Τάση 1. Βασικοί δείκτες και σημεία αναφοράς ΚΥΠΡΟΣ Στόχος «Ευρώπη 2020» / Βασικός στόχος της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» 2010 2013 2010 2013 Κριτήρια αναφοράς 1. Άτομα που εγκαταλείπουν πρόωρα την εκπαίδευση και την κατάρτιση Στόχος της ΕΕ: 10% 12,7% 9,1% 13,9% 12,0% (ηλικίας 18-24 ετών) Στόχος της ΕΕ: 10% 2.Ολοκλήρωση τριτοβάθμιας εκπαίδευσης Στόχος της ΕΕ: 40% 45,3% 47,8% 33,6% 36,9% (ηλικίας 30-34 ετών) Στόχος της ΕΕ: 46% Κριτήρια αναφοράς του ΕΚ 2020 3.Προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα (4-ετών έως την ηλικία έναρξης της υπ οχρεωτικής εκπ αίδευσης) 4. Βασικές δεξιότητες Άτόμα με χαμηλές επ ιδόσεις (ηλικίας15 ετών επ ίπ εδο 1 ή χαμηλότερο βασει της μελέτης PISA) 5. Μαθησιακή κινητικότητα 6. Ποσοστό απασχόλησης νέων αποφοίτων (ηλικίας 20-34 ετών) π ου ολοκλήρωσαν τις σπ ουδές τους 1-3 έτη π ριν απ ό το έτος αναφοράς Ανάγνωση Μαθηματικά Φυσικές επιστήμες Αρχική επαγγελματική κατάρτιση (ΑΕΕΚ) Τριτοβάθμια εκπαίδευση 7.Συμμετοχή των ενηλίκων στη δια βίου μάθηση (ηλικίας 25-64 ετών) α. Σπουδαστές που συμμετέχουν στα προγράμματα Leonardo da Vinci ως ποσοστό σπουδαστών επαγγελματικής κατάρτισης σε επίπεδο 3 ISCED β. Εισερχόμενοι σπουδαστές Erasmus ως ποσοστό % του πληθυσμού των σπουδαστών στην χώρα υποδοχής γ. Εισερχόμενοι σπουδαστές διεθνούς κινητικότητας για την απόκτηση πτυχίου ως ποσοστό % του πληθυσμού σπουδαστών στην χώρα υποδοχής Κύπρος Μέσος όρος της ΕΕ-28 84,7% 09 83,8% 12 92,1% 09 93,9% 12 95% : 09 32,8% 12 : 19,7% 09 17,8% 12 15% : 09 42,0% 12 : 22,3% 09 22,1% 12 15% : 09 38,0% 12 : 17,8% 09 16,6% 12 15% 5,0% 6,5% 12 0,6% 0,7% 12-2,2% 12 : - 1,2% 12 31,9% 23,5% 12 6,0% 6,9% 12 ISCED 3-6 78,4% 62,1% 77,4% 75,5% 82% ISCED 3-4 70,0% 48,3% 72,1% 69,5% ISCED 5-6 80,1% 64,9% 82,7% 80,9% 7,7% 6,9% 9,1% 10,5% b 15% Άλλοι δείκτες ET 2020 8.Επένδυση στην εκπαίδευση και την κατάρτιση 9. Εγκάρσιες δεξιότητες α. Δαπάνες του δημοσίου για την παιδεία (% του ΑΕγχΠ ) β. ετήσιες δαπάνες για τα δημόσια και ιδιωτικά εκπαιδευτικά ιδρύματα ανά μαθητή/σπουδαστή εκφρασμένες σε πρότυπα αγοραστικής δύναμης (PPS) σε ευρώ Ψηφιακές δεξιότητες Επίλυση προβλημάτων «σε περιβάλλοντα γεμάτα με τεχνολογία» Επιχειρηματικές δεξιότητες 7,5% 6,7% 12 5,5% 5,3% 12 11 e 11, e ISCED 1-2 9.288 9.541 6.063,74 6.297,16 11 e 11, e ISCED 3-4 10.883 10.836 7.022,35 6.650,87 11 e 11, e ISCED 5-6 9.970 11.161 9.764,30 9.474,80 α. Μαθητές στην τέταρτη τάξη (1 ISCED ) που χρησιμοποιούν ηλεκτρονικό υπολογιστή στο σχολείο β. Άτομα ηλικίας 16-74 ετών με υψηλές δεξιοτήτες χρήσης υπολογιστή1 : 07 : 11 : 60,7% 07 64,7% 11 29,0% 09 23,0% 12 25,0% 09 26,0% 12 γ. Άτομα με χαμηλές επιδόσεις 12 12, EΕ17 (χωρίς ή με ανεπ αρκή δεξιότητα χρήσης υπ ολογιστή) 2 : 20,2% : : 16,9% δ. Άτομα με υψηλές επιδόσεις (PIAAC επ ίπ εδο 2 και ανώτερο) ε. Άτομα ηλικίας 18-64 ετών που πιστεύουν ότι διαθέτουν τα απαραίτητα προσόντα και γνώσεις να ξεκινήσουν μια επιχείρηση : : 12 : : 33,2% : : : : 42,3% 12, EΕ13 α, EΕ18 10. Βασικές δεξιότητες ενηλίκων 11. Δεξιότητες για τις μελλοντικές ανάγκες της αγοράς εργασίας Προβλεπ όμενη μεταβολή στην απ ασχόληση το 2010-2020 σε % 12. Καθηγητές 13. Επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση Δεξιότητες ξένων γλωσσών Δεξιότητες αριθμητισμού Δεξιότητες αλφαβητισμού στ.