ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ 2.2: «ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΩΝ ΚΛΕΙΣΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΕ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ». Μάρτιος 2013 Αθήνα- Πειραιάς

ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ 2.2: «ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΩΝ ΚΛΕΙΣΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΕ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ». Μάρτιος 2013 Αθήνα- Πειραιάς ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΡΑΞΗΣ: «Ενίσχυση της επιστημονικής και επιχειρησιακής ικανότητας και της τεκμηρίωσης της ΕΣΕΕ» κωδικός ΟΠΣ: 296250 1

Αθήνα, 29 Μαρτίου 2013 ΑΠΟΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ & ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΛΟΥΚΕΤΩΝ στο πλαίσιο της ΓΕΩΒΑΣΗΣ Εισαγωγή: η προβληματική της έρευνας Η μελέτη των χωρο-κοινωνικών επιπτώσεων οι οποίες σχετίζονται με τη λειτουργία και εγκατάσταση των επιχειρήσεων λιανικού εμπορίου, η ΓΕΩΒΑΣΗ, κατατάσσεται πολύ υψηλά στις προτεραιότητες του ερευνητικού έργου του ΙΝΕΜΥ/ΕΣΕΕ. Και τούτο γιατί οι αλλαγές που συντελούνται στη οικονομία τα τελευταία χρόνια επηρεάζουν σημαντικά τη χωροταξία των επιχειρήσεων. Επίσης, οι μετεγκαταστάσεις των επιχειρήσεων, η δημιουργία νέων εμπορικών ζωνών, τα νέα εμπορικά πάρκα επικαθορίζουν με τη σειρά τους το παραδοσιακό εμπόριο και πολλές φορές υπονομεύουν και επηρεάζουν αρνητικά τα καταναλωτικά πρότυπα. Η «Γεωβάση» αποτελεί το βασικό κορμό της χαρτογράφησης του ελληνικού εμπορίου, και στηρίζεται σε σταθερά δεδομένα όπως: Δεδομένα Απογραφών της ΕΣΥΕ 1978, 1988, Δεδομένα της ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ, Δεδομένα του ΟΑΣΑ, και τα μητρώα των Επιμελητηρίων. Το πληροφοριακό σύστημα «Γεωβάση» σχεδιάστηκε κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να είναι δυνατή η επέκταση και ενημέρωσή του με την προσθήκη νέων δεδομένων. Με αυτόν τον τρόπο καθίσταται εφικτή η ενσωμάτωση των ευρημάτων της παρούσας απογραφής, στοιχεία τα οποία προσδίδουν δυναμικό χαρακτήρα στα δεδομένα της γεωγραφικής βάσης. Άλλωστε, η τροφοδότηση της παρούσας μελέτης από τη Γεωβάση είναι υψίστης σημασίας, αφού η οριοθέτηση των εμπορικών περιοχών έγινε με βασικό εργαλείο τα αποτελέσματα της Γεωβάσης. (βλέπε Σχηματικά παρακάτω την λειτουργία και τη συσχέτιση της Γεωβάσης με λοιπές έρευνες πεδίου του ΙΝ.ΕΜ.Υ) 2

Οι επι πτώσε ις των Mall s στα παρα δοσ ιακ ά εμπορ ικά κέντρα Καταγραφή κλειστών επιχειρήσε ων ΓΕΩΒΑΣΗ Απογραφή εμπορ ικών ζωνών Στο πλαίσιο αυτό, της δημιουργίας δηλαδή της Γεωβάσης εντάχθηκε και η ερευνητική πρωτοβουλία (πέμπτη κατά σειρά) που είχε ξεκινήσει το ΙΝΕΜΥ της ΕΣΕΕ τον Αύγουστο του 2010, με στόχο να καταγράψει τα «λουκέτα» στην αγορά. Έτσι, και η παρούσα καταγραφή των λουκέτων ακολουθεί τη μέθοδο της απογραφής του εμπορικού κέντρου, αντικαθιστώντας την προηγούμενη τεχνική δειγματοληψίας, η οποία είχε βασιστεί σε επιλογή συγκεκριμένων εμπορικών οδών. Ωστόσο, για λόγους συγκρισιμότητας συνεχίστηκε, όπως και στις προηγούμενες έρευνες, η καταγραφή των βασικών εμπορικών δρόμων. 1. ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΘΗΝΑΣ 3

Χάρτης 1: Οριοθέτηση περιοχής απογραφής Η συνολική απογραφή και χαρτογράφηση της επιχειρηματικής δραστηριότητας του κέντρου της Αθήνας πραγματοποιείται για δεύτερη φόρα μέσω της επιτόπιας παρατήρησης. Η περιοδική απογραφή δίνει πλέον τη δυνατότητα για πλήθος συγκριτικών μελετών και συστηματική παρακολούθηση των αλλαγών που συντελούνται στο εμπορικό κέντρο. Α. Η απογραφή του εμπορικού κέντρου 4

Βασικές διαπιστώσεις Είναι γνωστό ότι η κατανάλωση σήμερα δεν εστιάζεται μόνο στο εμπόρευμα αυτό καθαυτό αλλά έχει επεκταθεί και στην κατανάλωση τόπων αλλά και συμβολισμών σχετικών ή άσχετων με το προς πώληση προϊόν. Είναι εξαιρετικά σημαντικό για την κατανόηση της γεωγραφίας της κατανάλωσης και κατ' επέκταση του εμπορίου, η αναλυτική διάκριση ανάμεσα στην πώληση, την ανταλλαγή και την κατανάλωση. Η αγορά αγαθών/εμπορευμάτων ενδέχεται να περιλαμβάνει και την κατανάλωση των τόπων εμπορίου αυτών καθαυτών. Οι τόποι αυτοί αποτελούν ταυτόχρονα το φυσικό πεδίο της ανταλλαγής εμπορευμάτων αλλά και συμβολικές/μεταφορικές περιοχές. Αναδεικνύεται λοιπόν μία νέα γεωγραφική διάσταση του εμπορίου που μπορεί να παράξει ερμηνευτικά σχήματα ως προς τη χωροθέτηση συγκεκριμένων κλάδων εμπορίου και ιδιαίτερα «φιρμών» με υψηλή συμβολική αξία καθώς δεν έχει σημασία μόνο το τι αγοράζει κάποιος αλλά και από που το αγοράζει. Τέλος, η συμβολική αυτή διάσταση του γεωγραφικού χώρου μπορεί να συμβάλει και στην ερμηνεία φαινομένων όπως αυτών που παρατηρούνται στο κέντρο της Αθήνας, κάτι που η κλασσική γεωγραφία δεν λαμβάνει υπόψη. Το παραδοσιακό εμπορικό κέντρο περιγράφεται ως μια σαφώς ορισμένη περιοχή η οποία χαρακτηρίζεται από τα εξής: Εύκολη πρόσβαση με μέσα μαζικής μεταφοράς Πολύ έντονη συγκέντρωση επιχειρήσεων λιανικού εμπορίου Έντονη συγκέντρωση επιχειρήσεων εστίασης Σημαντική συγκέντρωση άλλων επιχειρήσεων υποστηρικτικών του εμπορικού κέντρου Είναι σαφές ότι η αναλογία των διαφορετικών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων σε ένα παραδοσιακό εμπορικό κέντρο ποικίλει, διαμορφώνοντας την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του εκάστοτε εμπορικού 5

