Орфандық препараттар және сирек кездесетін аурулар Әдістемелік ұсынымдар

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі «Денсаулық сақтауды дамыту республикалық орталығы» РМК Дәрі-дәрмек ақпараттық-талдау орталығы Орфандық препараттар және сирек кездесетін аурулар Әдістемелік ұсынымдар АСТАНА 2015

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі «Денсаулық сақтауды дамыту республикалық орталығы» РМК Дәрі-дәрмек ақпараттық-талдау орталығы Орфандық препараттар және сирек кездесетін аурулар Әдістемелік ұсынымдар АСТАНА 2015

ӘОЖ 616-039.42 КБЖ 52.5 0-73 Пікір жазғандар: Дүйсембаева Н.К., АМУ АҚ-ның интернатураның клиникалық фармакология кафедрасының меңгерушісі, м.ғ.к., PhD, MD; Айтуарова Д.Е., КШТ орталығының басшысы, м.ғ.к., МВА Авторлары: Л.Г. Макалкина, Г.К. Жүсіпова, А.Н. Арзуова, Л.М. Есбатырова, З.Е. Мұшанова, А.К. Адиходжаева, Д.Б. Есімханова, А.Е. Рамазанова. 0-73 Орфандық препараттар және сирек кездесетін аурулар. Әдістемелік ұсынымдар. Астана/ ҚР ДСӘДМ «Денсаулық сақтауды дамыту республикалық орталығы» ШЖҚ РМК Дәрі-дәрмек ақпараттық-талдау орталығы, 2015 120 бет. ISBN 978-601-7541-21-7 «Сирек кездесетін» аурулар санының үздіксіз өсуі денсаулық сақтау саласының алдында тұрған күрделі мәселелердің бірі болып табылады. «Сирек кездесетін» аурулар термині аздаған адамдарды ғана қозғайтын ауруларды («орфандық» деп аталатын аурулар) белгілеу үшін қолданылады. Осы әдістемелік ұсынымдар орфандық (жетім) дәрілік заттар және сирек кездесетін аурулар жөнінде ақпарат береді. Әдістемелік ұсынымдар сирек кездесетін және орфандық препараттар Orphanet (http://www.orpha.net) порталынан алынған мәліметтердің, орфандық препараттар мен сирек кездесетін ауруларға арналған Халықаралық конгресстің (2015г., Лондон) материалдары негізінде әзірленді. Orphanet сирек кездесетін аурулар және жетім дәрілер (орфандық препараттар) туралы барлық аудиторияға арналған ақпараттық-анықтамалық портал болып табылады. Orphanet-тің мақсаты сирек кездесетін аурулары бар науқастарды диагностикалауды, емдеуді және күтім көрсетуді жақсартуға көмектесу. Әдістемелік ұсынымдар практикалық денсаулық сақтау өкілдеріне, клиникалық фармакологтарға, фармацевттерге, медицина университеттерінің оқытушылары мен студенттеріне пайдалы болуы мүмкін. Әдістемелік ұсынымдарды Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі «Денсаулық сақтауды дамыту республикалық орталығы» ШЖҚ РМК-ның Сараптамалық кеңесі талқылады және бекітуге ұсынды (2015 жылғы 03 тамыздағы 2 хаттама). ӘОЖ 616-039.42 КБЖ 52.5 ISBN 978-601-7541-21-7 ҚР ДСӘДМ «ДСДРО» ШЖҚ РМК Дәрі-дәрмек ақпараттық-талдау орталығы, 2015

МАЗМҰНЫ Анықтамалар... 4 Қысқартылған сөздердің тізімі... 5 Өзектілігі... 6 1-тарау. Сирек кездесетін ауруларды емдеуді және орфандық препараттарды қолдануды реттеудің халықаралық тәжірибесін талдау... 7 2-тарау. Қазақстан Республикасындағы орфандық (жетім) дәрілер және сирек кездесетін аурулар бойынша ағымдағы жағдайды талдау... 18 Қорытынды... 24 Әдебиеттердің тізімі... 26 ҚОСЫМШАЛАР: 1. Еуроодақта қабылданған сирек кездесетін нозологиялардың тізбесі... 27 2. Орфандық препараттардың тізімі (www.orpha.net)... 76 3. «Орфандық препараттардың тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 29 мамырдағы 432 бұйрығы... 93 4. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 22 мамырдағы 370 бұйрығы «Орфандық (сирек кездесетін) аурулардың тізбесін бекіту туралы»... 103

АНЫҚТАМАЛАР Термин Сирек кездесетін немесе орфандық аурулар Орфандық / жетім препараттар EURORDIS Анықтамасы Өмірге қауіп төндіретін созылмалы ауру, олардың аз кездесетіндігі сонша, аурудың алдын алу, олардан болатын өлім-жітімді азайту және осындай науқастардың өмір сүру сапасын жақсарту арнайы күш жұмсауды қажет етеді Пациенттің денсаулығына немесе өміріне қауіп төндіретін сирек кездесетін ауруларды немесе жай- күйлерді диагностикалауға, алдын алу мен емдеуге арналған дәрілік заттар. Препараттар орфандық немесе «жетім» деп аталады, өйткені нарықтық экономика жағдайында фармацевтикалық өнеркәсіп аурулардың аздаған көлеміне арналған дәрілерді әзірлеуге және сатуға құштар емес. Сирек кездесетін аурулары бар пациенттердің жалпы еуропалық қауымдастығының мүддесін қорғайтын ұйым. 4

ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕРДІҢ ТІЗІМІ ДСДРО ДАТО COMP FDA МоСА-OMP EURORDIS EMEA Денсаулық сақтауды дамыту республикалық орталығы Дәрі-дәрмек ақпараттық-талдау орталығы Сирек қолданылатын орфандық препараттар жөніндегі комитет Тағам өнімдері мен дәрі-дәрмектердің сапасын бақылау басқармасы Орфандық дәрілік препараттарға үйлесімді қол жеткізу механизмі Еуропалық сирек кездесетін аурулар қауымдастығы Еуропалық дәрілік заттарды бағалау агенттігі 5

ӨЗЕКТІЛІГІ «Сирек кездесетін» аурулар санының үздіксіз өсуі денсаулық сақтау саласының алдында тұрған күрделі мәселелердің бірі болып табылады. «Сирек кездесетін» аурулар термині аздаған адамдарды ғана қозғайтын ауруларды («орфандық» деп аталатын аурулар) белгілеу үшін қолданылады. Еуроодақтың анықтамасы бойынша, «сирек кездесетін немесе орфандық аурулар дегеніміз өмірге қауіп төндіретін созылмалы ауру, олардың аз кездесетіндігі соншалықты, аурудың алдын алу, олардан болатын өлім-жітімді азайту және осындай науқастардың өмір сүру сапасын жақсарту арнайы күш жұмсауды қажет етеді» [1]. «Орфандық» аурулар термині алғаш рет 1983 жылы АҚШта қолданылған. АҚШ-та «сирек кездесетін» аурулар 200 000 мың адамның ішінде кемінде 1рет, Жапонияда 50 000-да 1 рет, ал Австралияда 2000-да 1 рет кездесетін жағдай ретінде белгіленеді. Бұл сандар осы елдердегі халықтың санына байланысты, бірақ түзеткеннің өзінде 10 000 адамға 1-8 жағдай аралығында ауытқиды. Еуропалық қауымдастықтың мәліметтері бойынша Еуропа аумағындағы «сирек кездесетін» аурулардың жиілігі 10 000 адамға 5 жағдайдан кем. ДДҰ «сирек кездесетін» аурулар жағдайының жиілігінің шекарасы 10 000 адамға 6,5 10 жағдай аралығында болуын ұсынды, алайда бұл сандар артықтау берілген сияқты. Белгілі 30 000 аурудың ішінде 5000-7 000 сирек кездесетін аурулар мен бұзылыстар. Сирек кездесетін аурулардан зардап шегетін адамдардың шамамен 50% - балалар және сирек кездесетін аурулары бар балалардың 30% өздерінің 5-ші туған күндеріне дейін жете алмайды. Өмірінің алғашқы жылында шетінеу жағдайларының 35%-ның себебі сирек кездесетін аурулар болып табылады [2]. Негізгі бес ісік түрінен бөлек (сүт безінің, өкпенің, тоқ ішектің, қуықалды безі мен қуықтың), рактың басқа барлық түрлері, соның ішінде балаларда болатын рактың барлық түрлері «сирек кездесетіндер» жіктеліміне жатады [2]. «Сирек кездесетіндер» деп есептелетін негізінен генетикалық бұзылыстары бар аурулардың тізбелері де бар. Топ ретінде 6