σπουδαστές επιπέδου ISCED 2 με γλωσσική επάρκεια επιπέδου B1 ή ανωτέρου στην πρώτη ξένη γλώσσα 3 : 11 : : : 11, EΕ13 43,5% ζ. Σπουδαστές επιπέδου 2 ISCED που μαθαίνουν δύο ή περισσότερες ξένες γλώσσες Άτομα με χαμηλές επιδόσεις (< PIAAC με γλωσσική επ άρκεια Άτομα με υψηλές επιδόσεις (PIAAC με γλωσσική επ άρκεια επ ιπ έδου 3 and >) Άτομα με χαμηλές επιδόσεις (< PIAAC με γλωσσική επ άρκεια επιπέδου 2) Άτομα με υψηλές επιδόσεις (PIAAC με γλωσσική επ άρκεια επ ιπ έδου3 και >) 92,1% 92,9% 12 60,6% 63,0% 11 : 11,8% 12 : : 19,9% : 37,5% 12 : : 43,3% : 15,5% 12 : : 23,6% : 35,1% 12 : : 40,9% Υψηλό επίπεδο προσόντων : +10,4% : : +12,4% Μέσο επίπεδο προσόντων : -2,6% : : +2,1% Χαμηλό επίπεδο προσόντων α. Καθηγητές ηλικίας >50 ετών που διδάσκουν σε δημόσια και ιδιωτικά σχολεία σε επίπεδο 2-3 ISCED - ως % του συνόλου των καθηγητών που διδάσκουν σε επίπεδο 2-3 5 ISCED 4 β. Ποσοστό καθηγητών που συμετείχαν σε δραστηριότητες επαγγελματικής εξέλιξης κατά τους προηγούμενους 12 μήνες Ποσοστό σπουδαστών επαγγελματικής κατάρτισης σε επίπεδο3 ISCED : -17,4% : : -13,2% 21,8% 24,6% 12 : : 12 12, EΕ17 12, EΕ17 12, EΕ17 12, EΕ17 : 89,1% : : 84,6% EΕ19 13,2% 13,2% 12 = 50,1% 50,4% 12 Πηγή: Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης (CEDEFOP): 11/EAC: 5ab/Ευρωπαϊκή έρευνα για τις γλωσσικές γνώσεις (ESLC): 9f/Eurostat (COFOG): 8a/Eurostat (ISS): 9b/Eurostat (LFS): 1, 2, 6, 7/Eurostat (UOE): 3, 5, 8b, 9, 12A, 13/Παγκόσμιο Δελτίο Παρακολούθησης Επιχειρηματικότητας: 9e/IEA TIMSS: 9a/OΟΣΑ (PIAAC): 9cd, 10 /ΟΟΣΑ (PISA): 4/OΟΣΑ (TALIS): 12B Σημειώσεις: 07 =2007, 08 =2008, 09 =2009, 10 =2010, 11 =2011, 12 =2012, a= μη σταθμισμένος μέσος όρος, b= διακοπή, e= εκτίμηση, p= προσωρινά στοιχεία. 1 = που διενήργησε 5-6 Ειδικές δραστηριότητες συναφείς με την πληροφορική. Συνιστάται προσοχή κατά την ερμηνεία διαχρονικής συγκρισιμότητας, λόγω των εξελίξεων στην εφαρμογή ζητημάτων σχετικών με δεξιότητες χρήσης υπολογιστή, 2 = τα αποτελέσματα καλύπτουν άτομα τα οποία δεν έχουν καμία εμπειρία από υπολογιστές ή απέτυχαν στη δοκιμασία ΤΠΕ, 3 = μέσος όρος των δεξιοτήτων που εξετάζονται στην ανάγνωση, τη γραφή και την προφορική κατανόηση, 4 = σε ορισμένα κράτη μέλη, ISCED 3 περιλαμβάνει το επίπεδο 4 (CZ, EE, ES, IE, NL, FI, UK), ενώ σε άλλα κράτη μέλη (IT, LU, NL), περιλαμβάνει μόνο τα αριθμητικά στοιχεία που αφορούν δημόσια ιδρύματα. 2
Σχήμα: Θέση σε σχέση με τις υψηλότερες (εξωτερικός δακτύλιος) και τις χαμηλότερες επιδόσεις (κέντρο) Πηγή: Υπολογισμοί της ΓΔ Εκπαίδευσης και Πολιτισμού, με βάση στοιχεία της Eurostat (UOE LFS 2013 και 2012) και του ΟΟΣΑ (PISA 2012). ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Όλα τα στοιχεία τοποθετούνται μεταξύ μεγίστου (οι υψηλότερες επιδόσεις απεικονίζονται στον εξωτερικό δακτύλιο) και ελαχίστου (οι χαμηλότερες επιδόσεις απεικονίζονται στο κέντρο του σχήματος). 2. Βασικές προκλήσεις Η Κύπρος παρουσιάζει ικανοποιητικές επιδόσεις σε σχέση με τους πρωταρχικούς στόχους της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» τόσο όσον αφορά την αποφοίτηση από την τριτοβάθμια εκπαίδευση όσο και την πρόωρη αποχώρηση από το σχολείο. Ωστόσο, η χώρα είναι αντιμέτωπη με την πρόκληση της ευθυγράμμισης των εκπαιδευτικών επιτευγμάτων με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας και την βελτίωση της ποιότητας της διδασκαλίας και των εκπαιδευτικών επιτευγμάτων. Η συμμετοχή στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα και η συμμετοχή των ενηλίκων στη διά βίου μάθηση επίσης υστερεί σε σχέση με τον μέσο όρο της ΕΕ. Εξακολουθούν να υπάρχουν ορισμένες προκλήσεις στην εφαρμογή των αναθεωρημένων προγραμμάτων σπουδών της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και οι χαμηλές επιδόσεις των 15χρονων στην ανάγνωση και τη γραφή, στα μαθηματικά και τις φυσικές επιστήμες αποτελούν αιτία ανησυχίας. Η ελκυστικότητα της αρχικής και συνεχούς επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης είναι χαμηλή και το εκπαιδευτικό σύστημα ανταποκρίνεται αργά στις οικονομικές προβλέψεις δεξιοτήτων. Ως χώρα του προγράμματος, η Κύπρος επιδιώκει την εφαρμογή των διατάξεων του επικαιροποιημένου μνημονίου συμφωνίας (ΜΣ). Αυτό περιλαμβάνει την μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης, η οποία αφορά όλους τους εργαζομένους στον δημόσιο τομέα, συμπεριλαμβανομένων των δημοσίων υπαλλήλων στο Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού (ΥΠΠ) και τους εκπαιδευτικούς. 