Γιατί οι οικονομολόγοι ΠΡΕΠΕΙ να ξέρουν την ΙΣΤΟΡΙΑ τους; 1. Γιατί στην Οικονομική Επιστήμη η γνώση μόνον του πιο πρόσφατου σταδίου εξέλιξης δεν αρκεί: στην ιστορική εξέλιξη της Οικονομικής υπάρχουν «γνωστικές απώλειες» 2. Γιατί το αντικείμενο της μελέτης της οικονομικής επιστήμης εξελίσσεται ριζικά 3. Γιατί η ΙΟΘ είναι χρήσιμη: 0 Είναι πηγή ανακάλυψης νέων ιδεών 0 Επιτρέπει να αποφύγουμε τα λάθη του παρελθόντος 0 Επιτρέπει τη σύγκριση με τις σύγχρονες θεωρίες 0 Βοηθά στην αναζήτηση θεωριών με μεγαλύτερη «εξηγητική ισχύ» Καθηγητής Μ. Ζουμπουλάκης -Ιστορία Οικονομικών Θεωριών 2
Τρόποι ανάγνωσης του παρελθόντος 0 Αναδρομικά -σωρευτικά-γραμμικά: από το σκότος στο φως! 0 Ως αντανάκλαση του ιστορικού πλαισίου της εποχής 0 Ως μια αέναη επανάληψη μεγάλων θεμάτων 0 Ως έναν αγώνα επιβίωσης των ιδεών 0 Ως εσωτερική ιστορία με κριτήρια προόδου και σε σύνδεση με το πλαίσιο ιδεών Καθηγητής Μ. Ζουμπουλάκης -Ιστορία Οικονομικών Θεωριών 3
ΠΕΡΙΟΔΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ Ι. ΠΡΟΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (από τους αρχαίους χρόνους μέχρι τον 15ο αιώνα) η οικονομία υπό τη κηδεμονία της ηθικής- θρησκείας ΙΙ. ΠΡΩΤΟ-ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1500-1750) εμπορικός καπιταλισμός γένεση οικονομικών κατηγοριών ΙΙΙ. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1750 έως σήμερα) βιομηχανική επανάσταση γένεση Πολιτικής Οικονομίας Καθηγητής Μ. Ζουμπουλάκης -Ιστορία Οικονομικών Θεωριών 4
Η οικονομική σκέψη μέχρι το 15 ο αι ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ: αγροτικές οικονομίες επιβίωσης Ξενοφών 430-354 π.χ.: έμφαση στη γεωργία/ αρχές οργάνωσης μονάδας αγροτικής παραγωγής/ κοινωνικός καταμερισμός/ αρχές δημοσιονομικής πολιτικής Οι πόροι Πλάτων 428-347 π.χ.: τεχνικός καταμερισμός/ λειτουργίες χρήματος/ στάδια ανάπτυξης Αριστοτέλης 384-322 π.χ.: αξία χρήσης-ανταλλακτική αξία/ οικονομική-κερδοσκοπία/ χρήση χρήματος/ ατομική ιδιοκτησία και ανταλλαγή Ιωάννης Χρυσόστομος 353-407 μ.χ: κατά της πλεονεξίας Αγ. Αυγουστίνος 354-430: περί κοινωνικής ευημερίας Θωμάς Ακινάτης 1225-1274: περί «δίκαιης τιμής»/ τόκου, περί ηθικής ουδετερότητας του εμπορίου Jean Buridan 1292-1363: τα πλεονεκτήματα της εγχρήματης ανταλλαγής (απόσταση-χρόνος-ανάγκες-διαιρεσιμότητα αξιών) Nicolas Oresme 1320-1382: αξία του χρήματος και τιμές 5 Καθηγητής Μ. Ζουμπουλάκης -Ιστορία Οικονομικών Θεωριών
ΕΜΠΟΡΟΚΡΑΤΙΑ Ι Οικονομικές θεωρίες του εμπορικού καπιταλισμού 1500-1750 Το ιστορικό πλαίσιο της ευρωπαϊκής εξάπλωσης και των κοινωνικών αλλαγών Η οικονομική δραστηριότητα αυτονομείται από το κοινωνικό της πλαίσιο σταδιακή μετάβαση καπιταλισμό Πρώτη προσπάθεια συστηματικής κατανόησης των οικονομικών φαινομένων Επιστημονική επανάσταση: Galileo 1610-33, νέα μέθοδος (υπόθεση-παρατήρηση-πείραμα) Antoine de Montchrestien (1615), Oeconomie Politique ή, τα οικονομικά του κράτους (Kameralwissenchaft) Καθηγητής Μ. Ζουμπουλάκης -Ιστορία Οικονομικών Θεωριών 6