олардың сирек кездесетіндіктерінен басқа ортақ ештемесі жоқ, бірақ көлемі жағынан таңғаларлықтай айырмашылықтары бар; мысалға, американдық Ұлттық сирек бұзылыстар ұйымы (АҚШ) жариялаған тізімде шамамен 1200 тармақ болса, Ұлттық денсаулық институтының сирек кездесетін аурулар басқармасы (АҚШ) Агенес синдромынан (Aagenaes) бастап Зуск ауруына дейін 6000 астам тізімді жариялаған. 2003 жылға дейін сирек кездесетін аурулардың 80% үшін генетикалық табиғаты анықталды. Human Genome жобасының аяқталуы сирек кездесетін ауруларды сәйкестендіруге мүмкіндік берді, бұл Халықаралық Аурулар Жіктемесінің 11 шығарылымының номенклуатурасында көрсетілетін болады. Сирек кездесетін аурулардың халықаралық зерттеу консорциумының мақсаты (IRDRC) 2020 жылы 200 сирек кездесетін жаңа аурудың емін әзірлеу болып табылады. 1-ТАРАУ. Сирек кездесетін ауруларды емдеуді және орфандық препараттарды қолдануды реттеудің халықаралық тәжірибесін талдау Сирек кездесетін аурулардың ағымы, әдетте, созылмалы, үдемелі, дегенеративті болып келеді, көбінесе мүгедектікке әкеледі, кейде өмірге қауіп төндіреді. Патологиясының сиректігіне байланысты науқастарды емдеуден бас тартуға болмайды. Қалыпты нарықтық жағдайларда дамымайтын зерттеулерге, әзірлемелерге және өнімдерді коммерциялау үшін фармацевтикалық өнеркәсіп айрықша ынталандыруды қажет етеді. Пациенттердің денсаулығына не өміріне қауіп төндіретін сирек кездесетін аурулардың немесе жай-күйлердің диагностикасына, профилактикасына және емдеуге арналған дәрілік заттар бұл «орфандық» препараттар немесе оларды «жетім» препараттар деп те атайды. Мыналар орфандық препараттар бола алады: 1. Нарықтық экономика жағдайында өндірілуіне фармацевтикалық өнеркәсіп қызығушылық танытпайтын, бірақ қоғамдық денсаулық сақтаудың мұқтаждығы бар препараттар. 7

2. Арнайы зерттеулер жүргізілмесе де, «сирек кездесетін» ауруларды емдеу үшін қолданылуы мүмкін, жиі кездесетін ауруларды емдеу үшін қолданылатын препараттар. Еуропалық дәрілік заттар агенттігі (ЕМА) орфанды мәртебесін алуға үміткер препараттарға арналған үш өлшем белгіні анықтады. Біріншіден, олар өмірге қаупі төндіретін немесе созылмалы үдемелі ауруларды емдеуге, алдын алуға немесе диагностикалауға арналған болуы тиіс. Екіншіден, аурудың таралуы 10 000 халыққа шаққанда 5 жағдайдан аспауы тиіс, және затты коммерциялық өткізу, оны әзірлеуге кеткен шығыстарды жаппайтындығы анық болуы тиіс. Үшіншіден, нақты ауруды диагностикалаудың, алдын алудың немесе емдеудің қанағаттанарлықтай әдістерінің болуы анықталмаған, ал егер ондай әдістері болса, онда жаңа препарат пациенттер үшін айтарлықтай артықшылығын көрсетуі тиіс. Екінші өлшем белгі де, кейбір елдер өздерінің жеке дефиницияларын жасаса да еуропалық ЕО мүше -мемлекеттермен қатар қолданылады - мысалы, Швеция мен Дания 10 000 халыққа 1 жағдай қатынасын қолданады. Жекелеген жағдайлар әзірше аз болуына байланысты қиындықтар туындайды сирек кездесетін аурулардың саны қазіргі уақытта шамамен 7000-дап саналады (1-қосымша), және жыл сайын шамамен 250 жаңа ауру қосылады олардың барлығы қосылып бүкіл ЕО бойынша шамамен 30-40 миллион адамға зардап шеккізеді. 2012 жылдың желтоқсан айында ЕМА 1000 аса орфандық препаратты мақұлдады, және бұл сан өсіп келеді. Шындығына келгенде, ЕМА және FDA олар бойынша рұқсат беруді жеделдеткен[3]. Бұған қоса, орфандық препараттар басқа дәрілік заттарға қарағанда, әсіресе емдеудің басқа әдістері жоқ жерлерде айтарлықтай қымбат болуы мүмкін. Олар дербестендірілген заттар түрінде қаралуы мүмкін, және көбінесе мүлде аз популяцияға арналған нысаналы препараттар болып табылады. Сондықтан, шығындар жоғары болуы мүмкін. Орфандық препараттарға жұмсалатын шығындар әдетте, жылына бір пациентке 300000-400000 доллардан артық. Орфан- 8

дық дәрілік заттар бойынша кейбір мысалдар келтірейік: Идурсульфаз (Элапраз) - Хантер синдромынан зардап шегетін пациентті емдеуге кететін жыл сайынғы шығындар дене салмағының әрбір 40 кг-на шамамен 500 000 евроны құрайды, Гальсульфаз (Наглазим) - Франция, Германия, Италия және Испанияда бір жылына 1 пациентке 1 млн.евродан артық жұмсалады. Жалпы Франция, Германия, Италия, Испания және Ұлыбританияда бір пациентке шаққанда орфандық дәрілердің орташа жылдық құны, әдетте, 150 000 евродан асады[3]. Ауруларды емдеуге арналған препараттардың сирек болатындығы сонша, өндірушілер қалыпты маркетингілік жағдайларда оларды дамытқысы келмейді. Жаңа молекуланы ашудан бастап оның маркетингіне дейінгі үрдіс ұзақ (орта есеппен 10 жылды құрайды), қымбат (бірнеше ондаған миллион евро) және нәтижесі беймәлім (тестіленетін он молекуланың ішіндегі біреуінің ғана терапевтік әсері болады) болып табылады. Сирек кездесетін ауруларды емдеуге арналған препараттарды әзірлеу оны зерттеуге жұмсалған шығыстарды жаппайды. Қазіргі уақытта бірқатар елдерде (мысалы, АҚШ, ЕО, Жапония, Австралия, Корея, Тайвань, Сингапур, Швейцария, Ресей, Украина, Қазақстан, Сауд Аравиясы) және басқа елдердің даму аясында (мысалы, Канада, Жаңа Зеландия, Түркия, Аргентина) орфандық дәрілерді әзірлеуді заңды көтермелеу шаралары кездеседі. Орфандық препараттарды өндірудің келешекті алғы шарттары мыналар болып табылады: медициналық қажеттіктердің қанағаттанбауы; төменгі бәсекелестік; клиникалық сынақтар жүргізген кездегі мерзімдердің қысқалығы және таңдаудың аздығы; медициналық қажеттіліктің шынайлығы мен өнімнің артықшылығын тексеретін реттеуші органдар мақұлдауларының жоғары ықтималдығы; жоғары баға стратегиясы, қымбат және арзанырақ препараттар, өнімнің «ерекшелігі» есебінен маркетингке кететін шығындарды азайту; тұрақты клиенттер. 1-кестеде жетім-препараттардың қолданылуын реттеу жөніндегі әртүрлі стратегиялардың салыстырмасы ұсынылған. 9