3. Βελτίωση της επάρκειας και της αποτελεσματικότητας των πόρων 3.1 Επένδυση στην εκπαίδευση Η Κύπρος είναι ο τρίτος μεγαλύτερος επενδυτής της ΕΕ στην εκπαίδευση μετά τη Δανία και τη Σουηδία, όπως μετράται από το ποσοστό του ΑΕΠ (6,7% σε σύγκριση με 5,3% του μέσου όρου της ΕΕ). Οι δαπάνες ανά μαθητή στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση είναι στο δεύτερο υψηλότερο επίπεδο στην ΕΕ μετά το Λουξεμβούργο. Μεταξύ του 2000 και 2010, η Κύπρος ήταν μία από τις τέσσερις χώρες της ΕΕ που αύξησαν το επίπεδο των δημόσιων δαπανών για την παιδεία σε ποσοστό άνω του 50%. 1 Ωστόσο, ως συνέπεια της οικονομικής κρίσης και σύμφωνα με το πρόγραμμα οικονομικής προσαρμογής, ψηφίστηκε μια σειρά νόμων που μειώνει τους μισθούς και τις συνταξιοδοτικές παροχές των εκπαιδευτικών οδηγώντας το επίπεδο των δαπανών σε συνεχή μείωση από το 2010, τόσο σε απόλυτες όσο και σε σχετικές τιμές. 1 Οι άλλες χώρες είναι η Ελλάδα, η Σλοβακία και το Λουξεμβούργο. Βλ. Eurydice (2013) Χρηματοδότηση της εκπαίδευσης στην Ευρώπη. Ο αντίκτυπος της οικονομικής κρίσης. Έκθεση Eurydice Μαρτίου 2013, σ. 24 3
3.2 Στο επίκεντρο οι εκπαιδευτικοί Από την διεθνή έρευνα για τη διδασκαλία και τη μάθηση (TALIS) 2 του ΟΟΣΑ το 2013 προέκυψαν οι ακόλουθες βασικές διαπιστώσεις για την Κύπρο: Σύμφωνα με τους διευθυντές σχολείων η αξιολόγηση εφαρμόζεται από όλους τους εκπαιδευτικούς είναι καθολική. Ωστόσο το 17% των εκπαιδευτικών δηλώνει ότι δεν έχει λάβει ποτέ ανατροφοδότηση στο σημερινό τους σχολείο. Τα ποσοστά των διδασκόντων που λαμβάνουν μέρος σε επίσημο πρόγραμμα εισαγωγής κατά την πρώτη τους τακτική απασχόληση (51%), που αναλαμβάνουν ορισμένες δραστηριότητες επαγγελματικής εξέλιξης κατά τους τελευταίους 12 μήνες (89%) ή που εργάζονται σε σχολεία, των οποίων οι διευθυντές δηλώνουν έλλειψη ειδικευμένου προσωπικού (38%) είναι κοντά στον μέσο όρο της ΕΕ. Υψηλό ποσοστό των εκπαιδευτικών αισθάνεται πως μπορεί να παράσχει κίνητρα στους σπουδαστές που επιδεικνύουν περιορισμένο ενδιαφέρον για τις σχολικές εργασίες (85% σε σύγκριση με το 71% του μέσου όρου της ΕΕ) και επίσης οι εκπαιδευτικοί θεωρούν τον επαγγελματικό χώρο τους ως σχετικά υψηλό: το 49% πιστεύει ότι το επάγγελμα του εκπαιδευτικού χαίρει εκτίμησης στην κοινωνία (έναντι μέσου όρου της ΕΕ 18%). Το επάγγελμα του εκπαιδευτικού εξακολουθεί να αποτελεί ιδιαίτερα ελκυστική επιλογή απασχόλησης στην Κύπρο, ιδίως επειδή παρέχει το καθεστώς του μόνιμου δημοσίου υπαλλήλου με δια βίου απασχόληση και λόγω του υψηλότερου μέγιστου βάσει καταστατικού σε σύγκριση με το κατά κεφαλήν ΑΕΠ στην ΕΕ (282%). Ωστόσο, η Κύπρος δεν διαθέτει μέτρα για την πρόβλεψη και την κάλυψη των αναγκών σε εκπαιδευτικούς. 3 Οι πολιτικές που αφορούν τις διαδικασίες σχετικά με την επιλογή, τη διατήρηση, την αξιολόγηση και την προαγωγή εκπαιδευτικών χρειάζονται εκσυγχρονισμό. Πρόσθετα προβλήματα στον τομέα αυτόν είναι οι συχνές απουσίες των εκπαιδευτικών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και μια αυξανόμενη μαύρη αγορά για ιδιωτικά φροντιστήρια. Σύμφωνα με τη διάταξη του Μνημονίου Συμφωνίας σχετικά με τις μεταρρυθμίσεις στη δημόσια διοίκηση, ανατέθηκε στην Παγκόσμια Τράπεζα να προβεί σε ανασκόπηση της λειτουργίας του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού παράλληλα με την ανασκόπηση των πολιτικών που αφορούν τους εκπαιδευτικούς. Η ανασκόπηση του Μαΐου 2014 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ένα υπερβολικά συγκεντρωτικό σύστημα, σε συνδυασμό με μια ατελή διατύπωση πολιτικής και έναν αδύναμο στρατηγικό σχεδιασμό, απαιτεί την δημιουργία ενός ισχυρότερου σώματος επιθεώρησης και ένα πιο αξιόπιστο σύστημα πρόσληψης και αξιολόγησης εκπαιδευτικών. Έχουν ξεκινήσει διαβουλεύσεις με συνδικαλιστικές οργανώσεις των εκπαιδευτικών για να προετοιμαστεί το έδαφος για ευρείες μεταρρυθμίσεις. 