«Και είπε ο Θεός: Ας γίνουν φωστήρες στο στερέωμα του ουρανού, για να διαχωρίζουν την ημέρα από τη νύχτα κι ας είναι για σημεία, και καιρούς, και ημέρες, και χρόνους και ας είναι για φωστήρες στο στερέωμα του ουρανού, για να φέγγουν επάνω στη γη. Και έγινε έτσι» Γένεση 1:14-18. Δεν υπάρχει Ραβίνος, ακόμα και σήμερα, που να μην παραδέχεται τη σχέση του Ιουδαϊσμού με την Αστρολογία. Αυτή η σχέση είναι φανερή ακόμα και από την αρχή της Γένεσης, του πρώτου Βιβλίου της Παλαιάς Διαθήκης και ολόκληρης της Βίβλου. Αναζητώντας τη ρίζα της θρησκείας μέσα στην ίδια τη Βίβλο, τον ίδιο τον «ιδρυτή» της δηλαδή, φτάνουμε στον Ιακώβ, ο οποίος αφ' ότου έγινε πατέρας των «δώδεκα υιών», ο Θεός τον μετονόμασε σε «Ισραήλ» [1], δηλαδή: «Αυτός που θα κυβερνήσει σαν Θεός». Οι δώδεκα υιοί του Ιακώβ έγιναν οι ιδρυτές των δώδεκα φυλών του Ισραήλ. 1 / 8
Η Ιουδαϊκή θρησκεία χρονολογείται περίπου από το 1800 π.χ. και εικάζεται ότι προέρχεται από την αρχαιότερη σουμερική θρησκεία. Εντάσσεται φυσικά στις αρχαίες θρησκείες, πράγμα που σημαίνει ότι δεν θα μπορούσε να μείνει ανέγγιχτη από την θρησκευτική Αστρολογία. Άλλωστε, όταν μέσα στην ίδια τη Παλαιά Διαθήκη αναφέρεται ο Ήλιος 173 φορές, η Σελήνη 41 φορές, τ' αστέρια και οι αστερισμοί 57 φορές, καταλαβαίνουμε ότι η σχέση του Ιουδαϊσμού με τα όσα συμβαίνουν στον ουράνιο θόλο κάθε άλλο παρά αδιάφορη είναι. Όμως, σύμφωνα με τους ιστορικούς [2], η ίδρυση του «εκλεκτού λαού του Θεού» είναι πιο πεζή και καθαρά πρακτική. Ο σχηματισμός του λαού του Ισραήλ δεν ήταν παρά μια συνομοσπονδία της οποίας ιδρυτής υπήρξε ο Ιακώβ. Κάθε φορά που μια νέα φυλή εισέρχονταν στην συνομοσπονδία, το όνομα του αρχηγού της καταγράφονταν στην λίστα «των υιών του Ιακώβ». Όταν λοιπόν συμπληρώθηκαν δώδεκα «υιοί», λόγω της ιερότητας του αριθμού και τη σχέση της θρησκείας με την Αστρολογία, σύντομα έγινε η συσχέτιση της κάθε φυλής με ένα από τα δώδεκα ζώδια [3]. Κατά συνέπεια και με το πέρας των αιώνων, σχετίστηκαν με τις κατευθύνσεις του ορίζοντα [4], με τ ις εποχές του ηλιακού έτους και τελικά με το «φωτεινό και ευλογημένο» (Άνοιξη και Καλοκαίρι) και το «σκοτεινό και καταραμένο» (Φθινόπωρο και Χειμώνας) μισό του ηλιακού έτους [5]. Φυσικά, ο Ιουδαϊσμός δεν περιορίστηκε μονάχα στη συσχέτιση των δώδεκα ζωδίων με τους δώδεκα υιούς του Ιακώβ. Άλλωστε, το μεγαλείο και το μυστήριο του ουρανού και των ουράνιων σωμάτων είναι απεριόριστα. Η αρχέγονη ανάγκη του ανθρώπου για σημάδια και οιωνούς ώστε να νιώσει ασφαλής πιστεύοντας ότι υπάρχει μια ανώτερη δύναμη που τον προσέχει και, πολύ διακριτικά, του αποκαλύπτει τα μελλούμενα, εμφανίζεται στο πρώτο κιόλας κεφάλαιο της Γένεσης: «Και είπε ο Θεός: Ας γίνουν φωστήρες στο στερέωμα του ουρανού, για να διαχωρίζουν την ημέρα από τη νύχτα κι ας είναι για σημεία, και καιρούς, και ημέρες, και χρόνους» Γένεση 1:14. 2 / 8