κέντρου. Σε κάθε περίπτωση όμως, ο κοινός τόπος είναι η αριθμητική υπεροχή των εμπορικών επιχειρήσεων. Στην περίπτωση του κέντρου της Αθήνας όπου πρόκειται για ένα εκτεταμένο χωρικά πεδίο, μπορούμε να διακρίνουμε εκτός από τις λεγόμενες πιάτσες (συγκεντρώσεις ομοειδών επιχειρήσεων/ μονολειτουργικές ζώνες εμπορίου), και εμπορικές ζώνες (κύριες εμπορικές κεντρικότητες που ενοποιούνται με βάση το βαθμό χωρικής τους γειτνίασης και συγκέντρωσης/υψηλή χωρική αυτοσυσχέτιση μεγάλου πλήθους επιχειρήσεων) με σημαντικές κεντρικότητες εντός της ήδη οριοθετημένες περιοχής του εμπορικού κέντρου. Αυτή η διάκριση είναι απαραίτητη για την αναλυτική εξέταση του εμπορικού κέντρου αφού οι ιδιαιτερότητες της εκάστοτε εμπορικής ζώνης μέσα στο εμπορικό κέντρο είναι σημαντικές. Για παράδειγμα, ο εμπορικός δρόμος της Πατησίων αποτελεί μια εμπορική ζώνη διαφορετική σε σύγκριση με το παραδοσιακό εμπορικό τρίγωνο Ερμού Μοναστηράκι Ομόνοια. Στο χάρτη 2 φαίνεται η συγκέντρωση του συνόλου της επιχειρηματικής δραστηριότητας στο κέντρο της πόλης, όπως αυτή προκύπτει από τη χαρτογράφηση της πυκνότητας της επαγγελματικής στέγης. Όπως είναι αναμενόμενο στις περιοχές με τον πιο σκούρο χρωματισμό έχουμε και μεγαλύτερες χωρικές συγκεντρώσεις. Για τη χαρτογράφηση τόσο των συγκεκριμένων πυκνοτήτων όσο και των υπόλοιπων που θα ακολουθήσουν επιλέχθηκε ο αλγόριθμος γραμμικής παρεμβολής του Silverman o οποίος αναδεικνύει πυκνότητες σημείων στο γεωγραφικό χώρο μεταξύ πλήθους σημείων στο χώρο και ο οποίος τις περισσότερες φορές αναφέρεται ως Kernel Density. 6

Χάρτης 2: Χωρικές συγκεντρώσεις επαγγελματικής στέγης Όπως αποτυπώνεται στο χάρτη (2), οι πολύ έντονες συγκεντρώσεις επαγγελματικής στέγης παρουσιάζονται στη νότια εμπορική ζώνη του κέντρου παραδοσιακό εμπορικό τρίγωνο, στο Κολωνάκι και στην περιοχή Πανεπιστήμιο - Ομόνοια. Αναλυτικότερα, στις περιοχές που στο χάρτη απεικονίζονται με έντονο χρώμα, παρατηρείται μεγαλύτερο πλήθος επαγγελματικών στεγών σε σύγκριση με τις άλλες περιοχές της ίδιας έκτασης. Πέρα όμως από τη γενική χωροθέτηση της επαγγελματικής στέγης μπορούμε να διακρίνουμε επιμέρους εμπορικές πιάτσες. Για τις ανάγκες της παρούσας 7

έρευνας επιλέχθηκε (βάσει του πλήθους που φαίνεται να εμφανίζουν) να απεικονιστούν οι συγκεντρώσεις των παρακάτω επιμέρους κλάδων: 47.71 Λιανικό εμπόριο ενδυμάτων σε εξειδικευμένα καταστήματα 47.72 Λιανικό εμπόριο υποδημάτων και δερμάτινων ειδών σε εξειδικευμένα καταστήματα 47.77 Λιανικό εμπόριο ρολογιών και κοσμημάτων σε εξειδικευμένα καταστήματα 47.78 Άλλο λιανικό εμπόριο καινούργιων ειδών σε εξειδικευμένα καταστήματα (Κοσμήματα, ρολόγια, φωτογραφικά και οπτικά είδη, αναμνηστικά και είδη λαϊκής τέχνης) 47.21-47.29 Όλοι οι κλάδοι του λιανικού εμπορίου τροφίμων 56.10-56.30 Όλοι οι κλάδοι που αφορούν την εστίαση 8

Χάρτης 3: Χωρικές συγκεντρώσεις λιανικού εμπορίου: Ένδυση-Υπόδηση Συγκεντρώσεις επιχειρήσεων ένδυσης-υπόδησης ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 Συγκεντρώσεις επιχειρήσεων ένδυσης-υπόδησης ΜΑΡΤΙΟΣ 2013 Ο χάρτης (3) απεικονίζει τις συγκεντρώσεις επιχειρήσεων στον κλάδο Ένδυσης-Υπόδησης σήμερα, σε σύγκριση με την τελευταία απογραφή, το Σεπτέμβριο του 2012. Στο χάρτη παρατηρείται πολύ έντονη συγκέντρωση επιχειρήσεων ένδυσης-υπόδησης στο παραδοσιακό εμπορικό τρίγωνο χωρίς να υπάρχει ομοιόμορφη κατανομή, και σε ένα σημαντικό πυρήνα στο Κολωνάκι. Σε αντίθεση με αυτήν την εικόνα, στην εμπορική ζώνη της Ομόνοιας, δεν παρατηρείται υψηλή πυκνότητα σε συγκεκριμένη χωρική περιοχή (εμπορική πιάτσα) και οι επιχειρήσεις του κλάδου είναι διασπαρμένες σε όλη την έκταση αυτού του γεωγραφικού χώρου. Αν και αρκετά μικρές, στο χάρτη απεικονίζονται αλλαγές αναφορικά με τις χωρικές συγκεντρώσεις των επιχειρήσεων ένδυσης και υπόδησης στην κατεύθυνση της απομείωσης της έντασης σε συγκεκριμένες περιοχές. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι αν και μικρές οι αλλαγές, είναι πολύ σημαντικό ότι αυτές πραγματοποιήθηκαν σε ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα (περίπου έξι μηνών), γεγονός που δείχνει ότι η εμπορική αγορά βρίσκεται σε μία διαδικασία αναδιοργάνωσης. 9

Χάρτης 4: Χωρικές συγκεντρώσεις λιανικού εμπορίου σε εξειδικευμένα καταστήματα (Κοσμήματα, ρολόγια, φωτογραφικά και οπτικά είδη, αναμνηστικά και είδη λαϊκής τέχνης) Συγκεντρώσεις επιχειρήσεων λιανικού εμπορίου σε εξειδικευμένα καταστήματα ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 Συγκεντρώσεις επιχειρήσεων λιανικού εμπορίου σε εξειδικευμένα καταστήματα ΜΑΡΤΙΟΣ 2013 Ο χάρτης (4) απεικονίζει τις συγκεντρώσεις επιχειρήσεων στον κλάδο του λιανικού εμπορίου σε εξειδικευμένα καταστήματα (Κοσμήματα, ρολόγια, φωτογραφικά και οπτικά είδη, αναμνηστικά και είδη λαϊκής τέχνης). Πρόκειται για μια ποικιλόμορφη κατηγορία, χαρακτηριστική για κάθε εμπορικό κέντρο και οι συγκεντρώσεις των επιχειρήσεων του κλάδου δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερες πυκνότητες με εξαίρεση την εμπορική πιάτσα Λέκκα Κολοκοτρώνη Βουλής- Περικλέους. Και σε αυτή την περίπτωση όπως στις επιχειρήσεις ένδυσης και υπόδησης, η ένταση της συγκέντρωσης στις «πιάτσες», μειώνεται χαρακτηριστικά. 10