Η Πολιτική Οικονομία του Μερκαντιλισμού 1549-1767 Στόχος: πλούσιο και ισχυρό κράτος-ηγεμόνας Μέσα: διατήρηση θετικού εμπορικού ισοζυγίου με κάθε τρόπο συσσώρευση πολυτίμων μετάλλων (Treasury) Μέτρα κρατικής παρέμβασης εντός (1-2) και εκτός (3-6): 1. Ενίσχυση μεταποίησης- συντεχνιών μαστόρων (jurandes - arte della lana- guilds) / «κρατική πατρωνία» βιοτεχνίας 2. Enclosures - αγροτική έξοδος -προλεταριοποίηση - Poor Laws (1536, 1563, 1572, 1597, 1601) μισθός επιβίωσης 3. Μικτές Εμπορικές Εταιρείες (joint-stock companies: East India Co. 1600/ V.O.C. 1602/ Compagnie des Indes 1664) 4. Δασμολόγηση εισαγωγών 5. προστασία εξαγωγών (dumping, Navigation Act 1660) 6. Αποικιακή εξάπλωση σε «νέες χώρες» 1486-1788 Καθηγητής Μ. Ζουμπουλάκης -Ιστορία Οικονομικών Θεωριών 7
Εμποροκρατία III Σημαντικοί συγγραφείς: John Hales (1549), Luis Ortiz (1558), Jean Bodin (1568), William Smythe (1581), Gerard de Malynes (1601), Antonio Serra (1613), Antoine de Montchretien (1615), Thomas Mun(1621), Edward Misselden (1623), Jean Baptiste Colbert (1661), Johann Joachim Becher (1668), Josiah Child (1668), Philipp von Hörnigk (1684), John Law (1705), Geronimo Ustariz (1724), David Hume (1752), Johann von Justi (1755), Joseph von Sonnenfeld (1763), Sir James Stewart (1767). Καθηγητής Μ. Ζουμπουλάκης -Ιστορία Οικονομικών Θεωριών 8
Εμποροκρατία IV The Quantity theory of Money (Bodin 1568, Davanzatti 1588, Malynes 1603, Petty 1676, Locke 1692): οι τιμές αυξάνονται αναλογικά με ποσότητα κυκλοφ. χρήματος To λεγόμενο «εμποροκρατικό δίλημμα» (Hume 1752): η εισροή πολυτίμων μετάλλων δημιουργεί άνοδο τιμών, που οδηγούν σε ελλειμματικό εμπορικό ισοζύγιο = εκροή πολυτίμων μετάλλων. Η κριτική του Richard Cantillon (1680-1734) και το «αποτέλεσμα Cantillon»: η πίεση στις τιμές διαφοροποιείται ανάλογα με τον τρόπο αύξησης της νομισματικής κυκλοφορίας Καθηγητής Μ. Ζουμπουλάκης -Ιστορία Οικονομικών Θεωριών 9
Η κριτική του Richard Cantillon στην ποσοτική θεωρία (1755) 0 Αν η αύξηση προέρχεται από αύξηση παραγωγής χρυσού/αργύρου: +ΔΥ ιδιοκτητών, εργαζομένων, επιχειρηματιών +ΔC, +ΔΙ, +ΔS +ΔP, +Δ απασχ. +Δ επιχειρημ. +Δ δανείων, +Δi +Δ εισαγωγών = εμπορ. Έλλειμμα / έξ.χρυσ 0 Αν η αύξηση προέρχεται από θετικό εμπορικό ισοζύγιο: +Δχρυσός, + ΔΥ εμπόρων & επιχειρηματιών +Δ απασχολ. +ΔC, -ΔS -Δi +ΔP γης, εργασίας, αγαθών +Δ εισαγ. = εμπορ. Έλλειμμα / έξοδος χρυσού 0 Αν η αύξηση προέρχεται από εισροή κεφαλαίων (ΑΞΕ, Χρημ., τουρισμός) +ΔΜ +ΔC [ ] +Δ εισαγωγών = εμπορ. Έλλειμμα / έξοδος χρυσού 0 η πίεση στις τιμές διαφοροποιείται ανάλογα με τον τρόπο αύξησης της νομισματικής κυκλοφορίας Καθηγητής Μ. Ζουμπουλάκης -Ιστορία Οικονομικών Θεωριών 10
