Αφήστε τον ήλιο να λάµψει! Κίνητρα για την ανάπτυξη των ηλιακών συστηµάτων στην Ελλάδα

Αφήστε τον ήλιο να λάµψει! Κίνητρα για την ανάπτυξη των ηλιακών συστηµάτων στην Ελλάδα 11-09-2001 Τη στιγµή που το 40% της ενέργειας καταναλώνεται τελικά στον κτιριακό τοµέα, δεν υπάρχουν ακόµη επαρκή κίνητρα για εξοικονόµηση και χρήση ανανεώσιµων πηγών ενέργειας στα κτίρια. Το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Ενέργειας (ΕΠΕ) απέκλεισε στο πρόσφατο παρελθόν τον οικιακό τοµέα, την ώρα που το ενδιαφέρον πολλών επενδυτών αλλά και πολλών πολιτών είναι δεδοµένο. Οι διάφορες ενεργειακές τεχνολογίες αντιµετωπίζονται σχεδόν πάντα µε τα ίδια κριτήρια, ξεχνώντας ότι κάποιες απ αυτές αφορούν µεγάλες ενεργειακές επενδύσεις (π.χ. αιολικά) και κάποιες άλλες, από τη φύση τους, ευνοούν πιο αποκεντρωµένες και µικρές εφαρµογές (π.χ. φωτοβολταϊκά, ηλιοθερµικά). Στη χώρα µε τη µεγαλύτερη ηλιοφάνεια στην Ευρώπη, η Ελλάδα παραµένει ουραγός στις εφαρµογές της ηλιακής ενέργειας, όντας πολύ πίσω σε σχέση µε χώρες όπως η Ολλανδία, η Γερµανία ή η Ελβετία. 1. Κίνητρα για την ανάπτυξη των φωτοβολταϊκών στην Ελλάδα Η κατάσταση σήµερα Η αγορά των φωτοβολταϊκών (Φ/Β) στην Ελλάδα είναι σήµερα σε εµβρυακή θα λέγαµε κατάσταση. Ελάχιστες αποκεντρωµένες εφαρµογές µετά βίας συντηρούν λίγες εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον κλάδο. Κι αυτό παρόλες τις άριστες καιρικές συνθήκες που ευνοούν την ανάπτυξη αυτής της τεχνολογίας. Η σχετική έκθεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης µε τίτλο Photovoltaics 2010 αναφέρει πως το δυναµικό των Φ/Β σε οικιακές εφαρµογές αρκεί για να καλύψει το 1/3 των αναγκών της χώρας σε ηλεκτρισµό (κι αυτό λαµβάνοντας υπ όψιν µόνο τα κατάλληλα για µια τέτοια χρήση κτίρια). Ως τα τέλη του 2001, η ισχύς των εγκατεστηµένων Φ/Β συστηµάτων στην Ελλάδα αναµένεται να φτάσει το 1,5 µεγαβάτ (MW). Ο παρακάτω πίνακας δείχνει το µερίδιο αγοράς των διαφόρων Φ/Β εφαρµογών (Πηγές: ICAP- ΗΛΟΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ, ΡΑΕ, ΚΑΠΕ, ΕΗ, 2001): Μερίδιο αγοράς Φ/Β εφαρµογών (2001) Τύποι Φ/Β εφαρµογών Εγκατεστηµένη ισχύς (KW) Μερίδιο αγοράς (%) ΙΑΣΥΝ Ε ΕΜΕΝΑ ΣΤΟ ΙΚΤΥΟ ΤΗΣ ΕΗ (grid-connected) 715 47,5 ΑΥΤΟΝΟΜΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 790 52,5 - Αυτόνοµες εφαρµογές κατοικιών - Τηλεπικοινωνίες Αναµεταδότες - Αυτόνοµοι Σταθµοί ΕΗ. - ΣΥΝΟΛΟ ΑΥΤΟΝΟΜΩΝ ΣΤΑΘΜΩΝ 1 500 165 125 790 33 11 8,5 52,5 ΣΥΝΟΛΟ 1.505 100 Τον Αύγουστο του 2001, η Ρυθµιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ) έδωσε θετική γνώµη για εγκατάσταση 870 επιπλέον κιλοβάτ (KW) Φ/Β σε διάφορες περιοχές της χώρας, ενώ το Υπουργείο Εθνικής Οικονοµίας αποφάσισε να επιδοτήσει µε 1,725 δισ. δρχ. την κατασκευή του πρώτου εργοστασίου παραγωγής φωτοβολταϊκών στην Ελλάδα (παραγωγικής δυνατότητας 5 µεγαβάτ ετησίως µε προοπτική επέκτασης στα 10 µεγαβάτ ως το 2004). Η νέα αυτή µονάδα θα δηµιουργηθεί στο Κιλκίς, και θα προσφέρει 110 νέες θέσεις εργασίας, ενώ η

πρώτη παραγωγή φωτοβολταϊκών αναµένεται µέσα στο 2003. Στη στέγη του υπό ανέγερση εργοστασίου, θα εγκατασταθούν 400 KW Φ/Β διασυνδεδεµένα µε το δίκτυο της ΕΗ. Η σηµερινή δυναµική της ελληνικής αγοράς απορροφά περίπου 200-300 KW ετησίως, ισχύ πολύ µικρή συγκρινόµενη µε το δυναµικό της χώρας, αλλά και τις εξελίξεις σε άλλες χώρες. Στη Γερµανία για παράδειγµα, µόνο το 2000 εγκαταστάθηκαν 8.000 νέα Φ/Β συστήµατα συνολικής ισχύος 40 µεγαβάτ, ανεβάζοντας τη συνολικά εγκατεστηµένη ισχύ των Φ/Β σ αυτή τη χώρα στα 100 µεγαβάτ. Επιπλέον, ως το 2004 θα κατασκευαστούν στη Γερµανία 5 νέες µονάδες παραγωγής Φ/Β συστηµάτων προκειµένου να καλύψουν την ολοένα αυξανόµενη ζήτηση. Κι αυτά σε µία χώρα µε τη