές από την Κορυτσά. οι οποίοι άν συνεχίζουν τις σπουδές τους στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, να λαμβάνουν για πέντε χρόνια υποτροφία και στη συνέχεια να διορίζονται υποχρεωτικά καθηγητές στο γυμνάσιο της Κορυτσάς που ο ίδιος ίδρυσε. Τέλος όρισε ότι με το υπόλοιπο των εσόδων της ακίνητης περιουσίας του «να ιδρυθεί στην Αθήνα ορφανοτροφείο αρρένων για την διδασκαλία των προπαιδευτικών μαθημάτων και την εκμάθηση βιοποριστικών τεχνών κατά τα τελειότερα ευρωπαϊκά συστήματα, ενώ στην Κορυτσά να ιδρυθεί παράρτημα αυτού». Να σημειωθεί ότι μετά το θάνατο του ευεργέτη βρέθηκαν και άλλα περιουσιακά στοιχεία, τα οποία δεν περιλαμβάνονταν ούτε στην συμβολαιογραφική πράξη, ούτε στη διαθήκη του. Επρόκειτο για Ομολογίες της Εθνικής Τράπεζας, άλλες μετοχές των Σιδηροδρόμων Αθηνών-Πειραιώς, μετρητά σε αγγλικές λίρες, γαλλικά φράγκα και δραχμές, καθώς και πολλές μετοχές. Επίσης ο Μπάγκας δώρισε στο Ελληνικό Δημόσιο ένα οικόπεδο στους Αμπελόκηπους των Αθηνών, στο οποίο υπήρχε και μία αρχοντική οικία, όπως και ένα οικόπεδο 5.867τ.μ. στη διασταύρωση των οδών Σκοπετέα, Μιχαήλ Μελά, Εμμ. Παππά και Τιμ. Φιλήμονα.. Όλοι οι εθνικοί ευεργέτες είναι αναμφίβολα άξιοι της εθνικής ευγνωμοσύνης. Υπάρχουν, όμως, και κάποιοι από αυτούς που προκαλούν πραγματικό δέος με την απέραντη μεγαλοσύνη της ψυχής τους και την παθιασμένη λατρεία τους προς την πατρίδα. Ένας τέτοιος εθνικός ευεργέτης ήταν και ο Ιωάννης Μπάγκας. Δεν είναι τόσο το μέγεθος της δωρεάς που αναδεικνύει τον Μπάγκα σε έναν από τους κορυφαίους εθνικούς ευεργέτες. Υπήρξαν ασφαλώς άλλοι που πρόσφεραν περισσότερα. Εκείνο που τον κάνει να ξεχωρίζει, είναι ο τρόπος και ο χρόνος που έκρινε για να προβεί στην εθνική χειρονομία της προσφοράς της περιουσίας του, την οποία δώρισε ολόκληρη στην Ελλάδα όταν ζούσε ακόμη. Ο Ιωάννης Μπάγκας πέθανε στην Αθήνα στις 15 Δεκεμβρίου 1895, σε ηλικία 81 ετών. Σύμφωνα με την τελευταία του επιθυμία η κηδεία του ήταν απλή και λιτή, όπως άλλωστε και όλη του η ζωή. Ο Μπάγκας παρέμεινε άγαμος. μαρμάρινη προτομή, αγνώστου, Νοσοκομείο Ευαγγελισμός, Αθήνα ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΠΑΓΚΑΣ Ο ευεργέτης προκειμένου να κατοχυρώσει την περιουσία την οποία πρόσφερε στο κράτος, επισκέφτηκε τον πρωθυπουργό Χαρίλαο Τρικούπη, και ο οποίος «εκφράζων την μεγάλη ευγνωμοσύνη αυτού εξ ονόματος του Ελληνικού Έθνους και της κυβερνήσεως προς τον φιλογενή δωρητήν, υπόσχεται δε την ακριβή και πιστήν εκπλήρωσιν όλων των διατάξεων της πράξεως παραχωρήσεως». Συγχρόνως ο Τρικούπης του απένειμε το παράσημο του Μεγαλόσταυρου του Σωτήρος. Στην Κορυτσά ανήγειρε το Μπάγκειο Γυμνάσιο και κατασκεύασε υδραγωγείο που μετέφερε από το βουνό Μοράβα άφθονο νερό και έκτισε στην πόλη βρύσες, σε μια από τις οποίες οι συμπατριώτες του ανάρτησαν την εικόνα του και κάτω από αυτήν έγραψαν με χρυσά γράμματα: «Η πατρίδα αναγράφει το όνομα του Ιωάννη Μπάγκα, του εκλεκτού της τέκνου, τον οποίο πάντοτε θα θυμάται η γλυκειά μητέρα Κορυτσά, την οποία έσωσε από το μαρτύριο της λειψυδρίας». 326 327
