1 Το οικονοµικό και επιχειρηµατικό περιβάλλον
1.1 Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον το 2017 και η ελληνική οικονομία Στόχος της παρούσας ενότητας του πρώτου μέρους της Ετήσιας Έκθεσης Ελληνικού Εμπορίου (EEEE ) είναι να σκιαγραφήσει με συνοπτικό και συνάμα εύληπτο τρόπο τις διεθνείς και εθνικές μακροοικονομικές εξελίξεις, εντός των οποίων αναπτύσσονται το εμπόριο καθώς και η μικρή και μεσαία επιχειρηματικότητα. Επιγραμματικά οι δυσχέρειες του μακροοικονομικού περιβάλλοντος ήταν ιδιαίτερα έντονες κατά την τελευταία επταετία (2009-2016), ενώ πολυεπίπεδες θα είναι οι προκλήσεις που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜμΕ) από το 2017 και μετά. Το διεθνές μακροοικονομικό περιβάλλον για το 2017 καταγράφει σημάδια εύθραυστης ανάκτησης και (οριακής) μεγέθυνσης, παρότι η παγκόσμια οικονομία μοιάζει να έχει πιαστεί στα «ρηχά νερά» της παγίδας επενδύσεων, η οποία συνεπάγεται χαμηλές προσδοκίες επηρεάζοντας το εμπόριο, τις επενδύσεις, την παραγωγικότητα και τους μισθούς. 1 Το 2016 χαρακτηρίστηκε από μια σειρά αξιοσημείωτων εξελίξεων, ως έναν βαθμό αντικρουόμενων. Ειδικότερα οι τιμές του πετρελαίου κατέγραψαν αύξηση μεγαλύτερη από 50% (σε σχέση με το 2015), ο χρυσός πέτυχε «νευρική» άνοδο, η στερλίνα υποχώρησε μετά το Brexit, o Dow Jones άγγιξε ιστορικά υψηλά λόγω της εκλογής του Trump, o δείκτης Baltic Dry (BDI) ενισχύθηκε (βελτιώνοντας την αισιοδοξία για το παγκόσμιο εμπόριο), η κινέζικη οικονομία βιώνει τον μετασχηματισμό της, οι ιαπωνικές τραπεζικές μετοχές βρίσκονται σε ανοδική τροχιά, ο πληθωρισμός στη ζώνη του ευρώ αυξήθηκε περί το 0,6% παραμένοντας όμως μακριά από τον στόχο του 2%, ενώ αυξήθηκε η ανεργία των νέων στον ευρωπαϊκό Νότο και κυρίως στη Γαλλία και στην Ιταλία σηματοδοτώντας την «κόπωση» του παραγωγικού μοντέλου. Αναλύοντας το 2017 τα μέχρι στιγμής στοιχεία σηματοδοτούν τη δημιουργία ενός θετικού μηχανισμού ανατροφοδότησης μεταξύ των επενδύσεων και της απασχόλησης. Είναι χαρακτηριστικό πως το ΑΕΠ των χωρών-μελών του ΟΟΣΑ αυξήθηκε κατά 2,1% το πρώτο τρίμηνο του 2017, έναντι 1,7% του αντίστοιχου τριμήνου του 2016 καταγράφοντας θετικούς ρυθμούς μεγέθυνσης για τρίτο συνεχόμενο τρίμηνο. Γενικά η ανάπτυξη του ΑΕΠ εντός του 2017 αγγίζει το 3,5% με τη δυναμική της να συγχρονίζεται αποτελεσματικότερα σε σχέση με το 2016 αλλά και με τα προηγούμενα χρόνια. 2 Η μεγέθυνση της παγκόσμιας οικονομίας μπορεί να αποδοθεί σε σειρά γεγονότων: α) στις προσδοκίες για την υιοθέτηση επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής από την κυβέρνηση των ΗΠΑ (μείωση φόρων και αύξηση δημοσίων δαπανών) β) στην επεκτατική νομισματική πολιτική στην Ευρωζώνη μέσω της συνέχισης του προγράμματος της ποσοτικής χαλάρωσης [Quantitative Easing-QE] γ) στην επεκτατική νομισματική πολιτική στην Ιαπωνία και δ) στην (υψηλή) οικονομική μεγέθυνση των BRICS 3 και κυρίως της Κίνας, η οποία έδωσε ώθηση στο παγκόσμιο εμπόριο, με αποτέλεσμα αυτό να ενισχύεται μετά από μια διετία ύφεσης. 4 Οι σημαντικές αυτές εξελίξεις στην παγκόσμια οικονομία αναγκάζουν τους κυριότερους διεθνείς οργανισμούς (ΔΝΤ, ΟΟΣΑ, Παγκόσμια To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 1. Είναι χαρακτηριστικό πως το Economic Outlook του ΟΟΣΑ για τον Ιούνιο του 2017 τιτλοφορείται «Better, but not good enough» [«Καλύτερα, αλλά όχι αρκετά καλά»]. 2. Βλ. OECD, Interim Economic Outlook, 20 Σεπτεμβρίου 2017, σελ. 1. Οι εκτιμήσεις του ΟΟΣΑ για το 2018 προβλέπουν ανάπτυξη γύρω στο 3,7%. Για τις αναπτυξιακές υστερήσεις μεταξύ περιφερειών βλ. επίσης IMF, World Economic Outlook, 10 Οκτωβρίου 2017. 3. Mε το ακρωνύμιο BRICS αναφέρονται οι χώρες Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική, οι οποίες είναι οι πλέον δυναμικά αναπτυσσόμενες μεταξύ των αναδυόμενων οικονομιών. 4. Βλ.: World Bank, Global Economic Prospects, Ιούνιος 2017, σελ. 3. 23
2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Τράπεζα, Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου κ.ά.) να διορθώνουν τις εκτιμήσεις τους για το 2017 προς τα πάνω. Κατά την εξέταση της σχέσης των πολιτικών εξελίξεων στις χώρες της Ευρωζώνης με το μακροοικονομικό περιβάλλον επισημαίνεται ότι οι όποιες ενδείξεις ανησυχίας στις αγορές φαίνεται να απαλύνονται μετά την ολοκλήρωση των εκλογών στην Ολλανδία, στη Γαλλία και στη Γερμανία. Η απομείωση της αβεβαιότητας αποτυπώνεται στην εξομάλυνση της ισοτιμίας του ευρώ έναντι του δολαρίου, όπως αυτή καταγράφεται από τον Μάρτιο του 2017, μετά τις εκλογές στην Ολλανδία. Ειδικότερα στην Ευρωζώνη οι σχετικές προβλέψεις για ανάπτυξη αναβαθμίστηκαν αντανακλώντας την ενίσχυση τόσο της εγχώριας ζήτησης όσο και της εξαγωγικής δραστηριότητας. Επιπροσθέτως οι επενδύσεις στις αναπτυγμένες οικονομίες σταθεροποιήθηκαν δίνοντας ώθηση στη βιομηχανική δραστηριότητα. Σε σχέση με τον πληθωρισμό (1,2% για τον Απρίλιο του 2017), παρότι τα αποτελέσματα είναι κατώτερα των στόχων, φαίνεται πως η δυναμική των τιμών βαίνει αύξουσα, επηρεάζοντας στο άμεσο μέλλον την πορεία και τον βαθμό παρέμβασης της νομισματικής πολιτικής. To παγκόσμιο εμπόριο ανέκτησε τη δυναμική του μετά το δεύτερο μισό του 2016 και συνεχίζει να ενισχύεται κατά το 2017. Η μεγέθυνσή του συνιστά απότοκο της εντονότερης βιομηχανικής δραστηριότητας και αναδεικνύει τη σταθεροποίηση των επενδύσεων στις αναπτυγμένες οικονομίες, αλλά και την αύξηση των δαπανών για πάγιο κεφάλαιο. Η δυναμική του παγκόσμιου τεχνολογικού κύκλου [tech-cycle] βελτιώνεται, όσο οι επιχειρήσεις αναβαθμίζουν τον κεφαλαιακό τους εξοπλισμό και υιοθετούν νέες τεχνολογίες, που υποβοηθούν την παραγωγικότητα. Οι θετικές εξελίξεις που εμφανίζονται στο εμπόριο υποστηρίζονται από την αύξηση της ενεργούς ζήτησης στις αναπτυγμένες οικονομίες. Το παγκόσμιο εμπόριο εκτιμάται ότι μεγεθύνθηκε κατά 4% εντός του πρώτου εξαμήνου του 2017, με ρυθμό υψηλότερο του αναμενόμενου λόγω και της ενίσχυσης της επιχειρηματικής και καταναλωτικής εμπιστοσύνης. Αναμφίβολα η επαναφορά της δυναμικής του εμπορίου στα προ-κρίσης επίπεδα θα βοηθήσει στο να απομειωθεί η πτώση στην παραγωγικότητα, όπως αυτή καταγράφεται μετά το 2008. Εντούτοις ο ρυθμός ανάπτυξης του εμπορίου επιβραδύνθηκε κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2017 και έγινε αρνητικός στις αρχές του δευτέρου εξαμήνου, με τους προπορευόμενους δείκτες να δείχνουν παρά την κόπωσή τους θετικές προοπτικές. Η δυναμική του παγκοσμίου εμπορίου μοιάζει να περιορίζεται, αφ ενός λόγω μιας εκτεταμένης σειράς εμπορικών περιορισμών και αφ ετέρου λόγω της αυξημένης αβεβαιότητας σχετικά με τις πολιτικές εμπορίου σε μια σειρά από αναπτυγμένες οικονομίες. Από την άλλη πλευρά οι αυξανόμενες εισοδηματικές ανισότητες και οι στάσιμοι πραγματικοί μισθοί πυροδοτούν τις συζητήσεις σχετικά με τα οφέλη της παγκοσμιοποίησης και της φιλελευθεροποίησης του εμπορίου ενισχύοντας τις «προστατευτικές» αντιλήψεις για τον ρόλο της οικονομικής πολιτικής. Σε διεθνές επίπεδο η πολιτική αβεβαιότητα (π.χ. Brexit) και τα γεωπολιτικά ρίσκα ενδέχεται να επηρεάσουν αρνητικά την εμπιστοσύνη των οικονομικών μονάδων αναχαιτίζοντας τη δυναμική της παγκόσμιας οικονομίας. Oι πιθανές πηγές πολιτικής αβεβαιότητας είναι ποικίλες για το 2017: η κυβέρνηση Trump αναμένεται να υιοθετήσει μείζονες αλλαγές στη δημοσιονομική, εμπορική και μεταναστευτική πολιτική επηρεάζοντας την κατεύθυνση της οικονομικής πολιτικής στις ΗΠΑ, αλλά και στους κυριότερους εμπορικούς τους εταίρους. Στην Ευρώπη η αυξημένη επιρροή των κομμάτων του λαϊκισμού είχε ανοίξει τη συζήτηση σχετικά με το βάθεμα της οικονομικής ενοποίησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης την ίδια στιγ- 24
