ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ: ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΣΥΝΟΧΗ ΘΕΜΑ: Η εφαρμογή του θεσμού του ολοήμερου τμήματος στο Δημοτικό Σχολείο Επιβλέπων καθηγητής: Γιαβρίμης Παναγιώτης Μεταπτυχιακή φοιτήτρια: Σκοπελίτου Αντωνία Μυτιλήνη, Σεπτέμβριος 2016

Ευχαριστίες Αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω τον Κο Παναγιώτη Γιαβρίμη, για τη συμβολή και τη συνεργασία του στη διεκπεραίωση της παρούσας εργασίας, καθώς επίσης και τους εκπαιδευτικούς της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης που συμμετείχαν οικειοθελώς στην έρευνα, χωρίς τη βοήθεια των οποίων δεν θα ήταν δυνατή η ολοκλήρωση της συγκεκριμένης εργασίας. Τέλος να ευχαριστήσω τους γονείς και τους φίλους μου για τη συμπαράστασή τους καθ όλη τη διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών. 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος...5 Περίληψη....6 Εισαγωγή...7 Κεφ. 1 ο Το ολοήμερο δημοτικό σχολείο...9 1.1 Η έννοια του θεσμού του ολοήμερου τμήματος..9 1.2 Το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας του ολοήμερου τμήματος...12 1.3 Το ολοήμερο σχολείο σ άλλες ευρωπαïκές χώρες 18 Κεφ. 2 ο Η εξελικτική πορεία του θεσμού.... 23 2.1 Σύντομη ιστορική αναδρομή..23 2.2 Η εξέλιξη των σκοπών και των στόχων. 25 2.3 Το περιεχόμενο του ωρολόγιου προγράμματος.....27 2.4 Ο ρόλος του εκπαιδευτικού....29 Κεφ. 3 ο Ολοήμερο σχολείο και κοινωνία....31 3.1 Κοινωνική αναγκαιότητα ύπαρξης του θεσμού......31 3.2 Κοινωνιολογική ερμηνεία του θεσμού... 36 Κεφ. 4 ο Έρευνες από την ελληνική βιβλιογραφία....41 4.1 Απόψεις εκπαιδευτικών των ολοήμερων σχολείων...41 4.2 Απόψεις γονέων των μαθητών των ολοήμερων σχολείων...57 Κεφ. 5 ο Η έρευνα. 65 5.1 Σχεδιασμός έρευνας...65 5.1.1 Η παρούσα έρευνα.. 65 3

5.1.2 Μεθοδολογία..66 5.1.2.1 Το δείγμα.66 5.1.2.2 Εργαλεία της έρευνας..67 5.1.2.3 Η διαδικασία 68 5.1.2.4 Δυσκολίες κατά τη διεξαγωγή της έρευνας......69 5.2 Ανάλυση δεδομένων συνεντεύξεων... 69 5.3 Συζήτηση...89 Βιβλιογραφικές αναφορές 98 Πηγές απ το διαδίκτυο...100 Παράρτημα...107 4

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Με αφορμή τη δεδομένη οικονομική δυσπραγία που επικρατεί στη χώρα και των δυσκολιών που έχουν αναδυθεί στην εκπαίδευση τα τελευταία χρόνια, γεννήθηκε η επιθυμία να διερευνηθεί η σημασία, ο ρόλος, τα ενδεχόμενα προβλήματα καθώς και οι προτάσεις βελτίωσης του ολοήμερου σχολείου. Είναι ένας θεσμός που δημιουργήθηκε από την Πολιτεία, έχοντας τις καλύτερες προδιαγραφές. Στόχος της παιδείας ήταν η δημιουργία ενός σχολείου που θα καλλιεργεί την ολόπλευρη μόρφωση και θα δίνει στους νέους τα εφόδια εκείνα που θα τους κάνουν ικανούς να βαδίζουν με αυτοπεποίθηση και σιγουριά στο δύσκολο δρόμο της κοινωνικής και ατομικής προόδου. Ένα σημαντικό μέτρο, που θεωρήθηκε ότι θα συμβάλει στην επίτευξη του πιο πάνω στόχου, είναι η δημιουργία του ολοήμερου σχολείου. Με την πάροδο, όμως, των ετών ο θεσμός άρχισε να φθίνει και να μην μπορεί να ανταποκριθεί επάξια στα οράματα των εγκυκλίων. Η συγκεκριμένη έρευνα, στηριζόμενη στις απόψεις των εκπαιδευτικών που έχουν δουλέψει σε ολοήμερα σχολεία της χώρας, αναζητά τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες του, καθώς επίσης και τη συμβολή του στην κοινωνία. Τέλος, θεωρήθηκε απαραίτητη και η γνώμη τους σχετικά με τις αλλαγές που θα έπρεπε να γίνουν για να βελτιωθεί η λειτουργία του θεσμού, πρωτίστως με γνώμονα το μαθητή, τη φροντίδα και την καλύτερη οργάνωση της μαθησιακής διαδικασίας. 5

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στο ελληνικό εκπαιδευτικό γίγνεσθαι της χώρας η εκπαίδευση στα ολοήμερα σχολεία αποτελεί πραγματικότητα από το 1997. Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι η καταγραφή και η διερεύνηση των απόψεων των εκπαιδευτικών που εργάζονται ή έχουν εργαστεί στο παρελθόν σε ολοήμερο τμήμα σχετικά με τη λειτουργία του θεσμού. Πιο συγκεκριμένα η εργασία επικεντρώνεται στον παιδαγωγικό, κοινωνικό και αντισταθμιστικό ρόλο του ολοήμερου, στο ρόλο του εκπαιδευτικού του ολοήμερου τμήματος, στο ρόλο που διαδραματίζει η Πολιτεία, στα προβλήματα που ανακύπτουν αλλά και στις προτάσεις για τη βελτίωση του θεσμού. Για την διεξαγωγή της συγκεκριμένης έρευνας χρησιμοποιείται η μέθοδος της ημιδομημένης συνέντευξης, με την οποία συγκεντρώνεται πλούσιο σχετικό εμπειρικό υλικό. Το δείγμα της έρευνας αποτελούν δεκαπέντε συνάδελφοι εκπαιδευτικοί της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης με διδακτική εμπειρία σε ολοήμερα σχολεία, οι στάσεις και οι αντιλήψεις των οποίων απαντούν στα ερευνητικά μας ερωτήματα. Η έρευνα καταλήγει στην άποψη ότι ενώ το ολοήμερο σχολείο διαδραματίζει πολύ σπουδαίο ρόλο στην ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας του μαθητή αλλά και η συμβολή του στην κοινωνία είναι μεγάλη, εντούτοις ο θεσμός υπολειτουργεί καθώς τα προβλήματα που έχουν να αντιμετωπίσουν οι εκπαιδευτικοί είναι πολλά και η Πολιτεία δε βοηθάει στην επίλυσή τους. Προτείνεται η χορήγηση των απαραίτητων κονδυλίων, η έγκαιρη στελέχωση και επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο και αλλαγή στα στερεότυπα που επικρατούν για τη λειτουργία του θεσμού. 6

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας γίνεται αναφορά στην έννοια του θεσμού του ολοήμερου σχολείου και παραθέτονται απόψεις σχετικά με το τι είναι αυτό το σχολείο και ποιους σκοπούς εξυπηρετεί. Στη συνέχεια, ακολουθεί το θεσμικό πλαίσιο πάνω στο οποίο στηρίζεται η λειτουργία του θεσμού και τέλος γίνεται μια αναφορά στον τρόπο που λειτουργούν τα ολοήμερα σχολεία σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Έπειτα, στο δεύτερο κεφάλαιο θα δούμε την εξελικτική πορεία του θεσμού και πιο συγκεκριμένα γίνεται μια σύντομη ιστορική αναδρομή, στο πώς ξεκίνησε ο θεσμός και ποιες ανάγκες αρχικά εξυπηρετούσε, ποιες αλλάγες έγιναν στο πέρασμα των χρόνων στους σκοπούς και στους στόχους του, στο περιεχόμενο του ωρολόγιου προγράμματος όπως και στο ρόλο που διαδραματίζει ο εκπαιδευτικός. Στο τρίτο κεφάλαιο, εξετάζεται η σχέση του ολοήμερου σχολείου με την κοινωνία. Αναλυτικότερα, θα δούμε τον κοινωνικό ρόλο που επιτελεί το ολοήμερο και ποιες κοινωνικές ανάγκες επιβάλλουν τη λειτουργία του. Στη συνέχεια, επιχειρείται μια ερμηνεία του θεσμού από κοινωνιολογική σκοπιά. Στο επόμενο κεφάλαιο, παρατίθενται έρευνες από την ελληνική βιβλιογραφία που έχουν πραγματοποιηθεί για τη μελέτη του συγκεκριμένου θέματος. Οι έρευνες αφορούν τόσο τις απόψεις των εκπαιδευτικών όσο και τις απόψεις γονέων και μαθητών. Στο τελευταίο κεφάλαιο, παρουσιάζονται οι σκοποί και οι στόχοι της έρευνάς, το δείγμα που επιλέχθηκε και για ποιο σκοπό καθώς και τα ερευνητικά ερωτήματα. Επίσης, αναφέρεται και το εργαλείο το οποίο χρησιμοποιήθηκε για την εκπόνηση της συγκεκριμένης έρευνας η οποία στηρίχθηκε στην ημι-δομημένη συνέντευξη. Τελειώνοντας, γίνεται η ανάλυση των αποτελεσμάτων που προέκυψαν από τις συνεντεύξεις, η ερμηνεία αυτών καθώς και τα αντίστοιχα συμπεράσματα. 7