Орфандық препараттар туралы заңдарды қабылдау тарихы 1983 ж. АҚШ-та әлемдік денсаулық сақтау тарихында түңғыш рет Орфандық препараттар туралы заң қабылданды 1990 жылдары Сингапурда (1991 ж.), Жапонияда (1993 ж.) және Австралияда (1997 ж.) орфандық препараттарды әзірлеуді, өндіруді және пайдалануды реттейтін заңдар қабылданады. 1999 ж. Еуропалық Парламент орфандық/ жетім медициналық препараттар жөніндегі директива қабылдайды. 2000 ж. штаб-квартирасы Лондонда орналасқан Дәрілік заттар жөніндегі еуропалық агенттіктің құрамында (EMA) Сирек кездесетін ауруларды емдеуге арналған дәрілік заттар жөніндегі комитет құрылады(comp) 2000 жылдың сәуір айынан бастап 2014 жылдың соңында әлемдегі бағдарламаларды іске асырудан қол жеткізген нәтижелер: 2125 орфандық препаратқа арналған қолдану жөніндегі көрсетілімдерді өндірушілер белгілеген. 1430 орфандық препараттар үшін шынайы қортындыларды Орфандық препараттарға арналған комитет (COMP) белгілеген/ 1379 - Еуропалық комиссия мақұлдаған. Орфандық препараттарды жалпы қолданудың ішінде 45% ересектерде, 10% педиатрияда, 45% ересектерде, педриатрияда да байқалған. 53% мақсатты қолдану 1-3/10 000 қатысты; 36% <1/10 000 қатысты. 60% «қомақты пайда» негізінде бекітілген, 60% еуропалық өндірушілер, қалғанын негізінен АҚШ шығарған. Қолданылудың 60% АҚШ-пен қатар, 22% Жапониямен қатар расталған. 97 орфандық препаратты Еуропа елдерінің нарығында сату құқығы орталықтандырылған (2-қосымша). Орта есеппен, таңбалаудан бастап сатуға рұқсат алу үшін 34 ай қажет. Рактың сирек кездесетін түрлеріне арналған көрсетілімдер жиірек мақұлданады (38% мақұлданған). Сатуға рұқсат берілген отандық препараттардың жартысына жуығы таралымы 1< 10000 (ЕО аумағындағы, 10

яғни <50000 пациент) болатын ауруларға арналған. Нысаналы қолданылатындардың 40% емдік әсері болмаған және әлемдегі ең алғашқы гендік терапия мен бағаналық жасуша негізіндегі терапияны қамтиды. 1983 жылдан бастап: қолдануға рұқсат беруді сұратқан өтініштердің жалпы саны 4738, олардың ішінде бекітілгендері 3280, оның ішінде орфандық препараттар -511. Клиникалық зерттеулердің бюджеті 2013 жылы 14,9 млн. долларды құраған; жалпы бекітілген орфандық препараттардың 10% қолдау көрсетіледі [2]. Соңғы жылдары орфандық препараттар санының жылдам артып келе жатқаны байқалады: FDA-ға 2014 жылы орфандық препараттарды қолдануға рұқсат беруге 467 өтініш келіп түскен (+35%), оның ішінде 293 қолдануға берілген (+13%) және маркетинг үшін 49 орфандық препарат (+53%) бекітілген. 2014 жылы FDA-да «жетістік» мәртебесін алған он препараттың бесеуі орфандық препараттар болды. Дәрілік заттар жөніндегі Еуропалық агенттігі 2013 жылы 136 препаратқа, 2012 жылы 139 және 2011 жылы 111 препаратқа таңба белгілеген, 2014 жылы сирек кездесетін ауруларға арналған 17 жаңа дәрілік препаратты бекітуді ұсынады (барлық ДЗ 21%), 2013 жылмен салыстырғанда - 11, 8 2012 жылы 8, 2011 жылы 4 және 2010 жылы 4. 2015 жылы рұқсат алу кезегін 24 орфандық препарат күтуде, 2014 жылғы 23 және 2012 жылғы 19 салыстырғанда [2]. 2013 жылғы тіркелу мәртебесіне жүргізілген талдау, Дәрілік заттар жөніндегі еуропалық агенттіктің орфандық препараттардың 10% клиникалық сынақтарсыз, 40% - рандомизирленген клиникалық сынақтарынсыз бекіткендігін, сынақтардың 30% -ы 100- ден аз пациентке жүргізілгендігін, сынақтардың 50%-дан астамына 100-200 пациент қатысқандығын, 33% «төтенше жағдайлардың» негізінде бекітілгендігін, 6% «шартты мақұлданғандығын» көрсетті. Нарық көлемінің аздығына қарамастан шығындар айтарлықтай. Германия мен Францияның арасындағы орфандық препараттарға жұмсалған шығындарды салыстыратын болсақ, Германиядағы орфандық препараттар шығыстарының үлесі үздіксіз артып келеді 2015 жылы 0,4%, 2009 жылы 1,9%, 2011 жылы 2,7%, 2013 жылы 3,8%-ға дейін. Франциядағы шығындар 2013 жылы 11

992 млн. евроны құрады, бұл нарықтың 4% жабады, оның ішінде 5 бренд (Ревлимид, Велкейд, Вайдаза, Траклир және Солирис) қосылып барлық соманың жартысынан астамын құраған. Сирек кездесетін аурулар емінің 10% ғана қолжетімді. Орфандық препараттар, әдетте, кез келген фармацевтикалық өнім сияқты даму жолдарынан өтеді, ондағы тестілеу кезеңінде фармакокинетика мен фармакодинамикаға, дозалауға, тұрақтылыққа, қаупісіздік пен тиімділікке басты назар аударылады. Әйтсе де, кейбір статистикалық талаптар даму үрдісін сақтап қалуға тырысып, төмендетілген. Мысалы, орфандық препараттар үшін, жалпы алғанда, ауырудан зардап шегетін пациентердің саны аз болғандықтан оларды клиникалық зерттеулердің III фазасында 1000 пациентке тексеру көбінесе мүмкін емес екендігін ережелер мойындайды. Осындай мүмкіндігі шектеулі кез келген препарат үшін нарықтың үлкен еместігі және айтарлықтай дәрежеде шығынды екендігі анық болғандықтан, өндірушіні орфандық препараттарды әзірлеуге уәждеу үшін мемлекеттің жиі араласуы қажет. Қолдау көрсету мақсатында үкіметтің орфандық препараттарды әзірлеуге араласуы әртүрлі нысанда жүзеге асыруға болады: салықтық ынталандырулар мен жеңілдіктер, патенттелген және нарықтық құқықтарды күшейте қорғау, клиникалық зерттеулерге мемлекеттік субсидиялар беру, зерттемелер мен әзірлемелерге қатысу үшін мемлекеттік кәсіпорындарды құру. Орфандық препараттардың нарықтағы қолжетімділігі үрдісіне жәрдемдесу үшін пациенттерді қорғайтын комитеттерді жұмылдыру, олардың тізілімдерін пайдалану, таныстыру зерттемелерін жүргізу, пациент бағдарламаларына мақұлдама алу, ауруханаларда пайдалану үшін медициналық қызмет көрсетуді қаржыландыруды қамтамасыз ету, МоСА-OMP үрдісін (орфандық дәрілік препараттарға үйлестірілген қолжетімділік механизмі) қолдану қажет. Негізінде, орфандық препараттар тапшылығының үш себебі бар: 1. Сирек кездесетін ауруларды емдеуге арналған препараттар: Ресми түрде мойындалған қанағаттанарлықтай емдеу әдістері жоқ немесе олар қолжетімсіз болатын сирек кездесетін аурулардан зардап шегетін пациенттер үшін әзірленген препараттар. Бұл 12

халықтың тек аздаған бөлігін қозғайтын, Еуропа шегінде таралу коэффициенті 2000 адамға 1 жағдайдан аспайды, және туған кезде немесе ерте балалық шақта анықталатын аурлар. Бүкіл әлемде қазіргі уақытта емі жоқ сирек кездесетін аурулар 4000-5000 -дап саналады, ал ЕО елдеріндегі сирек кездесетін аурулары бар пациенттердің жалпы саны 25-30 миллионға жетеді. 2. Экономикалық немесе терапевтік себептер бойынша нарықтан шығарылған препараттар: мысалы, седативтік препарат ретінде кеңінен қолданылған талидомид, жоғары тератогендік әсері анықталғаннан кейін нарықтан алынып тасталды. Алайда бұл препарат алапес немесе қызыл жегі секілді аурулар кезінде ауырсынуды басатын әсері жақсы болатын балама препарат ретінде көрсетті. 3. Әзірленбеген, не болмаса патенттеу мүмкін болмаған, не болмаса мемлекеттің қаржыландыруға мүмкіндігі болмаған препараттар. Соңғы 20 жылда компанияларды орфандық препараттарды әзірлеуге ынталандыру шаралары қабылданды. Заңдарды қабылдау сирек кездесетін ауруларды емдеуге арналған медициналық препараттарды әзірлеумен және өндірумен айналысатын фармацевтикалық компанияларға жеңілдіктер беруді және ынталандыруды қамтамасыз етеді. 13