μή η συνέχιση των διαπραγματεύσεων για το Brexit και η πολιτική αστάθεια στην Ισπανία λόγω του καταλανικού δημοψηφίσματος συσκοτίζουν το πολιτικό και επενδυτικό περιβάλλον. Από την άλλη πλευρά οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι οξύνονται, ενώ οι εύθραυστες συνθήκες ασφάλειας δύνανται να επηρεάσουν αρνητικά την οικονομική δραστηριότητα σε μια σειρά από περιοχές με κυριότερη τη Μέση Ανατολή. 5 Επιπρόσθετα μια ενδεχόμενη αυστηροποίηση των χρηματοπιστωτικών συνθηκών διεθνώς θα μπορούσε να προκαλέσει χρηματοοικονομικές αστάθειες και να επηρεάσει τις ευπαθείς αναδυόμενες οικονομίες περιορίζοντας την προοπτική της οικονομικής μεγέθυνσης. 6 5 4 3 2 1 0 4 3,2 2,1 Διάγραµµα 1.1 Εξέλιξη ρυθµών ανάπτυξης 2015-2018 (ετήσια % µεταβολή) 4,3 3,2 1,7 2015 2016 2017 2018 Παγκόσµια ανάπτυξη Αναπτυγµένες οικονοµίες Αναδυόµενες & αναπτυσσόµενες οικονοµίες 4,6 3,6 2,2 4,9 3,7 2 To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 Στοιχεία για το 2017 (εκτιµήσεις) / Στοιχεία για το 2018 (προβλέψεις) Πηγή: ΔΝΤ Ευρωζώνη Η ανάπτυξη στην Ευρωζώνη κυμάνθηκε το 2016 στο 1,8%, ενώ και για το 2017 ο ρυθμός μεγέθυνσης ξεπέρασε τις αρχικές εκτιμήσεις και ανήλθε στο 2,1%. Η βιομηχανική και η εμπορική δραστηριότητα ενισχύθηκαν από τη βελτίωση των συνθηκών στο διεθνές εμπόριο και τις επενδύσεις. Ειδικότερα η ανάκαμψη στηρίζεται στην ενίσχυση της κατανάλωσης και των επενδύσεων, αλλά και στη μεγέθυνση των εξαγωγών. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της ΕΚΤ προβλέπεται αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ κατά 2,2% το 2017, κατά 1,8% το 2018 και κατά 1,7% το 2019. Επιπρόσθετα το 2017 το ποσοστό ανεργίας διαμορφώθηκε στο 9,1% για τον Ιούλιο το χαμηλότερο μετά το 2009. Εντούτοις ο δομικός πληθωρισμός 6 στην Ευρωζώνη παρέμεινε χαμηλότερος από τον στόχο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας [ΕΚΤ] προλειαίνοντας το έδαφος για τη συνέχιση της νομισματικής χαλάρωσης, η οποία και βελτίωσε την εμπιστοσύνη στη νομισματική πολιτική, ενίσχυσε τις πληθωριστικές προσδοκίες 5. Για παράδειγμα, η διπλωματική σχάση μεταξύ του Κατάρ, της μεγαλύτερης εξαγωγικής χώρας ρευστοποιημένου φυσικού αερίου, και άλλων χωρών της ευρύτερης περιοχής, δύναται να αποτελέσει σημαντικό αποσταθεροποιητικό παράγοντα στην περιοχή. 6. Ο δομικός πληθωρισμός είναι ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή [ΔΤΚ] εξαιρουμένων των ενεργειακών αγαθών και τροφίμων και είναι προσδεμένος στην κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής. 25
2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου και λειτούργησε μάλλον θετικά προς την σταδιακή ανάκτηση της ευρωπαϊκής οικονομίας στηρίζοντας την εγχώρια ζήτηση. 7 Βεβαίως η ποσοτική χαλάρωση αναμένεται να περιοριστεί εντός του 2017-2018, καθώς η οικονομική δυσπραγία ξεπερνιέται και ο πληθωρισμός προσεγγίζει τους στόχους της ΕΚΤ. Η ανάκαμψη των ιδιωτικών επενδύσεων και η εξαγωγική μεγέθυνση αναμένεται να συνεχιστούν μέχρι και το τέλος του 2017. Είναι σαφές ότι οι προοπτικές της ευρωπαϊκής οικονομίας επηρεάστηκαν αρνητικά από την αβεβαιότητα που προκύπτει από την πορεία των διαπραγματεύσεων για το Brexit αλλά και από τα υψηλά επίπεδα μη εξυπηρετούμενων δάνειων στην Ευρωζώνη. Επίσης η εμπορική πολιτική των ΗΠΑ, που παραμένει ο κυριότερος εισαγωγέας για την Ευρώπη, συνιστά μόνιμη πηγή αβεβαιότητας. Οι ρυθμοί μεγέθυνσης της Ευρωζώνης μετριάζονται από τη χαμηλή παραγωγικότητα, τα δυσμενή δημογραφικά δεδομένα, αλλά και το υψηλό δημόσιο και ιδιωτικό χρέος σε αρκετές χώρες-μέλη της. Σε επίπεδο χωρών, στη Γερμανία η οικονομική ανάπτυξη για το 2017 ήταν υψηλότερη από την αρχικά εκτιμωμένη, η επιχειρηματική εμπιστοσύνη συνεχίζει να είναι ισχυρή, ενώ οι επενδύσεις σε μηχανολογικό και κεφαλαιουχικό εξοπλισμό επιταχύνθηκαν εντός του έτους. Η ολοκλήρωση των εκλογών και ο (αναμενόμενος) σχηματισμός νέας κυβέρνησης θεωρείται ότι θα περιορίσουν την αβεβαιότητα και θα ενισχύσουν την πολιτική σταθερότητα. Στη Γαλλία η μεγέθυνση του ΑΕΠ ενισχύεται για το 2017, καθώς υποστηρίζεται από την (ιδιωτική) κατανάλωση και τις επενδύσεις και αναμένεται να καταγραφεί ανάπτυξη 1,8% το 2018. Στην Ιταλία η βελτιωμένη εικόνα της οικονομίας υποστηρίζεται από τη μεγέθυνση της εσωτερικής ζήτησης, ενώ η αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης αναμένεται να ενισχύσει την απασχόληση, η οποία χαρακτηρίζεται από διαρθρωτικά προβλήματα. Ηνωμένο Βασίλειο Όπως αποδεικνύεται από τη μέχρι στιγμής πορεία των διαπραγματεύσεων, η διαδικασία αποσύνδεσης του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση θα είναι μακροχρόνια με πολλαπλές προεκτάσεις τόσο για τη βρετανική όσο και για την ευρωπαϊκή οικονομία. Οι συνολικές επιπτώσεις της αποσύνδεσης δεν έχουν ακόμα διαπιστωθεί, καθώς οι διαπραγματεύσεις χαρακτηρίζονται ως παίγνιο αρνητικού αθροίσματος. Βεβαίως οι προσδοκίες σχετικά με τις χαμηλές επιδόσεις της βρετανικής οικονομίας δεν επιβεβαιώθηκαν πλήρως. Βάσει των εκτιμήσεων του ΔΝΤ η μεγέθυνση της οικονομίας του Ηνωμένου Βασιλείου αναμένεται να είναι αρνητική για τα επόμενα χρόνια, ενώ λόγω υποτίμησης της λίρας οι τιμές εκτιμώνται να εκτοξευθούν την επόμενη διετία (προσδοκώμενος πληθωρισμός 2,6% για τα έτη 2017 και 2018). Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών αναμένεται να είναι αρνητικό, με την ανεργία να παραμένει σταθερή μεταξύ των ετών 2016 και 2017. Γενικά τα «αχαρτογράφητα νερά» της εξόδου του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση επηρεάζουν αρνητικά τις επενδύσεις και λειτουργούν ως παράγοντας αβεβαιότητας για το σύνολο της παγκόσμιας οικονομίας. 7. Η διαπίστωση αυτή καταγράφεται και στη συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΚΤ στις 7 Σεπτεμβρίου 2017, όπου σημειώνεται πως «ενώ η συνεχιζόμενη οικονομική επέκταση εμπνέει εμπιστοσύνη ότι ο πληθωρισμός θα κινηθεί σταδιακά προς επίπεδα συμβατά με την επιδίωξή του [ ], δεν έχει ακόμη επαρκώς οδηγήσει σε εντονότερη δυναμική του πληθωρισμού» βλ. Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, «Οικονομικό Δελτίο», τχ. 6/2017, σελ. 2. 26