Όμως, μιας και μονάχα ο Θεός μπορεί να εξουσιάσει τα ουράνια σώματα, τα οποία με τη σειρά τους δίνουν σημεία για τους ανθρώπους αλλά και ορίζουν «τους καιρούς, τις ημέρες και τους χρόνους», ο Ιουδαϊσμός σιγά-σιγά ανέπτυξε ένα πολύπλοκο σύστημα που ονοματίζονται όλοι οι Άγγελοι του Θεού, ο καθένας ως Κυβερνήτης και Προστάτης ενός ζωδίου, ενός πλανήτη, ενός μήνα του έτους, μιας εποχής του έτους, μιας ημέρας της εβδομάδας, ακόμα και μιας ώρας της ημέρας [6]. Ένα ακόμα πλέον χαρακτηριστικό της σύνδεσης του Εβραϊσμού με την Αστρολογία, είναι το περίφημο «Σοφάρ», το κέρας κριαριού, ένα από τα επτά ιερά αντικείμενα του Εβραϊσμού που πρέπει να υπάρχουν σε κάθε συναγωγή. Όντας ο Ιουδαϊσμός μια θρησκεία που γεννήθηκε με την αυγή της εποχής του Κριού-Ζυγού, η εμφάνιση του κριού (και του αμνού, φυσικά) είναι συχνότατη, τόσο στις τελετουργίες της όσο και στις θρησκευτικές ιστορίες της [7]. Ο Ζωδιακός σε Συναγωγές Όπως σε κάθε ιερό κείμενο έτσι και στη Βίβλο ο τρόπος γραφής είναι τέτοιος που αφήνει πολλά περιθώρια για ποικιλία ερμηνειών. Το κάθε τι που αναφέρεται, με τον τρόπο που αναφέρεται, μπορεί να ερμηνευτεί ποικιλοτρόπως και συχνά οι ερμηνείες να αντικρούουν η μια την άλλη. Πως μπορούμε λοιπόν να είμαστε σίγουροι για το ποια ερμηνεία είναι η σωστή και να ισχυριστούμε με σιγουριά ότι αυτή που εμείς επιλέξαμε είναι αναμφίβολα η ορθή; Φυσικά, δεν μπορούμε. Άλλωστε, είναι μάλλον αδύνατο να περιοριστούμε σε μονάχα μια 3 / 8
ερμηνεία. Οι ίδιες οι Γραφές συχνά-πυκνά υποδεικνύουν ότι υπάρχει παραπάνω από μια σωστή ερμηνεία. Επιστρέφοντας όμως στο θέμα μας, που είναι η σχέση της Αστρολογίας με τον Ιουδαϊσμό, πως μπορούμε να επιβεβαιώσουμε ότι μέρη της Βίβλου πράγματι αναφέρονται στα αστρολογικά ζώδια; Που βασίστηκαν οι ερευνητές για να αποδείξουν ότι υφίσταται αυτή η σχέση; Η απάντηση βρίσκεται στα δάπεδα των αρχαίων εβραϊκών ναών, με πρώτο και σπουδαιότερο τον ίδιο τον ιερό ναό της Ιερουσαλήμ, όπου, σύμφωνα με τον γνωστό Εβραίο ιστορικό Φλάβιο Ιώσηφο, υπήρχε μωσαϊκό να απεικονίζει τον Ζωδιακό κύκλο με τον Θεό στο κέντρο του. Το συγκεκριμένο ιστορικό μωσαϊκό δυστυχώς δεν άντεξε στον χρόνο, οπότε θα πρέπει να βασιστούμε αποκλειστικά στην αναφορά του ιστορικού για την ύπαρξή του. Όμως, σωρό άλλες εβραϊκές συναγωγές έχουν ανακαλυφθεί από τους αρχαιολόγους και πολλές από αυτές στολίζονται από πανέμορφα μωσαϊκά που απεικονίζουν τον Ζωδιακό κύκλο. 4 / 8