Әлемдегі жетім-дәрілердің қолданылуын реттеу жөніндегі әртүрлі стратегияларды салыстыру АҚШ Жапония АвАвстралия Еуроодақ Құқықтық шектеулер Орфандық препараттар туралы заң (1983) Қатысатын әкімшілік органдар FDA / OOPD (*) «Орфандық» мәртебесін растайтын аурулардың таралуы (10000 халыққа шаққанда) Ауруға шалдыққандардың таралу көрсеткіші (10000 халыққа шаққанда) Орфандық препараттар туралы заңның ережесі (1993) МЗТСО / OPSR (*) (Орфандық препараттар бөлімі) Орфандық препараттар туралы саясат (1998) ЕО 141/2000 (2000) директивасы TГA (*) EMEA / КOMП (*) 7,5 4 1,1 5 20 миллионов 7,3 ақпарат жоқ ақпарат жоқ 25-30 миллионов 6, 6-8 Патент 7 жыл 10 жыл 5 жыл (басқа препараттармен ұқсастығына қарай) Салықтар иә: клиникалық зерттеулер үшін 50% Зерттеулерге арналған гранттар Орфандық препараттарға арналған қосымшаларды қайта қарау Қосымша файлдарды әзірлеуге техникалық көмек Маркентингтің жеделдетілген рәсімі NIH және басқалардың бағдарламалары иә: зерттеулердің кез келген түрі үшін 6% + компанияның табыс салығынан 10% шектеу 10 жыл жоқ мүше мемлекеттермен басқарылатын үкіметтік қорлар жоқ + FP6 ұлттық шаралар жоқ Иә Иә (әрбір 12 ай сайын) Иә Иә жоқ Иә Иә (әрбір 6 жыл сайын) Иә Иә Иә Иә (орталықтандырылған ресімдер арқылы) Ақпарат көздері: Еуропалық парламент 1999 СТОА, жарияланымдар, жетім-дәрілер кіреді - ПЭ167 780 / Fin.St. Проф. Хосеп Torrent-Farnell-дің (COMP Президенті) тұсаукесері «Жылдық Euromeeting 2001», Барселона, 6-9 March 2001. 14

Сирек кездесетін ауруларды емдеу медициналық және этикалық құрам бөліктерден тұратыны сөзсіз. Және мемлекет өзінің қаржылық мүмкіндіктеріне сәйкес сирек кездесетін аурулармен ауыратын пациенттердің орфандық технологияларға қолжетімділігін қамтамасыз етуі тиіс. Бұл бағытта пациенттік ұйымдар белсенді түрде жұмыс істейді. Сөйтіп, сирек кездесетін аурулармен ауыратын пациенттердің жалпыеуропалық қауымдастығының мүддесін қорғайтын EURORDIS ұйымы, Директиваны белсенді түрде қолдай отырып, оның қабылдануына ықпал етті. Директива қабылдана салысымен Дәрілік заттар жөніндегі еуропалық агенттіктің құрамында дәрілік препараттарға орфандық/ «жетімдік» мәртебесін беру туралы ЕО елдерінен келген өтінімдерді қарайтын Орфандық препараттар комитеті құрылды (COMP). ЕО директивасымен көзделген орфандық препараттарды өндірушілерге арналған жеңілдіктер мен ынталандырулар: 1. Дәрілерді еуропалық нарыққа шығару айрықша құқығын беру. Орфандық/жетім препарат мәртебесін растайтын тіркеу куәлігін EMA (Дәрілік заттар жөніндегі еуропалық агенттік) береді. Оны бергеннен кейін, басқа өндірушілер әзірлеген қасиеттері ұқсас медициналық препараттар, нарыққа 10 жылдан ерте жіберілмейді. Педиатрияда қолданылатын орфандық препараттарды өндірушілердің тіркеуден өткен дәрілік заттарды 12 жыл бойы шығаруға монопольдік құқығы болады. 15

2. Хаттамалық зерттеулерді құрастыруға көмектесу. EMA фармацевтикалық компанияларға зерттеулер (орфандық препараттарды әзірлеудің әртүрлі ғылыми аспектілері бойынша консультациялар) хаттамаларын ресімдеу бойынша әртүрлі тесттер мен клиникалық зерттеулерді ұйымдастыру мәселелері жөніндегі консультациялар түріндегі көмек ұсынады. Орфандық препараттарды әзірлеу рәсімдерін оңтайландыру және оның жалпыеуропалық нормативтік талаптарға барынша сәйкестігін қамтамасыз ету мақсатында барлық қажетті ақпарат тегін немесе айтарлықтай жеңілдіктермен беріледі. 3. Жеңілдіктер. Медициналық препараттарға орфандық мәртебесін беру өтінімдерін қарау бойынша қызметтер тегін немесе айтарлықтай жеңілдіктер беріліп қаралады, тіркеу куәлігін ресімдеу алымдарына, сондай-ақ инспекциялық тексеру жүргізу құнына, препарат туралы ақпаратқа өзгерістер енгізу және зерттеу хаттамаларын ресімдеу бойынша көмек көрсетуге таралады. 4. ЕО бюджетінен қаржыландырылатын зерттеулер жүргізу. Орфандық препараттарды әзірлеумен айналысатын фармацевтикалық компаниялар, ЕО деңгейінде және жекелеген мемлекеттер жүзеге асырылатын тиісті бағдарламалар шеңберінде нысаналы гранттар, сондай-ақ денсаулық сақтау саласындағы ЕО шектелмелі бағдарламаларын қоса алғанда сирек кездесетін ауруларды арналған дәрілік заттарды әзірлеу саласындағы зерттеулер жүргізуге бағытталған бастамалар алуға үміттене алады. 1-суретте, препаратқа орфандық мәртебесін беруге өтінім бергеннен бастап және өндірушіге нақты дәрілік затты өндіруге және таратуға құқық беретін тіркеу куәлігін берумен аяқталатын орфандық препараттарды Еуропада сертификаттаудың орталықтандырылған рәсімдерінің барлық сатысы көрсетілген.осылайша, орфандық ауруларды емдеуді және орфандық препараттарды қолдануды реттеудің мемлекеттік тәжірибесіне жүргізілген бағалау, пациенттерді дәрілік қамтамасыз етудің бұл бөлігі пациенттердің аз санына, диагностиканың қиындығына, құнының жоғарылығына және шығыстардың орнын толтыру туралы шешім қабылдау кезінде дәлелді медицинаның барлық құралдарын қолдану мүмкін болмауына байланысты, күрделі және көпфакторлы болып табылатындығын көрсетті. Бұған қоса, барлық елдер сирек кез- 16

17 1-сурет. ЕО орфандық препараттарды реттеу үрдісі. Ақпарат көзі http://www.eurordis.org

