Κώστας Μ. Σταμάτης, καθηγητής φιλοσοφίας του δικαίου, Νομική Σχολή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ι. ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, όπου έλαβε πτυχίο Νομικής (1978). Ακολούθως, ως υπότροφος του Γαλλικού Κράτους, πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές (DEA) κοινωνιολογίας και φιλοσοφίας του δικαίου στο Πανεπιστήμιο Paris 2. Διδάκτορας του Τμήματος Νομικής του ΑΠΘ (1984), εν συνεχεία λέκτορας στο ίδιο Τμήμα (1985) και εν τέλει καθηγητής (1996). Η ειδίκευσή του είναι «Φιλοσοφία του Δικαίου», με αρχικό ΦΕΚ διορισμού στη βαθμίδα του λέκτορα: 57/5-4-1985 τεύχος ΝΠΔΔ, και ημέρα ορκωμοσίας 18 Απριλίου 1985. Και στη βαθμίδα του καθηγητή: ΦΕΚ 27/6-3-1997 τεύχος ΝΠΔΔ. Έχει διδάξει μαθήματα μεθοδολογίας του δικαίου στους σπουδαστές της Εθνικής Σχολής Δικαστών επί 12 χρόνια. Ακόμη έχει διδάξει σε γλώσσα αγγλική «κριτική θεωρία δικαιοσύνης», στην Ευρωπαϊκή Ακαδημία Θεωρίας του Δικαίου, στις Βρυξέλλες, τα ακαδημαϊκά έτη 2001-2, 2002-3. Με τα βιβλία και τα άρθρα του προσπαθεί να συμβάλει σε ορθολογική θεμελίωση των νομικών κρίσεων, καθώς και σε μία κριτική θεώρηση του δικαίου και της δικαιοσύνης. Ασχολείται ακόμη με θέματα κοινωνικής και πολιτικής φιλοσοφίας, με πληθώρα συναφών δημοσιευμάτων. Υπό την επίβλεψή του έχουν αποπερατωθεί και υποστηριχθεί δημόσια, με το βαθμό άριστα τρεις διδακτορικές διατριβές πολιτικής και δικαιικής φιλοσοφίας, των κυρίων Χαράλαμπου Γαβριηλίδη, Νικολάου Γαρυπίδη και Στέργιου Μήτα. Προβλεπόμενη ημερομηνία για αφυπηρέτηση: 31 Αυγούστου 2022. ΙΙ. ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΟ ΕΡΓΟ Έχει συγγράψει τα βιβλία: Ο ελληνικός νομικός ιδεαλισμός το Μεσοπόλεμο. Παρουσίαση και κριτική των θεωριών του, διδακτορική διατριβή, εκδ. Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη, 1984. Κριτική της καθαρής θεωρίας του δικαίου στο παράδειγμα του θεμελιώδους κανόνα, εκδ. Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη, 1985. Ο νομικός Γιάνης Κορδάτος. Απόψεις φιλοσοφίας δικαίου και κράτους στο έργο του, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα, 1989.
Argumenter en droit. Une théorie critique de l argumentation juridique, éd. Publisud, Paris, 1995. Αστική κοινωνία, δικαιοσύνη και κοινωνική κριτική. Μια κριτική θεωρία δικαιοσύνης, εκδ. Ιδρύματος Σάκη Καράγιωργα, Αθήνα, 1995. Η ανάκτηση του μέλλοντος. Πέρα από τη νεοφιλελεύθερη κυριαρχία, εκδ. Νήσος, Αθήνα, 1999. Δίκαιο και δικαιοσύνη στην εποχή των ορίων, εκδ. Πόλις, Αθήνα, 2000. Σχολιασμός δικαστικής απόφασης. Θεωρία, τεχνική, παραδείγματα, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2 η έκδοση, 2009. Η αβέβαιη «κοινωνία της γνώσης», εκδ. Σαββάλας, Αθήνα, 2005. Η θεμελίωση των νομικών κρίσεων. Ένα κριτικά πρακτικό πρότυπο ερμηνείας του δικαίου, 8 η έκδοση, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2009. Κριτική θεωρία δικαιοσύνης. Θεμελίωση αρχών, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα, 2011. Φιλοσοφία και Οικολογική Ηθική, εκδ. Νήσος, Αθήνα, 2013. Από κοινού με τον συνάδελφο Ανδρέα Τάκη, Εισαγωγή στην επιστήμη του δικαίου, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2015. Έχει επιμεληθεί επίσης τα εξής βιβλία, στα οποία συμμετέσχε με εκτενείς μελέτες: Μελέτες για μια κριτική θεώρηση του δικαίου, εκδ. Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη, 1985. Όψεις του Κράτους Δικαίου. Ιστορικές καταβολές στην ελληνική θεωρία και σύγχρονες αναζητήσεις, εκδ. Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη, 1990. Ξενόγλωσσες δημοσιεύσεις: «La systématicité du droit chez Kelsen et les apories de la norme fondamentale», Archives de philosophie du droit, tome 31, 1986, pp. 45-55. «La concrétisation pragmatique des normes juridiques», Revue interdisciplinaire d'études juridiques, 1993.31, pp. 1-23. «Justice Without Law: A Postmodernist Paradox», Law and Critique, vol. 5, 1994, pp. 265-284. «The Idea of Deliberative Democracy: A Critical Appraisal», Ratio Juris, vol. 14, December 2001, pp. 390-405. «The Philosophical Status of a Critical Theory of Justice», Festschrift für Kostas E. Beys, dem Rechtsdenker in Attischer Dialektik, Ant. Sakkoulas V., Eunomia V., Athen 2003, pp. 1649-1667. 2
«La possibilité de critique de la Constitution en tant que source suprême du droit», Le droit entre autonomie et ouverture. Mélanges en l'honneur de Jean-Louis Bergel, Bruylant, Bruxelles, 2013, pp. 477-499. «Justifying Principles of Justice in a Post-Kantian Standpoint», Archiv für Rechts- und Sozialphilosophie», Band 99, April 2013, pp. 447-461. «A Historical Survey of Legal Reasoning and Philosophy in Greece During the 20th Century», υπό δημοσίευση εις: A Treatise of Legal Philosophy and General Jurisprudence, Volume 12: Legal Philosophy in the Twentieth Century: The Civil Law World (eds. Enrico Pattaro, Corrado Roversi), Springer V., Dordrecht, Berlin, Heidelberg, New York, 2014, chapter 15, pp. 531-543. ΙΙΙ. ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ Α. ΣΕ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ α) Σε γλώσσα ελληνική 1) Εισαγωγή στην επιστήμη του δικαίου Υποχρεωτικό μάθημα, σε συνδιδασκαλία με τον επίκουρο καθηγητή κύριο Ανδρέα Τάκη, στο 1 ο εξάμηνο. Το μάθημα επιδιώκει να εισαγάγει ομαλά και επαγωγικά το φοιτητικό κοινό στην επιστήμη του δικαίου. Οικοδομείται σε πέντε μέρη. Το πρώτο μέρος κατ αρχάς εξετάζει πολύ συνοπτικά την ιστορική διάπλαση του δικαίου μέχρι τις σύγχρονες έννομες τάξεις, ιδίως το πέρασμα από τη φεουδαρχική στην έννομη τάξη των Νέων Χρόνων. Επίσης προσδιορίζει την έννοια του θετικού δικαίου, τις θεμελιώδεις αρχές σε σύγχρονη έννομη τάξη, τα βασικά γνωρίσματα μορφής του σύγχρονου δικαίου και την ιδιαιτερότητα της νομικής γλώσσας. Προβαίνει σε διάκριση του δικαίου από την Ηθική της αυτονομίας και από την κοινωνική ηθική. Και απαντά στο ερώτημα κάτω από ποιους ηθικοπολιτικούς όρους η έννομη τάξη είναι νομιμοποιημένη. Το δεύτερο μέρος εισηγείται μια θεώρηση των κανόνων δικαίου. Ερευνά διαδοχικά: το νομικό συλλογισμό, είδη κανόνων δικαίου, με έμφαση στους επιτρεπτικούς και τους επιτελεστικούς (διαπλαστικούς) κανόνες. Αναδεικνύεται έτσι ότι στο δημοκρατικό κράτος δικαίου, η έννομη τάξη δεν εξαντλείται στο να επιβάλλει απαγορεύσεις και κυρώσεις. Αλλά διαθέτει πλαστικότητα και ανοίγει υ- πέρ των πολιτών πεδία στα οποία αυτοί δύνανται να αυτενεργούν και να διαπλάθουν τις έννομες σχέσεις. Το τρίτο μέρος διερευνά τις πρωτογενείς πηγές του δικαίου: Σύνταγμα, νόμος, κανονιστικές διοικητικές πράξεις, έθιμο. Ακολούθως εξετάζει τις δευτερογενείς πηγές δικαίου και τη σύνδεση της ημεδαπής με τη διεθνή έννομη τάξη. Και καταλήγει με τη συναρμογή της ελληνικής έννομης τάξης με το δίκαιο της Ευ- 3