µισή ηλιοφάνεια από την Ελλάδα. Να σηµειωθεί ότι η παγκόσµια αγορά Φ/Β ξεπέρασε το 1999 τα 1.000 µεγαβάτ συνολικής εγκατεστηµένης ισχύος, ενώ οι µέσοι ετήσιοι ρυθµοί ανάπτυξης την περίοδο 1993-2000 ήταν 24,5% και κάποιες χρονιές έφτασαν και το 40%. Κάθε κιλοβατώρα που παράγεται από τον ήλιο ή από άλλες ήπιες πηγές ενέργειας συνεπάγεται την αποφυγή της έκλυσης ενός τουλάχιστον κιλού διοξειδίου του άνθρακα στην ατµόσφαιρα. Η στροφή στις καθαρές πηγές ενέργειας αποτελεί τη µόνη διέξοδο για την αποτροπή των κλιµατικών αλλαγών που απειλούν σήµερα τον πλανήτη. Τα ηλιακά συστήµατα παρέχουν µια σειρά από πλεονεκτήµατα, όπως: µηδενική ρύπανση, αθόρυβη λειτουργία, αξιοπιστία και µεγάλη διάρκεια ζωής (που φθάνει τα 30 χρόνια), απεξάρτηση από την τροφοδοσία καυσίµων για τις αποµακρυσµένες περιοχές, δυνατότητα επέκτασης ανάλογα µε τις ανάγκες, ελάχιστη συντήρηση. Ένα κιλοβάτ (KW) Φ/Β στην Ελλάδα παράγει 1.100-1.600 κιλοβατώρες (KWh) ετησίως (ανάλογα µε τη γεωγραφική περιοχή και το ποσοστό ηλιοφάνειας). Να σηµειώσουµε ότι στο Εθνικό Πρόγραµµα για τις Κλιµατικές Αλλαγές (ΥΠΕΧΩ Ε, Απρίλιος 2001), προβλέπεται η εγκατάσταση 10.000 συστηµάτων ισχύος 1 KW το καθένα σε οροφές κτιρίων ως το 2010. Τα συστήµατα αυτά θα συµβάλλουν στη µείωση των εκποµπών διοξειδίου του άνθρακα κατά 13.000 τόνους ετησίως. Κύρια αιτία της σηµερινής δυστοκίας αποτελεί αναµφίβολα το σχετικά υψηλό κόστος αυτών των συστηµάτων, αν και τα τελευταία χρόνια υπήρξαν σηµαντικές µειώσεις του συνολικού κόστους. Σε ότι αφορά στο κόστος των Φ/Β συστηµάτων στην Ελλάδα, η αγορά και σύνδεση µε το δίκτυο της ΕΗ ενός Φ/Β συστήµατος ισχύος 1 KW κοστίζει περίπου 2,6-3,5 εκατ. δρχ. Οι τιµές αυτές είναι συγκριτικά υψηλότερες από τις αντίστοιχες σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπου η αγορά είναι πιο ώριµη και το κόστος κυµαίνεται περί από 1,7-2,7 εκατ. δρχ. ανά εγκατεστηµένο κιλοβάτ Φ/Β (5.000-8.000 ευρώ/kw). Στην Ολλανδία µάλιστα, όπου το κόστος του εγκατεστηµένου κιλοβάτ είναι ιδιαίτερα χαµηλό, έως και 1,7 εκατ. δρχ (5.000 ευρώ/kw), υπάρχουν γενναίες επιδοτήσεις (3.400 ευρώ/kw) και έτσι ο καταναλωτής πληρώνει µόλις 545.000 δρχ. για ένα κιλοβάτ Φ/Β (1.600 ευρώ/kw)! Σύµφωνα µε το νόµο 2364/95, η δαπάνη για αγορά και εγκατάσταση φωτοβολταϊκών ή άλλων ανανεώσιµων πηγών ενέργειας εκπίπτει κατά το 75% του συνόλου της από το φορολογητέο εισόδηµα. Αυτό µεταφράζεται σε µιά έκπτωση της τάξης του 30% επί του συνολικού κόστους του συστήµατος. Σε ότι αφορά τις επιδοτήσεις, µέχρι τώρα έχουν δοθεί µόνο για τον εµπορικό τοµέα και κάλυπταν το 70% του συνολικού κόστους του συστήµατος. Χάρη σ συτές τις επιδοτήσεις εγκαταστάθηκαν 470 KW Φ/Β στην Κρήτη την περίοδο 2000-1. υστυχώς όµως, οι γραφειοκρατικές αγκυλώσεις που περιγράφουµε παρακάτω δεν έκαναν δυνατή την εγκατάσταση 1,5 επιπλέον µεγαβάτ (MW) Φ/Β στην Κρήτη, παρόλο το ενδιαφέρον που είχε αρχικά εκδηλωθεί. Γεγονότα όπως αυτό που περιγράφεται παρακάτω, καταδεικνύουν την οδύσσεια που έχει να αντιµετωπίσει σήµερα, όποιος θελήσει να προχωρήσει στην εγκατάσταση ενός Φ/Β συστήµατος στην Ελλάδα, ανεξάρτητα αν το κίνητρό του είναι να χρησιµοποιήσει µια καθαρή µορφή ενέργειας φιλική προς το περιβάλλον. 2