Χάρτης 5: Χωρικές συγκεντρώσεις λιανικού εμπορίου: Τρόφιμα-Ποτά Συγκεντρώσεις επιχειρήσεων τροφίμων - ποτών ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 Συγκεντρώσεις επιχειρήσεων τροφίμων - ποτών ΜΑΡΤΙΟΣ 2013 Σε αντίθεση με τις άλλες κατηγορίες, η περίπτωση του κλάδου της εμπορίας τροφίμων εμφανίζει διαφορετικά χωρικά χαρακτηριστικά. Πιο συγκεκριμένα, ο χάρτης των εμπορικών επιχειρήσεων τροφίμων αποτυπώνει ανάγλυφα την περίπτωση της εμπορικής πιάτσας. Είναι συχνό το φαινόμενο της ύπαρξης υψηλών συγκεντρώσεων επιχειρήσεων τροφίμων σε περιορισμένα χωρικά σημεία (πιάτσες) εντός μιας ευρύτερης εμπορικής αγοράς (πχ. Ευριπίδου, Βαρβάκειος Αγορά, Καραγεώργη Σερβίας κα.). Σε σύγκριση με το προηγούμενο εξάμηνο, οι εξελίξεις είναι πολυδιάστατες. Σε ορισμένες περιοχές σημειώνεται αύξηση της συγκέντρωσης τέτοιων επιχειρήσεων (πχ. Τρικούπη), ενώ σε άλλες μειώνεται η ένταση της συγκέντρωσης. Στη δεύτερη περίπτωση (π.χ Ομόνοια) αν και μειώνεται η ένταση, υπάρχει ταυτόχρονη διασπορά των 11

επιχειρήσεων γεγονός που όπως αποτυπώνεται και στα αριθμητικά δεδομένα, υποδηλώνει αύξηση αυτών των επιχειρήσεων το τελευταίο εξάμηνο. Χάρτης 7: Χωρικές συγκεντρώσεις επιχειρήσεων εστίασης Συγκεντρώσεις επιχειρήσεων εστίασης ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 Συγκεντρώσεις επιχειρήσεων εστίασης ΜΑΡΤΙΟΣ 2013 Ο χάρτης (7) απεικονίζει τις συγκεντρώσεις επιχειρήσεων στον κλάδο της εστίασης. Όπως αποτυπώνεται στον χάρτη οι συγκεντρώσεις των επιχειρήσεων εστίασης εκτείνονται καθ όλη την έκταση του εμπορικού κέντρου της πόλης. Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι οι έντονες συγκεντρώσεις καλύπτουν σχεδόν το σύνολο του χάρτη, με αποτέλεσμα να δίνουν την εντύπωση μιας συνολικής πιάτσας επιχειρήσεων εστίασης για το εμπορικό κέντρο της Αθήνας. Παρ όλα αυτά, σε σύγκριση με το προηγούμενο εξάμηνο, ενώ η διασπορά των επιχειρήσεων στο χώρο παραμένει σημαντική και ελαφρώς αυξητική, η ένταση της συγκέντρωσης σε ορισμένες πιάτσες μειώνεται. 12

Β. Η καταγραφή των λουκέτων Στο πλαίσιο της απογραφής του εμπορικού κέντρου, καταμετρήθηκαν συνολικά όλες οι κλειστές επιχειρήσεις στον οριζόμενο ερευνητικά χώρο του εμπορικού κέντρου της Αθήνας. A: Παρουσίαση των συγκεντρωτικών δεδομένων των κλειστών επιχειρήσεων του εμπορικού κέντρου στο πλαίσιο της απογραφής Β. Παρουσίαση και διαχρονική σύγκριση των αποτελεσμάτων της καταγραφής των λουκέτων στους βασικούς εμπορικούς δρόμους που είχαν επιλεχθεί δειγματοληπτικά στις προηγούμενες καταγραφές (2010, 2011, 2012, 2013) «Τα λουκέτα στην Αθήνα: Μια εδραιωμένη πλέον εικόνα» Το γενικό συμπέρασμα που προκύπτει είναι ιδιαίτερα δυσμενές, αφού το 28,8% των επιχειρήσεων του εμπορικού κέντρου της Αθήνας είναι κλειστές. Όπως ήταν αναμενόμενο και από την εμπειρική παρατήρηση, από την συνολική απογραφή του εμπορικού κέντρου διαπιστώνεται ότι σε σύνολο 6.608 επιχειρήσεων /επαγγελματικών στεγών, οι 1.903 είναι κλειστές. ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΚΛΕΙΣΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΤΟ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΚΛΕΙΣΤΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΑΝΑΛΟΓΙΑ 6.608 1903 28,8% ΣΥΝΟΛΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΕΝΤΡΙΚΩΝ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΔΡΟΜΩΝ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΚΛΕΙΣΤΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΑΝΑΛΟΓΙΑ 2893 920 31,8% ΣΥΝΟΛΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΧΩΡΙΣ ΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΕΝΤΡΙΚΩΝ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΔΡΟΜΩΝ ΚΛΕΙΣΤΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΑΝΑΛΟΓΙΑ 3.715 983 26,5% 13

Σε σύγκριση με τον προηγούμενο εξάμηνο, η κατάσταση παραμένει αρκετά κρίσιμη αφού σημειώθηκε οριακή αύξηση στα ήδη μεγάλα ποσοστά των λουκέτων που είχαν παρατηρηθεί το Σεπτέμβριο του 2012 (28%). Χάρτης 9: Κλειστά καταστήματα Όπως είχε αναφερθεί και στην καταγραφή του προηγούμενου εξαμήνου όπου οι ανακατατάξεις στον εμπορικό κέντρο της πόλης είχαν παγιωθεί, η Αθήνα αποτελεί ένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικό παράδειγμα της σχέσης της γεωγραφικής τοπικότητας με τις οικονομικές συνθήκες της αγοράς. Όπως φαίνεται χαρακτηριστικά στο παραπάνω χάρτη, το εμπορικό κέντρο 14