ρωπαϊκής Ένωσης. Στο τέταρτο μέρος αναλύεται αρχικά η μεγάλη διάκριση του δικαίου ανάμεσα σε ιδιωτικό και δημόσιο δίκαιο. Εξετάζεται η εξέλιξη του ιδιωτικού και του δημόσιου δικαίου στον 20ό αιώνα. Και παρουσιάζονται βασικά γνωρίσματα του ποινικού δικαίου. Εν συνεχεία ερευνάται η διεθνής έννομη τάξη, οι κορυφαίες δικαιοπολιτικές αρχές της και η Οικουμενική διακήρυξη δικαιωμάτων του ανθρώπου. Το πέμπτο μέρος επιχειρεί μια εισαγωγή στα ζητήματα της ερμηνείας και της εφαρμογής του δικαίου. Ξεκινά με την αναγκαιότητα και με την αιτιολόγηση της ερμηνείας. Και εκθέτει τις βασικές μεθόδους ερμηνείας, με απλά παραδείγματα. 2) Μεθοδολογία του δικαίου Υποχρεωτικό μάθημα, σε συνδιδασκαλία με τον επίκουρο καθηγητή κύριο Ανδρέα Τάκη, στο 3 ο εξάμηνο. Το συγκεκριμένο μάθημα καταπιάνεται με τη θεμελίωση των νομικών κρίσεων, θεματική με πρόδηλο πρακτικό ενδιαφέρον για καθέναν νομικό. Περιλαμβάνει δύο κύκλους παραδόσεων. Ο πρώτος εξετάζει ζητήματα προκριματικά ως προς τη μέθοδο της νομικής επιστήμης. Σ αυτά ανήκουν: η ορθότητα των νομικών κρίσεων, η γλώσσα του δικαίου και της νομικής επιστήμης και ο νομικός συλλογισμός. Ο δεύτερος κύκλος παραδόσεων ερευνά τα καθεαυτό ζητήματα θεμελίωσης των νομικών κρίσεων. Δηλαδή κατά σειρά: τη φύση της ερμηνείας του δικαίου, τα κλασικά κριτήρια ερμηνείας του δικαίου, τη γλωσσική εκφορά των διατάξεων και τη λεγόμενη γραμματική ερμηνεία, επιχειρήματα ουσιαστικής ορθότητας (τελολογικά, γενικών αρχών, προεκτίμηση της εφαρμογής του κανόνα), τα κενά στην έννομη τάξη και τέλος τις αντινομίες στην έννομη τάξη. Ως υποστηρικτικά βοηθήματα του μαθήματος, προτείνονται δύο έργα του Κώστα Σταμάτη: α) Η θεμελίωση των νομικών κρίσεων. Επιτομή (2009), και β) Σχολιασμός δικαστικής απόφασης. Θεωρία, τεχνική, παραδείγματα (2009). Για την καλύτερη οργάνωση της μελέτης των φοιτητών και φοιτητριών υπάρχει επίσης ένα τευχίδιο 20 σελίδων, με περιλήψεις των παραδόσεων. 3) Φιλοσοφία του δικαίου Μάθημα ελεύθερης επιλογής, σε συνδιδασκαλία με τον επίκουρο καθηγητή κύριο Ανδρέα Τάκη στο 8 ο εξάμηνο. β) Σε γλώσσα γαλλική 4
Σε γλώσσα γαλλική προσφέρεται στο εαρινό εξάμηνο ως ξενόγλωσσο το μάθημα «Histoire de la philosophie moderne du droit». O διδάσκων χρησιμοποιεί το σύγγραμμά του, Argumenter en droit. Une théorie critique de l argumentation juridique, éd. Publisud, Paris, 1995. Επίσης χρησιμοποιεί τη μελέτη του, «La possibilité de critique de la Constitution en tant que source suprême du droit», Le droit entre autonomie et ouverture. Mélanges en l'honneur de Jean-Louis Bergel, éd. Bruylant, Bruxelles, 2013, pp. 477-499. Β. ΣΕ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Σε συνδιδασκαλία με τον επίκουρο καθηγητή κύριο Ανδρέα Τάκη διδάσκει εναλλάξ σε ετήσια βάση «θεμελίωση των νομικών κρίσεων» και «κριτική θεωρία δικαιοσύνης», κάθε Δευτέρα, 5-7 μμ., στο σπουδαστήριο του Τομέα Ιστορίας, Φιλοσοφίας και Κοινωνιολογίας του Δικαίου, αίθουσα 213. Κάθε δεύτερη χρονιά διδάσκει μαζί με τον κ. Τάκη και στο χειμερινό εξάμηνο του μεταπτυχιακού προγράμματος θέματα ιστορίας της ευρωπαϊκής νομικής σκέψης, στο πλαίσιο του διακλαδικού μαθήματος του Τομέα Ιστορίας, Φιλοσοφίας και Κοινωνιολογίας του Δικαίου «Θεσμοί ευρωπαϊκών λαών, 19 ος -20ός αιώνες», Τετάρτη, 6-8 μμ. Γ. ΤΑΚΤΙΚΕΣ ΩΡΕΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗΣ ΜΕ ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΦΟΙΤΗΤΡΙΕΣ Στο χειμερινό εξάμηνο: Τρίτη πρωί, 10-13.00, Στο εαρινό εξάμηνο: Τρίτη πρωί, 10-12.30 και Τετάρτη, 10-12.30, στο γραφείο 414, στον τέταρτο όροφο του Κτηρίου Νομικής. 5