Για παράδειγµα, ένας πολίτης στη Μυτιλήνη διέθετε ένα µικρό αυτόνοµο φωτοβολταϊκό σύστηµα 1 κιλοβάτ και κάποια στιγµή σκέφτηκε να το συνδέσει στο δίκτυο της ΕΗ προκειµένου να εξοικονοµήσει 20.000 δρχ ετησίως. Απευθυνόµενος στις υπηρεσίες της ΕΗ έµαθε πως πρέπει να πληρώσει 600.000 δρχ. πλέον ΦΠΑ ως τέλος σύνδεσης. Ο µικρός αυτός παραγωγός καθαρής ενέργειας αντιµετωπίστηκε ως µεγάλος επενδυτής. Με τι καρδιά να συνεχίσει λοιπόν κανείς; Ευτυχώς, ακόµη και η γραφειοκρατία της ΕΗ αντελήφθη τη γκάφα της και προχωρεί σε διορθωτικά µέτρα. Αλίµονο όµως, τα κενά παραµένουν και είναι µάλιστα πολλά. Ο νόµος 2244/94 δεν προέβλεπε ρητά τι γίνεται µε τα µικρά οικιακά συστήµατα ΑΠΕ κάτω των 20 KW. Ο καθένας ερµηνεύει λοιπόν το νόµο κατά το δοκούν. Οι προδιαγραφές για σύνδεση τέτοιων συστηµάτων στο δίκτυο, όταν υπάρχουν, δεν ανταποκρίνονται στα διεθνή πρότυπα. Κάποιες υπηρεσίες της Πολεοδοµίας αγνοούν την τεχνολογία των φωτοβολταϊκών και αρνούνται να εγκρίνουν αιτήσεις για εγκατάστασή τους. Παρόλες τις επανειληµµένες υποσχέσεις παραγόντων του ΥΠΑΝ, αλλά και στελεχών της ΕΗ για την εφαρµογή ενός συστήµατος net-metering (συµψηφισµού της τιµής της εισερχόµενης και εξερχόµενης κιλοβατώρας) για τα µικρά οικιακά συστήµατα (όπως ισχύει ήδη σε πολλές χώρες), οι υπηρεσίες της ΕΗ περί άλλων τυρβάζουν. Σταχυολογούµε ορισµένα από τα πρακτικά προβλήµατα που αντιµετωπίζει σήµερα η ασφυκτιούσα αγορά Φ/Β. Σύµφωνα µε την επικρατούσα ερµηνεία των διατάξεων, είναι απαραίτητη η προέγκριση χωροθέτησης για φωτοβολταϊκά συστήµατα που έχουν ισχύ µεγαλύτερη από 20 KW. Σηµειωτέον, ότι ένα Φ/Β σύστηµα ισχύος 20 KW καλύπτει έκταση µικρότερη από 200 τετραγωνικά µέτρα. Η προέγκριση χωροθέτησης απαιτεί πλήθος άλλων αδειών (π.χ. ΥΠΑ, ΓΕΑ, τοπικό ηµοτικό Συµβούλιο, κ.λπ). Όλες οι παραπάνω υπηρεσίες διστάζουν να δώσουν την οποιαδήποτε άδεια γιατί τις περισσότερες φορές αγνοούν τι είναι τα Φ/Β συστήµατα. Η προέγκριση χωροθέτησης θα πρέπει να καταργηθεί για Φ/Β συστήµατα τουλάχιστον 1 MW (δηλαδή έκτασης ενός στρέµµατος περίπου). Σηµειωτέον ότι συστήµατα του 1 MW έχουν εγκατασταθεί στις οροφές κτιρίων στη Γερµανία. Σύµφωνα µε το νόµο 2244/94, τα Φ/Β συστήµατα νοούνται µόνο ως ηλεκτροµηχανολογικές εγκαταστάσεις. Εν τούτοις, το ΥΠΕΧΩ Ε απαιτούσε µέχρι πρόσφατα οικοδοµικές άδειες. Χαρακτηριστικό είναι ότι για την εγκατάσταση Φ/Β σε χωράφι στην Κρήτη (συνολικής έκτασης 1.700 τ.µ.) απαιτούνταν η έγκριση αρχιτεκτονικής επιτροπής. Ευτυχώς, από τον Αύγουστο του 2001, ο νέος νόµος για την απλοποίηση των διαδικασιών για τις ΑΠΕ ξεκαθάρισε ότι δεν απαιτείται πλέον οικοδοµική άδεια. υστυχώς όµως, ο νέος αυτός νόµος δεν έλυσε όλα τα προβλήµατα. Σύµφωνα µε τις ισχύουσες ερµηνείες των διατάξεων, τα Φ/Β συστήµατα µε ισχύ πάνω από 20 KW εµπίπτουν στη Β κατηγορία όχλησης (στην ίδια κατηγορία µε τα χοιροτροφεία δηλαδή)! Έτσι, οι εγκαταστάσεις αυτές πρέπει να γίνονται µόνο µακρυά από κατοικηµένες περιοχές. Στην Κρήτη για παράδειγµα, δεν δόθηκε άδεια σε βιοµηχανία να εγκαταστήσει Φ/Β στις οροφές των κτιριακών της εγκαταστάσεων γιατί βρισκόταν κοντά σε κατοικηµένη περιοχή! Και να σκεφτεί κανείς ότι οι περισσότερες εφαρµογές Φ/Β στον κόσµο σήµερα αφορούν τον κτιριακό τοµέα! Κι όµως. Κάποιοι άλλοι σκέφτονται και σχεδιάζουν διαφορετικά. Η ολλανδική κυβέρνηση ανακοίνωσε πως από 1-1-2001, κάθε πολίτης που εγκαθιστά φωτοβολταϊκά στην κατοικία του θα παίρνει ως επιδότηση έως και 3.400 ευρώ ανά κιλοβάτ, δηλαδή έως και 70% της αξίας του συστήµατος. Στόχος να εγκατασταθούν 250 µεγαβάτ φωτοβολταϊκών σε κατοικίες ως το 2007. Η ιαπωνική κυβέρνηση έχει θέσει ως στόχο την εγκατάσταση 5.000 µεγαβάτ Φ/Β ως το 2010. Προκειµένου να ενισχυθεί και να επιταχυνθεί η εγκατάσταση Φ/Β συστηµάτων, έχουν κατά καιρούς εφαρµοστεί µια σειρά από κίνητρα. Ας δούµε λοιπόν τι ισχύει σε άλλες χώρες. 1. Άµεσες επιδοτήσεις της αγοράς και εγκατάστασης φωτοβολταϊκών συστηµάτων: Είναι το πιο διαδεδοµένο µέτρο. Η ιαπωνική κυβέρνηση π.χ. επιδοτεί µε 50% του συνολικού κόστους 70.000 φωτοβολταϊκά συστήµατα. Η επιδότηση φτάνει στο 67% για τα δηµόσια επιδεικτικά προγράµµατα. Το πρόγραµµα 1.000 στέγες της γερµανικής 3