συρρικνώνεται και αλλάζει δραστικά. Όπου υφίσταται εμπορική αγορά και συγκέντρωση επαγγελματικών στεγών υφίστανται και κλειστά καταστήματα ανεξαρτήτου κλάδου και χωρικότητας. Εξαίρεση αποτελεί, η εμπορική ζώνη του Κολωνακίου, το οποίο όπως και τα αριθμητικά δεδομένα καταδεικνύουν δεν παρουσιάζει την ίδια συγκέντρωση κλειστών καταστημάτων. Όπως αποτυπώνεται στο χάρτη 10, σημαντική συγκέντρωση κλειστών εμπορικών επιχειρήσεων παρατηρείται στο επί της Σταδίου / Πανεπιστημίου (δρόμος με ρεκόρ κλειστών επιχειρήσεων) στο ύψος της Ιπποκράτους και Χαριλάου Τρικούπη. Αρκετά σημαντικές είναι οι διαφοροποιήσεις σε σύγκριση με το προηγούμενο εξάμηνο. Στον παρακάτω χάρτη αποτυπώνεται ξεκάθαρα ότι πλέον και τα λουκέτα έχουν ξεκινήσει να διαμορφώνουν πιάτσες, γεγονός το οποίο δεν είχε διαπιστωθεί σε προηγούμενες καταγραφές όπου τα κλειστά καταστήματα παρουσίαζαν μία περισσότερο ομοιόμορφη κατανομή στο χώρο. Χάρτης 10: Χωρικές συγκεντρώσεις κλειστών καταστημάτων Συγκεντρώσεις κλειστών επιχειρήσεων ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 Συγκεντρώσεις κλειστών επιχειρήσεων ΜΑΡΤΙΟΣ 2013 15

Τον Μάρτιο του 2012 το ποσοστό των κλειστών επιχειρήσεων μόνο στους κεντρικούς εμπορικούς δρόμους έφτανε το 29,6% ενώ ένα χρόνο μετά το ίδιο ποσοστό κυμαίνεται περίπου στο 31,8%. Η ανάγνωση των αριθμών δείχνει μία αύξηση των λουκέτων, και μάλιστα σε τέτοιο σημείο, ώστε η εικόνα του κέντρου στο σύνολο του να παρουσιάζει μικρότερα ποσοστά (28,8%) σε σύγκριση με τους κεντρικούς εμπορικούς δρόμους. Αυτό αποτελεί πρωτοφανές εύρημα για την έρευνα σε σχέση με τις μέχρι τώρα προβλέψεις και συζητήσεις αναφορικά με τη φυσιογνωμία του κέντρου. Πριν την συνολική απογραφή, τα αναμενόμενα αποτελέσματα από την ερευνητική ομάδα ήταν ότι οι παράδρομοι του εμπορικού κέντρου θα παρουσίαζαν πολύ χειρότερη εικόνα όσον αφορά τα λουκέτα. Η τάση όμως είναι ακριβώς αντίθετη και συσχετίζεται με πλήθος παραγόντων, οι οποίοι εξετάζονται παρακάτω. Δρόμοι με ρεκόρ κλειστών επιχειρήσεων Μεταξύ των εμπορικών δρόμων υπάρχουν ορισμένοι στους οποίους διαπιστώνονται ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά συγκέντρωσης κλειστών επιχειρήσεων. Είναι ενδιαφέρον ότι πρόκειται για εμπορικούς δρόμους με διαφορετικά χαρακτηριστικά εμπορικής επιχειρηματικότητας (ύψος ενοικίων, τύπος εμπορίου κα.) που όμως αποτελούν παραδοσιακούς εμπορικούς δρόμους της Αθήνας. Πανεπιστημίου: 40,8 %--------------------------1/3 Σταδίου: 42,9%----- -----------------------1/3 Χαρ. Τρίκουπη: 33,1%--------------------------1/3 Ειδικές Διαπιστώσεις Το σύντομο χρονικό διάστημα των καταγραφών προσφέρει ένα πλεονέκτημα αναφορικά με τη συστηματική παρακολούθηση του φαινομένου. Παρ όλα αυτά, η συχνότητα της καταγραφής σε ένα φαινόμενο με μόνιμο πλέον χαρακτήρα χωρίς ιδιαίτερα καινούργια ευρήματα, δεν δίνει τη δυνατότητα για εξαγωγή νέων διαπιστώσεων και συμπερασμάτων. Αντίθετα, ισχυροποιεί και επιβεβαιώνει τις προηγούμενες διαπιστώσεις. 16

Το Κολωνάκι συνεχίζει να παρουσιάζει χαμηλότερα ποσοστά κλειστών καταστημάτων σε σύγκριση με το υπόλοιπο κέντρο της Αθήνας και διακυμάνσεις σε διαχρονική βάση στα λουκέτα, οδηγώντας στο συμπέρασμα ότι η πίεση που δέχονται τα καταστήματα της συγκεκριμένης εμπορικής ζώνης, από τη μείωση της καταναλωτικής ζήτησης είναι μικρότερη. Αυτό αντανακλά μία οικονομική πραγματικότητα όπου το μεγαλύτερο βάρος της οικονομικής κρίσης επωμίζονται τα μεσαία στρώματα και ως εκ τούτο οι εμπορικές ζώνες που παραδοσιακά εξυπηρετούσαν αυτές τις ομάδες καταναλωτών παρουσιάζουν πολύ δραματικότερη εικόνα. Το φαινόμενο του λουκέτων παγιώνεται, με μία τάση βαθμιαίας αύξησης των κλειστών επιχειρήσεων ενώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι ακόμα και στην αυξανόμενη ύφεση το ποσοστό των κλειστών επιχειρήσεων θα κυμαίνεται αναγκαστικά σε ένα εύρος 20% - 40%. Σε διαφορετική περίπτωση, αν δηλαδή το ποσοστό των κλειστών επιχειρήσεων σε παραδοσιακές εμπορικές περιοχές ξεπεράσει το ανώτατο όριο, το φαινόμενο των λουκέτων μετατρέπεται σε φαινόμενο πτώχευσης της εμπορικής αγοράς. Τα ποσοστά που ξεπερνούν το 30% όπως στην περίπτωση της Αθήνας φωτογραφίζουν ένα εμπορικό κέντρο σε πλήρη αποδιοργάνωση. Γ. ΔΕΙΚΤΗΣ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ Το γεγονός ότι διαθέτουμε πλέον στοιχεία για πέντε συνεχόμενες περιόδους καταγραφής, δίνει τη δυνατότητα της κατασκευής του Δείκτη Επιβίωσης Εμπορίου. Ο Δείκτης αφορά μόνο τους υπό εξέταση εμπορικούς δρόμους και η συμβολή του έγκειται στην καλύτερη ανάγνωση των αποτελεσμάτων και την απεικόνιση τους. Όπως προκύπτει από το παρακάτω διάγραμμα, η γενική τάση για το δείκτη επιβίωσης, μεταξύ Αυγούστου 2010 και Μαρτίου 2013 στο κέντρο της Αθήνας είναι σταθερά πτωτική (κόκκινη γραμμή τάσης). 17

0,9 ΔΕΙΚΤΗΣ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ 0,85 0,8 0,75 0,7 0,65 0,6 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2010 ΜΑΡΤΙΟΣ 2011 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2011 ΜΑΡΤΙΟΣ 2012 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2012 ΜΑΡΤΙΟΣ 2013 Δ. ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΓΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ Ιδιαίτερα κρίσιμη είναι η κατάσταση που διαπιστώθηκε στους βασικούς εμπορικούς δρόμους του κέντρου, καθώς η επιδείνωση που είχε παρατηρηθεί τον Αύγουστο του 2012 φαίνεται πως όχι μόνο παγιώνεται αλλά σε κάποιους εμπορικούς δρόμους ενισχύεται περεταίρω. Αναλυτικότερα, φαίνεται να σταθεροποιείται και οι 3 στις 10 επιχειρήσεις να είναι πλέον κλειστές. Ταυτόχρονα, έχοντας στη διάθεση μας πλέον και για πρώτη φορά τα δεδομένα της απογραφής των επιχειρήσεων όλου του εμπορικού κέντρου, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι βασικοί εμπορικοί δρόμοι στο σύνολο τους, εμφανίζουν χειρότερη εικόνα σε σχέση με την γενική εικόνα του κέντρου. Δραματικότερη εικόνα εμφανίζει όπως και στην καταγραφή του Αυγούστου η οδός Σταδίου, όπου καταγράφεται το υψηλότερο ποσοστό κλειστών επιχειρήσεων, της τάξεως του 42,9%, ποσοστό που κινείται 18