Μια από αυτές, και η πλέον εντυπωσιακή, είναι η Συναγωγή της Μπεθ Άλφα που χρονολογείται τον 6ο αιώνα και ολόκληρη εσωτερικά καλύπτεται από μωσαϊκά σε πολύ καλή κατάσταση. Στη βόρεια πλευρά του ναού απεικονίζεται η Βιβλική ιστορία της θυσίας του Ισαάκ. Εμφανίζεται ο πατέρας του Αβραάμ να κρατά μαχαίρι απειλητικά πάνω από τον Ισαάκ που είναι δεμένος πάνω σε βωμό, και πίσω από τον Αβραάμ είναι ένα κριάρι δεμένο σε δέντρο με την εβραϊκή επιγραφή από πάνω: «Ιδού ο Κριός». Στη νότια πλευρά του ναού εικονίζεται σε μωσαϊκό η Κιβωτός της Τορά. Το ιερό δηλαδή εκείνο κιβώτιο που υπάρχει σε κάθε εβραϊκή συναγωγή για να φυλάσσονται οι Γραφές. Ανάμεσα σ αυτές τις δύο ξεκάθαρα εβραϊκές σκηνές, βρίσκεται ένα εντυπωσιακό μωσαϊκό που εικονίζει τον Ζωδιακό κύκλο. Ένδεκα από τα δώδεκα ζώδια διατηρούνται σε σχεδόν άριστη κατάσταση και ονοματίζονται με την εβραϊκή τους ονομασία. Στο κέντρο του κύκλου παρουσιάζεται ένας λαμπερός νεαρός με φωτοστέφανο πάνω σε άρμα που σέρνουν τέσσερα άλογα. Στις τέσσερις γωνίες της παράστασης απεικονίζονται οι τέσσερις εποχές του έτους ως τέσσερις φτερωτές γυναίκες. Ας τονιστεί εδώ ότι η συνήθεια της εμφάνισης φωτοστέφανου γύρω από τα κεφάλια των αγιών και θεοτήτων, είναι Χριστιανική συνήθεια που δεν ενστερνίζονταν οι Εβραίοι. Η παρουσία φωτοστέφανου σε εβραϊκή απεικόνιση είναι παραπομπή στον Ήλιο. Ο λαμπερός νέος λοιπόν σ αυτό το μωσαϊκό, είναι προσωποποίηση του Ήλιου. Όμως, η σκηνή αυτή του Ζωδιακού κύκλου με τον Θεό Ήλιο στο κέντρο, μας είναι ήδη πολύ γνωστή από τους ρωμαϊκούς ναούς της ίδιας εποχής αλλά και αρχαιότερους. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία (την οποία ενστερνίστηκαν σχεδόν ολόκληρη οι Ρωμαίοι, εισάγοντας λίγες δικές τους παραλλαγές), ο ηλιακός Θεός Ήλιος και αργότερα γνωστός ως Απόλλωνας, διέσχιζε την ημέρα τον ουρανό με χρυσό άρμα, το οποίο έσερναν τέσσερα άλογα: ο Πυρόεις, ο Φλέγων, ο Εώος και ο Αίθων. Η εμφάνιση λοιπόν λαμπερού νέου με φωτοστέφανο, σε άρμα με τέσσερα άλογα, μέσα σε ναούς της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο πέραν του Θεού Ήλιου. Την ίδια σκηνή συναντάμε και στους πρωτο-χριστιανικούς ναούς του 4ου αιώνα. Εκτός όμως του ναού της Ιερουσαλήμ και της συναγωγής της Μπεθ Άλφα, παρόμοιες σκηνές συναντάμε στα μωσαϊκά των συναγωγών της Χαμάθ Τιβερίας (στα παράλια της Γαλιλαίας), της Νααράν (κοντά στην Ιεριχώ 5ος-6ος αιώνας), της Ζεφόρις (βόρεια της 5 / 8
Ναζαρέτ 5ος-7ος αιώνας), της Εν-Γκέντι (στη Νεκρά Θάλασσα), της Χουσέιφα (στο όρος Καρμέλ) και της Σουσίγια (δυτικά της Νεκράς Θάλασσας). Στις συναγωγές της Ζεφόρις και της Νααράν, ο Ήλιος στο κέντρο του Ζωδιακού κύκλου δεν προσωποποιείται, αλλά εικονίζεται όπως ο ηλιακός δίσκος με από κάτω του άρμα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η συναγωγή της Εν-Γκέντι του 6ου αιώνα, που υπάρχει ένα μεγάλο μωσαϊκό με επιγραφές. Εκεί, τα ζώδια αναφέρονται γραπτώς, αλλά δεν εικονίζονται. Μαζί όμως με την αναφορά στα ζώδια, γίνεται αναφορά σε σπουδαία πρόσωπα της Βίβλου, σε ουράνια σώματα και στους μήνες του έτους. Όλ αυτά, σε μορφή λίστας. Μετά από μελέτη, οι ερευνητές κατέληξαν ότι το συγκεκριμένο μωσαϊκό-επιγραφή, θα πρέπει να λειτουργούσε ως υπενθύμιση, για όποιον έμπαινε στο ναό, της σύνδεσης μεταξύ όλων αυτών που αναγράφονται και του ισάξιου σεβασμού που πρέπει να τους προσδίδεται. Κατόπιν όλων αυτών των αρχαιολογικών ανακαλύψεων, οι ερευνητές έχουν πλέον αποκλείσει την πιθανότητα τοπικού φαινόμενου της εμφάνισης του Ζωδιακού κύκλου στους ιερούς χώρους των Εβραίων και συμφωνούν ότι σαφώς υπάρχει άμεση σχέση της Αστρολογίας με τον Ιουδαϊσμό. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: [1] «Κι εκείνος είπε: Δεν θα αποκληθεί πλέον το όνομά σου Ιακώβ, αλλά Ισραήλ επειδή, αγωνίστηκες δυνατά με τον Θεό, και με τους ανθρώπους θα είσαι δυνατός» Γένεση 32:28. Επίσης: «Και ο Ηλίας πήρε 12 πέτρες, σύμφωνα με τον αριθμό των φυλών των γιων τού Ιακώβ, προς τον οποίο είχε έρθει ο λόγος τού Κυρίου, λέγοντας: Το όνομά σου θα είναι Ισραήλ» Βασιλέων Α 18:31. 6 / 8
[2] Oxford History of the Biblical World. [3] Αναφέρονται από τους ερευνητές δύο λίστες συσχέτισης των δώδεκα υιών με τα δώδεκα ζώδια: Ρουβήν = Υδροχόος ή Καρκίνος, Συμεών και Λευί = Ιχθύες ή Λέων, Ιούδας = Λέων ή Κριός, Ζαβουλών = Αιγόκερως ή Δίδυμοι, Ισάαχαρ = Καρκίνος ή Ταύρος, Δαν = Σκορπιός ή Αιγόκερως, Γαδ = Κριός ή Παρθένος, Ασήρ = Ζυγός ή Υδροχόος, Νεφθαλί ή Εφραίμ = Παρθένος ή Ιχθύες, Ιωσήφ = Ταύρος, Βενιαμίν = Δίδυμοι ή Τοξότης, Μανασσή = Τοξότης ή Δίδυμοι ή Σκορπιός. [4] Σύμφωνα με το 2ο κεφάλαιο των Αριθμών της Παλαιάς Διαθήκης, οι φυλές προσανατολίζονται ως εξής: Ανατολικά - στρατόπεδο του Ιούδα - Ιούδας, Ισάαχαρ, Ζαβουλών, Νότια - στρατόπεδο του Ρουβήν - Ρουβήν, Συμεών, Γαδ, Κέντρο - σκηνή του μαρτυρίου Λευί, Δυτικά - στρατόπεδο του Εφραίμ - Εφραίμ, Μανασσή, Βενιαμίν, Βόρεια - στρατόπεδο του Δαν - Δαν, Ασήρ, Νεφθαλί. [5] «Και ο Μωυσής πρόσταξε τον λαό εκείνη την ημέρα, λέγοντας: Τούτοι θα σταθούν επάνω στο βουνό Γαριζίν για να ευλογήσουν τον λαό, αφού διαβείτε τον Ιορδάνη ο Συμεών, και ο Λευί, και ο Ιούδας και ο Ισσάχαρ, και ο Ιωσήφ, και ο Βενιαμίν. Και τούτοι θα σταθούν επάνω στο βουνό Εβάλ για να καταραστούν ο Ρουβήν, ο Γαδ, και ο Ασήρ, και ο Ζαβουλών, ο Δαν, και ο Νεφθαλί», Δευτερονόμιο 27:11-13. Επίσης: «Και όταν ο Κύριος ο Θεός σου σε βάλει στη γη, στην οποία πηγαίνεις για να την κληρονομήσεις, θα βάλεις την ευλογία επάνω στο βουνό Γαριζίν, και την κατάρα επάνω στο βουνό Εβάλ» Δευτερονόμιο 11:29. [6] Το αρχαιότερο γνωστό εβραϊκό έγγραφο όπου αναφέρονται όλοι αυτοί οι Άγγελοι είναι το φημισμένο Βιβλίο του Ενώχ (που ουσιαστικά πρόκειται για τρία βιβλία), το οποίο υπολογίζεται ότι άρχισε να γράφεται περίπου τον 5ο αιώνα π.χ. Το βιβλίο αυτό περιλαμβάνεται στα ιερά κείμενα του Εβραϊσμού και στα μη-κανονικά του Χριστιανισμού. Στη λαϊκή παράδοση, τόσο του Εβραϊσμού όσο και του Χριστιανισμού, οι Άγγελοι αυτοί επί αιώνες παραμένουν πολύ αγαπητοί από τον κόσμο. 7 / 8
[7] Βλ. και κεφάλαιο περί Εποχών Εποχή του Κριού-Ζυγού. 8 / 8