ΗΠΑ Η οικονομία των ΗΠΑ, μετά την υστέρηση που κατέγραψε σε σχέση με τις εκτιμήσεις για το 2016, έχει επανακτήσει τη δυναμική της εντός του 2017 λόγω κυρίως της σταθεροποίησης του ενεργειακού τομέα. Βεβαίως τα πρώτα δείγματα για το πρώτο εξάμηνο του 2017 δεν ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντικά, καθώς η οικονομική δραστηριότητα παρέμεινε στάσιμη παρά την υψηλή εμπιστοσύνη των καταναλωτών και το θετικό επιχειρηματικό κλίμα. Οι μισθοί και η παραγωγικότητα βελτιώθηκαν εντός του 2017, αλλά με βραδείς ρυθμούς. Γενικότερα αναμένεται μια μετριοπαθής επέκταση της οικονομικής δραστηριότητας, καθώς η μεγέθυνση εκτιμάται να αυξηθεί από 1,5% το 2016, στο 2,2% το 2017 και στο 2,3% το 2018. Σε ό,τι αφορά τη νομισματική πολιτική, λόγω της αύξησης του δομικού πληθωρισμού η Fed 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Διάγραµµα 1.2 Εξέλιξη πραγµατικού ΑΕΠ 2015-2018 (ετήσια % µεταβολή) 2015 2016 2017 2018 To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 Eυρωζώνη ΗΠΑ Ηνωµένο Βασίλειο Κίνα Ιαπωνία Στοιχεία για το 2017 (εκτιµήσεις) / Στοιχεία για το 2018 (προβλέψεις) Πηγή: ΔΝΤ 3,0 Διάγραµµα 1.3 Εξέλιξη ΔΤΚ 2015-2018 (ετήσια % µεταβολή) 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5 2015 2016 2017 2018 ΔΤΚ Eυρωζώνη ΔΤΚ ΗΠΑ ΔΤΚ Ηνωµένο Βασίλειο ΔΤΚ Κίνα ΔΤΚ Ιαπωνία Στοιχεία για το 2017 (εκτιµήσεις) / Στοιχεία για το 2018 (προβλέψεις) Πηγή: ΔΝΤ 27
Διάγραµµα 1.4 Mεταβολή ανεργίας 2015-2018 (ετήσια % µεταβολή) 15 10 5 0 2015 2016 2017 2018 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 6 4 2 Ανεργία Eυρωζώνη Ανεργία ΗΠΑ Ανεργία Ηνωµένο Βασίλειο Ανεργία Κίνα Ανεργία Ιαπωνία Στοιχεία για το 2017 (εκτιµήσεις) / Στοιχεία για το 2018 (προβλέψεις) Πηγή: ΔΝΤ Διάγραµµα 1.5 Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών 2015-2018 (% AEΠ) 0-2 -4-6 2015 2016 2017 2018 Ισοζύγιο Eυρωζώνη Ισοζύγιο ΗΠΑ Ισοζύγιο Ηνωµένο Βασίλειο Ισοζύγιο Κίνα Ισοζύγιο Ιαπωνία Στοιχεία για το 2017 (εκτιµήσεις) / Στοιχεία για το 2018 (προβλέψεις) Πηγή: ΔΝΤ μετά τον Μάρτιο του 2017 περιόρισε τη νομισματική επέκταση, για να αυξήσει τα επιτόκια δανεισμού. Βεβαίως οι αγορές εξακολουθούν να προσδοκούν μια εξαιρετικά βραδεία νομισματική σταθεροποίηση στις ΗΠΑ. Επίσης η έκταση μέχρι την οποία η δημοσιονομική χαλάρωση και οι μεταρρυθμίσεις θα υποστηρίξουν τη μεγέθυνση εντός του 2018 παραμένει ακόμα ασαφής επηρεάζοντας τις προσδοκίες των οικονομικών μονάδων. Επιπροσθέτως τα περιοριστικά μέτρα σε σχέση με τη μετανάστευση αναμένεται να ανακόψουν τη δυναμική της οικονομικής μεγέθυνσης, καθώς η ελεύθερη μετακίνηση ανθρώπων οδηγεί στην ενίσχυση της απασχόλησης και της παραγωγικότητας. 8 8. World Bank, Global Economic Prospects, June 2017, σελ. 8. 28
Ιαπωνία Η μεγέθυνση της ιαπωνικής οικονομίας ενισχύθηκε εντός του 2017 κυρίως από την ανάκτηση της εξωτερικής ζήτησης από τις ασιατικές αγορές. Οι εξαγωγές, οι οποίες αποτελούνται κυρίως από προϊόντα έντασης τεχνολογίας και από κεφαλαιουχικά αγαθά, αυξήθηκαν όπως και οι επιχειρηματικές επενδύσεις. Εξάλλου και η προετοιμασία της Ολυμπιάδας του 2020 συμβάλλει στην ενίσχυση των επενδύσεων σε πάγιο και διαρκές κεφάλαιο δίνοντας ώθηση στην απασχόληση. Οι μισθοί όμως αυξάνονται διστακτικά παρά τη σφιχτή αγορά εργασίας. Ο πληθωρισμός παρέμεινε σε θετικά επίπεδα για όλο το 2017, αλλά οι πληθωριστικές προσδοκίες καταγράφονται ως χαμηλές παρά τη σταθερή αύξηση των τιμών μετά τα μέτρα ποσοτικής χαλάρωσης της Κεντρικής Τράπεζας της Ιαπωνίας. Η επεκτατική νομισματική και δημοσιονομική πολιτική αναμένεται να υποστηρίξει αναπτυξιακά μέτρα υποβοηθώντας την ιαπωνική οικονομία να κλείσει με ρυθμό μεγέθυνσης περί το 1,5% για το 2017. Η δημοσιονομική επέκταση περί το 1,2% του ΑΕΠ αναμένεται να υποστηρίξει την οικονομική δραστηριότητα σε μικρότερο βαθμό στα δύο επόμενα έτη επηρεάζοντας τον ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας της χώρας. Κίνα Το ΑΕΠ της Κίνας αυξήθηκε κατά 6,8% για το 2017 σε σχέση με 6,7% το 2016, ενώ για το 2018 ο ρυθμός μεγέθυνσης αναμένεται να μειωθεί στο 6,5% λόγω και της περισσότερο περιοριστικής δημοσιονομικής πολιτικής. Ειδικότερα η κινέζικη οικονομία βιώνει τη μετάβασή της από τη βιομηχανική δραστηριότητα με καθαρά εξαγωγικό προσανατολισμό στην παραγωγή για την ικανοποίηση της εγχώριας ζήτησης, η οποία και μεγεθύνεται. Τα στοιχεία του εμπορικού ισοζυγίου για το 2016 επιβεβαιώνουν τη μετάβαση αυτή, καθώς εκείνο το έτος οι εισαγωγές ενισχύθηκαν ενώ οι εξαγωγές συμπιέστηκαν. Ο πληθωρισμός των καταναλωτικών προϊόντων παρέμεινε κάτω από τον στόχο, ενώ ο πληθωρισμός της παραγωγής αυξήθηκε έντονα περιορίζοντας την πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα της βαριάς βιομηχανίας. Οι πιέσεις της συναλλαγματικής ισοτιμίας χαλάρωσαν μερικώς προς τα τέλη του 2016 ως αποτέλεσμα των αυστηρότερων κεφαλαιακών περιορισμών και των μέτρων ενθάρρυνσης των ξένων άμεσων επενδύσεων (FDI-ΞΑΕ). Το 2017 η μεγέθυνση αναμένεται να επιβραδυνθεί στο 6,5%. Η οικονομική ανάπτυξη εκτιμάται ότι θα μετριαστεί ακόμη περισσότερο, στο 6,3% την περίοδο 2018-2019, καθώς η επεκτατική οικονομική πολιτική ολοένα και θα περιορίζεται, για να αποφευχθεί η πληθωριστική υπερθέρμανση της οικονομίας. To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 Αναπτυσσόμενες οικονομίες [EMDEs] Οι ΕMDEs 9 πέτυχαν τον μικρότερο ρυθμό μεγέθυνσης μετά το 2008, αγγίζοντας το 3,5% για το 2016, αφού οι εξαγωγικές χώρες συνέχισαν να είναι στάσιμες, ενώ την ίδια στιγμή ιδιαίτεροι γεωπολιτικοί παράγοντες συγκράτησαν τη μεγέθυνση σε μια σειρά από οικονομίες (π.χ. Τουρκία, Ινδία). Εντός του 2017 αρκετές από τις εξαγωγικές χώρες των EMDEs ανέ- 9. Οι EMDEs [Emerging Market and Developing Economies] είναι όλες οι χώρες που δεν θεωρούνται αναπτυγμένες. Οι αναπτυγμένες οικονομίες είναι οι Αυστραλία, Αυστρία, Βέλγιο, Καναδάς, Κύπρος, Τσεχία, Δανία, Εσθονία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Χονγκ Κονγκ, Κίνα, Ισλανδία, Ισραήλ, Ιταλία, Νότια Κορέα, Λετονία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Ολλανδία, Νέα Ζηλανδία, Νορβηγία, Πορτογαλία, Σιγκαπούρη, Σλοβακία, Σλοβενία, Ισπανία, Σουηδία, Ελβετία, Ηνωμένο Βασίλειο και ΗΠΑ. 29