στα ίδια πλαίσια με τον Μάρτιο του 2012. Το σχετικό εύρημα της καταγραφής υποδηλώνει ότι η κατάσταση των κλειστών στο συγκεκριμένο εμπορικό δρόμο έχει παγιωθεί. Η οδός Πατησίων, που συγκεντρώνει το μεγαλύτερο πλήθος επιχειρήσεων συγκριτικά με τους υπόλοιπους υπό εξέταση δρόμους (το 35% των επιχειρήσεων/επαγγελματικών στεγών του κέντρου της Αθήνας), ύστερα από την εμφάνιση σημαντικής αύξησης λουκέτων η αναλογία των κλειστών φαίνεται να σταθεροποιείται ελαφρώς μεταξύ των δυο τελευταίων καταγραφών (Αύγουστος 2012 και Μάρτιος 2013) στο 28,65%. Αποθαρρυντική είναι η εξέλιξη της οδού Πανεπιστημίου που μαζί με την οδό Σταδίου συγκεντρώνουν τα μεγαλύτερα ποσοστά κλειστών. Η αναλογία των λουκέτων στην οδό Πανεπιστημίου με βάση τα αποτελέσματα της τωρινής καταγραφής, έφτασε στο 40,8% από 34,7% που ήταν τον Αύγουστο του 2012. Το 13,9% των κλειστών επιχειρήσεων του κέντρου της Αθήνας συγκεντρώνονται στην οδό Πανεπιστημίου. Στους δρόμους με σοβαρή επιδείνωση της εικόνας έχει πλέον συγκαταλεχθεί και η οδός Σόλωνος που εμφάνισε αύξηση των κλειστών κατά περίπου 4,5 ποσοστιαίες μονάδες τον Αύγουστο (29,5%) σε σχέση με το Μάρτιο του 2012 (23,3%), εικόνα που δεν φαίνεται να διαφοροποιείται αλλά περισσότερο να παγιώνεται στην τελευταία καταγραφή, όπου το ποσοστό των κλειστών κινείται στα ίδια επίπεδα. Στην οδό Εμ. Μπενάκη, το ποσοστό των κλειστών επιχειρήσεων διαγράφει μια ελαφριά μείωση στην τωρινή καταγραφή σε σχέση με τον Αύγουστο του 2012, παραμένοντας όμως σε υψηλά επίπεδα. Μικρότερη συγκριτικά χειροτέρευση διαπιστώθηκε στους δρόμους «Ερμού» και «Ακαδημίας», όπου η πρώτη φαίνεται να έχει μια τάση σχετικής μείωσης των κλειστών από την προηγούμενη καταγραφή, ενώ η δεύτερη να σημειώνει πλέον δραματικό ποσοστό κλειστών επιχειρήσεων της τάξεως του 34,7%. Όπως διαπιστώνεται και σε όλες τις προηγούμενες καταγραφές σε ένα γενικό επίπεδο, το Κολωνάκι σαν σύνολο παρουσιάζει μικρότερο αριθμό λουκέτων, χωρίς ιδιαίτερες πλέον αυξητικές τάσεις σε σχέση με το κέντρο. 19

Ωστόσο, ενδιαφέρουσες και μεγάλες μεταβολές παρατηρούνται στους δρόμους του Κολωνακίου που σηματοδοτούν ίσως μια εσωτερική αναδιάρθρωση της συγκεκριμένης εμπορικής ζώνης. Αναλυτικότερα, παρότι η οδός Σκουφά κινείται περίπου στα ίδια επίπεδα με το Μάρτιο του 2012, η αύξηση-ρεκόρ των λουκέτων για την οδό Π. Ιωακείμ που παρατηρήθηκε στην προηγούμενη καταγραφή (Αύγουστος του 2012), δεν φαίνεται να παγιώνεται στην τωρινή, καθώς εμφανίζεται μειωμένη κατά σχεδόν 6 ποσοστιαίες μονάδες τον Μάρτιο του 2013. Η οδός Τσακάλωφ διατηρεί στην τωρινή καταγραφή τη σημαντικότερη ίσως βελτίωση συγκριτικά με τους υπόλοιπους εμπορικούς δρόμους, και ενώ ένα χρόνο πριν είχε ποσοστό κλειστών 33,7%, τώρα τον Μάρτιο η αναλογία των λουκέτων υπολογίζεται στο 21,1%, όμοια εικόνα δηλαδή με τον Αύγουστο του 2012. 20

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΚΛΕΙΣΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΤΟΥΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2010 ΜΑΡΤΙΟΣ 2011 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2011 ΜΑΡΤΙΟΣ 2012 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2012 ΣΥΝΟΛΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩ Ν ΜΑΡΤΙΟΣ 2013 ΚΛΕΙΣΤΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΑΝΑΛΟΓΙΑ ΕΡΜΟΥ 15,0% 24,3% 22,3% 25,2% 26,2% 260 62 23,8% ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ 15,0% 24,6% 23,2% 29,5% 31,0% 216 75 34,7% ΠΑΝ/ΜΙΟΥ 20,5% 18,6% 25,7% 30,5% 34,7% 314 128 40,8% ΣΤΑΔΙΟΥ 24,6% 33,8% 31,5% 42% 42% 259 111 42,9% ΠΑΤΗΣΙΩΝ 14,8% 20,7% 22,1% 26,2% 28,7% 1012 289 28,6% ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟ 13,8% 14,4% - ΥΣ 27,6% 22,6% 141 32 22,7% ΕΜ.ΜΠΕΝΑΚΗ - 23,3% 20,8% 31,7% 38,0% 177 61 34,5% ΧΑΡ. ΤΡΙΚΟΥΠΗ - 29,6% 28,5% 33,8% 29,6% 296 98 33,1% ΣΟΛΩΝΟΣ - 22,0% 42,0% 25,3% 29,5% 218 64 29,4% ΣΥΝΟΛΟ ΚΕΝΤΡΟΥ ΑΘΗΝΑΣ 18% 23,4% 24,4% 29, 6% 31,0% 2893 920 31,8% ΣΚΟΥΦΑ 5,7% 17,0% 16,4% 21,1% 20,6% 107 23 21,5% ΤΣΑΚΑΛΩΦ 21,6% 29,0% 34,8% 33,7% 21,1% 57 12 21,1% ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ ΙΩΑΚΕΙΜ 14,0% 12,5% 21,7% 10,4% 21% 91 14 15,4% ΣΥΝΟΛΟ ΚΟΛΩΝΑΚΙ 12,5% 18,6% 23,7% 19,7% 21,0% 255 49 19,2% 21

2. ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΙΡΑΙΑ Χάρτης 1: Οριοθέτηση περιοχής απογραφής 22