4. Ενίσχυση της απασχολησιμότητας 4.1 Μάθηση, μαθητεία και επιμόρφωση των ενηλίκων στο πλαίσιο της εργασίας Η Κύπρος έχει το χαμηλότερο ποσοστό συμμετοχής στην ανώτερη δευτεροβάθμια επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση στην ΕΕ (12,7% σε σύγκριση με 50,3% το 2012), αλλά οι εθνικές πηγές υποστηρίζουν ότι τα αριθμητικά στοιχεία εμφάνισαν αύξηση φθάνοντας το 19% το 2013. Αυτό έγινε χάρη στη διεύρυνση της προσφοράς επαγγελματικών επιλογών, όπως το πρόγραμμα Νέας Σύγχρονης Μαθητείας (ΝΣΜ), η Εσπερινή Τεχνική και Επαγγελματική Σχολή Λεμεσού και τα Μεταδευτεροβάθμια Ιδρύματα Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης. Η επαγγελματική κατεύθυνση έχει γίνει πιο ελκυστική μετά την οικονομική κρίση και αποτελεσματικές εκστρατείες προώθησης. Ωστόσο, η απουσία της συμμετοχής των εργοδοτών στην εκπαίδευση σπουδαστών της ΕΕΚ αντανακλάται στην αδύναμη συνιστώσα της μάθησης με βάση την εργασία και στην επακόλουθη αναντιστοιχία δεξιοτήτων. Η οικονομία αποτελείται κυρίως από μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ), που δεν είναι σε θέση να παρέχουν την απαραίτητη στήριξη προς τους μαθητευόμενους. Η συμμετοχή των ενηλίκων στη δια βίου μάθηση είναι κάτω του μέσου όρου της ΕΕ και βαίνει μειούμενη. Οι ενήλικοι (ηλικίας 16-65 ετών) στην Κύπρο κατατάσσονται ελαφρώς κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ σε εξετάσεις βασικών γνώσεων ανάγνωσης, γραφής και αριθμητικής του προγράμματος του ΟΟΣΑ για τη διεθνή αξιολόγηση 2 3 4 5 http://www.oecd.org/edu/school/talis.htm. Eurydice (2013) Βασικά στοιχεία σχετικά με τους εκπαιδευτικούς και τους διευθυντές σχολείων, eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/documents/key_data_series/151en.pdf Διεθνής Έκθεση του ΟΟΣΑ σχετικά με την έρευνα για τις δεξιότητες των ενηλίκων (2012), http://www.oecd.org/site/piaac/ Eurostat, στατιστικές για τη συνεχή επαγγελματική κατάρτιση (trng_cvts 02) 4
των ικανοτήτων των ενηλίκων (PIAAC). Η διαφορά μεταξύ των αποτελεσμάτων νέας γενιάς (ηλικίας 25-34 ετών) και γηραιότερης γενιάς (55-65 ετών) είναι μικρότερη από ό, τι στις περισσότερες χώρες της ΕΕ. 4 Ωστόσο, η διαφορά των ποσοστών συμμετοχής ενηλίκων μεταξύ των ατόμων με υψηλότερα και χαμηλότερα επαγγελματικά προσόντα είναι επίσης σχετικά μικρή: Τα άτομα με χαμηλά προσόντα στην Κύπρο έχουν 3 φορές λιγότερες πιθανότητες να συμμετάσχουν σε μάθηση συνδεδεμένη με τη θέση εργασίας, σε σύγκριση με τα άτομα με υψηλότερα προσόντα (5 φορές στην ΕΕ). Το 2010, το 72% των επιχειρήσεων παρείχαν επαγγελματική κατάρτιση στο προσωπικό τους στην Κύπρο, ποσοστό ελαφρώς υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ. 5 Η Κύπρος έχει δεσμευτεί να μειώσει τον αριθμό των ειδικοτήτων σε σχολές ΕΕΚ και να επικαιροποιήσει τα προγράμματα σπουδών της ΕΕΚ ώστε να ανταποκρίνονται καλύτερα στις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Επί του παρόντος, η υποδομή είναι υπό πίεση, πράγμα που ωθεί την Κύπρο να θεσπίσει ένα σύστημα αξιολόγησης βάσει μορίων για την εγγραφή σε τεχνικές σχολές, για πρώτη φορά από το 2013/14. Τα άτομα που έχουν παρακολουθήσει μαθήματα επαγγελματικής εκπαίδευσης θα είναι σε θέση να πιστοποιήσουν τις ικανότητές τους μέσω ενός συστήματος επαγγελματικών προσόντων, που έχει θεσπιστεί και συνεχώς επεκτείνεται από την Αρχή Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού (ΑΑΑΔ-HRDA) και χρηματοδοτείται μέσω του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου. Διεξάγεται μελέτη για να εξετασθεί ο τρόπος με τον οποίο τα επαγγελματικά προσόντα μπορούν να ενσωματωθούν στο συνολικό εθνικό πλαίσιο επαγγελματικών προσόντων, που βρίσκεται επί του παρόντος υπό ανάπτυξη. Με σκοπό τη βελτίωση των δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού, η Εγγύηση για τη Νεολαία θα χρηματοδοτήσει επαγγελματική εμπειρία για πτυχιούχους πανεπιστημίου και μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Προκειμένου να ικανοποιηθούν οι ανάγκες της αγοράς εργασίας των προσανατολισμένων στο μέλλον κλάδων, όπως η εκμετάλλευση του φυσικού αερίου, διαμορφώνεται μια εθνική στρατηγική για την εκπαίδευση και την κατάρτιση στον τομέα των υδρογονανθράκων. Η Κύπρος έχει θέσει ειδικούς στόχους για την υλοποίηση του ανανεωμένου ευρωπαϊκού θεματολογίου για την επιμόρφωση ενηλίκων 2012-2014. 