десетін аурулары бар пациенттердің тиісті емге әділ қолжеткізуі мәселесінің оңтайлы шешімін үздіксіз іздеу үстінде. 2-ТАРАУ. Қазақстан Республикасындағы орфандық (жетім) дәрілер және сирек кездесетін аурулар бойынша ағымдағы жағдайды талдау Денсаулық сақтау саласында жүргізіліп жатқан қазіргі заманғы саясат, соңғы он жылдағы экономикалық және саяси өзгерістердің салдары болды. Дәрілік қамтамасыз етудің қолжетімділігі, сапасы және көлемі негізінен қаржыландырудың тұрақтылығына, баға саясатының теңгерімділігіне, денсаулық сақтау жүйесінің сенімділігіне, дәрілік заттардың ұтымды таңдалуы мен қолданылуына тәуелді болады. Медициналық көмек көрсету сапасын жақсарту оны дамудың қазіргі заманғы сатысындағы денсаулық сақтаудың негізгі міндеттеріне жатады. [4]. Заманауи мамандандырылған орталықтардың, клиникалардың және дәрігерлік амбулаториялардың құрылысы жүріп жатыр. Олар жаңа диагностикалық және емдік аппаратуралармен жабдықталады. Халықты госпиталдық және амбулаториялық деңгейде дәрілік препараттармен кепілді қамтамасыз ету бағдарламасын қаржыландыру көлемі де өсіп келеді. 2007 жылы бұл мақсатқа 383 млн $ жұмсалған. Емдеу хаттамалары әзірленді және клиникалық практикаға біртіндеп енгізілуде, ауру түрлерінің және амбулаториялық емдеу кезінде дәрілік заттар мен мамандандырылған емдік тағам тегін және жеңілдікпен босатылатын халықтың жекелеген санаттарының тізбесі бекітілді. Негізінен, ол біздің рес публикамызда анағұрлым өзекті, кең тараған ауруларды қамтиды. Сирек кездесетіндердің (жетімдердің) ішінде гемофилия, Паркинсон ауруы, гипофизарлық нанизм, акромегалия, миастения, шашыраңқы склероз, рактың сирек кездесетін түрлері және бүйректі ауыстырып қондыру жағдайлары ұсынылған. Алайда, осылардың көпшілігін емдеуге көзделген және республикалық қаражаттың есебінен сатып алынатын дәрілік препараттар инновациялық болып табылмайды.[5] 18

Мысалға, жоғарыда көрсетілген сирек кездесетін ауруларды емдеу үшін орфандық деп аталатын дәрілік заттар қолданылады. «Орфандық дәрі» термині медицинада салыстырмалы түрде жақында пайда болды. Ол Акромегалия, гипофизарлық нанизм, шашыраңқы склероз, гемофилия, мукополисахаридоз, өкпе гипертензиясы, миелолейкоз, муковисцидоз, бүйректің, бүйрек безінің рагі, Альцгеймер, Гоше, Вильсон, Фабри аурулары және басқа да сирек кездесетін ауруларды емдеуге арналған препараттарды қамтиды. «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 18 қыркүйектегі 193-IV Кодексіне сәйкес (19.05.2015 ж. жағдай бойынша өзгерістермен және толықтырулармен ) орфандық препараттар - орфандық (сирек кездесетін) ауруларды емдеуге және диагностикалауға арналған препараттар; орфандық (сирек кездесетін) аурулар - адамның өміріне қауіп төндіретін немесе мүгедектікке әкеп соғатын, болу жиілігі ресми айқындалған деңгейден аспайтын, сирек кездесетін ауыр аурулар. Орфандық (сирек қолданылатын) дәрілік заттардың тізбесін құрудың бірыңғай тәртібін және қағидаларын құру мақсатында, Орфандық (сирек қолданылатын) дәрілік заттардың тізбесін құрудың тәртібін регламенттейтін «Орфандық (сирек қолданылатын) дәрілік заттардың тізбесін құру тәртібі туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2009 жылғы 10 маусымдағы 304 бұйрығы бекітілген болатын (ҚР Денсаулық сақтау министрінің 2011 жылғы 11 наурыздағы 129 бұйрығына сәйкес күші жойылған). Бұл бұйрықты Орфандық (сирек қолданылатын) дәрілік заттардың тізбесін қалыптастырған кезде Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің Формулярлық комиссиясы басшылыққа алған. Орфандық (сирек қолданылатын) дәрілік заттардың тізбесі ел нарығындағы сұраныстың аз болуына байланысты оларды диагностикалау мен емдеуге тиімді заттар қолжетімсіз болғандықтан сирек кездесетін аурулары бар науқастардың жекелеген санаттарына медициналық көмектің қолжетімділігін қамтамасыз етуге арналған. Шығындары өтелмейтіндіктен орфандық (сирек қолданылатын) дәрілік заттарды өндіру және тіркеу елдегі фармацевти- 19

калық компаниялар үшін экономикалық жағынан тиімсіз. Орфандық (сирек қолданылатын) дәрілік заттарға сұраныс арнайы реттеу рәсімдерінің есебінен жеке пациентке қатысты шешімдердің негізінде қамтамасыз етілуі тиіс. Бұл тәртіп Орфандық (сирек қолданылатын) дәрілік заттардың тізбесін қалыптастыру мақсатында әзірленген және келесі міндеттерді шешуге бағытталған: 1) Орфандық (сирек қолданылатын) дәрілік заттардың тізбесін (бұдан әрі - Тізбе) қалыптастырудың бірыңғай тәртібін құру; 2) Тізбеге қосу үшін орфандық (сирек қолданылатын) дәрілік заттардың өлшемдік белгілерін анықтау; 3)дәрілік заттарды орфандық (сирек қолданылатын) санатқа жатқызуды сараптау тәртібін анықтау; 4) жекелеген науқастарды Тізбеге енгізілген орфандық (сирек қолданылатын) дәрілік заттармен қамтамасыз ету механизмін құқықтық реттеу. Бұйрыққа сәйкес дәрілік заттарды орфандықтар (сирек қолданылатындар) санатына жатқызудың мынадай өлшемдік белгілері анықталған: 1) тиімділігі мен өмірлік қажеттілігінің дәлелділік деңгейінің жоғары болуы (сарапшылардың пікірінше, оларды қолданбаса өмірге қауіп төндіретін аурулар мен аурудың белгілері өршиді немесе оның ағымы нашарлайды, асқынулар пайда болады немесе пациенттің өліміне әкеп соғады); 2) сирек қолданылады немесе 10 000 аз адам қолдануы тиіс. Бұйрықпен дәрілік заттарды тізбеге қосу туралы ұсыныстарды ресімдеу тәртібі, сондай-ақ дәрілік заттарды Тізбеге қосу туралы ұсыныстарды қарау кезеңдері белгіленген. Сирек кездесетін аурулардан зардап шегетін науқастарды дәрілік заттармен қамтамасыз ету мақсатында «Қазақстан Республикасындағы орфандық (сирек қолданылатын) дәрілік заттардың тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2009 жылғы 7 желтоқсандағы 831 бұйрығымен (ҚР Денсаулық сақтау министрінің 2011 жылғы 11 мамырдағы 285 бұйрығымен күші жойылды) Орфандық (сирек қолданылатын) дәрілік заттардың Тізбесі бекітілген болатын. 20

Қазақстан Республикасындағы дәрілік заттардың мемлекеттік тізімінде болмаса осы бұйрықпен бекітілген дәрілік заттарды медициналық практикада сатып алуға және пайдалануға рұқсат етіледі. Бұйрыққа сәйкес Орфандық (сирек қолданылатын) дәрілік заттарды пайдалану туралы шешімді денсаулық сақтау ұйымының формулярлық комиссиясының ұсынымы бойынша денсаулық сақтау ұйымының басшысы (немесе бөлімше меңгерушісі) қабылдайды. Қазақстан Республикасының тізілімінде тіркелмеген осы бұйрықпен бекітілген дәрілік заттарды әкелуге (бір рет) рұқсатты заңнамада белгіленген тәртіппен дәрілік заттардың айналысы саласындағы мемлекеттік орган береді. Тізбеде сирек кездесетін ауруларды емдеуге арналған 50 дәрілік зат берілген. Орфандық аурулардың емі қымбат болады. Мысалы, Гоше ауруы бар бір баланы емдеу 24,2 млн тг. құрайды (препараттың 1фл. құны 368 мың теңгені құрайды, емдеу курсына 66 фл. қажет)[4]. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2009 жылғы 7 желтоқсандағы 831 бұйрығының күші жойылғандықтан, тұқым қуалайтын, генетикалық аурулар кезінде қолданылатын заттардың жаңа тізбесі және тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде оларды сатып алу тәртібі белгіленген, оған сәйкес Қазақстан Республикасы аумағында мемлекеттік тіркеуден өтпеген ДЗ Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау ми нистрінің 2011 жылғы 11 мамырдағы 285 бұйрығына сәйкес сатып алуға және медициналық практикада сатып алуға рұқсат етіледі. 2011 жылы Қазақстанда сирек кездесетін арулардан зардап шегетін балаларды тегін дәрілік препараттармен қамтамасыз етуге 1 млрд. 168 млн. 620 мың теңге, ал 2012 жылы 3,7 миллиард теңгеден артық бөлінген. Статистикалық мәліметтер бойынша 2013 жылы тегін препараттармен сирек кездесетін аурулары бар науқастар Алматы қаласы бойынша 387,1млн.тг сомаға қамтамасыз етілген. Ал 2014 жылы республикалық бюджеттен 518,2млн. тг бөлінген. Соңғы жылдары біздің республикамызда науқастардың тиісті санаттарына арналған жетім дәрілерге қажеттілік толығымен дерлік қанағаттандырылады. 21