κυβέρνησης επιδότησε παλαιότερα µε 70% του συνολικού κόστους την εγκατάσταση 2.500 φωτοβολταϊκών συστηµάτων, ενώ το νέο της πρόγραµµα προβλέπει εγκατάσταση 100.000 συστηµάτων. Η ολλανδική κυβέρνηση δίνει έως και 70% της αξίας, ενώ η ιταλική κυβέρνηση επιδοτεί µε 30-80% τα συστήµατα αυτά. 2. Πράσινη τιµολόγηση (Green pricing): Το σύστηµα αυτό έχει διάφορες εκδοχές. Για παράδειγµα, η ηµοτική Ηλεκτρική Εταιρεία του Σακραµέντο (SMUD) εγκαθιστά φωτοβολταϊκά συστήµατα σε κατοικίες και επιχειρήσεις µε µόνο αντάλλαγµα µια µηνιαία χρέωση 4 δολαρίων (10-15% του µηνιαίου λογαριασµού των καταναλωτών). Τα φωτοβολταϊκά συστήµατα ανήκουν στη SMUD και ελέγχονται απ αυτήν. Μια άλλη εκδοχή αυτού του συστήµατος είναι η σύναψη συµφωνίας µεταξύ της ηλεκτρικής εταιρείας και του καταναλωτή που ενδιαφέρεται να παίρνει καθαρό ηλεκτρισµό από ανανεώσιµες πηγές ενέργειας έναντι ενός υψηλότερου ενδεχοµένως τιµήµατος. Σ αυτή την περίπτωση η ηλεκτρική εταιρεία δεσµεύεται να παράγει ή να αγοράζει ένα συγκεκριµένο ποσοστό ηλιακού ηλεκτρισµού από κάποιον ηλιακό σταθµό και να τον µεταπωλεί στους ενδιαφερόµενους καταναλωτές. 3. Επιδότηση κιλοβατώρας (Rate-based incentives): Το σύστηµα αυτό που ξεκίνησε το 1991 στην Ελβετία και εφαρµόζεται πλέον µε µεγάλη επιτυχία στη Γερµανία, βασίζεται στην υπερτιµολόγηση των λογαριασµών των καταναλωτών κατά 0,5-1% µε στόχο τη συγκέντρωση ενός ποσού το οποίο στη συνέχεια χρησιµοποιείται για την επιδότηση των πρωτοπόρων της ηλιακής ενέργειας. Σε πολλές περιοχές της Γερµανίας π.χ. οι κάτοχοι φωτοβολταϊκών πωλούσαν την κιλοβατώρα στην πολύ ελκυστική τιµή των 2 DM/ΚWh, τιµή που ήταν εφικτή επειδή οι ηλεκτρικές εταιρείες συγκέντρωσαν ένα ποσό γι αυτόν το σκοπό µέσω του συστήµατος που περιγράψαµε. Η νέα γερµανική νοµοθεσία προβλέπει τιµή ενός σχεδόν µάρκου για κάθε ηλιακή κιλοβατώρα. Συγκεκριµένα, σύµφωνα µε τη νέα γερµανική νοµοθεσία της 17ης Μαρτίου του 2000, η κιλοβατώρα που παράγεται από ηλιακά συστήµατα θα πρέπει να επιδοτείται µε τουλάχιστον 0,99 µάρκα (172 δρχ περίπου) για διάστηµα µιας εικοσαετίας και µέχρις ότου εγκατασταθούν συνολικά 350 µεγαβάτ Φ/Β σε όλη τη χώρα. Στην Ισπανία επίσης, η νέα νοµοθεσία επιδοτεί την κιλοβατώρα από Φ/Β µε περίπου 0,4 ευρώ (136 δρχ. περίπου). Αντίστοιχο είναι και ένα πρόγραµµα φορολόγησης των συµβατικών καυσίµων ( Solar cent petition ) που προτάθηκε στην Ελβετία και τα έσοδα του οποίου θα µπορούσαν να χρηµατοδοτήσουν εφαρµογές φωτοβολταϊκών και εξοικονόµησης ενέργειας. 4. Το ηλιακό χρηµατιστήριο : Το σύστηµα αυτό που ξεκίνησε στη Ζυρίχη µοιάζει µε την πράσινη τιµολόγηση. Η ηλεκτρική εταιρεία της πόλης ζήτησε από τους καταναλωτές να προαγοράσουν µια συγκεκριµένη ποσότητα ηλιακού ηλεκτρισµού και στη συνέχεια διαπραγµατεύτηκε µε εταιρείες την αγορά αυτών των ποσοτήτων σε ελκυστικές τιµές µέσω ενός σχετικού διαγωνισµού. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι στα πρωτοποριακά αυτά προγράµµατα συµµετέχουν και ηλεκτρικές εταιρείες που βλέπουν την λαµπρή προοπτική των φωτοβολταϊκών. Στο πρόγραµµα SEPA-DOE TEAM-UP (πρώην UPVG) των ΗΠΑ, για παράδειγµα, συµµετέχουν πάνω από 80 ηλεκτρικές εταιρείες µε στόχο την εγκατάσταση πολλών δεκάδων µεγαβάτ φωτοβολταϊκών. Η συµµετοχή των ηλεκτρικών εταιρειών (κρατικών ή ιδιωτικών) σε αντίστοιχα προγράµµατα τις κάνει να ξεπερνούν τις όποιες επιφυλάξεις, εξοικειωνόµενες ταυτόχρονα µε τις νέες τεχνολογίες. Το πρόγραµµα 1.000 στέγες στη Γερµανία π.χ. οδήγησε στην τελειοποίηση των ηλεκτρονικών που απαιτούνται σε ένα φωτοβολταϊκό σύστηµα (αντιστροφείς για αµφίδροµα διασυνδεδεµένα συστήµατα) έτσι ώστε σήµερα να έχουν λυθεί τα όποια προβλήµατα του παρελθόντος. Τρία σενάρια για την ανάπτυξη της αγοράς φωτοβολταϊκών στην Ελλάδα Η αξιοποίηση της διεθνούς εµπειρίας θα µπορούσε να βοηθήσει την ανάπτυξη µιας δυναµικής αγοράς Φ/Β συστηµάτων στην Ελλάδα. Περιγράφουµε παρακάτω 3 τρόπους µε τους οποίους θα µπορούσε να επιτευχθεί κάτι τέτοιο. εν αποκλείεται φυσικά και συνδυασµός των παρακάτω σεναρίων. 4