6 Για να προωθήσει τη δια βίου μάθηση, πραγματοποιούνται ορισμένες ενέργειες στο πλαίσιο ενός συμβουλευτικού φόρουμ σε εθνικό επίπεδο για την διά βίου καθοδήγηση, στην οποία συμμετέχουν επαγγελματίες και σύμβουλοι επαγγελματικού προσανατολισμού. Η καθιέρωση ενός συστήματος αξιολόγησης και πιστοποίησης των φορέων κατάρτισης και των εκπαιδευτών αποτελεί παράδειγμα ορθής πρακτικής. 7 Τα μεταδευτεροβάθμια ιδρύματα επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, που θεσπίστηκαν το 2012, αποτελούν μια βελτίωση της επίσημης προσφοράς εκπαίδευσης ενηλίκων. 4.2 Εκσυγχρονισμός και διεθνοποίηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης Η Κύπρος έχει μία από τις υψηλότερες επιδόσεις στην ΕΕ σε ποσοστά αποφοίτησης από την τριτοβάθμια εκπαίδευση, με 47,8%, σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ (36,9%, και συνεπώς έχει υπερβεί τον εθνικό ποσοτικό της στόχο του 46%. Ωστόσο, οι πρόσφατοι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης έχουν χαμηλότερες ικανότητες γραφής, ανάγνωσης και αριθμητικής από τους πρόσφατους αποφοίτους ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στις χώρες της ΕΕ με τις καλύτερες επιδόσεις και οι επιδόσεις των αποφοίτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (16-29) δεν είναι σημαντικά καλύτερες από τις επιδόσεις των αποφοίτων της ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. 8 Υπάρχει αναντιστοιχία μεταξύ της επιλογής διδακτέων αντικειμένων και των αναγκών της οικονομίας, με σχετικά λίγους αποφοίτους με πτυχία στους τομείς των θετικών επιστημών, της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών (STEM). Το 2012, η Κύπρος είχε το δεύτερο χαμηλότερο αριθμό αποφοίτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στον τομέα των θετικών επιστημών και της τεχνολογίας ανά 1000 κατοίκους ηλικίας 20-29 στην ΕΕ (9 σε σύγκριση με 17 περίπου σε επίπεδο ΕΕ). 9 Επιπλέον, το ποσοστό απασχόλησης των πρόσφατων πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Κύπρο μειώθηκε έντονα από 87% σε 64,9% από το 2008, ώστε να καταστεί το χαμηλότερο ποσοστό απασχόλησης στην ΕΕ (64,9% έναντι μέσου όρου της ΕΕ 80,7%). Συνοδεύεται επίσης από τετραπλασιασμό της ανεργίας των νέων ηλικίας 15-24 ετών μεταξύ του 2008 και του 2013 (από 9% σε 38,6%). Το πλεονέκτημα για την απασχόληση των πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι λιγότερο έντονο στην Κύπρο, απ'ότι σε άλλες χώρες της ΕΕ. 10 Η Κύπρος 4 5 5 6 7 8 9 9 10 Διεθνής Έκθεση του ΟΟΣΑ σχετικά με την έρευνα για τις δεξιότητες των ενηλίκων (2012), http://www.oecd.org/site/piaac/ Eurostat, στατιστικές για τη συνεχή επαγγελματική κατάρτιση (trng_cvts 02) Eurostat, στατιστικές για τη συνεχή επαγγελματική κατάρτιση (trng_cvts 02) ET 2020 Εθνική έκθεση- Ερωτηματολόγιο Κύπρος Cedefop (2013) Έρευνα για εκπαιδευτές στη συνεχή ΕΕΚ: Αναδυόμενα προφίλ ικανοτήτων, Διεθνής Έκθεση του ΟΟΣΑ σχετικά με την έρευνα για τις δεξιότητες των ενηλίκων (2012) http://www.oecd.org/site/piaac/. Eurostat, Απόφοιτοι επιστημών και τεχνολογίας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ανά φύλο (tps 00188) Eurostat, Απόφοιτοι επιστημών και τεχνολογίας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ανά φύλο (tps 00188) Βλ. συμπληρωματικούς συναφείς δείκτες: http://ec.europa.eu/education/monitor 5