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 8

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο ΤΟ ΟΛΟΗΜΕΡΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ 1.1 Η έννοια του θεσμού του ολοήμερου τμήματος Η εκπαίδευση αποτελεί μέρος του κοινωνικοπολιτικού συστήματος και είναι αναμενόμενο ότι επηρεάζεται από τις εξελίξεις που υφίσταται αυτό στην τεχνολογία και στις επιστήμες. Οι αλλαγές που σημειώθηκαν στην ελληνική κοινωνία απ την παγκοσμιοποίηση, την πολυπολιτισμικότητα, τον καταιγισμό των πληροφοριών αλλά και την αλλαγή στη δομή της ελληνικής οικογένειας, αφού πλέον η γυναίκα είναι εργαζόμενη, οδήγησαν στην ανάγκη ύπαρξης Ολοήμερου Δημοτικού Σχολείου (Αναγνωστοπούλου κ.ά, 2013: 4). Με την έννοια «Ολοήμερο Δημοτικό Σχολείο» εννοούμε την επέκταση του σχολικού προγράμματος πέρα απ το κανονικό ωράριο λειτουργίας του σχολείου. Δημιουργήθηκε για να βοηθήσει τους μαθητές να ανταπεξέλθουν στις νέες κοινωνικές, εκπαιδευτικές, πολιτισμικές, οικονομικές και πολιτικές εξελίξεις. Ανάλογα με το πρόγραμμα του Ολοήμερου, μπορεί να χαρακτηριστεί «ανοιχτό» όπου όλοι οι μαθητές παρακολουθούν τα μαθήματά τους ως το μεσημέρι, ενώ η απογευματινή ζώνη είναι προαιρετική. «Κλειστό», είναι εκείνος ο τύπος Ολοήμερου που είναι δεσμευτικός για όλα τα παιδιά ως τις 15.30 (Κωνσταντίνου, 2007:17-18). Ο Lochmann (1986) υποστηρίζει ότι ολοήμερο σημαίνει αλλαγή στη μεθοδολογία της διδασκαλίας και δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη χρήση της μεθόδου project και άλλων διαθεματικών προσεγγίσεων της μάθησης. Σύμφωνα με τον Holtappels (1995), το Ολοήμερο είναι ένας τύπος σχολείου όπου δίνεται περισσότερη έμφαση στη διαδικασία της ανάπτυξης και της μάθησης και μπορεί να εξελιχθεί για τα παιδιά σε χώρο ζωτικής σημασίας τόσο για την απόκτηση της μάθησης όσο και για την απόκτηση εμπειριών. Οι Appel και Rutz (1998) αναφέρονται στα χαρακτηριστικά ενός Ολοήμερου Δημοτικού Σχολείου. Σε ένα τέτοιο, λοιπόν, σχολείο, οι μαθητές παραμένουν για τουλάχιστον 4 ημέρες την εβδομάδα και για 7 ώρες την ημέρα και προσφέρεται γεύμα σε όσους το επιθυμούν. Επίσης, υπάρχει ευελιξία στη διαμόρφωση του 9

προγράμματος, οι δραστηριότητες της πρωινής ζώνης σχετίζονται με εκείνες της απογευματινής, τα παιδιά προετοιμάζονται για τα μαθήματα της επόμενης μέρας και αξιοποιείται παιδαγωγικά ο ελεύθερος χρόνος των μαθητών. Τέλος, ένα Ολοήμερο Σχολείο επιδιώκει το «άνοιγμα» του σχολείου προς την κοινωνία (Πυργιωτάκης κ.ά, 2001:364-365). Ακόμη, ο Πυργιωτάκης Ι. (2002) υποστηρίζει ότι πρόκειται για μια αναδιάρθρωση και συνάμα για έναν εμπλουτισμό προγραμμάτων που οδηγεί στην αλλαγή του παιδαγωγικού κλίματος στο σχολικό περιβάλλον (Χαλκιαδάκη, 2013:27). Σύμφωνα με τον Δεμίρογλου Π., πρόκειται για ένα σχολείο που με τη διευρυμένη χρονική λειτουργία, τους κατάλληλους χώρους και τα μέσα επιδιώκει, με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού προσωπικού, να εφαρμόσει νέες μορφές διδασκαλίας και δραστηριότητες με ψυχαγωγικό, δημιουργικό, ψυχοκινητικό και πολιτιστικό χαρακτήρα για να αναπτύξει ολόπλευρα την προσωπικότητα του μαθητή (Δεμίρογλου, 2009:13). Στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 23-9-1997 και στο Νόμο 2525 το Ολοήμερο Σχολείο ορίζεται ως μια εκπαιδευτική καινοτομία. Κάτι τέτοιο διαπιστώνεται και στις επόμενες εγκυκλίους του 1998 (Φ.13.1/770/Γ1/888/7-9-1998) αλλά και στις εγκυκλίους του 1999, ώπου αναφέρεται ως ένας εκπαιδευτικός θεσμός που εφαρμόζεται για δεύτερη χρονιά στα πλαίσια μια εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης (Φ.13.1/717/Γ1/742/21-9-1999). Εφόσον, λοιπόν, πρόκειται για μια καινοτομία ο Ματσαγγούρας Η. θεωρεί ότι το Ολοήμερο Σχολείο είναι μια παρέμβαση στο εκπαιδευτικό σύστημα που βασίζεται σε πρωτότυπες ιδέες, επιφέρει αλλαγές στη νοοτροπία και στην κουλτούρα του και έχει προαιρετικό χαρακτήρα (Χαλκιαδάκη, 2013:27). Επομένως, το Ολοήμερο Σχολείο εκσυγχρονίζει το δημόσιο μέσα απ την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών, την παιδαγωγική αξιοποίηση του χρόνου των μαθητών που παραμένουν στο σχολείο τις μεταμεσημβρινές ώρες και το καθιστά ικανό να ανταποκριθεί στις σύγχρονες κοινωνικο-πολιτιστικές και οικονομικές ανάγκες της χώρας. Γι αυτούς τους λόγους, το Ολοήμερο Σχολείο στοχεύει στην αναβάθμιση της ποιότητας της εκπαίδευσης, στην άμβλυνση των κοινωνικών 10

ανισοτήτων, στην παροχή ασφαλούς εκπαιδευτικού περιβάλλοντος, στην αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου των παιδιών, στην παροχή υποστηρικτικής βοήθειας, ειδικά στους αδύναμους μαθητές, στην προσφορά δυνατότητων για εμπειρίες και βιώματα κοινωνικοποίησης, στην ενίσχυση της πολιτιστικής παιδείας των μαθητών μέσω διαφόρων προγραμμάτων και τέλος στη διευκόλυνση των εργαζόμενων γονέων. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, οι παιδαγωγικές και κοινωνικές επιδιώξεις του Ολοήμερου σχετίζονται με τον εμπλουτισμό του Αναλυτικού Προγράμματος, με τον επαναπροσδιορισμό των μεθόδων διδασκαλίας και της διδακτικής πράξης, με την αποδοχή της ετερότητας μέσα από τη γνωριμία του «άλλου», με τον εμπλουτισμό της γλωσσικής δυνατότητας, με την ενισχυτική διδακτική παρέμβαση, την παιδαγωγική φροντίδα, την ενίσχυση των μαθησιακών αποτελεσμάτων και την καταπολέμηση της σχολικής διαρροής, με την ενεργοποίηση των γονέων και της κοινωνίας με στόχο το «άνοιγμα» στην κοινωνία (Φ.50/226/143572/Γ1/10-9-2014). Ο ρόλος, λοιπόν, του Ολοήμερου Σχολείου είναι κοινωνικός εφόσον αποσκοπεί στην απασχόληση των παιδιών τις απογευματινές ώρες, καθώς οι γονείς τους εργάζονται, απαλλάσσοντάς τους απ το ζήτημα της προετοιμασίας των μαθημάτων της επόμενης μέρας. Πέρα απ τον κοινωνικό ρόλο, το Ολοήμερο διαδραματίζει και παιδαγωγικό εφόσον προβαίνει σε διαφοροποίηση της διδασκαλίας, προσφέρει ενισχυτική διδασκαλία, ενισχύει τις διαπροσωπικές σχέσεις, τη συνεργασία με τους γονείς και την αυτενέργεια των μαθητών (Κωνσταντίνου, 2007:18). Ουσιαστικά, η διαφοροποίηση του Ολοήμερου Σχολείου από το συμβατικό έγκειται στο ωρολόγιο πρόγραμμα, στα νέα γνωστικά αντικείμενα, στις δραστηριότητες διδακτικού και παιδαγωγικού χαρακτήρα και στη μαθησιακή διαδικασία (ΔΟΕ-ΠΟΕΔ, 1995). Μέσα από την υλοποίηση καινοτόμων δραστηριοτήτων και προγραμμάτων δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές να αναπτύξουν νέες δεξιότητες, να αυξηθεί η αυτοπεποίθηση και η αυτοεκτίμηση τους, να αναπτυχθεί η φαντασία τους, να συνδέσουν το σχολείο με τον έξω κόσμο και να μάθουν να συνεργάζονται με τους συμμαθητές τους (Γεωργόπουλος & Τσαλίκη, 2006:19). Έχει διαπιστωθεί ότι σε τέτοιου είδους προγράμματα μελέτης οι μαθητές όντας απαλλαγμένοι από το άγχος της βαθμολογίας αντιμετωπίζουν καλύτερα τις 11