ΣΕΝΑΡΙΟ 1: Άµεση επιδότηση της αγοράς και εγκατάστασης Φ/Β συστηµάτων Το σενάριο αυτό προβλέπει τα εξής τέσσερα µέτρα: 1. Επιδότηση των Φ/Β συστηµάτων (π.χ. µε το 50-70% του συνολικού κόστους, όπως συµβαίνει σε άλλες χώρες). 2. Φοροαπαλλαγή για το υπόλοιπο 30-50%, όπως προβλέπεται ήδη από το νόµο 2364/95. 3. Παροχή χαµηλότοκων δανείων από τις Τράπεζες προς τους καταναλωτές. 4. Ρύθµιση των διαδικασιών ανταλλαγής ηλεκτρισµού µε το δίκτυο του προµηθευτή ηλεκτρικής ενέργειας από οικιακούς ή µικρούς εµπορικούς αυτοπαραγωγούς (δεδοµένου ότι ο νόµος 2244/94 δεν καλύπτει ουσιαστικά τα συστήµατα µε ισχύ µικρότερη των 20 KW). Θα µπορούσε συγκεκριµένα να δοθεί η δυνατότητα στους µικρούς οικιακούςεµπορικούς καταναλωτές να παρέχουν ηλεκτρική ενέργεια από ηλιακή ή αιολική ενέργεια στην ίδια τιµή που το αγοράζουν από τον προµηθευτή (net-metering system). Μια τέτοια ρύθµιση θα καταργούσε πολύπλοκες γραφειοκρατικές διαδικασίες, θα απαιτούσε ένα µόνο µετρητή αµφίδροµης κατεύθυνσης (πράγµα θετικό και για τον καταναλωτή και για τον προµηθευτή ηλεκτρικής ενέργειας), θα ενθάρρυνε τους καταναλωτές και θα βοηθούσε στο άνοιγµα της αγοράς. Να σηµειωθεί ότι το µέτρο αυτό εφαρµόζεται ήδη σε πολλές χώρες (Αυστραλία, Ελβετία, 36 Πολιτείες των ΗΠΑ, Ιαπωνία, Νέα Ζηλανδία, Ολλανδία, κ.λπ). ΣΕΝΑΡΙΟ 2: Επιδότηση κιλοβατώρας Το σενάριο αυτό υποθέτει πως δεν θα υπάρξει άµεση επιδότηση της αγοράς Φ/Β συστηµάτων ή ότι η επιδότηση αυτή θα είναι σχετικά µικρή. Για να καταστεί λοιπόν ελκυστική η εγκατάσταση τέτοιων συστηµάτων από τους καταναλωτές, προτείνουµε το εξής σχήµα: 1. Να υπάρξει µια γενναία επιδότηση της παραγόµενης κιλοβατώρας για τα διασυνδεδεµένα συστήµατα (rate-based incentives). Στη Γερµανία π.χ. η επιδότηση αυτή είναι περίπου 172 δρχ/kwh, πολλαπλάσια δηλαδή της τιµής της συµβατικής κιλοβατώρας. Ο λόγος είναι ότι η τιµή αυτή προσπαθεί, µεταξύ άλλων, να εντάξει και το λεγόµενο εξωτερικό περιβαλλοντικό ή κοινωνικό κόστος, το οποίο σήµερα δεν συνυπολογίζεται µε αποτέλεσµα τη στρέβλωση της ενεργειακής αγοράς σε βάρος των καθαρών µορφών ενέργειας. Σηµειωτέον ότι πρόσφατη µελέτη της ΕΕ (πρόγραµµα EXTERNE 2001) έδειξε ότι για την Ελλάδα, το εξωτερικό κόστος από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας µε συµβατικά καύσιµα κυµαίνεται από 3,5 δρχ ανά κιλοβατώρα (1 eurocent/kwh) για το φυσικό αέριο έως 17-27 δρχ ανά κιλοβατώρα (5-8 eurocent/kwh) για το λιγνίτη. Προτείνουµε, ειδικά για τις οικιακές και τις µικρές εµπορικές εφαρµογές, να καθοριστεί ως τιµή πώλησης της πράσινης κιλοβατώρας στο δίκτυο του προµηθευτή ηλεκτρικής ενέργειας ( ΕΗ ή ιδιώτης) η τιµή των 150 δρχ µε εγγύηση για µια δεκαετία. Μια τέτοια τιµή θα βοηθήσει στη γρήγορη αποπληρωµή των συστηµάτων (περίπου σε 8-10 χρόνια) και θα βοηθήσει στην εφαρµογή ενός συστήµατος TPF (Χρηµατοδότηση από Τρίτους) και ESCO (Εταιρείες Παροχής Ενεργειακών Υπηρεσιών). Η επιδότηση αυτή αφορά µόνο σε µικρά διασυνδεδεµένα συστήµατα, το δε συνολικό κόστος είναι πρακτικά αµελητέο (20 εκατ. δρχ ετησίως για τον σηµερινό αριθµό µικρών Φ/Β συστηµάτων διασυνδεδεµένων στο δίκτυο ή 200 εκατ. δρχ ετησίως για µελλοντική εγκατάσταση 1.000 συστηµάτων του 1 KW για οικιακές ή µικρές εµπορικές εφαρµογές). 2. Φοροαπαλλαγή για την αγορά και εγκατάσταση Φ/Β συστηµάτων, όπως προβλέπεται ήδη από το νόµο 2364/95. 3. Επιπλέον, προτείνουµε να γίνει πρόταση σε τραπεζικούς οργανισµούς να συµµετέχουν στο πρόγραµµα χρηµατοδοτώντας προτάσεις στα πλαίσια του σχήµατος Χρηµατοδότησης από Τρίτους (TPF). Με το σχήµα αυτό, ο χρήστης του Φ/Β συστήµατος θα χρειαστεί να προκαταβάλει στην Τράπεζα µόνο το 20% του συνολικού κόστους (ενδεικτικό ποσοστό από άλλα αντίστοιχα προγράµµατα), ενώ η Τράπεζα προκαταβάλει στον προµηθευτή του Φ/Β συστήµατος το 80% του κόστους της επένδυσης. 5