αντιμετωπίζει το φαινόμενο της «διαρροής εγκεφάλων», καθώς και τη ριζική μεταβολή των δομών απασχόλησης με λιγότερους αποφοίτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης να προσλαμβάνονται στη δημόσια διοίκηση. Επίσης στην επίτευξη υψηλών ποσοστών ανεργίας μεταξύ των αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης συμβάλλουν οι νομικοί περιορισμοί σχετικά με συμπράξεις δημοσίου και ιδιωτικού τομέα αποτρέπουν τις νεοφυείς επιχειρήσεις και τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας και το δυσμενές περιβάλλον για την έρευνα (η ένταση έρευνας και ανάπτυξης είναι μια από τις χαμηλότερες στην ΕΕ με ποσοστό 0,46% το 2012). Η μαθησιακή κινητικότητα είναι κατά παράδοση υψηλή, καθώς το 40,35% των σπουδαστών συμμετέχει στο καθεστώς κινητικότητας προς τις χώρες της ΕΕ το 2012. Ωστόσο, το επίπεδο στήριξης, που προσφέρεται στους μειονεκτούντες σπουδαστές που προέρχονται από χαμηλές κοινωνικοοικονομικές τάξεις, για σπουδές ή κατάρτιση στο εξωτερικό έχει αξιολογηθεί ως ανεπαρκές. 11 Η κύρια μεταρρύθμιση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι η θέσπιση της αρμόδιας αρχής για την εξωτερική και εσωτερική διασφάλιση της ποιότητας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η Αρχή θα ζητά από ιδιωτικά και δημόσια πανεπιστήμια την υποβολή αυτοαξιολογήσεων κάθε 2-3 έτη. Η διεθνοποίηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης προχωρεί με τη μορφή διαπραγματεύσεων για διμερείς συμφωνίες για αμοιβαία αναγνώριση των πτυχίων με χώρες όπως το Κατάρ, το Κουβέιτ, τη Ρωσία και την Κίνα. Συζητείται μια πρόταση για τροποποίηση της νομοθεσίας ώστε να επιτραπεί στα δημόσια πανεπιστήμια να θεσπίσουν προγράμματα σπουδών στην αγγλική γλώσσα. 4.3 Εγκάρσιες ικανότητες, καταλληλότητα δεξιοτήτων, μαθησιακή κινητικότητα, νέες μέθοδοι διδασκαλίας και νέες τεχνολογίες Σύμφωνα με το CEDEFOP, η απασχόληση σε θέσεις εργασίας για προσόντα μέσου και χαμηλού επιπέδου στην Κύπρο μέχρι το 2020 προβλέπεται να μειωθεί ταχύτερα από τον μέσο όρο της ΕΕ, ενώ οι θέσεις εργασίας για υψηλά προσόντα θα είναι πιο περιζήτητες. Ενώ τα σχολεία στην Κύπρο είναι από τα καλύτερα εξοπλισμένα στην ΕΕ όσον αφορά τους υπολογιστές και την πρόσβαση στο Διαδίκτυο, τα άτομα με υψηλού επιπέδου δεξιότητες πληροφορικής είναι λιγότερα στην Κύπρο από τον μέσο όρο της ΕΕ (23% και 28,5% αντίστοιχα). 12 Μόνο το 8% των ατόμων ισχυρίζονται ότι έχουν υψηλό επίπεδο δεξιοτήτων στο διαδίκτυο, σε αντίθεση με το 13,7% στην ΕΕ. 13 Από την άλλη πλευρά, η Κύπρος υπερβαίνει τον μέσο όρο της ΕΕ όσον αφορά τα περισσότερα μέτρα της επιχειρηματικότητας, ενώ το 60% των ερωτηθέντων συμφωνούν ότι η σχολική εκπαίδευση τους βοήθησε να αναπτύξουν πνεύμα πρωτοβουλίας και επιχειρηματικό πνεύμα (50% στην ΕΕ). 14 Με το 92,9% των σπουδαστών του επιπέδου 2 ISCED να μαθαίνουν δύο ή περισσότερες ξένες γλώσσες, η Κύπρος κατατάσσεται μεταξύ των 10 πρώτων χωρών της ΕΕ στην εκμάθηση ξένων γλωσσών. Η ψηφιακή στρατηγική για την Κύπρο (2012-2020), που εγκρίθηκε τον Φεβρουάριο 2012, καθορίζει ως στόχο την αξιοποίηση της χρήσης των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία και την ενίσχυση του ψηφιακού γραμματισμού των σπουδαστών και του διδακτικού προσωπικού μέσω του εν εξελίξει προγράμματος Σχεδιασμού Τεχνολογικής Ενοποίησης. Επιπλέον, το σχέδιο ΔΙΑ.Σ. ανέπτυξε ένα ηλεκτρονικό επιγραμμικό εκπαιδευτικό εργαλείο για πειραματική διάδοση του υλικού διδασκαλίας και μαθήματα μέσω διαδικτύου μεταξύ 8 δημοσίων σχολείων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με σκοπό τη βελτίωση των επιδόσεων στην ΤΠΕ και των γνώσεων των σπουδαστών και του διδακτικού προσωπικού. Για την προώθηση της επιχειρηματικότητας μεταξύ των σπουδαστών της ΕΕΚ, κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους 2013/14, τέθηκε σε εφαρμογή ένα πιλοτικό σχέδιο σε τεχνικές και επαγγελματικές σχολές με στόχο την προώθηση του βιομηχανικού σχεδίου και της καινοτομίας. Η επιτυχία του έχει προκαλέσει