μαθητικές απαιτήσεις (Σοφιανίδου, 2004: 434). Η ταύτιση της γνώσης με τη βαθμολογία έχει σαν αποτέλεσμα να παραμερίζεται η ουσία της μαθησιακής διαδικασίας (Ταρατόρη - Τσαλκατίδου, 2007:12). Επιπλέον, ο εκπαιδευτικός του ολοήμερου προγράμματος μέσα απ την εμπλοκή του στις διάφορες δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου γίνεται σύμβουλος, σύντροφος και εμψυχωτής των παιδιών. Δημιουργούνται στενότερες σχέσεις και έτσι υπάρχει καλύτερη συνεργασία μεταξύ δασκάλου και μαθητή. Τα παραπάνω προϋποθέτουν απ τον εκπαιδευτικό γνώσεις και ικανότητες για την οργάνωση και τον προγραμματισμό καινοτόμων και συλλογικών δράσεων (Πυργιωτάκης κ.ά, 2001:366). Για να πετύχει, όμως, το ολοήμερο σχολείο τους σκοπούς και τους στόχους του πρέπει να συνειδητοποιηθεί από τους παράγοντες του σχολικού θεσμού ότι Ολοήμερο Σχολείο σημαίνει εργασία και μάθηση και όχι χώρος φύλαξης και αναψυχής των παιδιών (Νικολάου, 2005: 201). 1.2 Το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας του ολοήμερου τμήματος Σήμερα, στη χώρα μας λειτουργούν δύο τύποι Ολοήμερων Σχολείων. Το κλασσικό Ολοήμερο Δημοτικό Σχολείο και το Ολοήμερο Δημοτικό Σχολείο με Ενιαίο Αναμορφωμένο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα (Ε.Α.Ε.Π). Σύμφωνα με το ΦΕΚ 1327/2011, το ολοήμερο πρόγραμμα μπορεί να εφαρμοστεί μόνο στα 6/θέσια και άνω δημοτικά σχολεία και ο ελάχιστος αριθμός των μαθητών ορίζεται στους 15. Μπορούν να φοιτήσουν μαθητές των οποίων και οι δύο γονείς εργάζονται προσκομίζοντας σχετική βεβαίωση από το φορέα εργασίας. Η αποχώρηση των μαθητών μπορεί να γίνει μετά το τέλος κάθε διδακτικής ώρας με την προυπόθεση να έχει δηλωθεί από το γονέα στην αρχή του σχολικού έτους. Η δημιουργία των τμημάτων γίνεται με βάση τις υπεύθυνες δηλώσεις των γονέων λαμβάνοντας υπόψη τις ώρες αποχώρησης. Η Πρωινή Προαιρετική Ζώνη, 7.00-8.00, μπορεί να λειτουργήσει όταν ο ελάχιστος αριθμός μαθητών είναι 5 και φοιτούν στο ολοήμερο πρόγραμμα. Ωστόσο, ο Διευθυντής με τη σύμφωνη γνώμη του Σχολικού Συμβούλου, μπορεί να κάνει δεκτούς και μαθητές που δεν παρακολουθούν το 12

ολοήμερο πρόγραμμα αρκεί ο αριθμός των μαθητών της Προαιρετικής Ζώνης να μην ξεπερνά τους 25. Σύμφωνα με το ΦΕΚ 1345/2011 μπορούν να λειτουργήσουν και σε 6/θέσια και κάτω σχολεία μόνο αν στο σχολείο φοιτούν συνολικά τουλάχιστον 60 μαθητές και στο ολοήμερο πρόγραμμα τουλάχιστον 15. Επίσης, αν επικρατούν ειδικές λειτουργικές συνθήκες, όπως είναι η ορεινότητα, η νησιωτικότητα ή υπάρχουν δυσχέρειες στην πρόσβαση τότε μπορεί να λειτουργήσει χωρίς να ισχύουν οι παραπάνω προϋποθέσεις ύστερα από εισήγηση του Σχολικού Συμβούλου και της σύμφωνης γνώμης του Διευθυντή Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και του Περιφερειακού Διευθυντή Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Το ΦΕΚ 1139/2006 ορίζει ότι η αναμόρφωση του ωρολογίου προγράμματος γίνεται από το Διευθυντή και το Σύλλογο Διδασκόντων. Λαμβάνοντας υπόψη τις δυνατότητες της σχολικής μονάδας ορίζουν τα γνωστικά αντικείμενα που θα διδάσκονται στο ολοήμερο πρόγραμμα. Οι γονείς μπορούν να προτείνουν μέχρι δύο από τα επιλεγόμενα μαθήματα. Έπειτα, ο Διευθυντής αποστέλλει το σχετικό πρακτικό στο Σχολικό Σύμβουλο για έγκριση και θεώρηση. Τα γνωστικά αντικείμενα που μπορούν να διδαχθούν είναι τα εξής: Τ.Π.Ε: προβλέπονται 2 ώρες για κάθε τάξη από την Α έως την Στ. Αθλητισμός: προβλέπονται 4 ώρες για τις Α και Β τάξεις. Αγγλικά: προβλέπονται 2 ώρες για τις τάξεις Γ, Δ, Ε και Στ. Εικαστικά, Μουσική, Χορός, Θεατρική Αγωγή, Αθλητισμός (επιλεγόμενα): οι Α και Β τάξεις μπορούν να επιλέξουν δύο αντικείμενα εκτός από τον αθλητισμό και προβλέπονται 2 ώρες για το καθένα απ αυτά, οι Γ και Δ τάξεις μπορούνν επίσης να επιλέξουν δύο αντικείμενα, ενώ οι Ε και Στ τάξεις ένα γνωστικό αντικείμενο για 2 ώρες. Όταν στο ολοήμερο πρόγραμμα λειτουργούν 3 τμήματα τότε προβλέπεται η απσχόληση ενός δασκάλου και η επιλογή τριών τουλάχιστον διδακτικών αντικειμένων. Όταν λειτουργούν 4 ή 5 τμήματα, προβλέπεται ένας δάσκαλος και 13

πέντε τουλάχιστον διδακτικά αντικείμενα ενώ όταν λειτουργούν 6 τμήματα τότε έχουμε δύο δασκάλους και έξι τουλάχιστον διδακτικά αντικείμενα. Σύμφωνα, λοιπόν, με τα παραπάνω το ωράριο των 6/θέσιων και άνω δημοτικών σχολείων διαμορφώνεται ως εξής: Ολοήμερο Πρωινή Προαιρετική Ζώνη Πρόγραμμα 07:00-08:00 12:35-13:15 1η Διδακτική ώρα 13:15-13:20 Διάλειμμα 13:20-14:00 2η Διδακτική ώρα 14:00-14:40 Φαγητό - Ξεκούραση - Χαλάρωση 14:40-14:50 Διάλειμμα 14:50-15:30 3η Διδακτική ώρα 15:30-15:40 Διάλειμμα 15:40-16:15 4η Διδακτική ώρα Βέβαια, με απόφαση του Συλλόγου διδασκόντων η ώρα του φαγητού, της ξεκούρασης και της χαλάρωσης μπορεί να μετατίθεται για τις τάξεις Α και Β στις 13:20-14:00. Στα 6/θέσια και κάτω το ωράριο διαμορφώνεται ως εξής: Πρωινή Προαιρετική Ζώνη 07:00-08:00 12.50-13.30 1η Διδακτική ώρα 13.30-13.55 Γεύμα - Διάλειμμα 13.55-14.30 2η Διδακτική ώρα Ολοήμερο Πρόγραμμα 14.30-14.40 Διάλειμμα 14.40-15.15 3η Διδακτική ώρα 15.15-15.25 διάλειμμα 15.25-16.00 4η Διδακτική ώρα 14

Στα σχολεία με ΕΑΕΠ ισχύει ό,τι αναφέρθηκε παραπάνω, με τη διαφορά ότι για να λειτουργήσει η Πρωινή Προαιρετική Ζώνη θα πρέπει να φοιτούν 10 τουλάχιστον μαθητές οι οποίοι είναι εγγεγραμμένοι στο ολοήμερο πρόγραμμα και το υποχρεωτικό πρωινό ωράριο λήγει στις 14.00 για όλες τις τάξεις. Η αποχώρηση σ αυτόν τον τύπο ολοημέρου μπορεί να γίνει κατά τη λήξη του προγράμματος δηλαδή στις 16.15 ή στις 15.30 μετά από δήλωση του γονέα στην αρχή της σχολικής χρονιάς (Φ.50/108/83787/Γ1/28-5-2014). Επίσης, όταν ο μαθητικός πληθυσμός στο ολοήμερο πρόγραμμα ξεπερνά τον αριθμό 50 τότε προβλέπεται η πρόσληψη δύο εκπαιδευτικών (Φ.50/315/72800/Γ1/27-6-2011). Τέλος, τα γνωστικά αντικείμενα που μπορούν να διδαχθούν είναι τα εξής: Μελέτη: το συγκεκριμένο αντικείμενο προτείνεται για τις Α και Β τάξεις. Σε περίπτωση που αυτές λειτουργούν σε κοινό τμήμα τότε διατίθενται 5 ώρες στις συγκεκιμένες τάξεις και άλλες 5 ώρες σε κάποιο άλλο τμήμα. Αν, όμως, το ολοήμερο λειτουργεί με 6 τμήματα τότε οι προβλεπόμενες ώρες για το συγκεκριμένο αντικείμενο είναι 15 και έτσι διατίθενται 5 ώρες στην Α τάξη, 5 ώρες στη Β και οι υπόλοιπες στα άλλα τμήματα. Αθλητισμός: προβλέπονται από 1 έως 5 ώρες και προτείνεται για τις Δ, Ε και Στ τάξεις, δεδομένου ότι το μάθημα της φυσικής αγωγής διδάσκεται λιγότερες ώρες συγκριτικά με τις μικρότερες τάξεις. Θεατρική Αγωγή: προβλέπονται από 1 έως 5 ώρες και προτείνεται κυρίως για τις Δ, Ε και Στ τάξεις. τάξεις. Τ.Π.Ε: προβλέπονται από 1 έως 5 ώρες και προτείνεται για όλες τις Αγγλικά: από 1 έως 5 ώρες και προτείνεται ως επιπλέον ώρες στο μάθημα της αγγλικής γλώσσας. Ε και Στ. τάξεις. Μουσική: από 1 έως 5 ώρες και προβλέπεται για τις τάξεις Γ, Δ, Δεύτερη ξένη γλώσσα: από 1 έως 5 ώρες, μόνο για τις Ε και Στ 15