Διάγραµµα 1.6 Εξέλιξη πραγµατικού ΑΕΠ των ΕMDEs 2015-2018 (ετήσια % µεταβολή) 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 5,0 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0 3,6 3,5 2015 2016 2017 2018 Στοιχεία για το 2017 (εκτιµήσεις) / Στοιχεία για το 2018 (προβλέψεις) Πηγή: Παγκόσµια Τράπεζα κτησαν τη δυναμική τους μετά την ύφεση (π.χ. Αργεντινή, Βραζιλία, Νιγηρία, Ρωσία), ενώ η μεγέθυνση του ΑΕΠ σε σειρά χωρών συνεχίζει να είναι εύρωστη. Βεβαίως σε κάποιες από τις αναπτυσσόμενες οικονομίες παρατηρείται συγκρατημένη οικονομική ανάπτυξη εξαιτίας ιδιοσυγκρασιακών παραγόντων (π.χ. γεωπολιτική αστάθεια στη Μέση Ανατολή). Γενικά τα συναλλαγματικά αποθέματα των εξαγωγικών EMDEs αυξήθηκαν, ενώ ο πληθωρισμός υποχώρησε, καθώς οι τιμές των εμπορευμάτων σταθεροποιήθηκαν και επέφεραν τη χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής σε διάφορες χώρες (π.χ. Βραζιλία, Χιλή, Κολομβία, Γκάνα, Καζακστάν, Ρωσία, Ουκρανία κ.ά.). Παράλληλα ανακτάται η εμπιστοσύνη των οικονομικών μονάδων. Η Ρωσία αναδύεται από την ύφεση στρεφόμενη και πάλι προς την εξαγωγική της κατεύθυνση. Η οικονομία της Βραζιλίας ανακάμπτει από την ύφεση σύμφωνα με τις προβλέψεις της Κεντρικής Τράπεζας της χώρας, ενώ και η παράλληλη πτώση του πληθωρισμού ενισχύει την καταναλωτική εμπιστοσύνη. Στην Ινδία οι μεταβατικές συνέπειες της υποτίμησης και η υλοποίηση του Goods and Services Tax [GST] οδήγησαν σε μια προς τα κάτω διαμόρφωση των εκτιμήσεων σε σχέση με την ανάπτυξη, ενώ και οι επενδύσεις παρέμειναν αδύναμες. Μακροχρόνια ο GST αναμένεται να ενισχύσει τις επενδύσεις, την παραγωγικότητα και τη μεγέθυνση. Γενικά σύμφωνα και με τις εκτιμήσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας 10 η μεγέθυνση στις EMDEs αναμένεται να ενισχυθεί από 3,5% το 2016, σε 4,1% το 2017 και να αγγίξει (κατά μέσο όρο) το 4,6% το διάστημα 2018-2019 αντανακλώντας την ανάκαμψη των εξαγωγικών χωρών και τη σταθερή μεγέθυνση των εισαγωγικών χωρών. Οι EMDEs αποτελούν νέες αγορές και ως εκ τούτου αναμένεται να έχουν αυξανόμενα σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας και κυρίως στο εμπόριο. 4,1 4,6 10. Βλ. World Bank, Global Economic Prospects, Ιούνιος 2017, σελ.16. 30
To διεθνές εμπόριο και οι τιμές των βασικών εμπορευμάτων Σε ολόκληρη την περίοδο της οικονομικής ύφεσης το παγκόσμιο εμπόριο κατέγραψε επιβραδυνόμενους ρυθμούς ανάπτυξης ως αποτέλεσμα της αναιμικής οικονομικής μεγέθυνσης και της επιβράδυνσης των επενδύσεων σε πάγιο και κεφάλαιο. Εντούτοις το 2017 ο ρυθμός ανάπτυξης του διεθνούς εμπορίου μπορεί να χαρακτηριστεί υψηλός, καθώς αντανακλά την αναζωπύρωση του ασιατικού εμπορίου και την αύξηση των εισαγωγών στη Βόρεια Αμερική μετά την παύση κατά το 2016 λόγω αβεβαιότητας. Η μεγέθυνση του εμπορίου μοιάζει περισσότερο συγχρονισμένη και ισομερής μεταξύ των περιφερειών σε σχέση με τα προηγούμενα έτη, γεγονός που μόνο ως θετικό μπορεί να καταγραφεί. Βεβαίως η δυναμική του παγκόσμιου εμπορίου αναμένεται να μετριαστεί το 2018, εφόσον θα εφαρμοστεί συσταλτική νομισματική πολιτική στις αναπτυγμένες οικονομίες με τη Fed να αυξάνει (σταδιακά) τα επιτόκια και την ΕΚΤ να μετριάζει την ποσοτική χαλάρωση στην Ευρωζώνη. Στην Κίνα αναμένεται επίσης συσταλτική δημοσιονομική πολιτική με στόχο να αποτραπεί η υπερθέρμανση της οικονομίας. Στη λογική αυτή κινούνται και οι προβλέψεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου [WTO] ο οποίος αναθεώρησε προς τα πάνω τις προβλέψεις του για το 2017 από 2,4% σε 3,6% (εύρος 3,2%-3,9%). Πίνακας 1.1 Ρυθμός ανάπτυξης παγκόσμιου εμπορίου (% μεταβολή) 2013 2014 2015 2016 2017* 2018** Όγκος παγκοσμίου εμπορίου 2,4 2,7 2,6 1,3 3,6 3,2 *Προσωρινά Στοιχεία **Εκτιμήσεις Πηγή: Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου [WTO]. To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 Διάγραµµα 1.7 Ποσοστιαία µεταβολή όγκου παγκόσµιου εµπορίου (ετήσια % µεταβολή) 4,0 3,5 3,6 3,0 2,5 2,4 2,7 2,6 3,2 2,0 1,5 1,0 1,3 0,5 0 2013 2014 2015 2016 2017* 2018* Στοιχεία για το 2017 (εκτιµήσεις) / Στοιχεία για το 2018 (προβλέψεις) Πηγή: WTO 31
Διάγραµµα 1.8 Τιµές βασικών εµπορευµάτων 2014-2017/ Έτος βάσης 2005 40 30 20 10 0-10 -20-30 -40 2014 2015 2016 2017 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου -50-60 Πετρέλαιο Βασικά εµπορεύµατα (πλην καυσίµων) Μέταλλα Στοιχεία για το 2017 (εκτιµήσεις) / Στοιχεία για το 2018 (προβλέψεις) Πηγή: ΔΝΤ Οι τιμές των βασικών εμπορευμάτων μετά από μια διετία συμπίεσης αυξήθηκαν μεταξύ 2016 και 2017, ενώ εντός του 2017 οι τιμές παρουσιάζουν σταθεροποίηση, με τη σημαντικότερη μείωση να καταγράφεται στα καύσιμα (μείωση κατά 6,62% μεταξύ του πρώτου και δεύτερου τριμήνου του 2017). Η μείωση αυτή μπορεί να αποδοθεί σε μια σειρά από λόγους με σημαντικότερους την αύξηση της παραγωγής σχιστολιθικού πετρελαίου στις ΗΠΑ και την ανάκτηση της παραγωγής πετρελαίου στη Λιβύη και στη Νιγηρία. Επιπροσθέτως οι εξαγωγές των χωρών του OPEC παρέμειναν σχετικά σε υψηλά επίπεδα παρά τη μείωση της παραγωγής. Η ανάπτυξη του ΑΕΠ εντός του 2017 αγγίζει το 3,5% με τη δυναμική της να συγχρονίζεται αποτελεσματικότερα σε σχέση με το 2016 και τα προηγούμενα χρόνια Σε διεθνές επίπεδο η πολιτική αβεβαιότητα (βλ. Brexit) και τα γεωπολιτικά ρίσκα ενδέχεται να επηρεάσουν αρνητικά την εμπιστοσύνη των οικονομικών μονάδων αναχαιτίζοντας τη δυναμική της παγκόσμιας οικονομίας Το παγκόσμιο εμπόριο εκτιμάται ότι μεγεθύνθηκε κατά 4% εντός του πρώτου εξαμήνου του 2017 με ρυθμό υψηλότερο του αναμενόμενου λόγω και της ενίσχυσης της επιχειρηματικής και καταναλωτικής εμπιστοσύνης Βεβαίως η δυναμική του παγκόσμιου εμπορίου αναμένεται να μετριαστεί το 2018, καθώς θα εφαρμοστεί συσταλτική νομισματική πολιτική στις αναπτυγμένες οικονομίες Οι τιμές των βασικών εμπορευμάτων παρουσιάζουν σταθεροποίηση, ενώ στα καύσιμα καταγράφεται μείωση μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου τριμήνου του 2017 Σημαντικός παράγοντας για τις αναπτυξιακές προοπτικές της οικονομίας της Ευρωζώνης είναι η συνέχιση ή μη της ποσοτικής χαλάρωσης 32
To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 ΗΠΑ ΑΕΠ 2,2% Κ.Κ ΑΕΠ 1,5% Πληθωρισµός 2,1% Ανεργία 4,4% Ισοζύγιο Πληρωµών -2,4% Ποσοστιαίες μεταβολές βασικών μακροοικονομικών μεγεθών 2017-2016 Ηνωµένο Βασίλειο ΑΕΠ 1,7% Κ.Κ ΑΕΠ 1,1% Πληθωρισµός 2,6% Ανεργία 4,4% Ισοζύγιο Πληρωµών -3,6% EE ΑΕΠ 2,1% Κ.Κ ΑΕΠ 2,0% Πληθωρισµός 1,5% Ανεργία 9,2% Ισοζύγιο Πληρωµών 3,1% Ρωσία ΑΕΠ 1,6% Κ.Κ ΑΕΠ 1,8% Πληθωρισµός 4,2% Ανεργία 5,5% Ισοζύγιο Πληρωµών 2,8% Κίνα ΑΕΠ 6,8% Κ.Κ ΑΕΠ 6,1% Πληθωρισµός 1,8% Ανεργία 4,0% Ισοζύγιο Πληρωµών 1,4% Ιαπωνία ΑΕΠ 1,5% Κ.Κ ΑΕΠ 1,7% Πληθωρισµός 0,4% Ανεργία 2,9% Ισοζύγιο Πληρωµών 4,3% 33