επιχρωματισμένη ξυλογραφία αγνώστου χαράκτη, 1896 φωτογραφία εποχής, 1890 ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΠΑΓΚΑΣ μαρμάρινη προτομή του Ιωάννη Βιτσάρη, Α Νεκροταφείο Αθηνών Ο Ι. Μπάγκας ήταν ιδιαίτερα θρήσκος. Μάλιστα διηγόταν πάντοτε και το εξής περιστατικό, το οποίο ενίσχυσε την πίστη του: Στην περιφέρεια που βρισκόταν το κτήμα του στη Ρουμανία ενέσκηψαν σμήνη ακρίδων, που κατέστρεψαν όλα τα σπαρτά. Όταν πλησίαζαν και στο δικό του κτήμα ο Μπάγκας προσευχήθηκε στον Ύψιστο και τον παρακάλεσε να αποτρέψει την καταστροφή του. Την επόμενη μέρα διαπίστωσε ότι οι ακρίδες, αφού αποψίλωσαν τις γειτονικές ιδιοκτησίες, παρέκαμψαν τη δική του και προχώρησαν χωρίς να τη θίξουν. Ήταν πράγματι τόσο βαθύ το θρησκευτικό του συναίσθημα, ώστε, με τη διαθήκη του, διέθεσε χορηγία για την τέλεση ετήσιου μνημοσύνου στην Κορυτσά, όχι για τον εαυτό του ή για τους γονείς του, αλλά για τους πτωχούς της ιδιαίτερης πατρίδας του, την οποία ουδέποτε επισκέφτηκε μετά την αποδημία του, ούτε καν όταν επέστρεψε στην Ελλάδα. Ο Μπάγκας έζησε τόσο στη Ρωσία, όσο και κατά την εγκατάστασή του στην Αθήνα μοναχικά και διακριτικά. Έμεινε άγαμος, ώστε να μπορέσει να υλοποιήσει το μεγάλο του όραμα, τη βοήθεια της πατρίδας. η υπογραφή του Ιωάννη Μπάγκα η σημερινή όψη του Μπάγκειου Γυμνασίου της Κορυτσάς, το οποίο λειτούργησε μέχρι το 1912 ΜΠΑΓΚΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ, Κορυτσά Το σχολείο ιδρύθηκε από τον Ι. Μπάγκα το έτος 1856 με την επωνυμία Ελληνοσχολείον ενώ στα 1887 πήρε την επωνυμία Μπάγκειον και λειτούργησε ως εξατάξιο γυμνάσιο με 90 μαθητές και 8 καθηγητές. Διέθετε βιβλιοθήκη, αναγνωστήριο και μια οργανοθήκη με όργανα φυσικής πειραματικής και χημείας. Στην πολυεθνική Κορυτσά του 19ου αιώνα, της οποίας ο πληθυσμός δεν ξεπερνούσε τους δέκα χιλιάδες κατοίκους, η ελληνική εκπαίδευση γνώρισε πραγματική άνθηση, η οποία και κράτησε μέχρι το μεσοπόλεμο. Στο τέλος του 19ου αιώνα λειτουργούσαν δύο νηπιαγωγεία, αστικό σχολείο θηλέων, αστική σχολή αρρένων, το περίφημο αλληλοδιδακτικό σχολείο, καθώς και το εξατάξιο γυμνάσιο, με συνολικά 2.200 μαθητές και μαθήτριες, 10 καθηγητές, 14 δασκάλους, 13 δασκάλες και 5 νηπιαγωγούς. Μετά από δεκαετίες παντελούς απουσίας της ελληνικής παιδείας, το 1993 ιδρύθηκαν τα Ελληνικά Φροντιστήρια της Κορυτσάς, για την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας, που το 1998 απέκτησαν επίσημη νομική μορφή με την ονομασία Αριστοτέλης, με παραρτήματα σε πάρα πολλά χωριά της περιοχής. απόφοιτοι του Μπάγκειου Γυμνασίου το 1907 λιθόστρωτο σοκάκι της σημερινής Κορυτσάς 328 329