Εικαστικά: από 1 έως 5 ώρες για τις Δ, Ε και Στ τάξεις. Πολιτιστικοί όμιλοι δραστηριοτήτων: από 1 έως 5 ώρες. Αφορά όλα τα τμήματα του ολοήμερου προγράμματος αλλά μπορεί να λειτουργήσει και με μεικτά από διάφορες τάξεις. Οι μαθητές επιδίδονται σε πολιτιστικές δραστηριότητες, όπως η οργάνωση εορτών, χορωδίας, θεατρικών παραστάσεων κάτι που προωθεί την καλλιέργεια της αισθητικής και αναδεικνύει στοιχεία του πολιτισμού (ΦΕΚ 1327/2011). Σύμφωνα με το ΦΕΚ 804/2010, το ωράριο του ολοήμερου προγράμματος διαμορφώνεται ως εξής: Πρωινή Προαιρετική Ζώνη Ολοήμερο Πρόγραμμα 07.00-08.00 14.05-14.40 Φαγητό -Χαλάρωση 14.40-14.50 Διάλειμμα 15.50-15.30 1η Διδακτική ώρα 15.30-15.40 Διάλειμμα 15.40-16.15 2η Διδακτική ώρα Η τοποθέτηση του Υπεύθυνου εκπαιδευτικού ορίζεται από Υπουργική Απόφαση Φ.361.22/169210/Δ1/17-10-2014. Στα ολιγοθέσια σχολεία, το ρόλο αυτό αναλαμβάνει ένας απ τους δασκάλους που διδάσκει στο τμήμα και παραμένει ως τη λήξη του προγράμματος έχοντας την ευθύνη για την αποχώρηση των μαθητών. Ο εκπαιδευτικός αυτός δε δικαιούται σχετικό επίδομα. Στα 10/θέσια και άνω δημοτικά σχολεία το ρόλο αυτό μπορεί να επωμιστεί ο Υποδιευθυντής του σχολείου ενώ στα 4/θέσια έως και τα 9/θέσια σχολεία ο εκπαιδευτικός ορίζεται από το ΠΥΣΠΕ και λαμβάνει το προβλεπόμενο επίδομα του Υποδιευθυντή. Όσον αφορά την Πρωινή Προαιρετική Ζώνη, αυτή μπορούν να την αναλάβουν οι Διευθυντές των σχολείων, οι εκπαιδευτικοί ΠΕ 70 και οι εκπαιδευτικοί των ειδικοτήτων (ΦΕΚ 804/2010). Κατά τη διάρκεια του ολοήμερου προγράμματος παρέχεται γεύμα στους μαθητές. Ο κάθε γονέας φροντίζει για το φαγητό του παιδιού του. Η ώρα της σίτισης ανήκει στην παιδαγωγική διαδικασία και θεωρείται διδακτική ώρα για τον Υπεύθυνο 16

του ολοήμερου προγράμματος, ο οποίος έχει την ευθύνη για την οργάνωση της σίτισης. Βοηθά και καθοδηγεί τους μαθητές ώστε να αποκτήσουν εκείνες τις δεξιότητες που αφορούν τη συγκεκριμένη διαδικασία. Επιπλέον, φροντίζει ώστε η αίθουσα του γεύματος να χρησιμοποιείται μόνο γι αυτό το σκοπό και να παραδίδεται καθαρή μετά το πέρας της διαδικασίας (ΦΕΚ 1139/2006). Οι εκπαιδευτικοί των ειδικοτήτων συμμετέχουν κανονικά στις Συνεδριάσεις του Συλλόγου Διαδασκόντων καθώς και στις εκδηλώσεις του σχολείου. Είναι ενεργή η παρουσία τους και στην οργάνωση των σχολικών εορτών και σε οποιαδήποτε δραστηριότητα οδηγεί στην εκπλήρωση των εκπαιδευτικών και κοινωνικών στόχων του ολοήμερου (ΦΕΚ 1340/2002). Σε περίπτωση έλλειψης διαδακτικού προσωπικού για κάποιο γωνστικό αντικείμενο, τότε αυτό αντικαθίσταται. Σε περίπτωση έλλειψης εκπαιδευτικού της αγγλικής γλώσσας και των Τ.Π.Ε, οι ώρες προστίθενται στις ώρες του δασκάλου για ενισχυτική διδασκαλία στη γλώσσα και στα μαθηματικά. Στην περίπτωση των συστεγαζόμενων σχολείων, συγκροτούνται κοινά τμήμα ολοήμερου. Οι Σύλλογοι Διαδασκόντων αποφασίζουν από κοινού τον Υπεύθυνο εκπαιδευτικό καθώς και τον Υπεύθυνο της Πρωινής Ζώνης. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν μπορεί να συμβεί στην περίπτωση που συστεγάζεται σχολείο με κλασσικό ολοήμερο πρόγραμμα και σχολείο με ΕΑΕΠ. Η λειτουργία ενός ολοήμερου δημοτικού σχολείου μπορεί να ανασταλεί για ένα έτος όταν δε συμπληρώνεται ο απαιτούμενος αριθμός των μαθητών ή σε περιπτώσεις που έιναι αδύματη η λειτουργία του μετά από απόφαση του Περιφερειακού Διευθυντή Εκπαίδευσης (ΦΕΚ 1327/2011). Τέλος, το Προεδρικό Διάταγμα 201/1998 ορίζει ότι το ολοήμερο τμήμα δε λειτουργεί τις επίσημες αργίες. 17

1.3 Το ολοήμερο σχολείο σ άλλες ευρωπαϊκές χώρες Στις χώρες που, αρχικά, εφαρμόστηκε ο θεσμός του Ολοήμερου Δημοτικού Σχολείου είναι η Αγγλία, η Γαλλία, η Ισπανία, η Ολλανδία και το Βέλγιο (Χαλκιαδάκη, 2013:58). Η ανάγκη ύπαρξής του διαπιστώνεται από το 1945 για να αντιπετωπιστούν τα διάφορα κοινωνικά προβλήματα που προέκυψαν από τον πόλεμο, όπως οι μονογονεϊκές οικογένειες και τα ορφανά. Αυτά, όμως, τα σχολεία δεν έχουν καμία σχέση με τα σημερινά καθώς έμοιαζαν περισσότερο με ιδρύματα (Ιωακειμίδης, 2011:31-32). Στα ολοήμερα ευρωπαϊκά σχολεία, εκτός από τους εκπαιδευτικούς, εμπλέκονται και σχολικοί ψυχολόγοι, σύμβουλοι, εμψυχωτές καθώς επίσης και επαγγελματίες της τοπικής κοινωνίας, άτομα με πολιτική θητεία και γονείς. Το κόστος κάποιων ειδικοτήτων αναλαμβάνουν τοπικοί φορείς, όπως η εκκλησία, ιδρύματα υποτροφιών αλλά και οι ίδιοι οι γονείς. Σε γενικές γραμμές, παρατηρείται συνεργασία ανάμεσα στους φορείς κάτι που δεν υπάρχει στα σχολεία της Αυστρίας, της Γερμανίας, της Σουηδίας και της Ελλάδας (Πυργιωτάκης κ.ά, 2001:369). Στα ολοήμερα σχολεία της Ευρώπης, διακρίνουμε δύο τύπους ανάλογα με το μεταμεσημβρινό πρόγραμμα. Έτσι, έχουμε τα «ανεξάρτητα» και «ενσωματωμένα» ολοήμερα σχολεία. Στα «ανεξάρτητα» η διδασκαλία λαμβάνει χώρα μόνο κατά τη διάρκεια του πρωινού προγράμματος. Επομένως, τις απογευματινές ώρες τα παιδιά απασχολούνται με διάφορες δραστηριότητες ή τα σχολεία αυτά μπορούν να λειτουργήσουν και ως ημιημερήσια με επιπλέον προγράμματα φροντίδας που παρέχονται εθελοντικά σε μικρό αριθμό παιδιών. Στα «ενσωματωμένα», οι προμεσημβρινές και οι μεταμεσημβρινές δραστηριότητες αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο. Εδώ συναντάμε το λεγόμενο «ανοιχτό» ολοήμερο σχολείο, το οποίο χαρακτηρίζεται από προαιρετικότητα. Οι δραστηριότητες διαχωρίζονται σε υποχρεωτικές και επιλογής, προσφέρεται φαγητό, παρέχεται ενισχυτική διδασκαλία, κατ οίκον εργασίες αλλά υπάρχει και ελεύθερος χρόνος για παιχνίδι. Στο απογευματινό πρόγραμμα συμμετέχουν γονείς, κοινωνικοί παιδαγωγοί και βοηθητικό προσωπικό. Το «κλειστό» ολοήμερο σχολείο, απ την άλλη, λειτουργεί με υποχρεωτικό πρόγραμμα απ τις 8.00 έως τις 16.15. Δίνεται έμφαση στη μέθοδο project, στην ενισχυτική διδασκαλία και σε νέα γνωστικά 18