2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Το μακροοικονομικό περιβάλλον στην Ελλάδα Η ελληνική οικονομία χαρακτηρίζεται από μακροοικονομική σταθερότητα, όπως εκφράζεται στους δείκτες οικονομικής ανάπτυξης (1,8% για το 2017 και 2,6% για το 2018). Βεβαίως η δυναμική της οικονομίας παρουσίασε υστερήσεις λόγω της καθυστέρησης ολοκλήρωσης της δεύτερης αξιολόγησης, του αργού ρυθμού περάτωσης των μεταρρυθμίσεων και της μη συμμετοχής στο πρόγραμμα της ποσοτικής χαλάρωσης [Quantitative Easing-QE]. Οι παράγοντες αυτοί επιδρούν στη θέση της ελληνικής οικονομίας στη ζώνη του ευρώ. Στο πλαίσιο αυτό, η ολοκλήρωση της τρίτης αξιολόγησης μπορεί να αποτελέσει καθοριστικό παράγοντα για τις μακροοικονομικές εξελίξεις και ενδέχεται να σηματοδοτήσει την άτυπη έξοδο από τα Μνημόνια το 2018. Αναφορικά με τους δείκτες το πρώτο τρίμηνο του 2017 καταγράφεται (οριακή) μεγέθυνση του ΑΕΠ κατά 0,4%, ενώ το αντίστοιχο τρίμηνο του 2016 υποχωρούσε κατά 0,8%. Συνολικά η μεγέθυνση της οικονομίας για το πρώτο εξάμηνο του 2017 είναι κατά 0,6% υψηλότερη έναντι του ίδιου εξαμήνου του 2016. Η αύξηση αυτή δύναται να αποδοθεί σε μια σειρά από λόγους, με κυριότερο τη διεύρυνση της καταναλωτικής δαπάνης των νοικοκυριών και την ενίσχυση των ιδιωτικών επενδύσεων μέσω της αύξησης του σχηματισμού παγίου κεφαλαίου κατά 2,7% για το πρώτο εξάμηνο του 2017. Πιο συγκεκριμένα το πρώτο τρίμηνο του 2017 η εγχώρια κατανάλωση διευρύνθηκε κατά 1,7%, όταν το αντίστοιχο τρίμηνο του 2016 είχε μειωθεί κατά 1,3%. Η αύξηση της εγχώριας κατανάλωσης προήλθε κυρίως από την ενίσχυση της ιδιωτικής κατανάλωσης, αφού οι δημόσιες καταναλωτικές δαπάνες αυξήθηκαν με βραδύτερο ρυθμό. Η βελτιωμένη εικόνα της ελληνικής οικονομίας σχετίζεται με το «κλείσιμο» της δεύτερης αξιολόγησης του Τρίτου Προγράμματος Οικονομικής Προσαρμογής (Μνημόνιο ΙΙΙ), το οποίο έκαμψε την αβεβαιότητα που είχε δημιουργηθεί όλη την προηγούμενη περίοδο σχετικά με την επίτευξη συμφωνίας. Τα μεσοπρόθεσμα μέτρα για τη βιωσιμότητα του δημοσίου χρέους μετατέθηκαν για τον Αύγουστο του 2018. H απόφαση του Eurogroup σχετικά με τη δυνατότητα αναβολής της πληρωμής τόκων και χρεολυσίων για τα ομόλογα του δεύτερου προγράμματος, χωρίς να απαιτείται να ληφθεί εκ νέου απόφαση από τους υπουργούς οικονομικών της Ευρωζώνης, συνιστά την απαρχή της διευκόλυνσης εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους. H απομείωση της αβεβαιότητας αποκρυσταλλώνεται και στη βελτίωση της ροής των καταθέσεων του ιδιωτικού τομέα, η οποία παρατηρείται από τον Μάιο και μετά. Επιπρόσθετα για το 2017 ο δείκτης του οικονομικού κλίματος ενισχύεται συνεχώς φθάνοντας τον Σεπτέμβριο στο υψηλότερο επίπεδό του ακόμη και σε σχέση με τον Δεκέμβριο του 2014. Η ανοδική πορεία του δείκτη σχετίζεται με τους θετικούς ρυθμούς μεγέθυνσης της ελληνικής οικονομίας, όπως αυτοί καταγράφονται για το σύνολο του 2017. Αν και η πορεία του είναι (αρκετά) χαμηλότερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, παρουσιάζει αξιοσημείωτη άνοδο. Γενικότερα η καθαρότερη εικόνα του οικονομικού κλίματος αντανακλά την απομείωση της αβεβαιότητας λόγω του κλεισίματος της δεύτερης αξιολόγησης, αλλά και την εντυπωσιακή τουριστική μεγέθυνση για το 2017. Από την άλλη πλευρά η υψηλή φορολογία, το ευμετάβλητο ασφαλιστικό σύστημα, η ανοιχτή τρίτη αξιολόγηση, το τέλος της τουριστικής περιόδου, η διαχείριση των κόκκινων δανείων, τα επερχόμενα stress tests των ελληνικών τραπεζών, η καθυστέρηση υλοποίησης του προγράμματος δημοσίων επενδύσεων [ΠΔΕ], αλλά και οι ληξιπρόθεσμες οφειλές του δημοσίου (6,03 δις ευρώ στο τέλος Αυγούστου) ενισχύουν τον βαθμό αβεβαιότητας προς το τέλος του 2017 και τις αρχές του 2018 και αναμένεται να έχουν αρνητικές επιδράσεις στη διαμόρφωση του επιχειρηματικού κλίματος λειτουργώντας ανασχετικά προς τις επιχειρηματικές επενδύσεις. 34
Η καλύτερη εικόνα της ελληνικής οικονομίας αποκρυσταλλώνεται και στη φθινοπωρινή έκθεση του ΔΝΤ. Οι προβλέψεις αυτές τεκμηριώνουν (σε έναν βαθμό) τη βελτίωση του οικονομικού κλίματος, καθώς εκτιμάται οικονομική μεγέθυνση κατά 2,6% για το 2018 μετά την ανάπτυξη κατά 1,8% το 2017. Σχετικά με την ανεργία οι προβλέψεις είναι ενθαρρυντικές, καθώς το ποσοστό της μειώνεται από 23,6% το 2016, σε 22,3% το 2017 και προβλέπεται να είναι 20,7% το 2018, σηματοδοτώντας σημαντική ενίσχυση της απασχόλησης. Σε σχέση με τον πληθωρισμό καταγράφεται η αποκλιμάκωση των πληθωριστικών πιέσεων, γεγονός που εν μέρει οφείλεται και στις διακυμάνσεις της τιμής του πετρελαίου. 4 2 0-2 -0,2 Διάγραµµα 1.9 Εξέλιξη πραγµατικού ΑΕΠ (%) Ελλάδας (2015-2018) 0,0 1,8 2,6 Διάγραµµα 1.10 Πληθωρισµός Ελλάδας (µέση ετήσια % µεταβολή ΔΤΚ) 2015 2016 2017 2018 2015 2016 2017 2018-1,1 0,0 1,2 1,3 2 1 0-1 -2 To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον 30 Διάγραµµα 1.11 Ποσοστό ανεργίας (%) Ελλάδας Μέρος 1 25 23,6 20 22,3 20,7 10 0 2015 2016 2017 2018 Στοιχεία για το 2017 (εκτιµήσεις) Στοιχεία για το 2018 (προβλέψεις). Πηγή: ΔΝΤ * Τον Οκτώβριο, οπότε συντάχθηκε αυτή η έκθεση, η ΕΛ.ΣΤΑΤ. αναθεώρησε τα στοιχεία του πραγματικού ΑΕΠ για το 2016 μετατρέποντας τη μηδενική μεταβολή σε οριακή μείωση της τάξης του 0,2%. Θα πρέπει να σημειωθεί πως οι αναθεωρημένες εκτιμήσεις της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής του Οκτωβρίου δεν έχουν ενσωματωθεί στις προβλέψεις για την πορεία της ελληνικής οικονομίας, όπως παρουσιάστηκαν σε σχετικές εκθέσεις το πρώτο εξάμηνο του 2017. 35
2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 36 Η ελληνική οικονομία χαρακτηρίζεται από μακροοικονομική σταθερότητα, η οποία συμπυκνώνεται και στις εκτιμήσεις για την οικονομική μεγέθυνση το 2018 Οι θετικοί ρυθμοί ανάπτυξης αντανακλούν τη σημασία που έχει η ολοκλήρωση της δεύτερης αξιολόγησης αλλά και ο τουρισμός για το 2017 Η αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης αποτελεί θετική εξέλιξη για την πορεία του λιανικού και χονδρικού εμπορίου Εξαιρετικά σημαντική για την ελληνική οικονομία είναι η απόφαση του Eurogroup σχετικά με τη δυνατότητα αναβολής της πληρωμής τόκων και χρεολυσίων για τα ομόλογα του δεύτερου προγράμματος Ανασταλτικοί παράγοντες είναι η υψηλή φορολογία, το ευμετάβλητο ασφαλιστικό σύστημα, η εποχικότητα της οικονομικής δραστηριότητας, τα θέματα που αφορούν το τραπεζικό σύστημα (διαχείριση κόκκινων δανείων και stress test), αλλά και οι ληξιπρόθεσμες οφειλές του δημοσίου σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις Οι προβλέψεις όλων των διεθνών οργανισμών για την πορεία του ΑΕΠ και της ανεργίας είναι ενθαρρυντικές για την επόμενη διετία Σημαντικός παράγοντας για την πορεία της ελληνικής οικονομίας είναι η ολοκλήρωση της τρίτης αξιολόγησης, η οποία και θα σημάνει την έξοδο της χώρας στις αγορές 1.2 Η οικονομική δραστηριότητα στον κλάδο του εμπορίου στην Ελλάδα 1.2.