Α. Η απογραφή του εμπορικού κέντρου Βασικές διαπιστώσεις Στην περίπτωση του κέντρου Πειραιά όπως και στην περίπτωση της Αθήνας, πρόκειται για ένα εκτεταμένο χωρικά πεδίο, μπορούμε να διακρίνουμε εκτός από τις λεγόμενες πιάτσες (συγκεντρώσεις ομοειδών επιχειρήσεων/ μονολειτουργικές ζώνες εμπορίου), και εμπορικές ζώνες (κύριες εμπορικές κεντρικότητες που ενοποιούνται με βάση το βαθμό χωρικής τους γειτνίασης και συγκέντρωσης/υψηλή χωρική αυτοσυσχέτιση μεγάλου πλήθους επιχειρήσεων) με σημαντικές κεντρικότητες εντός της ήδη οριοθετημένες περιοχής του εμπορικού κέντρου. Αυτή η διάκριση είναι απαραίτητη για την αναλυτική εξέταση του εμπορικού κέντρου αφού οι ιδιαιτερότητες της εκάστοτε εμπορικής ζώνης μέσα στο εμπορικό κέντρο είναι σημαντικές. Στο χάρτη 2 φαίνεται η συγκέντρωση του συνόλου της επιχειρηματικής δραστηριότητας στο κέντρο της πόλης, όπως αυτή προκύπτει από τη χαρτογράφηση της πυκνότητας της επαγγελματικής στέγης. Όπως είναι αναμενόμενο στις περιοχές με τον πιο σκούρο χρωματισμό έχουμε και μεγαλύτερες χωρικές συγκεντρώσεις. 23

Χάρτης 2: Χωρικές συγκεντρώσεις επαγγελματικής στέγης Όπως αποτυπώνεται στο χάρτη (2), είναι εντυπωσιακή η ομοιομορφία της συγκέντρωσης της επαγγελματικής στέγης στην περιοχή του Πειραιά. Σε όλη την έκταση της απογραφόμενης περιοχής η συγκέντρωση των επαγγελματικών στεγών είναι πάρα πολύ έντονη, φαίνεται δηλαδή ότι πρόκειται για την αυστηρά εμπορική/επιχειματική ζώνη, η οποία καλύπτεται στο έπακρον από την καταγραφή. Η παραπάνω διαπίστωση επιβεβαιώνει απόλυτα τη μεθοδολογία επιλογής του συγκεκριμένου πεδίου καταγραφής. 24

Αναλυτικότερα, στις περιοχές που στο χάρτη απεικονίζονται με έντονο χρώμα, παρατηρείται μεγαλύτερο πλήθος επαγγελματικών στεγών σε σύγκριση με τις άλλες περιοχές της ίδιας έκτασης. Πέρα όμως από τη γενική χωροθέτηση της επαγγελματικής στέγης μπορούμε να διακρίνουμε επιμέρους εμπορικές πιάτσες. Για τις ανάγκες της παρούσας έρευνας επιλέχθηκε (βάσει του πλήθους που φαίνεται να εμφανίζουν) να απεικονιστούν οι συγκεντρώσεις των παρακάτω επιμέρους κλάδων: 47.71 Λιανικό εμπόριο ενδυμάτων σε εξειδικευμένα καταστήματα 47.72 Λιανικό εμπόριο υποδημάτων και δερμάτινων ειδών σε εξειδικευμένα καταστήματα 47.77 Λιανικό εμπόριο ρολογιών και κοσμημάτων σε εξειδικευμένα καταστήματα και 47.7 Άλλο λιανικό εμπόριο καινούργιων ειδών σε εξειδικευμένα καταστήματα 56.10-56.30 Όλοι οι κλάδοι που αφορούν την εστίαση 96.02 Δραστηριότητες κομμωτηρίων, κουρείων και κέντρων αισθητικής 25

Χάρτης 3: Χωρικές συγκεντρώσεις λιανικού εμπορίου: Ένδυση-Υπόδηση - Πειραιάς Συγκεντρώσεις επιχειρήσεων ένδυσης-υπόδησης ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 Συγκεντρώσεις επιχειρήσεων ένδυσης-υπόδησης ΜΑΡΤΙΟΣ 2013 Ο χάρτης (3) απεικονίζει τις συγκεντρώσεις επιχειρήσεων στον κλάδο Ένδυσης-Υπόδησης σήμερα, σε σύγκριση με την τελευταία απογραφή, το Σεπτέμβριο του 2012. Στο χάρτη παρατηρείται πολύ έντονη συγκέντρωση επιχειρήσεων ένδυσης-υπόδησης στο παραδοσιακό εμπορικό κέντρο του Πειραιά με μια ελαφριά ομοιόμορφη κατανομή. Σε αντίθεση με αυτήν την εικόνα, στην εμπορική ζώνη που περικλείει την εμπορική αγορά του λιμανιού, δεν παρατηρείται υψηλή πυκνότητα σε συγκεκριμένη χωρική περιοχή (εμπορική πιάτσα) οι επιχειρήσεις του κλάδου είναι διασπαρμένες σε όλη την έκταση αυτού του γεωγραφικού χώρου. 26

Χάρτης 4: Χωρικές συγκεντρώσεις λιανικού εμπορίου σε εξειδικευμένα καταστήματα (Κοσμήματα, ρολόγια, φωτογραφικά και οπτικά είδη, αναμνηστικά και είδη λαϊκής τέχνης) - Πειραιάς Συγκεντρώσεις επιχειρήσεων λιανικού εμπορίου σε εξειδικευμένα καταστήματα ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 Συγκεντρώσεις επιχειρήσεων λιανικού εμπορίου σε εξειδικευμένα καταστήματα ΜΑΡΤΙΟΣ 2013 Ο χάρτης (4) απεικονίζει τις συγκεντρώσεις επιχειρήσεων στον κλάδο του λιανικού εμπορίου σε εξειδικευμένα καταστήματα (Κοσμήματα, ρολόγια, φωτογραφικά και οπτικά είδη, αναμνηστικά και είδη λαϊκής τέχνης). Πρόκειται για μια ποικιλόμορφη κατηγορία, χαρακτηριστική για κάθε εμπορικό κέντρο και οι συγκεντρώσεις των επιχειρήσεων του κλάδου είναι διεσπαρμένες στον εμπορικό κέντρο του Πειραιά και χαρακτηρίζονται ως έντονες ενώ πολύ έντονες συγκεντρώσεις εμφανίζονται στη εμπορική πιάτσα Σωτήρος-Καραϊσκου-Γεωργίου-Αλκιβιάδου. Και σε αυτή την περίπτωση όπως στις επιχειρήσεις ένδυσης και υπόδησης, η ένταση της συγκέντρωσης στην πιάτσα που διαμορφώνεται, μειώνεται χαρακτηριστικά μεταξύ των δύο τελευταίων καταγραφών. 27