Бүгінгі күні Қазақстан Республикасында келесі нормативтік-құқықтық актілер әзірленген және бекітілген: «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Респуб ликасының кодексі (2015.19.05. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен); «Қазақстан Республикасында сирек ауруларды емдеуге арналған орфандық медициналық технологиялардың тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2011 жылғы 11 мамырдағы 285 бұйрығы (26.06.2014 ж. толықтырулармен); «Қазақстан Республикасында сирек ауруларды емдеуге арналған орфандық медициналық технологиялардың тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2011 жылғы 11 мамырдағы 285 бұйрығына толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің міндетін атқарушының 2012 жылғы 6 тамыздағы 536 бұйрығы; «Орфандық (сирек кездесетін) аурулардың тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 22 мамырдағы 370 бұйрығы; «Орфандық препараттардың тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 29 мамырдағы 432 бұйрығы; «Тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемінің шеңберінде амбулаториялық деңгейде белгілі бір аурулары (жайкүйі) бар халықты тегін қамтамасыз ету үшін дәрілік заттардың және медициналық мақсаттағы бұйым дардың және мамандандырылған емдік өнімдердің тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2011 жылғы 4 қарашадағы 786 бұйрығы (2013.12.12. берілген өзгерістер мен толықтырулармен). Республикада 2015 жылдың көктемінен бастап амбулаторлық деңгейдегі сирек кездесетін аурулары бар науқастардың тізбесі енгізіледі. Түйіндеме: 1. Нормативтік-құқытық актілерді халықаралық стандартқа сәйкестендіру. 22

2. Халықаралық практика негізінде ҚР орфандық препараттарды қолдану саясатын әзірлеу; 3. орфандық препараттар әзірлемелерін қолдау мақсатында ақша қаражаттарын тарту механизмін енгізу (жұртшылықтан қаражат жинау акциялары және мемлекеттік қаражаттандыру). 23

Қорытынды Сирек кездесетін аурулар бірқатар ұқсас проблемалармен сипатталады: оларға диагноз қою қиын, пациентке көбінесе оның ауруын емдеудің қазіргі заманғы мүмкіндіктері туралы және қолдау көрсетуші ұйымдар туралы ақпараттар жетіспейді; денсаулық сақтауды ұйымдастырушыларда аурудың нақты жиілігі туралы ақпарат жетіспейді және оны емдеуге арналған қаражатқа деген мұқтаждықты үнемі дұрыс бағалай алмайды. Сонымен, 1999 жылы ғалымдар бір мыңнан аз сирек кездесетін ауруладың даму механизмін түсіндіре алған болса, бүгінгі күні бұл сан бес мыңнан асады. Орфандық ауруларды емдеу әдістерін іздеуге адам геномының мағынасын ашу түрткі болды, осыған байланысты орфандық дәрілік заттарды қарауға берілген өтінімдер саны көбейді. Жалпы орфандық препараттардың технологиясы ОМТ қазіргі уақытта қандай да болмасын ерекшеліктерсіз жалпы сызбанұсқа бойынша жүргізіледі. Бағалаудың негізгі факторлары клиникалық және экономикалық тиімділік, сондай-ақ жаңа технологияның денсаулық сақтау жүйе сі мен қызметіне әсері болып табылады. Емдеудің балама әдістерінің болуы маңызды өлшем белгісі болып табылады. ЕО-ның орфандық медициналық препараттар жөніндегі регламенті 15 жыл бұрын күшіне енген. Ол ЕО барлық мүше-мемлекеттерге бірдей қолда бар медициналық препараттарға орфанды мәртебесін беру жөніндегі рәсімді белгілейді, сондай-ақ сирек кездесетін аурулар саласындағы ғылыми зерттеулермен, жаңа дәрілерді әзірлеумен және оларды нарықта жылжытумен айналысатын компанияларды материалдық ынталандыру бойынша шараларды белгілейді. Осындай шараларды қолданудың қажеттілігі орфандық препараттар өндірісінің халық кеңінен қолданатын дәрілердің өндірісімен салыстырғанда анағұрлым тиімсіз болуына байланысты. Ірі фармацевтикалық және биотехнологиялық компаниялар өсіп келе жатқан орфандық препараттар нарығын қалыптастырады және жылжытуға қатысады. Орфандық препараттардың сату 2020 жылға қарай жалпы сомасы 176 млрд $ рецепт арқылы босатылатын дәрілерді сату үлесінің 19% құрайтын болады. Және олар онжылдықтың соңына дейін шамамен 4% құрайтын ха- 24

лықтың үлкен тобын емдеуге арналған препараттармен салыстырғанда жыл сайын шамамен 11%-ға өсетін болады ( «Орфандық препараттардың фармацевтикалық өнеркәсібін бағалау» баяндамасынан 2014 ж). Қазір көптеген елдерде ең болмағанда халықтың бір бөлігі үшін медициналық көмектің қолжетімділігін арттыруға мүмкіндіктері бар, ал ғаламтордың жаппай таралуы ақпарат алу жолдарын және ортақ мүдделерімен біріккен адамдардың қауымдастығын құруды түбегейлі өзгертеді. Бұл факторлар тіпті Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымына кірмеген елдерде де сирек кездесетін аурулары бар пациентердің жағдайын түбегейлі жақсартудың негізі болады. 25

Әдебиеттердің тізімі: 1. Оrphanet http://www.orpha.net/consor/cgi-bin/index.php сайтының материалдары. 2. Орфандық дәрілер мен сирек кездесетін ауруларға арналған 2015 жылғы Халықаралық конгресстің материалдары, 2015 жылғы 29 маусым -01 шілде, Лондон, Ұлыбритания; 3. ДДҰ Еуропалық бюросымен ынтымақтасуға және зерттеулер жүргізуге арналған саяси бастамалар мен мүмкіндіктер туралы техникалық баяндама «Еуропадағы жаңа дәрілік заттарға қолжетімділік» (2015 ж.); 4. Формулярлық жүйе дәрілік заттарды ұтымды пайдаланудың негізгі құралы. / Мұшанова З.Е, Жүсіпова Г.К., Ихамбаева А.Н. және басқалар., Астана. 2012, 12-бет; 5. Сирек кездесетін аурулар жөніндегі дөңгелек үстел қарары. Алматы қаласы, 2012 ж. 29 ақпан; 6. Қазақстандағы орфандық дәрілер. О.Байымбетова. Ақпарат көзі: Vestnik_09_2008. (Қаралған күні: 17.08.2015 ж. http://pharmnews. kz/news/orfannye_lekarstva_v_kazakhstane/2008-05-01-2651); 7. «Орфандық (сирек қолданылатын) дәрілік заттардың тізбесін құру тәртібі туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2009 жылғы 10 маусымдағы 304 бұйрығы, ҚР Денсаулық сақтау министрінің 2011 жылғы 11 наурыздағы 129 бұйрығына сәйкес күші жойылған; 8. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 30 қазандағы 1729 қаулысы (08.07. 2015 ж.берілген өзгерістер мен толықтыруларымен). 26