αντικείμενα. Οι κατ οίκον εργασίες υλοποιούνται στο σχολείο, ενώ στη διαμόρφωση του προγράμματος λαμβάνεται υπόψη η γνώμη των γονέων. Στο μοντέλο των «ενσωματωμένων» ολοήμερων σχολείων, ανήκουν το «ολοήμερο οικοτροφείο» και το «πλήρες ημιημερήσιο» σχολείο. Το «ολοήμερο οικοτροφείο» λειτουργεί ως τις 18.00 και παρέχεται η δυνατότητα του ύπνου στα παιδιά. Το «πλήρες ημιημερήσιο» λειτουργεί απ τις 7.00 έως τις 13.00 ή τις 14.00. Αφορά κυρίως παιδιά μικρότερων ηλικιών και παρέχει συμπληρωματική μάθηση (Χαλκιαδάκη, 2013:58-60). Ας δούμε πιο συγκεκριμένα τι ισχύει για καθεμιά απ τις χώρες της Ευρώπης. Γαλλία: τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν σε ποικίλες αθλητικές, καλλιτεχνικές και πολιτιστικές δραστηριότητες (Ιωακειμίδης, 2011: 42). Το ολοήμερο τμήμα λειτουργεί τις 4 από τις 5 ημέρες της σχολικής εβδομάδας. Η Τετάρτη ή η Πέμπτη είναι μέρα ελεύθερη από μαθήματα και πραγματοποιούνται αθλητικές ή θρησκευτικές δραστηριότητες. Το ολοήμερο λειτουργεί από 14.00 έως τις 16.00 ή 17.00. Βέβαια, υπάρχει η δυνατότητα παραμονής των παιδιών ως τις 18.00 με την οικονομική συνδρομή των γονέων. Τις μεσημβρινές ώρες λειτουργεί λέσχη προκειμένου να παρέχεται φαγητό, ενώ η πρόσληψη προσωπικού για τη λειτουργία της έγκειται στην αρμοδιότητα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Η εισφορά των γονέων για το φαγητό του παιδιού τους εξαρτάται απ το εισόδημά τους. Επίσης, σε κάθε σχολείο υπάρχει ένα κοινωφελές club (Χαλκιαδάκη, 2013:60) το οποίο διοργανώνει δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου και οι γονείς συμμετέχουν στη διαμόρφωση του προγράμματος. Επιπλέον, λειτουργεί η «υπηρεσία μελέτης» η οποία παρέχεται απ τους εκπαιδευτικούς στα παιδιά των εργαζόμενων γονέων. (Αναγνωστοπούλου κ.ά, 2013: 19). Σ αυτά τα σχολεία εργάζεται ο δάσκαλος και εξειδικευμένο προσωπικό, όπως νοσοκόμοι, φοιτητές, κοινωνικοί λειτουργοί καθώς και διοικητικό προσωπικό (Χαλκιαδάκη, 2013:60). Γερμανία: εδώ συναντάμε διάφορους τύπους ολοήμερων σχολείων καθώς μόνο το 5% εξ αυτών υπάγεται στον τύπο που θέσπισε το 1968 το Γερμανικό Εκπαιδευτικό Συμβούλιο. Το καθένα από τα 16 κρατίδια εφαρμόζει τη δική του πολιτική (Αναγνωστοπούλου κ.ά, 2013: 18). Έτσι, λοιπόν, παρατηρούνται τα «ενσωματωμένα» μοντέλα ολοήμερου σχολείου, τα οποία είναι υποχρεωτικά για όλα 19

τα παιδιά για 3 φορές την εβδομάδα από 7 ώρες. Έχουμε τα «μερικώς ενσωματωμένα», όπου φοιτούν μόνο οι μαθητές που το επιθυμούν και τα «ανοιχτά» ολοήμερα όπου οι μαθητές πρέπει να φοιτήσουν υποχρεωτικά τη μισή σχολική χρονιά (Χαλκιαδάκη, 2013:63). Ολλανδία: εδώ τα περισσότερα σχολεία ανήκουν σε δημόσιους φορείς, ενώ η πρόσληψη των δασκάλων και των Διευθυντών γίνεται απ τους δημοτικούς συμβούλους και τα νομικά σώματα (Χαλκιαδάκη, 2013:61). Η φοίτηση στα ολοήμερα προγράμματα είναι προαιρετική και το κόστος της αναλαμβάνουν οι γονείς (Ιωακειμίδης, 2011:42). Το ωράριο λήγει στις 15.00 ή στις 15.30 και την ευθύνη των παιδιών την έχουν οι γονείς, οι δάσκαλοι ή εξειδικευμένο προσωπικό (Χαλκιαδάκη, 2013:61). Σήμερα, γίνονται πολλές προσπάθειες για τη δημιουργία εξωσχολικών ολοήμερων σχολείων των οποίων το κόστος λειτουργίας θα καλύπτεται απ την Τοπική Αυτοδιοίκηση, από τοπικές πρωτοβουλίες και απ την Εθνική Κυβέρνηση (Αναγνωστοπούλου κ.ά, 2013: 19). Φιλανδία: τα σχολεία βρίσκονται κάτων απ την εποπετεία του Υπουργείου Παιδείας, ενώ οι εκπαιδευτικοί προσλαμβάνονται απ την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Εκτός απ τους εκπαιδευτικούς, στα σχολεία εργάζονται κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι και παιδαγωγοί. Το σχολικό ωράριο ξεκινά στις 8.00 και λήγει στις 14.00. Εδώ, έχουμε το «ολοήμερο των τριών τετάρτων». Παρέχεται φαγητό, δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στην κοινωνική μάθηση, στη συμβουλευτική και στην αγωγή υγείας. Η μεταφορά των παιδιών στο σχολείο είναι δωρεάν όπως και η παροχή του φαγητού. Την απογευματινή φροντίδα των παιδιών αναλαμβάνουν παιδικοί σταθμοί ή όμιλοι που διαμορφώνουν προγράμματα αθλητισμού, μουσικής και φωτογραφίας κάτω από την επιτηρήση των εκπαιδευτικών. Την ευθύνη για την οργάνωση των παραπάνω έχει η Τοπική Αυτοδιοίκηση (Χαλικιαδάκη, 2013:62). Σήμερα εφαρμόζεται πιλοτικά και το project «MUKAVA» απ τις 8.00 έως τις 16.00 περιλαμβάνοντας διδασκαλία αλλά και δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου, όπου υπεύθυνος είναι ο Διευθυντής. Η συμμετοχή των υπολοίπων εκπαιδευτικών σ αυτό, αμείβεται επιπλέον (Αναγνωστοπούλου κ.ά, 2013: 20). Ισπανία: σε πολλές περιπτώσεις την ευθύνη για τη λειτουργία των συγκεκριμένων σχολικών μονάδων έχει η εκκλησία και όχι το κράτος (Ιωακειμίδης, 20

2011:42). Το ολοήμερο πρόγραμμα λειτουργεί καθημερινά 9.00 με 12.00 ή 13.00 και 15.00 με 17.00 ή 18.00. Εδώ υπάρχουν μεγάλα μεσημβρινά διαλείμματα, χωρίς να υπάρχει πάντα η δυνατότητα επίβλεψης των παιδιών. Παρέχεται δωρεάν φαγητό μόνο στους μαθητές από χαμηλά κοινωνικά στρώματα (Χαλκιαδάκη, 2013:62). Τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια κατάργησης της ζώνης 15.00-17.00 καθώς το κόστος που δημιουργείται για την απασχόληση του εκπαιδευτικού προσωπικού είναι μεγάλο. Αυτή η ζώνη προτείνεται να αντικατασταθεί με διάφορα μαθήματα και δραστηριότητες, αφού προηγηθεί η έγκριση του Διευθυντή, ενώ το κόστος θα επιβαρύνει τους γονείς επιπλέον (Αναγνωστοπούλου κ.ά, 2013: 20). Δανία: στη Δανία το υποχρεωτικό ωρολόγιο πρόγραμμα τελειώνει στις 14.00. Τη μεταμεσημβρινή φροντίδα των παιδιών αναλαμβάνουν Κέντρα Ελεύθερου Χρόνου, τα οποία λειτουργούν ως τις 17.00.Στη διαμόρφωση και επιλογή των δραστηριοτήτων συμμετέχουν οι δημοτικές αρχές αλλά και οι γονείς. Απ το 1990 και μετά γίνονται προσπάθειες δημιουργίας «club ελεύθερου χρόνου», τα οποία θα λειτουργούν έξω απ το σχολείο με έξοδα των γονέων. Σ αυτά θα απασχολούνται από εξειδικευμένο προσωπικό, φοιτητές ή γονείς (Χαλκιαδάκη, 2013:62). Ιταλία: το ολοήμερο σχολείο, εδώ, λειτουργεί απ τη δεκαετία του 1970 (Ιωακειμίδης, 2011:42). Συναντάμε διάφορους τύπους ολοήμερου με συχνότερο το «ανοιχτό», το οποίο είναι προαιρετικό. Οι μαθητές φοιτούν σ αυτό 2 ή 3 φορές την εβδομάδα απ τις 8.30 έως τις 12.30 και από τις 14.00 έως τις 16.00. Το μεσημβρινό πρόγραμμα είναι προαιρετικό και παρέχεται ενισχυτική διδασκαλία, αθλητικές, καλλιτεχνικές (Χαλκιαδάκη, 2013:63) αλλά και πολιτιστικές δραστηριότητες (Ιωακειμίδης, 2011:42). Η σίτιση γίνεται από ειδικό προσωπικό σε συγκεκριμένη αίθουσα, με ειδικές εγκαταστάσεις σίτισης. Ακόμη, οι τάξεις δεν τρώνε όλες μαζί ταυτόχρονα (Αναγνωστοπούλου κ.ά, 2013: 17). Αγγλία: στην Αγγλία και στην Ουαλία τα ολοήμερα σχολεία λειτουργούν από το 1920 (Χαλκιαδάκη, 2013:64). Εδώ, το σχολείο λειτουργεί σε δύο ζώνες: η μία απ τις 9.00 έως τις 12.00 και η άλλη απ τις 13.00 έως τις 15.30 (Ιωακειμίδης, 2011:42), όπου εκτός απ τους εκπαιδευτικούς υπάρχει και εξωδιδακτικό προσωπικό. Οι τοπικές εκπαιδευτικές αρχές αναλαμβάνουν την παροχή του μεσημεριανού γεύματος και το κόστος αναλαμβάνουν οι γονείς, εκτός απ τους 21