ΣΕΝΑΡΙΟ 3: Πράσινη τιµολόγηση Σύµφωνα µε το σενάριο αυτό, ένα µεγάλο αριθµό Φ/Β συστηµάτων (π.χ. 1.000 συστήµατα του 1 KW), θα µπορούσε να τα προµηθευτεί και να τα εγκαταστήσει ο προµηθευτής ηλεκτρικής ενέργειας ( ΕΗ ή ιδιώτης) στις κατοικίες ή τα καταστήµατα πελατών του ανά την επικράτεια. Ο προµηθευτής ηλεκτρικής ενέργειας θα µπορεί να χρεώνει τους καταναλωτές αυτούς µε µια πάγια µηνιαία χρέωση ή αλλιώς µε ένα ποσοστό επί του µηνιαίου λογαριασµού. Μια παραλλαγή αυτού του σεναρίου είναι να συνάψει συµφωνία ο προµηθευτής ηλεκτρικής ενέργειας µε τον προµηθευτή των Φ/Β συστηµάτων, ο οποίος θα αναλάβει την εγκατάσταση και παρακολούθηση των συστηµάτων έναντι ενός συµφωνηµένου αντιτίµου επί των λογαριασµών των καταναλωτών και για µια περίοδο ικανή ώστε ο προµηθευτής των συστηµάτων να αποσβέσει την επένδυση και να έχει και ένα λογικό κέρδος. Στο τέλος αυτής της περιόδου, ο προµηθευτής ηλεκτρικής ενέργειας θα είναι ο κύριος των ηλιακών συστηµάτων. 2. Κίνητρα για την ανάπτυξη των ηλιοθερµικών στην Ελλάδα Η κατάσταση σήµερα Πάνω από 800.000 καταναλωτές στην Ελλάδα κάνουν χρήση των ηλιοθερµικών συστηµάτων για παραγωγή ζεστού νερού. Συνολικά από τα 2.700.000 και πλέον τ.µ. εγκατεστηµένων συλλεκτών παράγονται πάνω από 1,4 δισ. κιλοβατώρες το χρόνο, εξοικονοµώντας πολλαπλάσια ποσά ενέργειας και ρύπων. Από το σύστηµα ο χρήστης αξιοποιεί 1.500 κιλοβατώρες το χρόνο, δηλαδή 30.000 κιλοβατώρες στα 20 χρόνια αναµενόµενης ζωής. Επιπλέον, η µείωση των εκποµπών διοξειδίου του άνθρακα (CO 2 ) ξεπερνά το 1,7 εκατ. τόνους ετησίως. Η τοποθέτηση ηλιακού θερµοσίφωνα µπορεί να περικόψει το λογαριασµό του ηλεκτρικού µέχρι και 40%. Κάθε φορά που κάνει κάποιος ένα ντους µε ζεστό νερό από τον ήλιο, αποφεύγεται η έκλυση τριών κιλών διοξειδίου του άνθρακα στην ατµόσφαιρα. Οι δυνατότητες όµως των ηλιοθερµικών συστηµάτων δεν εξαντλούνται σ αυτή τη χρήση. Τα ηλιοθερµικά συστήµατα µπορούν ακόµη να χρησιµοποιηθούν για: Θέρµανση χώρων: Η χρήση ηλιακών συστηµάτων για τη θέρµανση χώρων, ιδιαίτερα στις µεσογειακές κλιµατικές συνθήκες, είναι τεχνικά αποδεκτή και οικονοµικά αποδοτική, πολύ περισσότερο µάλιστα αν συνδυαστεί µε τη µελέτη-κατασκευή του κτιρίου, την καλή µόνωση, την εκµετάλλευση των παθητικών ηλιακών συστηµάτων, κ.λ.π. Θέρµανση κολυµβητικών δεξαµενών: Η θέρµανση κολυµβητικών δεξαµενών αποτελεί από τις πιο αποδοτικές εφαρµογές της ηλιακής ενέργειας. Οι ευνοϊκές συνθήκες λειτουργίας της συλλεκτικής επιφάνειας (χαµηλές θερµοκρασίες) επιτρέπουν την αποδοτική λειτουργία συστηµάτων χαµηλού κόστους. Αποφεύγεται έτσι η χρήση ντήζελ που και ακριβό είναι και ρυπογόνο και συχνά θορυβώδες και ενοχλητικό. Κλιµατισµό χώρων: Η χρήση της ηλιακής ενέργειας για την παραγωγή ψύξης, για τον κλιµατισµό χώρων ή και άλλες χρήσεις, είναι µια από τις πιο επιθυµητές και πολλά υποσχόµενες τεχνολογίες λόγω του ότι το µέγιστο της ηλιακής ακτινοβολίας συµπίπτει µε την αιχµή της ζήτησης σε δροσιά. Ο κλάδος των ηλιακών θερµοσιφώνων αποτελεί ένα από τα λίγα θετικά παραδείγµατα υγιούς ανάπτυξης της βιοµηχανίας στη χώρα µας. Με κυρίαρχη θέση στην ευρωπαϊκή και παγκόσµια αγορά, απασχολεί 3.700 εργαζόµενους και έχει έντονα εξαγωγικό χαρακτήρα (εξάγεται πάνω από 40% της εγχώριας παραγωγής ηλιακών συλλεκτών). Τα τελευταία χρόνια, το συνολικό ετήσιο µέγεθος της αγοράς κυµαίνεται µεταξύ 130.000 και 150.000 τ.µ. συλλεκτών, ενώ εκτιµάται ότι µε την παροχή των κατάλληλων κινήτρων θα µπορούσαν να εγκατασταθούν πάνω από 5 εκατ. τ.µ. ηλιακών συλλεκτών στον οικιακό τοµέα ως το 2010. 6