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις Στο πρώτο μέρος του παρόντος κεφαλαίου σκιαγραφήθηκαν οι μακροοικονομικές και πολιτικές εξελίξεις στο διεθνές και εθνικό περιβάλλον και το πώς αυτές επέδρασαν (και αναμένεται να επιδράσουν) στον πυρήνα της λειτουργίας των επιχειρήσεων του εμπορίου. Στο δεύτερο μέρος, το οποίο κινείται συμπληρωματικά στο πρώτο, αναλύεται το πλαίσιο εντός του οποίου δραστηριοποιήθηκε το ελληνικό εμπόριο το 2016 και πρώτο ενιάμηνο του 2017, ενώ παράλληλα χαρτογραφούνται το περιβάλλον και οι προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜμΕ) στην περίοδο μετά την ύφεση από το 2017 και μετά. Η ανάλυση εκδιπλώνεται σε τρία επίπεδα: στο πρώτο εξετάζεται η συμβολή του ελληνικού εμπορίου στην ελληνική οικονομία και στην πορεία της ιδιωτικής κατανάλωσης. Επίσης παρουσιάζονται αναλυτικά οι μεταβολές τόσο του εποχικά διορθωμένου Δείκτη Κύκλου Εργασιών (ΔΚΕ) όσο και του Δείκτη Όγκου (ΔΟ) στο λιανικό εμπόριο καθώς και στις διάφορες υποκατηγορίες του, αλλά και στο χονδρικό εμπόριο για την περίοδο 2010-2016. Στοχεύοντας στην πλέον δυνατή επικαιροποίηση της προσέγγισης αναλύονται τα συγκριτικά αποτελέσματα των δεικτών μεταξύ του α ενιάμηνου 2017 και του αντίστοιχου για το 2016. Στο δεύτερο επίπεδο εξετάζεται η πορεία του ΔΚΕ στον τομέα των αυτοκινήτων (συντήρηση και επισκευή αυτοκινήτων και μοτοσυκλετών, ΣΤΑΚΟΔ 45, και στο εμπόριο αυτοκινήτων, ΣΤΑΚΟΔ 451), ο οποίος παρουσιάζει ιδιαίτερα ενδιαφέροντα ευρήματα, που αφορούν στις αποφάσεις των νοικοκυριών για αγορές διαρκών καταναλωτικών αγαθών. Επίσης εξετάζεται η εξέλιξη του εμπορικού ισοζυγίου στο οποίο συμπυκνώνεται ο βαθμός εξωστρέφειας και ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, που αποτέλεσε βασική παράμετρο των διαπραγματεύσεων του συνόλου των προγραμμάτων σταθεροποίησης.
Στο τρίτο επίπεδο εξετάζεται η αγορά χρήματος και πιο συγκεκριμένα τα επιτόκια των νέων και των υφιστάμενων δανείων. Επίσης, παρουσιάζεται η πορεία χρηματοδότησης των εγχώριων μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων από τα εγχώρια Νομισματικά Χρηματοπιστωτικά Ιδρύματα (ΝΧΙ), των οποίων η εξάρτηση από τον μηχανισμό έκτακτης ρευστότητας (ELA-Emergency Liquidity Assistance) μειώνεται για το 2016-2017, γεγονός που χαρακτηρίζεται ως θετικό τόσο για την επιχειρηματικότητα όσο και για το σύνολο της οικονομίας. Βέβαια τα επερχόμενα εντός του 2018 stress test των σημαντικότερων ελληνικών τραπεζών αναμένεται να λειτουργήσουν περιοριστικά σε σχέση με τη χρηματοδότηση του ιδιωτικού τομέα (επιχειρήσεις και νοικοκυριά). Στην ανάλυση ακολουθείται η λογική της ομαδοποίησης των κυριότερων κλάδων του λιανικού εμπορίου, όπως παρουσιάζονται στα δελτία Τύπου της ΕΛ.ΣΤΑΤ. Τα δεδομένα που παρουσιάζονται στα τρία μέρη ανάλυσης αποδελτιώθηκαν από την ΕΛ.ΣΤΑΤ. (http://www. statistics.gr/) μέχρι και το τέλος Νοεμβρίου 2017. Οι κλάδοι του λιανικού εμπορίου Μεγάλα καταστήματα τροφίμων (σούπερ μάρκετ) (ΣΤΑΚΟΔ: 47.11) Πολυκαταστήματα (ΣΤΑΚΟΔ: 47.19) Τρόφιμα ποτά καπνός (ΣΤΑΚΟΔ: 47.21 47.24) Λιανικό εμπόριο σε μη ειδικευμένα καταστήματα που πωλούν κυρίως τρόφιμα, ποτά και καπνό. Άλλο λιανικό εμπόριο σε μη ειδικευμένα καταστήματα. Φρούτα και λαχανικά, κρέας και προϊόντα κρέατος, ψάρια, καρκινοειδή και μαλάκια, ψωμί και είδη μπισκοτοποιίας, αρτοποιίας και ζαχαροπλαστικής, ποτά, άλλο εμπόριο τροφίμων σε ειδικευμένα καταστήματα. To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 Καύσιμα λιπαντικά αυτοκινήτων (ΣΤΑΚΟΔ: 47.30) Φαρμακευτικά προϊόντα καλλυντικά (ΣΤΑΚΟΔ: 47.73 47.75) Ένδυση υπόδηση (ΣΤΑΚΟΔ: 47.71 47.72) Έπιπλα ηλεκτρικά είδη οικιακός εξοπλισμός (ΣΤΑΚΟΔ: 47.54 και 47.59) Βιβλία χαρτικά λοιπά είδη (ΣΤΑΚΟΔ: 47.40 47.43, 47.60 47.65 και 47.76 47.77) Καύσιμα κίνησης σε ειδικευμένα καταστήματα. Φαρμακευτικά είδη, ιατρικά και ορθοπεδικά είδη, καλλυντικά και είδη καλλωπισμού. Ενδύματα, κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, υποδήματα και δερμάτινα είδη. Έπιπλα και φωτιστικά είδη, ηλεκτρικές οικιακές συσκευές, εξοπλισμός ήχου και εικόνας, εμπόριο εγγραφών μουσικής και εικόνας, εμπόριο σιδηρικών, χρωμάτων και τζαμιών. Βιβλία, εφημερίδες και γραφική ύλη, αθλητικός εξοπλισμός, παιχνίδια, ρολόγια και κοσμήματα, ηλεκτρονικοί υπολογιστές, περιφερειακός εξοπλισμός υπολογιστών και λογισμικού, τηλεπικοινωνιακός εξοπλισμός, εμπόριο λουλουδιών, φυτών, σπόρων, λιπασμάτων, ζώων συντροφιάς και σχετικών ζωοτροφών, εμπόριο χαλιών, κιλιμιών και επενδύσεων δαπέδου και τοίχου. Πωλήσεις εκτός καταστημάτων (ΣΤΑΚΟΔ 47.80 47.99) Πωλήσεις με αλληλογραφία ή μέσω διαδικτύου, τρόφιμα, ποτά και καπνός σε υπαίθριους πάγκους και αγορές, άλλο εμπόριο εκτός καταστημάτων, υπαίθριων πάγκων ή αγορών 37
2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 1.2.2 Η συνεισφορά του εμπορίου στην ελληνική οικονομία και η πορεία της ιδιωτικής κατανάλωσης Παρά τις ισχυρές πιέσεις που δέχτηκε κατά την οκταετία της οικονομικής ύφεσης (2008-2016), το εμπόριο καταγράφει σημάδια σταθεροποίησης και (μάλλον διστακτικής) μεγέθυνσης. Η συρρίκνωση της συμμετοχής του στην ελληνική οικονομία, που εγγράφεται μέχρι και το 2013, μπορεί να αποδοθεί από μικροοικονομική και μακροοικονομική άποψη σε μια σειρά από λόγους με κυριότερους: τη μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος των οικονομικών μονάδων, την υψηλή φορολογία και τις αρνητικές προσδοκίες των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων σε όλο αυτό το διάστημα της επιδείνωσης του οικονομικού και επιχειρηματικού κλίματος. Οι κεφαλαιακοί περιορισμοί [capital controls] προκαλώντας «αιφνίδιο σοκ» στην οικονομία μετασχημάτισαν την πορεία του εμπορίου και μετέβαλαν τη δυναμική της συμβολής του λόγω και της εκτεταμένης χρήσης του πλαστικού χρήματος. Τα προσωρινά στοιχεία για το 2016 σε σχέση με το 2015 δείχνουν πως η συμβολή του εμπορίου τείνει να σταθεροποιηθεί τόσο ως αποτέλεσμα της βελτίωσης της μακροοικονομικής εικόνας της χώρας όσο και εξαιτίας της ενίσχυσης της ενεργούς ζήτησης [effectual demand]. Η τελευταία δύναται να αποδοθεί στη βελτίωση του οικονομικού κλίματος, στη σταθεροποίηση της λειτουργίας του τραπεζικού συστήματος και στην παράλληλη βελτίωση των προσδοκιών των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Πίνακας 1.2 Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία του Εμπορίου στο σύνολο της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας της οικονομίας 2006 2007 2008 2009 2010 2011* 2012* 2013* 2014* 2015* 2016* Σύνολο Εμπορίου 12,13% 12,44% 12,86% 12,48% 12,69% 12,61% 10,63% 10,14% 10,60% 10,46% 10,41% Μεταβολή (%) Προστιθέμενης Αξίας στο Εμπόριο 2,6% 3,4% -3,0% 1,7% -0,6% -15,7% -4,6% 4,5% -1,3% -0,5% *Προσωρινά στοιχεία Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ.-Οικονομία Δείκτες, Ετήσιοι Εθνικοί Λογαριασμοί/Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ Πίνακας 1.3 Εξέλιξη δαπανών ιδιωτικής κατανάλωσης (σε εκατ. και ποσοστιαίες μεταβολές και ποσοστό στο ΑΕΠ σε %, τρέχουσες τιμές) 2008 2009 2010 2011* 2012* 2013* 2014* 2015* 2016* 2016/2008 Δαπάνες Κατανάλωσης 163.039 161.838 156.803 144.678 133.668 127.853 125.441 122.969 121.737-41.302 8,1% -0,7% -3,1% -7,7% -7,6% -4,3% -1,9% -2,0% -1,0% -25,3% Ως ποσοστό στο ΑΕΠ 67,4% 68,1% 69,4% 69,9% 69,9% 70,8% 70,2% 69,7% 69,9% Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν 241.990 237.534 226.031 207.029 191.204 180.654 178.656 176.312 174.199-28,01% *Προσωρινά στοιχεία Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ./Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ Η ιδιωτική κατανάλωση παρουσιάζει για ένα ακόμα έτος οριακή συμπίεση, ενώ η δυναμική της σύνθεσής της ως ποσοστό του ΑΕΠ μοιάζει να σταθεροποιείται σε επίπεδα αρκετά κοντά στο 70%. Η σταθεροποίηση της ιδιωτικής κατανάλωσης, ως ποσοστού στο ΑΕΠ, αντανα- 38
Διάγραµµα 1.12 Συµµετοχή του εµπορίου στην οικονοµική δραστηριότητα και µεταβολή (%) της προστιθέµενης αξίας (τρέχουσες τιµές) 20 15 10 5 0-5 -10-15 -20 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Συµµετοχή εµπορίου στην οικονοµική δραστηριότητα Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ - Ετήσιοι Εθνικοί Λογαριασµοί/Επεξεργασία ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ κλά μια πρώιμη σταθεροποίηση των προσδοκιών των οικονομικών μονάδων, η οποία μετά από μια βαθιά και μακροχρόνια ύφεση οδήγησε σε αυξήσεις των αγορών διαρκών καταναλωτικών και κεφαλαιουχικών προϊόντων. Επίσης η βελτίωση της δραστηριότητας στους εξωστρεφείς κλάδους της οικονομίας (τουρισμός και μεταποίηση) δημιουργεί σωρευτικά αποτελέσματα και σε άλλους τομείς, όπως το εμπόριο και τις υπηρεσίες και αναμένεται να ενισχύσει την ιδιωτική κατανάλωση. Από την άλλη πλευρά η επέκταση των ηλεκτρονικών συναλλαγών, λόγω του αφορολόγητου, συμβάλλει στην αύξηση της κατανάλωσης του ιδιωτικού τομέα, ενισχύοντας την εγχώρια ζήτηση αλλά και την απασχόληση. Βεβαίως η 2016 Μεταβολή (%) προστιθέµενης αξίας στο εµπόριο To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 Διάγραµµα 1.13 Εξέλιξη ιδιωτικής κατανάλωσης ως ποσοστό (%) του ΑΕΠ (τρέχουσες τιµές) 72 71 70 69 68 67 66 65 2008 2009 2010 2011* 2012* 2013* 2014* 2015* 2016* Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ / Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ ΕΣΕΕ * Προσωρινά στοιχεία 39
όποια μεγέθυνση της ιδιωτικής κατανάλωσης πέρα από την ενίσχυση του εμπορίου οδηγεί σε αύξηση των εισαγωγών επηρεάζοντας αρνητικά τη δομή του εμπορικού ισοζυγίου και συνεπώς την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας (βλ. παρακάτω). Συμπερασματικές παρατηρήσεις Το εμπόριο διατηρεί σημαντική θέση στην ελληνική οικονομία και η μεταβολή της προστιθέμενης αξίας καταγράφει αυξητικές τάσεις. Η ύφεση προκάλεσε μείωση των διαθέσιμων εισοδημάτων σε όλη την περίοδο και οδήγησε σε μείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης, η οποία συνιστά βασική μεταβλητή για το εμπόριο. Η ενίσχυση της ιδιωτικής κατανάλωσης, ως ποσοστού του ΑΕΠ για το 2016 δείχνει την αδυναμία του παραγωγικού μοντέλου να μετασχηματιστεί απελευθερώνοντας πόρους για επενδύσεις. 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 1.2.3. Ο δείκτης κύκλου εργασιών (ΔΚΕ) και ο δείκτης όγκου (ΔΟ) στο λιανικό εμπόριο την περίοδο 2010-2016 Ο Γενικός Δείκτης Κύκλου Εργασιών (ΔΚΕ) συνιστά μια από τις βασικές μεταβλητές του εμπορίου, καθώς συμπυκνώνει την εξέλιξη της αγοράς αγαθών και περιλαμβάνει τα συνολικά ποσά που έχουν τιμολογηθεί και αφορούν σε μεταπώληση τελικών αγαθών. Η πορεία του δείκτη την περίοδο 2010 2017 (α ενιάμηνο) παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Φαίνεται ότι, ενώ συρρικνώνεται σταθερά από το 2010 με τις απομειώσεις του να προσδένονται στις γενικότερες μακροοικονομικές εξελίξεις, εμφανίζει σημαντική ανάκαμψη το πρώτο ενιάμηνο του 2017. Η μείωση είναι μεγαλύτερη στις συναπτές διετίες 2011-2012 (-11,1%) και 2012-2013 (-8,6%). Τις επόμενες (διαδοχικές) διετίες 2013-2014 (-1,1%), 2014-2015 (-2,9%) Διάγραµµα 1.14 Εξέλιξη ΔKE µε και χωρίς καύσιµα και λιπαντικά (ποσοστιαίες και απόλυτες τιµές) 150 5% 2,3% 1,4% 100-0,9% -1,1% -1,0% -0,8% -0,6% 0% -4,8% -2,9% -2,1% -5% 50-7,2% -7,9% -8,6% -8,6% -10% 0-11,1% -11,4% 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 A 9µηνο 2017/2016 % Μεταβολή Γενικού δείκτη % Μεταβολή Γεν. δείκτη εκτός καυσίµων-λιπαντικών -15% Γενικός δείκτης (απόλυτες τιµές - αριστ. άξονας) Γενικός δείκτης εκτός καυσίµων-λιπαντικών (απόλυτες τιµές) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ / Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ ΕΣΕΕ 40
και 2015-2016 (-2,1%) ο ρυθμός μείωσης περιορίζεται αναδεικνύοντας την υψηλή ανθεκτικότητα του κλάδου. Η σταθεροποίηση της μείωσης του κύκλου εργασιών σε (σχετικά) χαμηλά επίπεδα δείχνει τη βελτίωση του οικονομικού κλίματος (αλλά και των προσδοκιών) μετά τη συμφωνία της 12 ης Ιουνίου 2015, που συνοδεύθηκε από θετικά πρωτογενή πλεονάσματα (0,7% για το 2015 και 3,9% για το 2016) τεκμηριώνοντας την (έστω και αργή) επιστροφή της ελληνικής οικονομίας προς την προ κρίσης κανονικότητα. Το 2016 ο ΔΚΕ παρουσιάζει μείωση μικρότερη από την αντίστοιχη του 2015, ενώ σύμφωνα με τα προσωρινά στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ, μεταξύ των πρώτων ενιαμήνων του 2016-2017 παρουσιάζει (σημαντική) αύξηση 2,3%. Σε σωρευτικό επίπεδο ο Γενικός ΔΚΕ παρουσιάζει πτώση -29,1% την περίοδο 2010-2016 καταδεικνύοντας τις βαθύτερες (και τραυματικές) συμπιέσεις της ύφεσης στο ελληνικό εμπόριο. Ο Γενικός Δείκτης εκτός καυσίμων και λιπαντικών ακολουθεί παρόμοια πορεία, αν και οι υποχωρήσεις του την τελευταία τριετία είναι μικρότερες από τις αντίστοιχες του Γενικού Δείκτη. Επίσης για τα πρώτο ενιάμηνο του 2017 όλες οι υποκατηγορίες του ΔΚΕ (εκτός από τα πολυκαταστήματα -1,5%, τα τρόφιμα-ποτά-καπνός -2,1% και τα φαρμακευτικά-καλλυντικά -2,2%) παρουσιάζουν αύξηση σε σχέση με το αντίστοιχο πρώτο ενιάμηνο του 2016 καταδεικνύοντας τη σταδιακή αποκλιμάκωση των απωλειών των δεικτών. Πίνακας 1.4 Ποσοστιαίες μεταβολές του εποχικά διορθωμένου ΔΚΕ του Γενικού Δείκτη και του Γενικού Δείκτη εκτός καυσίμων και λιπαντικών στο λιανικό εμπόριο Γενικός Δείκτης Γενικός Δείκτης εκτός καυσίμων και λιπαντικών 2010-0,9% -4,8% 