οικονομικά αδύναμους. Επίσης, λειτουργούν κάποιοι σύλλογοι που απασχολούν τα παιδιά απ τις 15.30 έως τις 18.00 τα λεγόμενα afterschool clubs. Αυτά μπορούν να λειτουργούν τόσο εντός σχολείου όσο και έξω απ αυτό. Οργανώνουν ποικίλες δραστηριότητες, όπως ποδόσφαιρο, τένις, κρίκετ, χόκεϋ, μπάντμιντον (Χαλκιαδάκη, 2013:64) και υπάρχουν συγκεκριμένοι χώροι για την υλοποίηση των κατ οίκων εργασιών και για την ενισχυτική διδασκαλία των πιο αδύναμων μαθητών (Claridge, 2015). Οι σύλλογοι αυτοί ενισχύονται οικονομικά απ τις τοπικές εκπαιδευτικές αρχές αλλά και απ την εθελοντική προσφορά των κατοίκων της κοινότητας (Χαλκιαδάκη, 2013:64). Επίσης, οι γονείς έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν το σχολείο που θα φοιτήσει το παιδί τους, οι οποίοι ενημερώνονται από σχετικά έντυπα που εκδίδουν τα σχολεία. Εκεί, υπάρχουν πληροφορίες για το εκπαιδευτικό προσωπικό, το πρόγραμμα σπουδών καθώς και για τη φιλοσοφία του σχολείου (Αναγνωστοπούλου κ.ά, 2013: 16). Με παρόμοιο τρόπο λειτουργούν και τα σχολεία της Σκωτίας και της Ιρλανδίας (Ιωακειμίδης, 2011:42). Βέλγιο: τα ολοήμερα σχολεία, εδώ, λειτουργούν απ τις 8.00 έως τις 18.00. Οι μαθητές ασχολούνται κυρίως με την προετοιμασία των μαθημάτων της επόμενης μέρας. Την εποπτεία την έχει αποκλειστικά ο δάσκαλος. Λουξεμβούργο: τα σχολεία λειτουργούν σε δύο ζώνες, την πρωινή που ξεκινά στις 8.00 και λήγει στις 11.45 και την απογευματινή που ξεκινά στις 14.00 και τελειώνει στις 16.00. Ωστόσο, υπάρχουν και τα λεγόμενα «Κέντρα Μεσημεριανής Φροντίδας», των οποίων η λειτουργία καλύπτεται απ την κεντρική διοίκηση και τις τοπικές αρχές. Το κόστος της σίτισης, όμως, επιβαρύνει τους γονείς (Ιωακειμίδης, 2011:43). Ρωσία: η υποχρεωτική φοίτηση των παιδιών λαμβάνει χώρα απ τις 8.00 έως τις 14.00. Η μεσημβρινή ζώνη είναι προαιρετική και λειτουργεί έως τις 18.00. Απ τις 14.00 έως τις 16.00 είναι οι ώρες του φαγητού και της μελέτης για τα μαθήματα της επόμενης μέρας. Απ τις 16.00 έως τη λήξη του ωραρίου υλοποιούνται διάφορες ομαδικές δραστηριότητες. Στο κόστος του φαγητού και της απασχόλησης των εκπαιδευτικών συνεισφέρουν και οι γονείς. Το διδακτικό προσωπικό επιλέγεται από το Διευθυντή του σχολείου σχολείου (Αναγνωστοπούλου κ.ά, 2013: 20). 22

Κύπρος: ο θεσμός του ολοήμερου σχολείου λειτούργησε σε όλες τις σχολικές μονάδες ως το 1970. Έπειτα, λόγω των τροποποιήσεων στο ωράριο, η απογευματινή ζώνη καταργήθηκε. Το 1999 ο θεσμός ξαναεφαρμόστηκε αρχικά σε 9 σχολικές μονάδες. Αργότερα, εφαρμόστηκε σε 144 σχολεία μόνο για τις μεγάλες τάξεις και σε άλλα 24 για όλες τις τάξεις. Το ολοήμερο πρόγραμμα εφαρμόζεται εντός της σχολικής μονάδας και τη σίτιση των παιδιών αναλαμβάνουν οι γονείς (Ιωακειμίδης, 2011:44). Επομένως, μπορούμε να πούμε ότι παρατηρούνται διαφορές ως προς το ωράριο λειτουργίας του ολοήμερου σχολείου και πιο συγκεκριμένα στο χρόνο κατά τον οποίο οι μαθητές αποχωρούν από το σχολείο. Επίσης, υπάρχουν διαφορές ως προς τους φορείς οργάνωσης και οικονομικής στήριξης της λειτουργίας του θεσμού. Αλλού βλεπουμε να υπάρχει στενή συνεργασία γονέων και Τοπικής Αυτοδιοίκησης με το εκπαιδευτικό σύστημα και αλλού όχι. Επιπλέον, σε κάποιες χώρες είναι σημαντικός και ο ρόλος της εκκλησίας. Διαφοροποιούνται, ακόμη, ως προς την ποικιλία των δραστηριοτήτων αλλά και ως προς το προσωπικό που απασχολείται. Τέλος, να επισημάνουμε ότι διαφέρει και ο χαρακτήρας του προγράμματος. Σε κάποιες περιπτώσεις είναι ενιαίο και υποχρεωτικό για όλους ενώ σε κάποιες άλλες είναι προαιρετικό. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο Η ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ 2.1 Σύντομη ιστορική αναδρομή Ο θεσμός του ολοήμερου σχολείου, άτυπα, ουσιαστικά υπήρχε από το 1836 λειτουργώντας με τη μορφή παροχής συσσιτίου στους μαθητές. Το κόστος, τότε, αναλάμβανε το κράτος ή καλυπτόταν από εράνους και από δωρεές των τοπικών παραγόντων (Κανλής, 2012:91). Η εμφάνιση του πρώτου τύπου ολοήμερου σχολείου, με τη σημερινή μορφή, έγινε το 1985-1986 με τα λεγόμενα Τμήματα Δημιουργικής Απασχόλησης (Τ.Δ.Α) τα 23

οποία συγκροτήθηκαν ύστερα από πρωτοβουλία των Συλλόγων Γονέων και Κηδεμόνων. Οι εκπαιδευτικοί προσλαμβάνονταν απ τους γονείς και οι ίδιοι αναλάμβαναν τα έξοδα για τη λειτουργία των τμημάτων αυτών (Δεμίρογλου, 2009:14). Το 1989, η Πολιτεία αναγνωρίζει την ανάγκη ύπαρξης των συγκεκριμένων τμημάτων, ωστόσο λίγα χρόνια αργότερα, το 1993, διαπιστώνει τη δυσκολία που υπάρχει στον τομέα της οικονομικής τους στήριξης. Έτσι, εγκρίνει την παροχή οικονομικής βοήθειας απ την πλευρά των Συλλόγων Γονέων και Κηδεμόνων. Ένα χρόνο αργότερα, το 1994, δημιουργούνται απ το Υπουργείο Παιδείας τα Προγράμματα Δημιουργικής Απασχόλησης (Π.Δ.Α) σε 332 δημοτικά σχολεία για τα παιδιά των εργαζόμενων γονέων και κυρίως σε οικονομικά και κοινωνικά υποβαθμισμένες περιοχές (Χαλκιαδάκη, 2013:21). Το 1997, με το Νόμο 2525, θεσπίζεται το ολοήμερο δημοτικό σχολείο, με τη μορφή που το γνωρίζουμε και σήμερα. Έτσι, ιδρύονται 1000 «Ολοήμερα Δημοτικά Σχολεία Σχολεία Διευρυμένου Ωραρίου» όπου η φοίτηση των μαθητών είναι προαιρετική. Σκοπός τους είναι η υποχρεωτική εφαρμογή του προγράμματος διδασκαλίας των μαθημάτων, η εφαρμογή ενισχυτικής διδασκαλίας, η προαιρετική μελέτη των μαθημάτων της επόμενης μέρας καθώς και η εφαρμογή προγραμμάτων δημιουργικής απασχόλησης (ΦΕΚ 188/1997). Το 1999-2000, λειτούργησαν 28 Πιλοτικά Ολοήμερα Δημοτικά Σχολεία μέσω του 2 ου Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης με σκοπό να διασφαλιστεί η υλικοτεχνική υποδομή αυτών των σχολείων. Η φοίτηση των μαθητών είναι υποχρεωτική ως τις 16.00 (Ιωακειμίδης, 2011:57). Μετά από δύο χρόνια, θεσπίστηκε πρόγραμμα σπουδών γι αυτά τα σχολεία και γίνονται προσλήψεις εκπαιδευτικών ειδικοτήτων για τα νέα γνωστικά αντικείμενα που εισήχθησαν. Επιπλέον, επιτρέπεται η φοίτηση και στα παιδιά των οποίων οι γονείς δεν εργάζονται (ΦΕΚ 1340/2002). Έτσι, απ το 1997 έως το 2002 λειτούργησαν στην Ελλάδα τα «ανοιχτά ολοήμερα σχολεία», που ήταν τα Σχολεία Διευρυμένου Ωραρίου, και τα «κλειστά», τα Πιλοτικά Ολοήμερα Σχολεία. 24