ΠΡΑΞΗ ΔΩΡΕΑΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΣ ΜΠΑΓΚΑ Το 1889 ο - σχεδόν αγράμματος - ευεργέτης παραδίδει στο ελληνικό κράτος ολόκληρη την περιουσία του «...ως εθνική παρακαταθήκη δι έργα εθνοφελή και φιλάνθρωπα». Στις 16 Αυγούστου του έτους αυτού ο Ιωάννης Μπάγκας «κτηματίας και κάτοικος Αθηνών», ζητά από τους συμβολαιογράφους Ηλία Γλυκοφρύδη και Ηλία Τσόκα τη σύνταξη παραχωρητηρίου συμβολαίου και την υπογραφή του στο ξενοδοχείο του Μέγας Αλέξανδρος, παρουσία του Πρωθυπουργού Χαρίλαου Τρικούπη και του Υπουργού Εξωτερικών Στέφανου Δραγούμη, οι οποίοι υπέγραψαν την πράξη από πλευράς της κυβέρνησης. Ο ίδιος περιορίζεται σε ένα πενιχρό μηνιαίο επίδομα 500 δραχμών, το οποίο μετά από επιμονή του Δραγούμη ανέβηκε στις 1.000! Διορίζονται συγχρόνως αμετάκλητοι διαχειριστές της περιουσίας του, ο εκάστοτε Μητροπολίτης Αθηνών, ο Υπουργός επί των Εξωτερικών, ο Υπουργός Παιδείας, ο Στέφανος Δραγούμης (προσωπικά), ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου και ο Διοικητής της Εθνικής Τράπεζας. Ο Χαρίλαος Τρικούπης ως πρόεδρος του Υπουργικού Συμβουλίου και Υπουργός Οικονομικών αποδεχόμενος την πρωτοφανή δωρεά υπόσχεται την πιστή και ακριβή εκπλήρωση των διατάξεων του συμβολαίου και εκφράζει την ευγνωμοσύνη του εκ μέρους του Ελληνικού Έθνους προς τον «φιλογενή δωρητή». η Κορυτσά σε κάρτποστάλ των αρχών του 20ου αιώνα, με το ναό του Αγίου Γεωργίου να δεσπόζει στο κέντρο Η ΚΟΡΥΤΣΑ ΤΟΥ ΜΠΑΓΚΑ ο πρωθυπουργός Χ. Τρικούπης (1832-1896) Η Κορυτσά από το 18ο ως τις αρχές του 19ου αιώνα ήταν κέντρο του εμπορίου μεταξύ Κωνσταντινούπολης, Θεσσαλονίκης, Ιωαννίνων και Αλβανίας. Συγχρόνως ήταν πνευματικό, πολιτικό και οικονομικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής της Βορείου Ηπείρου. οι υπογραφές του Μπάγκα (κάτω αριστερά) και των Τρικούπη και Δραγούμη (κάτω δεξιά) στην πράξη παραχώρησης ο υπουργός Στ. Δραγούμης (1842-1913) ο ναός του Αγίου Γεωργίου κατεδαφίστηκε από τον Ενβέρ Χότζα και ξαναχτίστηκε το 2000 από τον αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο Η ιστορία της είναι πολύπαθη. Ελευθερώθηκε από τον Ελληνικό Στρατό στα 1913, όμως αυτός αποχώρησε το 1914. Στη συνέχεια συμμετείχε στη δημιουργία της Αυτόνομης Βορείου Ηπείρου, ενώ στα 1916 η Ελλάδα την ξανακατέλαβε και μάλιστα η Κορυτσά έστειλε βουλευτές στην Ελληνική Βουλή. Με τη λήξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου, κατά το έτος 1918, επιδικάστηκε στην Αλβανία. Κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο καταλήφθηκε και πάλι από τον Ελληνικό Στρατό το 1940, αλλά μετά το τέλος του ξαναδόθηκε στην Αλβανία. 330 331