Χάρτης 5: Χωρικές συγκεντρώσεις κομμωτηρίων, κουρείων και κέντρων αισθητικής Συγκεντρώσεις κομμωτηρίων, κουρείων και κέντρων αισθητικής ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 Συγκεντρώσεις κομμωτηρίων, κουρείων και κέντρων αισθητικής ΜΑΡΤΙΟΣ 2013 Η περίπτωση του κλάδου εμπορίας υπηρεσιών κομμωτηρίων, κουρείων και κέντρων αισθητικής, δεν φαίνεται να συγκεντρώνεται σε μια συγκεκριμένη εμπορική πιάτσα, παρά σημαντικές συγκεντρώσεις του συγκεκριμένου κλάδου εμφανίζονται σε όλη την χωρική επικράτεια του εμπορικού κέντρου. Από τον παραπάνω χάρτη διακρίνεται ότι το φαινόμενο της ύπαρξης υψηλών συγκεντρώσεων επιχειρήσεων του αναφερόμενου κλάδου, σε περιορισμένα χωρικά σημεία (πιάτσες) εντός μιας ευρύτερης εμπορικής αγοράς παρατηρείται μεταξύ των οδών Καραϊσκου-Μπουμπουλίνας-Υψηλάντου- Σωτήρος και Πραξιτέλους-Τσαμαδού- Ανδρούτσου. Σε σύγκριση με τον προηγούμενο εξάμηνο, οι εξελίξεις είναι πολυδιάστατες. Σε ορισμένες περιοχές σημειώνεται αύξηση της συγκέντρωσης τέτοιων επιχειρήσεων, ενώ σε άλλες μειώνεται η ένταση της συγκέντρωσης. 28

Χάρτης 6: Χωρικές συγκεντρώσεις επιχειρήσεων εστίασης Συγκεντρώσεις επιχειρήσεων εστίασης ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 Συγκεντρώσεις επιχειρήσεων εστίασης ΜΑΡΤΙΟΣ 2013 Ο χάρτης (7) απεικονίζει τις συγκεντρώσεις επιχειρήσεων στον κλάδο της εστίασης. Όπως αποτυπώνεται στον χάρτη οι συγκεντρώσεις των επιχειρήσεων εστίασης εκτείνονται καθ όλη την έκταση του εμπορικού κέντρου της πόλης. Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι οι έντονες συγκεντρώσεις καλύπτουν ένα μεγάλο κομμάτι του χάρτη, με αποτέλεσμα να αποτυπώνουν αρκετές κατά μέρους «πιάτσες» με επιχειρήσεις του κλάδου. Μεταξύ των δυο τελευταίων καταγραφών, είναι εμφανές ότι οι συγκεντρώσεις γίνονται πιο έντονες κατά τη δεύτερη καταγραφή, όπου επιχειρήσεις του κλάδου όχι μόνο είναι διασκορπισμένες σε όλο τη χωρική περιοχή της εμπορικής αγοράς αλλά και γίνονται πολύ έντονες σε κατά τόπους «πιάτσες». 29

Β. Η καταγραφή των λουκέτων Στο πλαίσιο της απογραφής του εμπορικού κέντρου, καταμετρήθηκαν συνολικά όλες οι κλειστές επιχειρήσεις στον οριζόμενο ερευνητικά χώρο του εμπορικού κέντρου της πόλης του Πειραιά. Παρ όλα αυτά, λόγω της έλλειψης προηγούμενων απογραφικών δεδομένων, η ανάλυση των στοιχείων πραγματοποιήθηκε με δύο τρόπους: A: Παρουσίαση των συγκεντρωτικών δεδομένων των κλειστών επιχειρήσεων του εμπορικού κέντρου στο πλαίσιο της απογραφής Β. Παρουσίαση και διαχρονική σύγκριση των αποτελεσμάτων της καταγραφής των λουκέτων στους βασικούς εμπορικούς δρόμους που είχαν επιλεχθεί δειγματοληπτικά στις προηγούμενες καταγραφές (2010, 2011, 2012, 2013) «Τα λουκέτα στον Πειραιά: Μια εδραιωμένη πλέον εικόνα» Το γενικό συμπέρασμα που προκύπτει είναι ιδιαίτερα δυσμενές, αφού το 28,5% των επιχειρήσεων του εμπορικού κέντρου του Πειραιά είναι κλειστές. Όπως ήταν αναμενόμενο και από την εμπειρική παρατήρηση, από την συνολική απογραφή του εμπορικού κέντρου διαπιστώνεται ότι σε σύνολο 2693 επιχειρήσεων /επαγγελματικών στεγών, οι 785 είναι κλειστές. ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΚΛΕΙΣΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΤΟ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ ΣΥΝΟΛΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟ ΚΛΕΙΣΤΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΑΝΑΛΟΓΙΑ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 2734 767 28,05% 30

ΜΑΡΤΙΟΣ 2013 2693 768 28,5% Σε σύγκριση με τον προηγούμενο εξάμηνο, η κατάσταση παραμένει αρκετά κρίσιμη αφού σημειώθηκε οριακή αύξηση στα ήδη μεγάλα ποσοστά των λουκέτων που είχαν παρατηρηθεί το Σεπτέμβριο του 2012 (28,05%). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η οριακή αύξηση που παρατηρείται δεν αφορά στην αύξηση του απολυτού αριθμού των λουκέτων αλλά στη μειώση των εγγραφών του συνόλου των επιχειρήσεων. Αυτό μπορεί να συμβαίνει, για τους εξής λόγους: α) αξιοποίηση πρώην επαγγελματικής στέγης από το δημόσιο (κτίρια δημοσίου δεν εγγράφονται στα ποσοστά) β) συγχώνευση επαγγελματικής στέγης. Χάρτης 9: Κλειστά καταστήματα Όπως είχε αναφερθεί και στην καταγραφή του προηγούμενου εξαμήνου όπου οι ανακατατάξεις στον εμπορικό κέντρο της πόλης είχαν παγιωθεί, ο Πειραιάς αποτελεί ένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικό παράδειγμα της σχέσης της γεωγραφικής τοπικότητας με τις οικονομικές συνθήκες της αγοράς. 31

Όπως φαίνεται χαρακτηριστικά στο παραπάνω χάρτη, το εμπορικό κέντρο συρρικνώνεται και αλλάζει δραστικά. Όπου υφίσταται εμπορική αγορά και συγκέντρωση επαγγελματικών στεγών υφίστανται και κλειστά καταστήματα ανεξαρτήτου κλάδου και χωρικότητας. Όπως αποτυπώνεται στο χάρτη 10, σημαντική συγκέντρωση κλειστών εμπορικών επιχειρήσεων παρατηρείται στο σύνολο της εμπορικής ζώνης της πόλης. Λίγο καλύτερη εικόνα και όχι τόσο έντονη επιρροή από το «φαινόμενο» των λουκέτων έχουν οι οδοί Βασ.Γεωργίου-Γρ.Λαμπράκη-Ηρώων Πολυτεχνείου. Στο υπόλοιπο κομμάτι του εμπορικού κέντρου της πόλης τα «λουκέτα» παρατηρούνται σε κάθε δρόμο και παράδρομο, διαμορφώνοντας έτσι «πιάτσες». Πολύ έντονες συγκεντρώσεις κλειστών καταστημάτων εμφανίζονται μεταξύ των οδών Ελ.Βενιζέλου-Κολοκοτρώνη-Φίλωνος και Σωτήρος-Νοταρά-Πλάτωνος. 32