1-қосымша. Еуроодақта қабылданған сирек кездесетін нозологиялардың тізбесі (Ақпарат көзі: Орфандық аурулардың тіркелімі www.orpha.net) Оrpha. net нөмірі Аурудың атауы Аурудың атауы 79154 2-aminoadipic 2-oxoadipic aciduria 2-аминоадипинді-2 оксиадипинді ацидоурия 79157 2-methylbutyryl-CoA dehydrogenase 2-метилмайлы-КоА дегидрогеназының deficiency жетіспеушілігі 35701 3-hydroxy-3-methylglutaryl-CoA 3-гидрокси-3-метилглутаро- КоА синтазының synthase deficiency жетіспеушілігі 67046 3-methylglutaconic aciduria type 1 1-типті 3- метилглютаконилдіацидоурия 7 3C syndrome 3С синдромы 2616 3M syndrome 3 М синдромы 22 4-hydroxybutyric aciduria 4-гидроксимайлы ацидоурия 217064 5-fluorouracil poisoning 5-флюорацилмен улану 33572 5-oxoprolinase deficiency 5-оксопролиназдың жетіспеушілігі 2975 46,XX disorder of sex development - Жыныстық дамудағы бұзылулар 46,ХХ - қаңқа skeletal anomalies аномалиясы 2138 46,XX ovotesticular disorder of sex Жыныстық дамудағы жыныс бездері қызметінің development бұзылуы 46,ХХ 393 46,XX testicular disorder of sex Жыныстық дамудағы тестикулярлық бұзылулар development 46,ХХ 168558 46,XY disorder of sex development - adrenal insufficiency due to CYP11A1 deficiency 753 46,XY disorder of sex development due to 5-alphareductase 2 deficiency Жыныстық дамудағы бұзылу 46,ХY - CYP11A1 тапшылығына байланысты бүйрек үсті безінің жетіспеушілігі 46,ХY 5-альфаредуктазаның тапшылығына негізделген жыныс тық дамудағы бұзылулар 27

168563 46,XY gonadal dysgenesis -motor and sensory neuropathy 8/96263/ 10/96264/ 261534 293948/23 8769/3636 80/261349 /163693/2 28402/ 2500994/ 313947/ 47,XYY/ 48,XXXY/ 48,XXYY/ 49,XXXXY/ 49,XXXYY syndrome 1p21.3/ 1q44/ 2p13.2/ 2p15p16.1/ 2p21/ 2q23,1/ 2q24/ 2q32q33/ 2q33,1/ 2q37/ 3q26q27/ 4q21/ 5q14,3/ 5q31,3/ 6p22/ 6q25/ 7q31/ 8q21,11/ 8q22,1/ 9p13/ 9q21/ 12p12,1/ 12q14/ 14q11,2 microdeletion syndrome 1q21.1/ 2q23,1/ 2q31,1/ 5p13/ 5q35/ 7p22,1/ 8p23,1/ 8q12/ 11p15,4/ 14q11,2 microduplication syndrome 369881 2p21 microdeletion syndrome without cystinuria 46,ХY гонадтық дисплазия қозғалыстық және рецепторлық невропатия 47,XYY/ 48,XXXY/ 48,XXYY/ 49,XXXXY/ 49,XXXYY синдромы 1p21.3/ 1q44/ 2p13.2/ 2p15p16.1/ 2p21/ 2q23,1/ 2q24/ 2q32q33/ 2q33,1/ 2q37/ 3q26q27/ 4q21/ 5q14,3/ 5q31,3/ 6p22/ 6q25/ 7q31/ 8q21,11/ 8q22,1/ 9p13/ 9q21/ 12p12,1/ 12q14/ 14q11,2 микроделеция синдромы 1q21.1/ 2q23,1/ 2q31,1/ 5p13/ 5q35/ 7p22,1/ 8p23,1/ 8q12/ 11p15,4/ 14q11,2 микродупликация синдромы Цистинуриясы жоқ микроделеция синдромы 2p21 75857 6q terminal deletion syndrome 6q терминалдық деменция синдромы 96092 8p inverted duplication/deletion syndrome Қайтымды дупликация/ деменция синдромы 8р 251066 8p11.2 deletion syndrome Делеция синдромы 8 р11.2 314585 15q overgrowth syndrome Бойдың шамадан тыс өсуі синдромы 15q 915 Aarskog-Scott syndrome Аарског-Скота синдромы 916 Aase-Smith syndrome Аас-Смита синдромы 920 Ablepharon macrostomia syndrome Аблефарон макростомиясы синдромы 921 Abruzzo-Erickson syndrome Абрузо-Эриксон синдромы 1658 Absence of fingerprints - congenital milia Туа біткен саусақ ізінің болмауы 980 Absence of the pulmonary artery Өкпе артериясының болмауы 2951 Absent thumb-short statureimmunodeficiency Қолдағы үлкен саусақтың әлсіз өсуінің иммунтапшылықты жеткілкісіздігі 28

3328 Absent tibia - polydactyly - arachnoid cyst Ортан жіліктің арахноидалды-полидактилдік сарысулы ісігі 67043 Acanthamoeba keratitis Акантабемалық кератит 90301 Acanthosis nigricans - Insulin акантокератодермия-инсулинрезистенттік-бұлшық resistance - muscle cramps - acral еттің тартылуы -акромегалия enlargement 926 Acatalasemia Акаталаземия (Тахакара ауруы) 48818 Aceruloplasminemia Ацелуроплазмонемия 929 Achalasia - microcephaly Микроцефалийлік ахалазия 931 Acheiropodia Ахероподия 4 Achondroplasia Хондродистрофия 49382 Achromatopsia Ахромотопсия (түсті ажырата алмау) 40366 Acitretin/etretinate embryopathy Ацетритин/етретинат эмбриопатиясы 2561 Ackerman syndrome Акерман синдромы 90065 Acquired aneurysmal subarachnoid hemorrhage Жүре пайда болған субарохноидалдық-аневризматикалық қан кету 91385 Acquired angioedema Жүре пайда болған Квинке ісігі 46487 Acquired epidermolysis bullosa Жүре пайда болған буллездік эпидермолиз 79086 Acquired generalized lipodystrophy Жүре пайда болған ауқымды липодистрофия 73274 Acquired hemophilia Жүре пайда болған гемофилия 2221 Acquired hypertrichosis lanuginosa Жүре пайда болған гипертрихоздық ланугиноза (ұлпа түктердң қаптауы покрытость пушковыми волосками) 228247 Acquired pseudoxanthoma elasticum Жүре пайда болған серпімді псевдоксантома 99147 Acquired von Willebrand syndrome Жүре пайда болған Вон-Виллебранд синдромы 158673 Acral dystrophic epidermolysis bullosa Перефериялық дистрофиялық буллездік эпидермолиз 263534 Acral peeling skin syndrome Терінің перефериялық қабыршақталып түсуі синдромы 29

1786/ 64542 /1787/ 1788 resistance Acrofacial dysostosis, Catania type/ Kennedy-Teebi type/ Palagonia type/ Rodríguez type/ 965 Acromegaloid facial appearance syndrome 963 Acromegaly Акромегалия 39 Acromelanosis Акромеланозиз 968/ 40 Acromesomelic dysplasia, Hunter- Thomson type/ Maroteaux type 281127 Acral self-healing collodion baby Туа біткен перефериялық өзінен-өзі жазылатын ихтиозы бар балалардың ауруы 2008 Acro-cardio-facial syndrome Акро-кардио-беттік синдром 1784 Acro-fronto-facio-nasal dysostosis Акро-маңдай-бет-мұрын дизостозы 85203 Acro-pectoral syndrome Акро-кеуде синдромы 956 Acro-pectoro-renal dysplasia Акро-төс-бүйрек дисплазиясы 36 Acrocallosal syndrome Акросүйелді синдром 221054 Acrocephalopolydactyly Акроцефалополидактилия 949 Acrocraniofacial dysostosis Акрокраниалды-беттік дизостоз 280651 Acrodysostosis with multiple hormone Көптеген гормоналдық төзімділігі бар акродизостоз Акробеттік дизостоз, Катания түрі/ Кеннеди-Тиби түрі/ Палагони түрі/ Родригез түрі Бетте акромегалияның пайда болу синдромы Акромесомелия (білек пен сирақтың қысқалығы) дисплазиясы, Хантер-Томсон түрі/ Маротея түрі 955 Acroosteolysis dominant type Доминант түріндегі акроостеолиз 363665 Acroosteolysis-keloid-like lesionspremature aging syndrome Келоид акроостеолизының патологиялық өзгерісі ретіндегі уақытынан бұрын қартаю синдромы 957 Acropectorovertebral dysplasia Акрокеуде дисплазиясы 971 Acrorenal syndrome Акробүйрек синдромы 99892 ACTH-dependent Cushing syndrome АСТН-тәуелді Кушинг синдромы 30