το Μπάγκειον γνώρισε μεγάλες δόξες την περίοδο του μεσοπολέμου, όταν λειτουργούσε ως ξενοδοχείο πολυτελείας ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ ΜΠΑΓΚΕΙΟΝ, Αθήνα ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ, Αθήνα το Ξενοδοχείο Μέγας Αλέξανδρος που είναι ιστορικό διατηρητέο μνημείο, παρουσιάζει σήμερα εικόνα εγκατάλειψης το Μπάγκειο Ξενοδοχείο αριστερά και ο Μέγας Αλέξανδος δεξιά, (το 1910, πριν προστεθεί ο τέταρτος όροφος) Το ξενοδοχείο Μπάγκειον που δεσπόζει στην ανατολική γωνία της διασταύρωσης της οδού Αθηνάς με την Πλατεία Ομόνοιας, οικοδομήθηκε μεταξύ των ετών 1890 και 1894, με βάση τα σχέδια του Έρνεστ Τσίλλερ. Στο σημείο εκείνο προϋπήρχε μια οικία, στην οποία και διέμενε η οικογένεια του Χαριλάου Τρικούπη, μέχρι το 1883. Η ανέγερση του Μπαγκείου εγκαινίασε, κατά κάποιο τρόπο, νέα εποχή για τα αθηναϊκά ξενοδοχεία, από πλευράς μεγέθους, εξωτερικής μορφής και εσωτερικής διάταξης (χαρακτηριστική είναι η διακόσμηση της ζώνης του τελευταίου του ορόφου, με τις κόκκινες ορθογώνιες επιφάνειες). Βασικό νέο στοιχείο αποτελεί η ύπαρξη κεντρικού υαλοσκεπούς αιθρίου, γύρω από το οποίο αρθρώνονται το κτίριο και οι λειτουργίες του. Αρχικά ήταν τριόροφο, ενώ ο τέταρτος όροφος προστέθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα. Σε αντίθεση με τα περισσότερα από τα ξενοδοχεία της ευρύτερης περιοχής της Ομόνοιας, που παρήκμασαν μεταπολεμικά, το Μπάγκειον παρουσίασε μια αξιοσημείωτη ανθεκτικότητα, καθώς λειτουργούσε ακόμη τουλάχιστον μέχρι το 1969. Πρόσφατα ανακαινίστηκε. Το έτος 1883 ο Ιωάννης Μπάγκας αγόρασε το οικόπεδο στην γωνία της οδού Αθηνάς με την Πλατεία Ομονοίας και ανέθεσε στον Ε. Τσίλλερ το σχεδιασμό της ιδιωτικής του κατοικίας. Πριν ακόμη να ολοκληρωθεί η ανοικοδόμηση ο Μπάγκας αποφάσισε πάλι να δωρίσει στο κράτος την περιουσία του, αυτή τη φορά εκείνη που είχε αποκτήσει στην Ελλάδα. Στους όρους της διαθήκης ανέφερε ότι αναλαμβάνει να αποπερατώσει με δικές του δαπάνες την «...επί της Πλατείας Ομονοίας και των οδών Αθηνάς και Πειραιώς οικίαν του». Το 1889, λίγους μήνες μετά τη συγγραφή της διαθήκης ο Ι. Μπάγκας πεθαίνει και, τότε, το οικοδόμημα μετατρέπεται στο ξενοδοχείο Μέγας Αλέξανδρος. Στην αρχή το κτίριο ήταν τριόροφο, όπως και το Μπάγκειο. Η προσθήκη του τελευταίου ορόφου έγινε από τον ίδιο τον Τσίλλερ. Τότε αφαιρέθηκαν τα κεραμικά αγάλματα που υπήρχαν στη στέψη. Τα δύο κτίρια έχουν πολλά κοινά στοιχεία, χωρίς όμως να είναι ακριβώς και τα ίδια. Η χρήση των κεραμικών στοιχείων, χαρακτηριστικό του Τσίλλερ εμφανίζεται στις ψευτοκαρυάτιδες που πλαισιώνουν τα γωνιακά ανοίγματα. η Πλατεία Ομόνοιας το 1904, με τα δίδυμα ξενοδοχεία στο βάθος και τα φοινικόδεντρα στο κέντρο της πλατείας 332 333