Φυσιοκρατία 1756-1776 Η πρώτη «Σχολή» οικονομικής σκέψης Ένας Ηγέτης: Francois Quesnay (1694-1774) Ένα όνομα: les économistes Ένα δόγμα: η Φυσική Τάξη Ένας προφήτης: Pierre Le Pesant, S. de Boisguillebert 5 μαθητές: Vincent de Gournay, Victor Riquetti Marquis de Mirabeau, Pierre-Paul Le Mercier de la Rivière, Pierre Samuel Dupont de Nemours. Καθηγητής Μ. Ζουμπουλάκης -Ιστορία Οικονομικών Θεωριών 11
Αρχές της Φυσιοκρατίας 1. Η μητέρα φύση είναι η μόνη πηγή πλούτου 2. Υπάρχει μία φυσική τάξη πραγμάτων 3. Η κοινωνία διαιρείται σε 3 τάξεις: αγρότες, γαιοκτήμονες και «στείρα τάξη» (classe stérile) (τεχνίτες, έμποροι, κλήρος, στρατός) 4. Το εισόδημα διανέμεται στην κοινωνία, όπως το αίμα στον οργανισμό 5. Μία μόνο φυσική πολιτική: laissez-faire, laissezpasser 6. Μοναδικός φόρος (Impôt unique) Καθηγητής Μ. Ζουμπουλάκης -Ιστορία Οικονομικών Θεωριών 12
François Quesnay : Le tableau économique (1758) Το 1 ο Μακροοικονομικό Υπόδειγμα Αρχές λειτουργίας του υποδείγματος 1. Κλειστό κύκλωμα (χωρίς εξαγωγές-τράπεζες) 2. 3 τάξεις: Γεωργοί Γαιοκτήμονες «Στείρα τάξη» 3. Μόνο η γεωργία παράγει πλούτο 4. Οι δαπάνες της γεωργίας προκαταβάλλονται από τους γαιοκτήμονες 5. Το «καθαρό προϊόν» αποδίδεται στους γαιοκτήμονες 6. Οι γαιοκτήμονες δαπανούν εξίσου στις 2 τάξεις 7. Γεωργοί και «στείρα τάξη» αυτό-καταναλώνουν το ½ και δαπανούν το ½ Καθηγητής Μ. Ζουμπουλάκης -Ιστορία Οικονομικών Θεωριών 13
14
Ο πίνακας του 1758 Αγρότες Γαιοκτήμονες Στείρα τάξη = 600 = 300 / (1-0,5) Καθηγητής Μ. Ζουμπουλάκης -Ιστορία Οικονομικών Θεωριών 15
Ο πίνακας του 1766 ΓΕΩΡΓΟΙ: ξεκινούν με 2, παράγουν 5 από τα οποία δαπανούν 1 για μισθούς, 1 για σπόρους, 1 για καινούρια εργαλεία. Τα υπόλοιπα 2 (πλεόνασμα αποδίδονται στους γαιοκτήμονες ΓΑΙΟΚΤΗΜΟΝΕΣ: έχουν 2, δαπανούν 1 για τρόφιμα και 1 για καταναλωτικά αγαθά ΣΤΕΙΡΑ ΤΑΞΗ: ξεκινά με κεφάλαιο 1, δαπανά 1 για τρόφιμα, εισπράττει 1 από γεωργούς και 1 από γαιοκτήμονες. Αποταμιεύει 1 για κεφάλαιο επόμενου έτους Καθηγητής Μ. Ζουμπουλάκης -Ιστορία Οικονομικών Θεωριών 16
Quesnay: Le tableau de reproduction 1766 17
Anne Robert Jacques TURGOT (1727-1781) o Réflexions sur la formation et la distribution des richesses, 1766; L impôt indirect, 1768; Valeurs et monnaies, 1769. 0 Πρώτη αναφορά στο νόμο φθίνουσας απόδοσης του εδάφους 0 Ανάλυση της αξίας των αγαθών: 1. υποκειμενική αξία valeur estimative 2. ανταλλακτική αξία valeur appréciative 3. βασική αξία valeur fondamentale 0 Ανάλυση του ρόλου του κεφαλαίου στην παραγωγή και του τόκου ως αμοιβής του κεφαλαίου = μέρος του συνολικού κέρδους που περιλαμβάνει επίσης αμοιβή της εργασίας του κεφαλαιούχου και των κινδύνων που αναλαμβάνει 0 Φιλελεύθερες οικονομικές μεταρρυθμίσεις Καθηγητής Μ. Ζουμπουλάκης -Ιστορία Οικονομικών Θεωριών 18