σκέψεις για πιθανή ένταξη του αντικειμένου αυτού στα αρχικά προγράμματα σπουδών των σχολών ΕΕΚ. Η Κύπρος βρίσκεται σε διαδικασία ανάπτυξης και δοκιμής του Εθνικού Πλαισίου Επαγγελματικών Προσόντων και της αντιστοίχισής του με το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Επαγγελματικών Προσόντων. Παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει εθνικό νομοθετικό πλαίσιο για την επικύρωση της μη τυπικής και της άτυπης μάθησης (VNFIL), μια διυπουργική επιτροπή εγκρίθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο το 2013 για την ανάπτυξη και την παρακολούθηση της εφαρμογής της VNFIL έως το 2018. 11 12 13 14 14 Ευρωπαϊκή Επιτροπή/EACEA/Eurydice (2013) Πίνακας αποτελεσμάτων για την κινητικότητα: Προυποθέσεις για τη μάθηση στο εξωτερικό στην Ευρώπη. European Schoolnet - Ευρωπαϊκό σχολικό δίκτυο (Φεβρουάριος 2013) έρευνα στα σχολεία: ΤΠΕ στην εκπαίδευση, τελική έκθεση της μελέτης Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΓΔ Επιχειρήσεις και βιομηχανία (2014) Οι ηλεκτρονικές δεξιότητες έκθεση ανά χώρα Κύπρος, http://ec.europa.eu/enterprise/sectors/ict/documents/e-skills/index_en.htm Έκτακτο Ευρωβαρόμετρο 354 (2012) Η επιχειρηματικότητα στην ΕΕ και εκτός αυτής, έκθεση ανά χώρα Έκτακτο Ευρωβαρόμετρο 354 (2012) Η επιχειρηματικότητα στην ΕΕ και εκτός αυτής, έκθεση ανά χώρα 6
5. Αντιμετώπιση των ανισοτήτων 5.1 Για ένα γερό ξεκίνημα: βελτίωση της προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας και αντιμετώπιση της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου Στην Κύπρο σημειώθηκε γνώρισε μια σταθερή μείωση των ποσοστών πρόωρης αποχώρησης από το σχολείο από 14,9 % το 2006 σε 9,4 % το 2013 (σε σύγκριση με 11,9 % στην ΕΕ) και, ως εκ τούτου, έχει υπερβεί τον εθνικό στόχο της 10 %. Τα αγόρια έχουν τριπλάσιες πιθανότητες να εγκαταλείψουν πρόωρα το σχολείο (14,8 %) από ό, τι τα κορίτσια (4,2 %). Τα παιδιά που προέρχονται από οικογένειες μεταναστών βρίσκονται, κατά παράδοση, σε υψηλότερο κίνδυνο εγκατάλειψης του σχολείου, αλλά λόγω της ανάπτυξης της Νέας Σύγχρονης Μαθητείας και της μείωσης των μη ελληνόφωνων παιδιών σε δημόσια σχολεία, ο αριθμός των μαθητών που εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο, αναμένεται να μειωθεί περαιτέρω. Ακόμη, η Κύπρος εμφάνιζε ποσοστό ΕΕΑΚ 18,3 % το 2013 μεταξύ των ατόμων ηλικίας 15-24 ετών και 24 % μεταξύ των ατόμων ηλικίας έως 29 ετών. Αντίθετα προς τη γενική τάση στην ΕΕ, η συμμετοχή στην προσχολική εκπαίδευση από το 2006 παραμένει στάσιμη και βρίσκεται κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ (83,8 % σε σύγκριση με 93,9 % το 2012) και πολύ κάτω από το σημείο αναφοράς της ΕΕ για το 2020. Αυτό μπορεί να συνδέεται με την έλλειψη κατάλληλων και οικονομικά προσιτών υπηρεσιών παιδικής μέριμνας και με υψηλότερο επίπεδο άτυπης φροντίδας από ό, τι στην ΕΕ. 15 Το ποσοστό των παιδιών ηλικίας 0-5 ετών με ξένη υπηκοότητα που παρακολουθούν προσχολική εκπαίδευση στην Κύπρο είναι υψηλότερο από ό, τι στις περισσότερες χώρες της ΕΕ (15,8 %) Η συνολική στήριξη των μεταναστών μαθητών, που βρίσκονται εκτεθειμένοι σε υψηλότερο κίνδυνο μειωμένων επιδόσεων και πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου, περιορίζεται στα σχολεία που βρίσκονται στις ζώνες εκπαιδευτικής προτεραιότητας (ZΕΠ). 