Κίνητρα: εν αρκεί η φοροαπαλλαγή Τα κίνητρα που δίνονται σήµερα για την αγορά και εγκατάσταση ηλιακού θερµοσίφωνα είναι αυτά που προβλέπει ο νόµος 2364/95. Η δαπάνη για αγορά και εγκατάσταση ηλιακού θερµοσίφωνα ή άλλων ανανεώσιµων πηγών ενέργειας εκπίπτει κατά το 75% του συνόλου της από το φορολογητέο εισόδηµα. Για τη διεύρυνση των κινήτρων που θα βοηθούσαν την ανάπτυξη της αγοράς ηλιακής ενέργειας, πέραν των σχηµάτων που περιγράψαµε για τα Φ/Β και τα οποία θα µπορούσαν να εφαρµοστούν προσαρµοσµένα και στην περίπτωση των ηλιοθερµικών, αξίζει να αναφέρουµε µια ιδέα της Ένωσης Βιοµηχανιών Ηλιακής Ενέργειας (ΕΒΗΕ) για την προώθηση ηλιοθερµικών συστηµάτων στην Κρήτη, η οποία όµως δεν έτυχε ενθουσιώδους υποδοχής από τις αρµόδιες υπηρεσίες µέχρι σήµερα. Την επαναφέρουµε γιατί αξίζει να τη δει κανείς ως µια νέα προσέγγιση για την ανάπτυξη των ΑΠΕ. Η πρόταση αφορά στη συντονισµένη προσπάθεια για την εγκατάσταση 25.000 ηλιακών συλλεκτών στην Κρήτη. Η παρέµβαση αυτή διαπνέεται από τις αρχές της διαχείρισης της ζήτησης (Demand Side Management) και καταλήγει σε σηµαντικά οικονοµικά και περιβαλλοντικά οφέλη τόσο για τους καταναλωτές όσο και για την εθνική οικονοµία. Η ιδέα είναι ο τελικός καταναλωτής να τοποθετήσει ένα ηλιακό σύστηµα στο µισό της τιµής του. Η επιτυχία του εγχειρήµατος εξαρτάται από τη δυνατότητα µείωσης του χρόνου απόσβεσης των µονάδων µέσω κινήτρων/επιδοτήσεων. Μια µελέτη αγοράς υπέδειξε ότι είναι εφικτή η απορρόφηση 25.000 µονάδων σε σύντοµο χρονικό διάστηµα (16-18 µήνες) αν τα παρεχόµενα κίνητρα καταλήγουν σε έκπτωση της τάξης του 50% επί του τρέχοντος κόστους προµήθειαςεγκατάστασης. Το συνολικό κόστος του προγράµµατος (σε τιµές 1998) ανέρχεται σε 6,25 δισ. δρχ. Η ΕΒΗΕ µπορεί να προσφέρει έκπτωση 20-25%, η οποία είναι εφικτή λόγω οικονοµίας κλίµακας και να βρει χρηµατοδότηση για το τελικό κόστος καταναλωτή. Ως εκ τούτου απαιτείται η επιδότηση του υπολοίπου του κόστους, ύψους περίπου 1,6 δισ. δρχ από το δηµόσιο (π.χ. ΥΠΑΝ). Απαιτείται επίσης η αρωγή της ΕΗ υπό τη µορφή λογιστικής υποστήριξης (συµµετοχή στη διαφηµιστική καµπάνια, συλλογή δόσεων αποπληρωµής δανείου, κ.λπ), έναντι του οφέλους της επιχείρησης. Τα κέρδη από ένα τέτοιο εγχείρηµα είναι η εξοικονόµηση 41 εκατ. KWh ετησίως και µείωση της απαιτούµενης ισχύος κατά 4,75 MW. Στο πρόσφατο παρελθόν, η ιδέα αυτή δεν προχώρησε γιατί ο οικιακός τοµέας αποκλείστηκε από το σχεδιασµό του ΕΠΕ και οι εµπλεκόµενες υπηρεσίες αδυνατούσαν να αποδεχθούν ένα νέο µηχανισµό Demand Side Management που ξέφευγε από την πεπατηµένη. Είναι νοµίζουµε καιρός για αλλαγές. 3. Ολυµπιακοί Αγώνες: Θα απουσιάζει η ηλιακή ενέργεια; Σε όλες τις εκθέσεις που προηγήθηκαν της δηµοπράτησης του έργου του Ολυµπιακού Χωριού γινόταν λόγος, µεταξύ άλλων, για εφαρµογή του βιοκλιµατικού σχεδιασµού, τεχνολογίες εξοικονόµησης ενέργειας, χρήση ανανεώσιµων πηγών ενέργειας (µε ιδιαίτερη µνεία στη χρήση ηλιακών θερµοσιφώνων για παραγωγή ζεστού νερού και φωτοβολταϊκών ενσωµατωµένων στο κέλυφος των κτιρίων για παραγωγή ηλεκτρισµού), κ.λπ. Παρόλα αυτά, οι σηµαντικές αυτές κατευθύνσεις και συστάσεις δεν συµπεριελήφθησαν τελικά στις τεχνικές προδιαγραφές που συνέταξε ο ΟΕΚ τον Φεβρουάριο του 2001 και αποτελούν τις συµβατικές υποχρεώσεις των εργοληπτριών εταιρειών. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των ηλιακών θερµοσιφώνων. Στο σχεδιασµό των κατοικιών του Ολυµπιακού Χωριού, το ζεστό νερό χρήσης προβλέπεται να παρέχεται από καυστήρες φυσικού αερίου και όχι από ηλιακούς συλλέκτες. Μια ανεπίσηµη δικαιολογία που προβλήθηκε γι αυτή την επιλογή ήταν ότι το Ολυµπιακό Χωριό βρίσκεται δίπλα στο αεροδρόµιο του Τατοϊου και οι ηλιακοί συλλέκτες θα προκαλούσαν προβλήµατα στις πτήσεις λόγω αντανακλάσεων. Το επιχείρηµα αυτό στερείται σοβαρότητας δεδοµένου ότι µπορούν να χρησιµοποιηθούν 7