φωτογραφία του 1884 με τα κτίρια του Νοσοκομείου και τη Λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, που ήταν τότε χωματόδρομος ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ, Αθήνα το ξενοδοχείο είναι σήμερα κτίριο γραφείων ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ ΟΛΥΜΠΙΑΣ, Αθήνα Εκτός από τα πασίγνωστα ξενοδοχεία της Πλατείας Ομόνοιας, ο Ιωάννης Μπάγκας δώρισε στο ελληνικό κράτος και ένα τρίτο, το Ολυμπιάς, το οποίο βρίσκεται στη συμβολή των οδών Αθηνάς και Αρμοδίου στην Αθήνα. Ο εθνικός ευεργέτης αγόρασε το οικόπεδο όσο ακόμη ήταν στη ζωή, άρχισε την ανοικοδόμησή του, όμως ο θάνατός του διέκοψε τις εργασίες. Το κτίριο ολοκληρώθηκε πολλά χρόνια αργότερα, το μεσοπόλεμο, με δαπάνη του Μπαγκείου Κληροδοτήματος. Αποτελεί ένα χαρακτηριστικό δείγμα του μεταβατικού μοντερνισμού σε αφαιρετικό μορφολογικό ύφος, διανθισμένο με νεοβυζαντινά στοιχεία, όπως λ.χ. οι παραστάδες και οι καμάρες των ανοιγμάτων. Λειτούργησε πολλά χρόνια σαν ξενοδοχείο, ενώ σήμερα στεγάζει επαγγελματικές χρήσεις. Είναι από τα πρώτα κτίρια στην Ελλάδα που έγινε χρήση του οπλισμένου σκυροδέματος. Έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο. το Μπάγκειο ανήγειρε σχολείο στην Καστανή Ιωαννίνων Ο Ιωάννης Μπάγκας έδειχνε ιδιαίτερα ευαίσθητος σε ό,τι αφορά στην κοινωνική πρόνοια, η οποία βρισκόταν σε νηπιακή κατάσταση. Όρισε λοιπόν ότι η Μπάγκειος Επιτροπή, εκτός από το Αμαλίειο Οικοτροφείο, το Δημοτικό Νοσοκομείο Ελπίς και τη Ριζάρειο Σχολή, θα επιδοτεί σε ετήσια βάση με ένα πολύ σημαντικό ποσό το Νοσοκομείο Ευαγγελισμός στην Αθήνα. Το γεγονός ότι ήταν κάτω από την προστασία της βασίλισσας ήταν ακόμη ένας λόγος που τον ώθησε στην πράξη αυτή, αφού ο Μπάγκας ήταν υπέρμαχος της μοναρχίας. Ο αρχικός πυρήνας του συγκροτήματος του μεγαλύτερου νοσηλευτικού ιδρύματος της σύγχρονης Ελλάδας ανοικοδομήθηκε μεταξύ των ετών 1881-1884 με βάση τα σχέδια του στρατιωτικού αρχιτέκτονα Αναστασίου Θεοφιλά. Στην ανέγερση συνεισέφεραν όλοι οι έχοντες την οικονομική άνεση απόδημοι, όπως οι ηπειρώτες Ελένη Τοσίτσα, Ιφιγένεια Σίνα, Χρηστάκης Ζωγράφος, και οι Ανδρέας Συγγρός, Γεώργιος Δρομοκαΐτης, Μαρίνος Κοργιαλένιος κ.ά. Στην κεντρική είσοδο της παλαιάς πτέρυγας, και κάτω από τον πίνακα των ευεργετών, είναι τοποθετημένη επάνω σε αρχαίο κίονα η προτομή του Ιωάννη Μπάγκα. Είναι αξιοσημείωτο ότι όλα τα κοινωφελή ιδρύματα σε ολόκληρη την Ελλάδα έγιναν με δωρεές και χορηγίες των ευεργετών. η κεντρική είσοδος της παλιάς πτέρυγας. ο αρχιτέκτονας Αναστάσιος Θεοφιλάς (1830-1901) 334 335