16 Ο στόχος είναι να επεκταθεί η στήριξη εκτός των γεωγραφικών ομάδων για την αποφυγή του στιγματισμού και καταστεί εφικτό σε περισσότερα σχολεία ανεξαρτήτως της τοποθεσίας τους να εκμεταλλευθούν την επιτυχία του εν λόγω έργου. Το σχεδιαζόμενο καθεστώς για την επιδότηση υπηρεσιών παιδικής μέριμνας για οικογένειες χαμηλού εισοδήματος είναι επίσης έμμεσος τρόπος πρόληψης της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου. Τα μέτρα για την αντιμετώπιση της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου συμπληρώνονται με την ανάπτυξη του νέου σύγχρονου συστήματος μαθητείας με ενισχυμένη ψυχολογική και παιδαγωγική στήριξη για μαθητές που κινδυνεύουν να εγκαταλείψουν το σχολείο. Η «Εγγύηση για τη νεολαία» προβλέπει την ανάπτυξη συστήμα για την εξομάλυνση των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν ορισμένοι νέοι στο σχολείο και για τη βελτίωση του επαγγελματικού προσανατολισμού και της παροχής συμβουλών στα σχολεία. Σε μεσο-μακροπρόθεσμη προοπτική, η βελτίωση της ποιότητας του σχολείου και των αποτελεσμάτων μπορεί να βοηθήσει στη μείωση της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου. Η πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση στην Κύπρο διέρχεται μια παρατεταμένη περίοδο μεταρρύθμισης του εθνικού προγράμματος σπουδών από το 2011/2012, με το νέο πρόγραμμα σπουδών και το προσαρμοσμένο ωριαίο πρόγραμμα να εισάγονται βαθμιαία σε διάφορα γνωστικά αντικείμενα και τάξεις. Πέραν του απρόσμενου υψηλού λειτουργικού κόστους της επιμόρφωσης των διδασκόντων και της παραγωγής υλικού καθοδήγησης αυτών, υφίσταται το πρόβλημα της ευθυγράμμισης του νέου προγράμματος σπουδών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης με εκείνο της κατώτερης δευτεροβάθμιας (Γυμνάσιο) που υστερεί στην εφαρμογή του. Μια επιστημονική επιτροπή που συγκροτήθηκε από τον υπουργό Παιδείας και Πολιτισμού τον Ιούλιο του 2013 αξιολογεί την μέχρι τώρα εφαρμογή του νέου προγράμματος σπουδών. Παρά την ευνοϊκή αποδοχή της μετάβασης από μια εκπαίδευση με επίκεντρο τον διδάσκοντα σε μια εκπαίδευση επικεντρωμένη στο παιδί, το νέο πρόγραμμα σπουδών δεν έχει σχεδιαστεί βάσει μιας προσέγγισης εστιασμένης στα μαθησιακά αποτελέσματα και ως εκ τούτου είναι ήδη απαρχαιωμένο. 5.2 Βασικές δεξιότητες φοιτητών Όσον αφορά τις βασικές δεξιότητες στα μαθηματικά, στην ανάγνωση και στις θετικές επιστήμες, η χώρα εμφάνισε χαμηλές επιδόσεις, το 2012, στο πρόγραμμα του ΟΟΣΑ για την Διεθνή Αξιολόγηση Μαθητών (PISA) και στα τρία γνωστικά πεδία. Η Κύπρος είχε τα πιο αδύναμα αποτελέσματα της ΕΕ για τις επιστήμες (38 % των ατόμων με χαμηλές επιδόσεις), τη δεύτερη χειρότερη για τα μαθηματικά μετά τη Βουλγαρία (42 % με χαμηλές επιδόσεις και, μόνο το 3,7 % των ατόμων με ανώτερες επιδόσεις) και την τρίτη χειρότερη βαθμολογία της ΕΕ στην ανάγνωση μετά τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία (το 32,8 % χαμηλές επιδόσεις). Σύμφωνα με άλλη εθνική έρευνα σχετικά με «τον λειτουργικό αναλφαβητισμό», τα κατ εκτίμηση ποσοστά της 6ης τάξης μαθητών με υψηλή πιθανότητα να παραμείνουν αναλφάβητοι ή με ανεπαρκείς γνώσεις αριθμητικής μετά την ολοκλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης μειώθηκε σημαντικά (από 12,7 % σε 6,9 % για την πρώτη και από 8,3 % σε 5,5 % για τη δεύτερη 15 16 Βλ. συμπληρωματικούς συναφείς δείκτες σε: http://ec.europa.eu/education/monitor Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Ιανουάριος 2013) Μελέτη για τη βελτίωση της εκπαίδευσης νεοαφιχθέντων παιδιών οικογενειών μεταναστών 7
κατηγορία) μεταξύ 2007-8 και 2012-2013. Η χαμηλή επίδοση αφορά κυρίως αγόρια που δεν μιλούν ελληνικά στο σπίτι τους. Οι εσωτερικές συζητήσεις ως προς την πολιτική μετά από τα αποτελέσματα της PISA έχουν εντοπίσει ορισμένα ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν στο μέλλον: έγκαιρος εντοπισμός των ατόμων με χαμηλές και υψηλές επιδόσεις και παροχή στήριξης και επιπλέον πόρων για αυτά, επανεξέταση προγραμμάτων σπουδών βασικών γνωστικών αντικειμένων και ενσωμάτωση ικανοτήτων επίλυσης προβλημάτων (γνωστικών και μεταγνωστικών), ενδοϋπηρεσιακή κατάρτιση διδασκόντων σε θέματα μάθησης βασισμένα στην έρευνα, αύξηση του πραγματικού χρόνου διδασκαλίας και παρακολούθηση των επιδόσεων των σπουδαστών. Τα εν λόγω ζητήματα δεν είναι πιθανό να εξεταστούν στο εγγύς μέλλον λόγω δημοσιονομικών περιορισμών κατά την εν εξελίξει διαδικασία εξυγίανσης των δημοσίων οικονομικών. 8