αντιανακλαστικές επιφάνειες στους συλλέκτες, µια τεχνολογία παλιά, γνωστή και ευρέως διαδεδοµένη. Η απόρριψη της ηλιακής ενέργειας στις κατοικίες του Ολυµπιακού Χωριού θα επηρεάσει αρνητικά την ενεργειακή και περιβαλλοντική συµπεριφορά των κτιρίων, κυρίως όµως στέλνει ένα λάθος πολιτικό µήνυµα προς διάφορες κατευθύνσεις. Να σηµειώσουµε ότι στους Ολυµπιακούς αγώνες του Σίδνευ είχε γίνει ευρεία χρήση της ηλιακής ενέργειας, τόσο για παραγωγή ζεστού νερού χρήσης όσο και για παραγωγή ηλεκτρισµού από φωτοβολταϊκά συστήµατα ενσωµατωµένα στις κατοικίες. Είναι µάλιστα επιθυµία της ΟΕ, η Αθήνα να κάνει ένα βήµα παραπάνω από το Σίδνεϋ σ αυτόν τον τοµέα. Ένα βήµα που, προς το παρόν, µένει µετέωρο. Τα ενεργειακά και περιβαλλοντικά πλεονεκτήµατα από τη χρήση ηλιακής ενέργειας στο Ολυµπιακό Χωριό είναι προφανή, πόσο µάλλον που οι αγώνες θα διεξαχθούν κατά τη θερινή περίοδο. Η χρήση της ηλιακής ενέργειας στο Ολυµπιακό Χωριό θα έδινε τη δυνατότητα στον κλάδο αυτό να δοκιµάσει σε µεγάλη κλίµακα νέα προϊόντα και τεχνολογίες (π.χ. ηλιακά συστήµατα θέρµανσης-ψύξης) και θα του παρείχε νέες ευκαιρίες ανάπτυξης. Αντίθετα, η απόρριψη της ηλιακής ενέργειας απειλεί να θέσει σε αρνητική τροχιά µια κατά τα άλλα υγιή και επιθυµητή από όλους βιοµηχανική ανάπτυξη. Προκειµένου µάλιστα να υπάρξει ευρεία χρήση της ηλιακής ενέργειας στο Ολυµπιακό Χωριό, η Ένωση Βιοµηχανιών Ηλιακής Ενέργειας (ΕΒΗΕ) έχει δηλώσει διατεθειµένη να προτείνει ιδιαίτερα ελκυστικές τιµές για τα προϊόντα της. Αν συνυπολογίσει κανείς και τις πιθανές επιδοτήσεις των συστηµάτων αυτών από κοινοτικά κονδύλια, µπορεί να επιτευχθεί µία έκπτωση της τάξης του 50% επί των πραγµατικών τιµών καταναλωτή. Με την τοποθέτηση ηλιακών συλλεκτών στην πλειοψηφία των κτιρίων του Ολυµπιακού Χωριού, η ηλιακή ενέργεια, συνδυαζόµενη και µε τις άλλες ενεργειακές τεχνολογίες που θα είναι διαθέσιµες (π.χ. φυσικό αέριο), θα µπορούσε να καλύψει άνετα, φθηνά και καθαρά τα τρία τέταρτα των αναγκών σε ζεστό νερό χρήσης. Επιβάλεται συνεπώς η άµεση τροποποίηση των σχεδίων έτσι ώστε, έστω και την ύστατη στιγµή, να αξιοποιήσουµε τη δύναµη του ήλιου στην κατά τα άλλα πιο ηλιόλουστη χώρα της Ευρώπης. Τα ίδια ισχύουν λίγο-πολύ και για τα φωτοβολταϊκά. Η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστηµάτων στα κτίρια του Ολυµπιακού Χωριού (κατά τα πρότυπα του Σίδνευ) θα προσέδιδε ένα σαφή πράσινο χαρακτήρα στο όλο εγχείρηµα, ενώ λόγω του µεγέθους µιας τέτοιας παρέµβασης θα είχαµε τη δηµιουργία της µεγαλύτερης ηλιακής κοινότητας του πλανήτη. Επιπλέον, τα φωτοβολταϊκά συστήµατα θα κάλυπταν ένα σηµαντικό µέρος των αναγκών σε ηλεκτρισµό των κτιρίων του Ολυµπιακού Χωριού. Με την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών ισχύος 0,5 κιλοβάτ ανά διαµέρισµα, δηµιουργείται ένας οικισµός µε συνολική ισχύ 1,1 µεγαβάτ περίπου (διπλάσια από την αντίστοιχη του Σίδνευ δηλαδή). Η εγκατάσταση αυτών των συστηµάτων εκτιµάται ότι θα κοστίσει 2,5 δισ. δρχ. Ένα ποσοστό 50-70% του συνολικού κόστους µπορεί να δοθεί ως επιδότηση από κοινοτικά κονδύλια, ενώ η εγκατάσταση του συστήµατος θα µπορούσε να γίνει και µε Χρηµατοδότηση από Τρίτους. Φυσικά, αν επιλεγούν µικρότερης ισχύος συστήµατα, το κόστος θα είναι αναλογικά µικρότερο. Ζωοδόχου Πηγής 52γ, 106 81 Αθήνα, τηλ. 010 3840 774-5, fax. 010 3804 008, www.greenpeace.org 8