Μετά το 2002, τα Σχολεία Διευρυμένου Ωραρίου μετονομάστηκαν σε Ολοήμερα Δημοτικά Σχολεία Προαιρετικού Χαρακτήρα και τα Πιλοτικά Ολοήμερα σε Πειραματικά Ολοήμερα (Κωνσταντίνου, 2007:24-27). Τα ολοήμερα αυτά τμήματα λειτούργησαν σε 2.600 σχολεία, στα οποία απασχολήθηκαν ωρομίσθιοι εκπαιδευτικοί ειδικοτήτων (Κυρίζογλου & Γρηγοριάδης, 2005:71) Ως το 2011 λειτούργησαν και οι δύο τύποι του ολοήμερου σχολείου. Το 2011 καταργήθηκαν τα Πειραματικά Ολοήμερα και θεσπίστηκαν τα Σχολεία με Ενιαίο Αναμορφωμένο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα, στα οποία η φοίτηση των μαθητών είναι προαιρετική μετά τις 14.00. Αρχικά, ως τέτοια χαρακτηρίστηκαν 800 σχολεία στην Ελλάδα και αργότερα έφτασαν τον αριθμό των 960. Έτσι, λοιπόν, σήμερα λειτουργούν τα κλασικά ολοήμερα σχολεία και τα σχολεία με ΕΑΕΠ (Χαλκιαδάκη, 2013:21). 2.2 Η εξέλιξη των σκοπών και των στόχων Η αναγκαιότητα ύπαρξης του θεσμού του ολοήμερου σχολείου, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, ουσιαστικά αναγνωρίστηκε από την Πολιτεία μέσα από το ΦΕΚ 188/1997 και το Νόμο 2525. Οι σκοποί του, όπως εκφράστηκαν μέσα από το συγκεκριμένο ΦΕΚ, έχουν να κάνουν με την υποχρεωτική εφαρμογή του οικείου προγράμματος διδασκαλίας μαθημάτων, με την προαιρετική μελέτη των μαθημάτων της επόμενης μέρας και τη δημιουργική απασχόληση των μαθητών καθώς και με την προαιρετική εφαρμογή προγραμμάτων ενισχυτικής διδασκαλίας στους πιο αδύναμους μαθητές. Τον επόμενο χρόνο, με την εγκύκλιο Φ.13.1/767/Γ1/884/3-9-1998, οι σκοποί παραμένουν ίδιοι και εντάσσονται οι στόχοι του ολοήμερου σχολείου, οι οποίοι διακρίνονται σε παιδαγωγικούς, δίνοντας έμφαση στο μαθητή και σε κοινωνικούς, τονίζοντας την ανάγκη παροχής βοήθειας στους εργαζόμενους γονείς και στην εξισορρόπηση των παραγόντων που οδηγούν στην εμφάνιση εκπαιδευτικών ανισοτήτων. Από το 1998 έως το 2001 δεν υπάρχει κάποια διαφορά στη διατύπωση των σκοπών και των στόχων του ολοήμερου σχολείου. 25

Το 2002, με την εγκύκλιο Φ.13.1/885/88609/Γ1/3-9-2002, παρατηρούμε ότι δεν υπάρχουν πλέον οι στόχοι του ολοήμερου σχολείου και ο σκοπός - περιεχόμενο που υπήρχε στην εγκύκλιο του 1998 έχει αντικατασταθεί με τον όρο «κοινωνικοί παιδαγωγικοί σκοποί». Οι κοινωνικοί σκοποί εστιάζουν κυρίως στην οικογένεια ενώ τα προηγούμενα χρόνια εστιάζαν στο μαθητή και στην παροχή ίσων ευκαιριών μάθησης. Απ την άλλη, οι παιδαγωγικοί σκοποί κάνουν λόγο για «παιδαγωγική αξιοποίηση» του ελεύθερου χρόνου ενώ η εγκύκλιος του 1998 τονίζει τη «δημιουργική αξιοποίηση» του χρόνου αυτού. Επίσης, αναφέρεται και η ύπαρξη υποστηρικτικής βοήθειας σε μαθητές που το έχουν ανάγκη ως μια μέθοδος η οποία αξιοποιεί ορθολογικά τον εκπαιδευτικό χρόνο και δεν επιτρέπει την ύπαρξη τόσο μαθησιακών κενών όσο και φαινομένων σχολικής διαρροής. Τέλος, να αναφέρουμε ότι δύο μήνες αργότερα με τo ΦΕΚ 1471/2002, εμφανίζονται και πάλι οι στόχοι του ολοήμερου προγράμματος οι οποίοι εμπεριέχονται στη φράση: «εμπέδωση των γνώσεων και δεξιοτήτων που διδάσκονται οι μαθητές στο πρωινό πρόγραμμα και εμπλουτισμός του πρωινού προγράμματος με επιπλέον διδακτικά αντικείμενα», χωρίς ωστόσο να διακρίνονται οι κοινωνικοί απ τους παιδαγωγικούς στόχους, όπως συνέβαινε στην εγκύκλιο του 1998. Η εγκύκλιος Φ.50/57/26650/Γ1/17-3-2003, φέρει τον τίτλο «σκοπός και περιεχόμενο του Ολοήμερου Σχολείου». Ωστόσο, ο σκοπός της εγκυκλίου του 2002 τώρα εμφανίζεται ως περιεχόμενο της εγκυκλίου του 2003. Επίσης, αναφορά στους σκοπούς και στους στόχους του ολοήμερου προγράμματος γίνεται στις 2 πρώτες σελίδες της εγκυκλίου και χαρακτηρίζονται από ασάφεια. Έπειτα, γίνεται αναφορά σε νέους στόχους στην 5 η σελίδα, χωρίς να υπάρχει διαχωρισμός σε παιδαγωγικούς και κοινωνικούς και χωρίς να υπάρχει σύνδεση με τους αρχικούς στόχους των δύο πρώτων σελίδων. Επίσης, παρατηρείται η απουσία στην αναφορά της ενισχυτικής διδασκαλίας, η οποία θα συνεχιστεί και στις εγκυκλίους των επόμενων ετών. Τα επόμενα χρόνια δεν παρατηρείται κάποια διαφορά όσον αφορά τους σκοπούς και τους στόχους. Στην εγκύκλιο Φ.50/162/88353/Γ1/5-9-2006, δε γίνεται αναφορά σε εκείνο τον κοινωνικό σκοπό του ολοήμερου, ο οποίος εστιάζει στην οικογένεια και ήταν ξεκάθαρος στις προηγούμενες εγκυκλίους. Ωστόσο, παρατηρούμε ότι η στήριξη προς την οικογένεια εκφράζεται μέσα από τη φράση: 26

«στηρίζει και μορφώνει το παιδί και στέκεται δίπλα στην εργαζόμενη οικογένεια, της οποίας προστατεύει το εισόδημα αφού την απαλλάσσει απ την οικονομική επιβάρυνση και τη φροντίδα αναζήτησης εκτός σχολείου πρόσθετου εκπαιδευτικού έργου». Έως το 2010 δεν υπάρχουν κάποιες τροποποιήσεις. Με το ΦΕΚ 1048/2010, όμως, παρατηρούμε ότι ο κοινωνικός ρόλος του σχολείου, που κατείχε σημαντική θέση τα προηγούμενα χρόνια, παύει πια να υπάρχει. Πρώτα απ όλα καταργείται η λειτουργία των ολοήμερων τμημάτων στα 6/θέσια και κάτω δημοτικά σχολεία. Έτσι, τα παιδιά των μικρών σχολείων αποκλείονται από την παρακολούθηση των προγραμμάτων του ολοήμερου τμήματος. Επίσης, επιτρέπεται πλέον η φοίτηση μόνο στα παιδιά των οποίων και οι δύο γονείς εργάζονται, καταθέτοντας στο Διευθυντή του σχολείου το αντίστοιχο αποδεικτικό εργασίας τους. Τέλος, με το ΦΕΚ 1327/2011 αρχίζει να αναιρείται και ο παιδαγωγικός ρόλος του ολοήμερου σχολείου. Διαπιστώνεται αλλαγή στην ώρα αποχώρησης των μαθητών. Πλέον, υπάρχει η δυνατότητα, ύστερα από Υπεύθυνη Δήλωση των γονέων, να αποχωρούν οι μαθητές σε όποιο διάλειμμα απ τις 14.00 και μετά το επιθυμούν. Να τονίσουμε σ αυτό το σημείο, ότι στην εγκύκλιο του 2003 δινόταν ιδιαίτερη έμφαση στο γεγονός ότι η πετυχημένη εφαρμογή του προγράμματος και η επίτευξη των στόχων του στηρίζεται στην υποχρεωτική αποχώρηση όλων των μαθητών στις 16.00, δηλαδή μετά τη λήξη του. Επομένως, το ίδιο το κράτος ωθεί στην κατάργηση του παιδαγωγικού ρόλου του ολοήμερου σχολείου. 2.3 Το περιεχόμενο του ωρολόγιου προγράμματος Με την πάροδο των χρόνων παρατηρούνται αλλαγές και στο ωρολόγιο πρόγραμμα του ολοήμερου σχολείου. Με την εγκύκλιο Φ.13.1/767/Γ1/884/3-9-1998, γίνεται αναφορά σε νέα αντικείμενα που εισάγονται στο πρόγραμμα προκειμένου να ενισχυθεί ο γνωστικός, συναισθηματικός και ψυχοκινητικός τομέας του παιδιού. Τέτοιου είδους αντικείμενα είναι η μουσική, τα εικαστικά, η θεατρική αγωγή, η περιβαλλοντική εκπαίδευση, ο χορός, οι αθλοπαιδίες, η οπτικοακουστική έκφραση, η κίνηση και ο πολιτισμός. Υποστηρίζεται, επίσης, ότι τα καλλιτεχνικά μαθήματα θα πρέπει να συνδυάζονται με διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Επομένως, δίνεται 27