Εθνικό (Βασιλικό) Θέατρο, οδός Αγίου Κωνσταντίνου, Αθήνα ΕΡΝΕΣΤ ΤΣΙΛΛΕΡ, ο αρχιτέκτονας του Μπάγκα ο αρχιτέκτονας Έρνεστ Τσίλλερ (1837-1923) Μέγαρο Σίνα - Δεληγεώργη, Αθήνα οικίες Π. Πατσιάδη, Πειραιάς Μέγαρο Σλήμαν - Μελά, Αθήνα Ο Ιωάννης Μπάγκας ήταν ένας εξαιρετικά εκλεκτικός άνθρωπος, παρά το γεγονός ότι δεν είχε μόρφωση. Έτσι όταν αποφάσισε να κτίσει τα δίδυμα ξενοδοχεία στην Ομόνοια, ανέθεσε τη μελέτη στο μεγάλο όνομα της εποχής στο χώρο της αρχιτεκτονικής, στο διάσημο Ερνέστο Τσίλλερ. Ήθελε όλα τα οικοδομήματά του να ξεχωρίζουν και να αποτελούν το σημείο αναφοράς στο κέντρο της ελληνικής πρωτεύουσας. Και πράγματι πέτυχε απόλυτα στο στόχο του, αφού τα κτίρια αυτά εξακολουθούν ακόμη και σήμερα να προκαλούν τον θαυμασμό για τη μορφολογία τους. Ο γερμανικής καταγωγής Έρνεστ Τσίλλερ παντρεύτηκε Ελληνίδα, εκγαταστάθηκε μονίμως στην Αθήνα και απέκτησε την ελληνική υπηκοότητα. Σχεδίασε πάνω από 900 κτίρια σε ολόκληρη την ελεύθερη τότε Ελλάδα (θέατρα, ναούς, ιδιωτικά μέγαρα, αγορές, πολυκατοικίες, μνημεία και βιομηχανικά κτίρια, σιδηροδρομικούς σταθμούς, ανάκτορα κ.ά.). Ο Τσίλλερ σπούδασε αρχιτεκτονική στο Βασιλικό Σχολείο Οικοδόμησης στη Δρέσδη. Στα 1858-1859 δούλεψε για το γραφείο του αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν στη Βιέννη. Το 1861 έγινε ο αντιπρόσωπός του για τα έργα του στην Αθήνα. Εργάστηκε αργότερα ανεξάρτητα, και έγινε καθηγητής του Πολυτεχνείου στην Αθήνα μεταξύ 1872-82. Είναι αναμφισβήτητα ο αρχιτέκτονας ο οποίος σφράγισε με το έργο του την αρχιτεκτονική του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα, στη νέα Ελλάδα. Δημαρχείο Ερμούπολης, Σύρος αρχιτέκτονας Έρνεστ Τσίλλερ 301 337
ΜΝΗΜΕΙΟ ΙΩΑΝΝΗ ΜΠΑΓΚΑ, Α Νεκροταφείο Αθηνών Στο ταφικό μνημείο του Ι. Μπάγκα, στο Α Νεκροταφείο Αθηνών, που είναι έργο του Ιωάννη Βιτσάρη, υπάρχει το επίγραμμα: «Τα ίδια κοινά με τα σειράς νομίσας, άνερ χρηστέ, χαίρε», που σε ελεύθερη μεταγραφή σημαίνει «τα αποκτήματά μου είναι κοινή περιουσία». Αυτό άλλωστε ήταν το πιστεύω του. Από πολλούς ο Ιωάννης Βιτσάρης θεωρείται ως ο μεγαλύτερος νεοέλληνας γλύπτης. Είναι ο δημιουργός της ρεαλιστικής σχολής στην Ελλάδα και ο πρόδρομος των νεώτερων τάσεων στη γλυπτική. Απέβαλε οριστικά τη ρουτίνα και ανέστειλε ριζικά την ασθένεια του κατά συνθήκη ψευδονεοκλασικισμού, ο οποίος ήδη από την εποχή του μεγάλου Α. Κανόβα μάστιζε την παγκόσμια γλυπτική. Τα έργα του Ι. Βιτσάρη, ιδίως τα ταφικά μνημεία, χαρακτηρίζονται από απλότητα και αρμονία. Ο καλλιτέχνης δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει τη λαμπρή πορεία του, γιατί πέθανε σε ηλικία 49 ετών, από υδροπικία! η προτομή του Μπάγκα στο ταφικό μνημείο ο γλύπτης Ιωάννης Βιιτσάρης (1843-1892) ο τάφος του Ιωάννη Μπάγκα στο Ά Νεκροταφείο Αθηνών, με την προτομή του που φιλοτέχνησε ο Βιτσάρης το 1898 338