2011-7,2% -7,9% 2012-11,1% -11,4% 2013-8,6% -8,6% 2014-1,1% -1,0% 2015-2,9% -0,8% 2016-2,1% -0,6% Α 9μηνο 2017/2016 2,3% 1,4% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ./Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 Πίνακας 1.5 Ποσοστιαίες μεταβολές του ΔΚΕ ανά υποκατηγορία λιανικού εμπορίου 2010-2016, εποχικά διορθωμένα στοιχεία (2010=100) Χρονικό Γενικός Γεν. δείκτης Μεγάλα Πολυκα- Καύσιμα & Τρόφιμα Φαρμακευ- Ενδυση Επιπλα Βιβλία Πωλήσεις διάστημα/ δείκτης (εκτός κατ/τα ταστήματα λιπαντικά ποτά τικά ηλ. είδη χαρτικά εκτός κατηγορία καυσίμων τροφίμων αυτοκινήτων καπνός καλλυντικά υπόδηση οικ. λοιπά κατ/των λιανικού λιπαντικών) εξοπλισμός είδη εμπορίου 2010/2009-0,9% -4,8% -2,3% -10,8% 25,6% -1,0% -3,1% -10,2% -11,9% -1,6% -9,3% 2011/2010-7,2% -7,9% -0,9% 1,2% -4,3% -11,8% -10,7% -20,2% -18,5% -6,0% -27,6% 2012/2011-11,1% -11,4% -7,1% -5,3% -9,6% -12,5% -13,9% -19,8% -18,6% -12,0% -21,5% 2013/2012-8,6% -8,6% -8,9% -13,1% -7,4% -1,8% -15,4% -3,0% -9,4% -1,9% -1,4% 2014/2013-1,1% -1,0% -0,3% -9,3% -1,6% -6,4% 2,0% 2,5% -5,2% 3,6% 2,4% 2015 / 2014-2,9% -0,8% -1,3% -4,4% -11,6% -2,3% -2,0% 4,0% -6,4% 4,7% 0,3% 2016/2015-2,1% -0,6% -0,6% 3,2% -9,1% -2,1% -1,9% 1,8% -2,4% 2,0% -5,8% Α 9μηνο 17/16 2,3% 1,4% 1,8% -1,5% 7,6% -2,1% -2,2% 2,3% 0,5% 6,7% 19,0% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ/Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ 41
2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Διευκρινήσεις για τον ΔΚΕ και για τον Δείκτη όγκου Ο Δείκτης Κύκλου Εργασιών (ΔΚΕ) στο λιανικό εμπόριο με τη σημερινή του μορφή καταρτίστηκε το 2005, οπότε και αντικατέστησε τον μέχρι τότε χρησιμοποιούμενο (από το 1963) δείκτη αξίας λιανικών πωλήσεων. Ο κύκλος εργασιών περιλαμβάνει το σύνολο των ποσών που έχει τιμολογήσει μια επιχείρηση κατά το χρονικό διάστημα που εξετάζουμε, σύνολο το οποίο αναφέρεται σε μεταπώληση αγαθών χωρίς κανέναν μετασχηματισμό για πωλήσεις αγαθών ή υπηρεσιών προς τρίτους. Η τιμολόγηση των ποσών πραγματοποιείται κάθε μήνα μετά το πέρας των πραγματοποιθεισών πωλήσεων (χονδρικές και λιανικές) εξαιρουμένου του ΦΠΑ, αλλά συμπεριλαμβανομένων σχετικών φόρων που συνδέονται άμεσα με την αξία πώλησης. Ο ΔΚΕ στο λιανικό εμπόριο παρατηρείται και δημοσιεύεται σε όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. σε μηνιαία βάση και αναθεωρείται κάθε 5 έτη. Σκοπός των αναθεωρήσεων είναι η προσαρμογή του δείκτη στις εκάστοτε εξελίξεις της διάρθρωσης του λιανικού εμπορίου με την ανανέωση τόσο του δείγματος των ερευνώμενων επιχειρήσεων όσο και των χρησιμοποιούμενων αναγωγικών συντελεστών των επιχειρήσεων του δείγματος. Ο Δείκτης Όγκου (ΔΟ) προκύπτει από τον αποπληθωρισμό του δείκτη κύκλου εργασιών, χρησιμοποιώντας για τον σκοπό αυτόν ως αποπληθωριστή τον δείκτη τιμών καταναλωτή. Με άλλα λόγια αποτελεί έναν «δείκτη ποσότητας», αφού ορίζεται ως ο δείκτης αξίας του κύκλου εργασιών χωρίς τον υπολογισμό του ΦΠΑ. Είναι ιδιαίτερα σημαντικός μηχανισμός για το λιανικό εμπόριο καθώς παρουσιάζει απευθείας την τελική εσωτερική ζήτηση των αγαθών και κατ επέκταση απεικονίζει στοιχεία για τη συμπεριφορά του καταναλωτή. Τέλος από τη στιγμή που δεν περιέχει τον πληθωρισμό κάθε χώρας, επιτρέπει κάποια αναλογική σύγκριση της πορείας και της ανάπτυξης του όγκου των πωλήσεων στο λιανικό εμπόριο μεταξύ των χωρών της Ε.Ε., καθώς και τον εντοπισμό του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Στην έρευνα για την κατάρτιση του δείκτη περιλαμβάνονται 41.801 επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου του μητρώου επιχειρήσεων της ΕΛ.ΣΤΑΤ., με ετήσιο (2010) κύκλο εργασιών ίσο ή μεγαλύτερο των 200.000, από τις οποίες επελέγη και ερευνάται αντιπροσωπευτικό δείγμα μεγέθους 1.607 επιχειρήσεων σε όλη τη χώρα. Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Δελτίο Τύπου, Δείκτης κύκλου εργασιών και όγκου στο λιανικό εμπόριο Ο ΔΚΕ ανά κατηγορία Όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε από τα (ομαδοποιημένα) δεδομένα του Πίνακα 1.5 αλλά και από το Διάγραμμα 1.14, οι πιέσεις της ύφεσης στο λιανικό εμπόριο διαφέρουν σημαντικά ανά υποκατηγορία, αποτέλεσμα των ιδιαίτερων οικονομικών, κοινωνικών και ιστορικών γνωρισμάτων κάθε μιας από αυτές. Αναμφίβολα, ο μετασχηματισμός του λιανικού εμπορίου υπό τη δαμόκλειο σπάθη της περιοριστικής οικονομικής πολιτικής, δεν ήταν οριζόντιος, καθώς η ελαστικότητα ζήτησης σε κάθε κλάδο παρουσιάζει υψηλές διαφοροποιήσεις, ενώ και η δομή του κόστους παραγωγής μεταβάλλεται (σημαντικά) σε κάθε περίπτωση. Στην ανάλυση που ακολουθεί θα προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε (και να χαρτογραφήσουμε) τις διαφορές αυτές στοχεύοντας μέσω της συγκριτικής ανάλυσης και αποτίμησης να αναδείξουμε τις ενδογενείς διαφοροποιήσεις στο σώμα του ελληνικού εμπορίου αλλά και να παρουσιάσουμε την πορεία ενός κλάδου, ο οποίος δύναται να αποτελέσει την ατμομηχανή 42
Διάγραµµα 1.15 Σύγκριση της εξέλιξης του κύκλου εργασιών των µεγάλων κατ/των τροφίµων µε καταστήµατα τροφίµων ποτών καπνού 5% 1,8% 0% -0,9% -2,3% -0,3% -1,3% -0,6% -1,0% -1,8% -2,3% -2,1% -2,1% -5% -10% -7,1% -8,9% -6,4% -15% Μεγάλα καταστήµατα τροφίµων -11,8% -12,5% Τρόφιµα ποτά καπνός 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Α 9µηνο 2017/2016 Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ./Επεξεργασία ΙΝΕΜΥ - ΕΣΕΕ [growth-driver] που θα συμβάλει στη βιώσιμη και αειφόρο οικονομική ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Πιο συγκεκριμένα θα γίνει μια συγκριτική αποτίμηση του κύκλου εργασιών των μεγάλων καταστημάτων τροφίμων με τα καταστήματα τροφίμων-ποτών-καπνού, του Γενικού Δείκτη με τα πολυκαταστήματα, του Γενικού Δείκτη με τα καταστήματα ένδυσης και υπόδησης, του Γενικού Δείκτη με τον δείκτη καυσίμων και λιπαντικών αυτοκινήτων, του Γενικού Δείκτη με τον δείκτη φαρμακευτικών καλλυντικών, του Γενικού Δείκτη με το δείκτη επίπλων-ηλεκτρικών ειδών και οικιακού εξοπλισμού, του Γενικού Δείκτη με τον δείκτη βιβλίων-χαρτικών και λοιπών ειδών και του Γενικού Δείκτη με τις πωλήσεις εκτός καταστημάτων, ώστε να γίνει κατανοητή η ποικιλομορφία και οι ενδογενείς διαφοροποιήσεις εντός του κλάδου του λιανικού εμπορίου. To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 Πίνακας 1.6 Σύγκριση εξέλιξης κύκλου εργασιών μεγάλων καταστημάτων τροφίμων με τρόφιμα-ποτά-καπνό (2010-2016) Μεγάλα καταστήματα τροφίμων Τρόφιμα-ποτά-καπνός 2010-2,3% -1,0% 2011-0,9% -11,8% 2012-7,1% -12,5% 2013-8,9% -1,8% 2014-0,3% -6,4% 2015-1,3% -2,3% 2016-0,6% -2,1% Α 9μηνο 2017/2016 1,8% -2,1% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ./Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ 43