ιδιαίτερη έμφαση στην ευελιξία του προγράμματος και στον ψυχαγωγικό του χαρακτήρα. Επιπλέον, τα καλλιτεχνικά μαθήματα βοηθούν στη σωστή και ολόπλευρη ανάπτυξη των παιδιών και λειτουργούν ως βοηθητικά στα γνωστικά μαθήματα που έχουν να διδαχθούν οι μαθητές (Δημητράτου, 2008:12), ενώ το μάθημα της φυσικής αγωγής ενδείκνυται για την υλοποίηση βιωματικών δραστηριοτήτων έξω από τα στενά περιθώρια της σχολικής τάξης (Ζαμπετάκη, 2005:1). Μυεί τα παιδιά στην υιοθέτηση ενός δραστήριου τρόπου ζωής καθώς η φυσική δραστηριότητα σχετίζεται με σωματικά και ψυχολογικά οφέλη (Φαλέκα κ.ά, 2010:17). Όσον αφορά τη σίτιση των μαθητών, αυτή γινόταν στις 14.00 και για τα επόμενα 20 30 λεπτά μπορούσαν να περάσουν όπως επιθυμούσαν τον ελεύθερο χρόνο τους. Στις 14.30 ξεκινούσε η μελέτη των μαθημάτων της επόμενης μέρας και ολοκληρωνόταν στις 15.30. Η αποχώρηση των μαθητών μπορούσε να γίνει μετά τη λήξη του προγράμματος, δηλαδή στις 16.00. Το παραπάνω πρόγραμμα εφαρμόστηκε ως το 2002. Με την εγκύκλιο Φ.50/76/121153/Γ1/13-11-2002, φαίνεται ότι ο ψυχαγωγικός χρόνος των παιδιών μειώνεται καθώς εισάγονται νέα μαθήματα όπως τα αγγλικά και η πληροφορική. Μέσω της πληροφορικής τα παιδιά αποκτούν γνώσεις σχετικά με την αξιοποίηση του Η/Υ, τόσο ως γνωστικό εργαλείο όσο και ως εργαλείο επικοινωνίας. Επίσης, διευκολύνει τη διαθεματική προσέγγιση των μαθημάτων και επιτρέπει την αλληλόδραση, την ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των μαθητών και την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης (Ζουρελίδης, 2005:3). Στο πρόγραμμα, όμως, εξακολουθούν να υπάρχουν ο αθλητισμός, ο χορός και τα εικαστικά και γίνεται διαχωρισμός των μαθημάτων σε επιλεγόμενα και σε υποχρεωτικά. Το μεσημβρινό ωράριο ξεκινά στις 12.35 και λήγει στις 16.00 ή στις 16.15. Επίσης, υπάρχει η δυνατότητα λειτουργίας της προαιρετικής ζώνης από τις 16.15 ως τις 17.00, όπου οι μαθητές παρακολουθούν δραστηριότητες των τριών αντικειμένων που έχουν επιλέξει. Τέλος, με τη συγκεκριμένη εγκύκλιο θεσπίζεται και η πρωινή ζώνη του ολοήμερου από τις 7.00 έως τις 8.00 (ΦΕΚ 1471/2002 τ.β ). 28

Από την εγκύκλιο Φ.50/57/26650/Γ1/17-3-2003 και έπειτα, η ευελιξία του προγράμματος χάνεται. Προσλαμβάνονται εκπαιδευτικοί ειδικοτήτων προκειμένου να διδάξουν να νεοεισαχθέντα γνωστικά αντικείμενα. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τη μείωση του χρόνου του δασκάλου. Πλέον τα αγγλικά και η πληροφορική γίνονται υποχρεωτικά. Επίσης, δημιουργείται πρόγραμμα σπουδών ακόμη και για τα επιλεγόμενα μαθήματα, όπως είναι ο αθλητισμός και τα εικαστικά. Επομένως, η διάρκεια όλων αυτών των μαθημάτων ορίζεται με ακρίβεια καθώς και η διάρκεια των διαλειμμάτων. Το παραπάνω πρόγραμμα σπουδών εφαρμόζεται ως σήμερα χωρίς ιδιαίτερες αλλαγές στα σχολεία με το κλασικό ολοήμερο τμήμα. Το 2011, με το ΦΕΚ 1327/2011 θεσπίζονται τα σχολεία με το Ενιαίο Αναμορφωμένο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα, τα οποία λειτουργούν παράλληλα με τα κλασικά. Εδώ, το ολοήμερο ξεκινά στις 14.00 με τη σίτιση των μαθητών. Το ωράριο λήγει στις 16.15, ωστόσο οι μαθητές μπορούν να αποχωρούν και νωρίτερα εάν το επιθυμεί ο γονέας. Επίσης, οι γονείς μπορούν να επιλέξουν δύο απ τα νέα γνωστικά αντικείμενα, τα οποία είναι ο αθλητισμός, η θεατρική αγωγή, τα Τ.Π.Ε, τα αγγλικά, η μουσική, τα εικαστικά και η δεύτερη ξένη γλώσσα (γαλλικά, γερμανικά). 2.4 Ο ρόλος του εκπαιδευτικού Με την έναρξη λειτουργίας των Σχολείων Διευρυμένου Ωραρίου και μέσα από τις εγκυκλίους Φ.13.1/767/Γ1/884/3-9-1998 και Φ.13.1/717/Γ1/742/21-9-1999 δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στις νέες μεθόδους που θα χρησιμοποιήσει ο δάσκαλος κατά τη μαθησιακή διαδικασία. Τονίζουν τις δεξιότητες από τις οποίες πρέπει να χαρακτηρίζεται ο εκπαιδευτικός προκειμένου να ανταπεξέλθει στη διδασκαλία των νέων γνωστικών αντικειμένων του προγράμματος. Σύμφωνα με τον Πυργιωτάκη (2002), το 2000 η Επιστημονική Επιτροπή δίνει έμφαση στη χρήση της μεθόδου project, με την εφαρμογή της οποίας δίνεται βαρύτητα στον ίδιο το μαθητή και στον ενεργητικό ρόλο που διαδραματίζει για την απόκτηση της νέας γνώσης (Χαλκιαδάκη, 2013:159). Μέσα απ αυτή τη συλλογική διαδικασία μάθησης, οι μαθητές εμπλέκονται ενεργά στη μαθησιακή διαδικασία και 29

παύουν να είναι παθητικοί δέκτες της έτοιμης γνώσης (Ταρατόρη - Τσαλκατίδου, 2005:61). Επίσης, βοηθά στην ανάπτυξη των διαπροσωπικών σχέσεων μεταξύ των παιδιών, εισάγει το μαθητή στις δημοκρατικές αρχές, καλλιεργεί την αυτενέργεια, την υπευθυνότητα, την ανάπτυξη πρωτοβουλιών, την ελευθερία της σκέψης, την καλύτερη επικοινωνία με τον εκπαιδευτικό, τα ταλέντα και τα χαρίσματα των μαθητών. Είναι μια μέθοδος που ενδείκνυται στο ολοήμερο σχολείο καθώς απαιτεί ένα μεγάλο αριθμό μαθητών και μπορούν να συμμετέχουν μαθητές διαφόρων τάξεων (Ταρατόρη - Τσαλκατίδου, 2007:85-91). Σε παρόμοια κατεύθυνση κινείται και το ΦΕΚ 1471/2002, όπου δίνεται έμφαση στο ρόλο που πρέπει να διαδραματίζει ο εκπαιδευτικός. Αυτός, θα πρέπει να είναι κυρίως συμβουλευτικός και εμψυχωτής των μαθητών. Θα πρέπει να προωθεί την εφαρμογή ομαδοσυνεργατικών και βιωματικών, κυρίως, δραστηριοτήτων. Μέσα στο ίδιο πνεύμα κινείται και η εγκύκλιος Φ.50/343/85329/Γ1/31-8-2005 αλλά και η Φ.50/162/88353/Γ1/5-9-2006, η οποία ισχύει μέχρι σήμερα όσον αφορά τις ομαδοσυνεργατικές μεθόδους που πρέπει να χρησιμοποιούνται στο ολοήμερο πρόγραμμα, αφού έτσι τα παιδιά αλληλεπιδρούν, αντιλαμβάνονται ότι ανήκουν σε μια ομάδα και συνεργάζονται για να πετύχουν συγκεκριμένους στόχους (Χαντζή, 2006:63). Τελειώνοντας, οφείλουμε να τονίσουμε ότι από το 2002 και μετά, τα παραπάνω είναι αδύνατον να εφαρμοστούν. Στο πρόγραμμα έχουν εισαχθεί νέα γνωστικά αντικείμενα όπως και εκπαιδευτικοί ειδικοτήτων και ο εκπαιδευτικός χρόνος έχει κατακερματιστεί. Παρόλο που ο εκπαιδευτικός του ολοήμερου τμήματος έχει πιο στενές σχέσεις με τους μαθητές του, εντούτοις ο δημιουργικός χρόνος που μπορεί να περάσει μαζί τους είναι ελάχιστος. Πλέον ο ρόλος του έχει περιοριστεί στη μελέτη και προετοιμασία των μαθημάτων της επόμενης μέρας, ενώ οι καινοτόμες δραστηριότητες που αναφέρονται στις εγκυκλίους δεν μπορούν να υλοποιηθούν (Χαλκιαδάκη, 2013:160). Επίσης, σ αυτό συμβάλλει και το γεγονός του μεγάλου αριθμού μαθητών του τμήματος. Μετά από την εγκύκλιο 125334/Γ1/09-09-2013 του Υπουργείου Παιδείας δίνεται έμφαση στην κάλυψη των κενών της πρωινής ζώνης, ενώ για το ολοήμερο προβλέπεται μόνο ένας εκπαιδευτικός και στα ολοήμερα ΕΑΕΠ κανένας. 30