189427 ACTH-independent macronodular adrenal hyperplasia 163696 Action myoclonus - renal failure syndrome ACTH-тәуелсіз макроөзекті бауыр үсті безінің гиперплазиясы Миклония синдромы бүйрек жеткіліксіздігі 284460 Acute annular outer retinopathy Жіті сыртқы-сақина тәрізді ретинопатия 69736 Acute bilateral depigmentation of the iris Жіті билатералдық нұрлы қабақтың нілсізденуі 83597 Acute disseminated encephalomyelitis Жіті шашыраңқы энцефаломиелит 363549 Acute encephalopathy with biphasic seizures and late reduced diffusion 293173 Acute generalized exanthematous pustulosis 370088 Acute infantile liver failuremultisystemic involvement syndrome 98916 Acute inflammatory demyelinating polyradiculoneuropathy Екісатылы пароксизді және баяу диффузиялы жіті энцефалопатия Жіті ауқымды экзантематозды пустулозды бөртпелер Нәресте бүйрегінің мультижүйелік жеткіліксіздігі зақымдалуының жіті синдромы Жіті қабыну демиелинизирлеуші полиридикулоневропатия 79267 Acute intermittent porphyria Жіті секірмелі порфирия 90062 Acute liver failure Жіті бүйрек жеткіліксіздігі 178320 Acute lung injury Өкпенің жіті зақымдалуы 513 Acute lymphoblastic leukemia Жіті лимфобластомдық лейкемия 514 Acute monoblastic leukemia Жіті монобластикалық лейкемия 519 Acute myeloid leukemia Жіті миелоидтық лейкемия 90064 Acute peripheral arterial occlusion Периферия артерияларының жіті окклюзиясы 90059 Acute sensorineural hearing loss by acute acoustic trauma or sudden deafness or surgery induced acoustic trauma Акустикалық жарақаттанудан немесе операциялық акустикалық жарақаттанудан жіті сенсоневралдық естудің жоғалуы 39417 Acute transverse myelitis Жіті трансверсиялық миолит 284454 Acute zonal occult outer retinopathy Жіті сыртқы аймақтық жасырын ретинопатия 31

99901 Acyl-CoA dehydrogenase 9 deficiency Ацетил-КоА дегидрогеназының 9 тапшылығы 55881 Adamantinoma Адамантинома 85138 Addison disease Аддисон ауруы 2952 Adducted thumbs-arthrogryposis syndrome, Christian type Қолдың үлкен саусағының артроқисаю қосу синдромы 99976 Adenocarcinoma of esophagus Өңештің аденомакарциномасы 45 Adenosine monophosphate deaminase deficiency Аденозин монофосфаты деаминазының тапшылығы 46 Adenylosuccinate lyase deficiency Аденулосицинат лиазының тапшылығы 1501 Adrenocortical carcinoma Адренокортик карциномасы 2666 Adult familial nephronophthisis - spastic quadriparesia Түйілу нефронофтиздік квадрипарезия 874 Adult heart tumor Ересектер жүрегіндегі ісік 178487 Adult intestinal botulism Ересектердің ішек ботулизмі 199351 Adult-onset dystonia-parkinsonism Жүре пайда болған дистоникалық паркинсонизм 209335 Adult-onset proximal spinal muscular Ересектер омыртқасындағы проксималды atrophy, autosomal dominant бұлшық еттердің атрофиясы 829 Adult-onset Still disease Жүре пайда болған ювенильді ревматоидтық артрит 183669 Agammaglobulinemia Гипогаммаглобулинемия 83617 Agammaglobulinemia-microcephalycraniosynostosissevere dermatitis syndrome Гипогаммаглобулино- микроцефало- краниосинтоздық дерматит синдромы 98850 Aggressive systemic mastocytosis Озбыр жүйелі мастоцитоз 51 Aicardi-Goutières syndrome Айкарди-Готье синдромы 85443 AL amyloidosis АЛ амилодозы 90081 AIDS wasting syndrome ЖҚТВ синдромы 52 Alagille syndrome Алагил синдромы 178333 Åland Islands eye disease Аланд аралының көз ауруы 32

2007 Alar cartilages hypoplasia-colobomatelecanthus syndrome Танау шеміршегінің гипоплазиясы синдромы 53 Albers-Schönberg osteopetrosis Альберс-Шенберг остеопетрозы 998 Albinism-deafness syndrome Альбинизм кезіндегі кереңдік синдромы 35664 ALDH18A1-related De Barsy ALDH18A1-байланысты Ди-Барси синдромы syndrome 369929 Aldosterone-producing adenoma with seizures and neurological abnormalities Пароксизмі және неврологиялық аномалиялары бар Альдестерон өндіретін аденома 59 Allan-Herndon-Dudley syndrome Аллан-Хердон-Дадли синдромы 700 Alopecia totalis Тұтас аллопеция 701 Alopecia universalis Ұялы әмбебап аллопеция 1005 Alopecia-contractures-dwarfismintellectual disability syndrome Алопеция-конрактура-ергежейлілік зерделілік мүгедектік синдромы 726 Alpers syndrome Альперс синдромы 60 Alpha-1-antitrypsin deficiency Альфа-1-антитрипсиннің тапшылығы 100025 Alpha-heavy chain disease Альфа-ауыр тізбек ауруы 61 Alpha-mannosidosis Альфа-маннозидоз 3137 Alpha-N-acetylgalactosaminidase deficiency type 1/ 2/ 3 231401 Alpha-thalassemia-myelodysplastic syndrome 847 Alpha-thalassemia-X-linked intellectual disability syndrome Альфа-N-ацетилгалактозамидаз 1/ 2/ 3 түрінің тапшылығы Альфа-таласемия миелодисплазия синдромы Альфа-таласэмия-Х-хромосомасына байланысты зияткерлік мүгедектік синдромы 63 Alport syndrome Альпорт синдромы 64 Alström syndrome Альстром синдромы 2131 Alternating hemiplegia of childhood Ауыспалы балалық шақ гемиплегиясы 284 Alveolar echinococcosis Альвелярлы эхинококкоз 1021 Amaurosis-hypertrichosis syndrome Амавроз-гипертрихоз синдромы 314422 Ameloblastic carcinoma Амелобластикалық карцинома 33

171836 Amelogenesis imperfectagingival hyperplasia syndrome 1908 Aminopterin/methotrexate embryofetopathy Амелогенездік имперфектагингиалдық гиперплазия синдромы Аминопротерин/метотрексат эмбриофетопатиясы 1034 Amniotic bands Қағанақ жолақтары 803 Amyotrophic lateral sclerosis Амиотропикалық латералдық склероз 228113 Anal fistula Аналдық терең жара 98841 Anaplastic large cell lymphoma Анапластикалық ірі жасушалы лимфома 142 Anaplastic thyroid carcinoma Қалқанша бездің анапластикалық рагі 157954 ANE syndrome ANE синдромы 72 Angelman syndrome Ангерман синдромы 25167 Angiocentric glioma Ангиоорталықтық глиома 2346 Angioosteohypertrophic syndrome Ангиоостеогипертрофикалық синдром 370039 Angora hair nevus Ангора шашының невусы 77 Aniridia Иридеремия 1070 Anisakiosis Анисакиозиз 2206 Ankylosing vertebral hyperostosis with Кератодермиясы бар анкулозирлеуші сүйек гиперостозы tylosis 254411 Annular atrophic lichen planus Сақина тәрізді атрофикалық жалпақ теміреткі (Вильсон теміреткі) 281139 Annular epidermolytic ichthyosis Сақина тәрізді эпидермолитикалық ихтиоз 675 Annular pancreas Сақина тәрізді ұйқы безі 1094 Anonychia - microcephaly Анонихия микроцефалия 93976 Anotia Анотия 1457 Aorta coarctation Қолқаның коарктациясы 3400 Aorto-ventricular tunnel Қолқа-қарынша туннелі 1117 Aplasia cutis - myopia Түстің аплазиясы - миопия 1114 Aplasia cutis congenita Туа біткен түс аплазиясы 34