Χάρτης 10: Χωρικές συγκεντρώσεις κλειστών καταστημάτων Συγκεντρώσεις κλειστών επιχειρήσεων ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 Συγκεντρώσεις κλειστών επιχειρήσεων ΜΑΡΤΙΟΣ 2013 Το φαινόμενο των «λουκέτων» παρατηρείται στο σύνολο της εμπορικής αγοράς της πόλης με υψηλότερες συγκεντρώσεις μεταξύ των δυο καταγραφών, ενώ φαίνεται ότι είναι ασθενές στις πολύ κεντρικές μεγάλες οδούς, οι οποίες ακόμα και στην τωρινή καταγραφή φαίνεται να «κρατούν» τον ίδιο αριθμό επιχειρήσεων και τα λουκέτα να είναι αρκετά περιορισμένα. Η εικόνα των παράδρομων είναι αρκετά απογοητευτική για το σύνολο της εμπορικής αγοράς, ενώ σε κάποιες μεμονωμένες περιπτώσεις παραδρομών φαίνεται πως επικρατεί η μια σχετική «ερήμωση» από πλευράς «ενεργών» εμπορικών στεγών. Μια εντελώς διαφορετική δηλαδή εικόνα από το κέντρο της Αθήνας, όπου οι παράδρομοι παρουσιάζουν καλύτερη εικόνα σε σχέση με τους κεντρικούς μεγάλους δρόμους. Βέβαια, το φαινόμενο των «λουκέτων» επηρεάζει το σύνολο της εμπορικής ζώνης. 33

Στις προηγούμενες καταγραφές του Σεπτεμβρίου 2012 και του Μαρτίου 2013, καταγράφηκαν ολόκληρες εμπορικές ζώνες, οι οποίες και συγκρίνονται από πλευράς συγκεντρώσεων των λουκέτων παραπάνω. Στον παρακάτω πίνακα αναφέρονται αναλυτικά τα αποτελέσματα της έρευνας για τους κεντρικούς εμπορικούς δρόμους, στους οποίους πραγματοποιείται η έρευνα της ΕΣΕΕ από τον Μάρτιο του 2011. Οι δρόμοι που εξετάζονται κάθε φορά είναι οι ίδιοι οπότε μπορούν και να συγκριθούν οι αναλογίες των λουκέτων για κάθε δρόμο. ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΚΛΕΙΣΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΤΟΥΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ ΜΑΡΤΙΟΣ 2011 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2011 ΜΑΡΤΙΟΣ 2012 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟ Σ 2012 ΜΑΡΤΙΟΣ 2013 ΑΝΑΛΟΓΙΑ ΑΝΑΛΟΓΙΑ ΑΝΑΛΟΓΙΑ ΑΝΑΛΟΓΙΑ ΣΥΝΟΛΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗ ΣΕΩΝ ΚΛΕΙΣΤΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΑΝΑΛΟΓΙΑ ΦΙΛΩΝΟΣ 18,10% 22,70% 27,30% 27,27% 158 42 26,58% ΝΟΤΑΡΑ 22,10% 27,10% 43,30% 33,33% 150 51 34,00% ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗ 28,10% 29,30% 34,00% 39,74% 187 76 40,64% ΗΡ.ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ 11,10% 12,70% 29% 23% 233 48 21% ΤΣΑΜΑΔΟΥ 15,30% 17,40% 12,40% 14,20% 167 25 14,97% ΒΑΣ.ΓΕΩΡΓΙΟΥ Α' 12,20% 14,10% 20% 16% 73 7 10% ΓΟΥΝΑΡΗ 25,40% 25,60% 38,10% 31,76% 96 22 22,92% ΕΘΝ.ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΩΣ 20,00% 21,20% 14,50% 25,00% 59 11 18,64% ΕΛ.ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ 23,80% 27,30% 29,10% 37,96% 83 31 37,35% ΚΑΡ.ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ 11,50% 19,80% 21,30% 19,01% 114 29 25,44% ΣΩΤΗΡΟΣ ΔΙΟΣ 9,20% 11,60% 23,10% 15,27% 108 18 16,67% 34

ΓΡ.ΛΑΜΠΡΑΚΗ - 26,40% 23,70% 26,16% 167 38 22,75% ΚΑΡΑΙΣΚΟΥ - 21,90% 18,20% 20,24% 92 17 18,48% ΑΛΚΙΒΙΑΔΟΥ - 25,00% 35,30% 30,00% 84 35 41,67% ΠΡΑΞΙΤΕΛΟΥΣ - 20,00% 33,30% 25,00% 97 23 23,71% ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΟΥ - 31,40% 38,30% 29,79% 84 26 30,95% ΥΨΗΛΑΝΤΟΥ - 33,30% 36,40% 36,63% 108 46 42,59% ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΥ - 24,40% 40% 30% 68 25 37% ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΝΑΣ - 21,70% 16,10% 20,00% 88 21 23,86% Μεταξύ των εμπορικών δρόμων υπάρχουν ορισμένοι στους οποίους διαπιστώνονται ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά συγκέντρωσης κλειστών επιχειρήσεων. Είναι ενδιαφέρον ότι πρόκειται για εμπορικούς δρόμους με διαφορετικά χαρακτηριστικά εμπορικής επιχειρηματικότητας (ύψος ενοικίων, τύπος εμπορίου κα.) που όμως αποτελούν παραδοσιακούς εμπορικούς δρόμους του Πειραιά. Κεντρικοί εμπορικοί δρόμοι με ρεκόρ λουκέτων Υψηλάντου: 42,59 % Αλκιβιάδου: 41,67% Κολοκοτρώνη: 40,6% Ελευθερίου Βενιζέλου: 37,35% Οδυσσέα Ανδρούτσου: 37% Νοταρά: 34% Κουντουριώτου:30,95 Από τα αναλυτικά αποτελέσματα για τους παραπάνω εμπορικούς δρόμους της κεντρικής εμπορικής αγορά του Πειραιά παρατηρούμε σε κάποιου από αυτούς την τάση βαθμιαίας αύξησης των κλειστών επιχειρήσεων, από την άλλη 35

ωστόσο θα πρέπει να σημειωθεί ότι ακόμα και στην αυξανόμενη ύφεση το ποσοστό των κλειστών επιχειρήσεων θα κυμαίνεται αναγκαστικά σε ένα εύρος 20% - 40%. Σε διαφορετική περίπτωση, αν δηλαδή το ποσοστό των κλειστών επιχειρήσεων σε παραδοσιακές εμπορικές περιοχές ξεπεράσει το ανώτατο όριο, το φαινόμενο των λουκέτων μετατρέπεται σε φαινόμενο πτώχευσης της εμπορικής αγοράς. Τα ποσοστά που ξεπερνούν το 30% όπως στην περίπτωση του Πειραιά στους εμπορικούς δρόμους με ρεκόρ λουκέτων που αναφέρονται παραπάνω, φωτογραφίζουν ένα εμπορικό κέντρο σε αποδιοργάνωση. Μεταξύ των εμπορικών δρόμων που πραγματοποιήθηκε η έρευνα, υπάρχουν δρόμοι που φαίνεται πως δεν έχουν επηρεαστεί τόσο από το φαινόμενο των λουκέτων και σημειώνουν συγκριτικά χαμηλότερα ποσοστά, όπως είναι η Βασ.Γεωργίου που η αναλογία των λουκέτων είναι 10% και η οδός Τσαμαδού όπου τα λουκέτα φτάνουν το 14,9%. 36