Μάθημα ΙΑ 43 Εμβάθυνση στην Αρχαιολογία. Όψεις της βυζαντινής μικρογραφικής ζωγραφικής, μικροτεχνίας και κεραμικής (4ος-15ος αι.)

ΕΚΠΑ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ & ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΚ. ΕΤΟΣ 2017-18 Μάθημα ΙΑ 43 Εμβάθυνση στην Αρχαιολογία Όψεις της βυζαντινής μικρογραφικής ζωγραφικής, μικροτεχνίας και κεραμικής (4ος-15ος αι.) ΕΛΕΦΑΝΤΟΣΤΑ & ΣΤΕΑΤΙΤΕΣ

Ελεφαντοστέινα εικονίδια

Εικονίδιο με τον Χριστό Παντοκράτορα, τέλη 10ου αιώνα, Fitzwilliam Museum

Εικονίδιο με την Σταύρωση, π. 1000, μονή Santa Cruz de la Serós, Ισπανία (σήμερα στο ΜΕΤ)

Εικονίδιο με τον Χριστό Παντοκράτορα, τέλη 10ου αι., Παρίσι Λούβρο

Εικονίδιο με παράσταση της Δέησης, μέσα 10ου αι. (ΜΕΤ)

Εικονίδιο με παράσταση της Βαϊοφόρου, 10ος αι. Βερολίνο

Εικονίδιο με παράσταση της Σταύρωσης, μέσα 10ου αι. (ΜΕΤ)

Ελεφαντοστέινο πλακίδιο, με παράσταση της Κοίμησης, τέλη 10ου αι., ΜΕΤ

Εικονίδιο, με παράσταση των αγίων Τεσσαράκοντα, 10ος αι., Βερολίνο

Τρίπτυχα

Τρίπτυχο Borradaile, 10ος αιώνας, Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο (ύψ.: 27 εκ.)

Τρίπτυχο Borradaile, 10ος αιώνας, Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο.

Τρίπτυχο Harbaville, Δέηση και άγιοι, μέσα 10ου αι., Παρίσι, Λούβρο (ύψ. 24,2 εκ.)

Τρίπτυχο Harbaville, Δέηση και άγιοι, μέσα 10ου αι., Παρίσι, Λούβρο,

Τρίπτυχο Harbaville, Δέηση και άγιοι, μέσα 10ου αι., Παρίσι, Λούβρο Ο Χριστός στέφει τον Ρωμανό Β και την Ευδοκία, 10ος αι., Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη

Τρίπτυχο με επιγραφή, 10ος αι., Ρώμη, Museo del Palazzo di Venezia

Ελεφάντινο τρίπτυχο με επιγραφή, 10ος αι., Ρώμη, Museo del Palazzo di Venezia

Ελεφάντινο τρίπτυχο με επιγραφή, 10ος αι., Ρώμη, Museo del Palazzo di Venezia Ωσ ηπορει χειρ και γλυφισ χριστου τυπω χριστοσ διδασκων και πνοην ην εισφερων. και συλλαλει γαρ μητρι και τω προδρομω και τουσ μαθητασ Ωσπερ εκπεμπων λεγει κωνσταντινον λυτρουσθε παντοιων νοσων εγω δε τουτω παν υποστρωσω κερασ

Τρίπτυχο Wernher, 10ος αι., Βρετανικό Μουσείο,

Τρίπτυχο με τη Σταύρωση, τέλη 10ου αι., Βερολίνο

Φύλλο τριπτύχου με την Παναγία Βρεφοκρατούσα, μέσα 10ου αιώνα, Ουτρέχτη

Φύλλο τριπτύχου με τον άγιο Νικόλαο και τον άγιο Θεόδωρο, 11ος αι., ΜΕΤ

Λειψανοθήκες

Λειψανοθήκη, β μισό 10ου αι., ΜΕΤ

H ελεφαντοστέινη λειψανοθήκη της Cortona, 11ος αι.

H ελεφαντοστέινη λειψανοθήκη της Cortona, 10ος αι.

Eλεφαντοστέινη λειψανοθήκη, Cortona, 11ος αι. και πριν κραταιω δεσποτη κωνσταντινω χριστοσ δεδωκε σταυρον εισ σωτηριαν. και νυν δε τουτον εν θεσ νικηφοροσ αναξ τροπουται φυλα βαρβαρων εχων

Έργα μικροτεχνίας από άλλο οστέινο υλικό

Oστέινο κιβωτίδιο με παράστασεις αυτοκρατόρων και κυνηγών, καθεδρικός ναός Troyes, 10ος αι.

Παναγιάριο, κέρατο ρινόκερου (;), μονή Χελανδαρίου, 13ος-14ος αι. [διάμ. 0,115]

Έργα μικροτεχνίας από στεατίτη

Εικονίδιο από στεατίτη με τον άγιο Δημήτριο, μονή Βατοπεδίου 12ος αι.

Εικονίδιο από στεατίτη με τον άγιο Δημήτριο, μονή Βατοπεδίου 12ος αι. (λεπτομέρεια)

Θραύσματα εικονίδιου σε στεατίτη με στρατ. αγίους, Παπίκιον όρος, συγκρότημα Σώστη, 11ος-12ος αι.

Τμήμα εικόνας της Σταύρωσης, στεατίτης, 12ος αι., πωλήθηκε στους Christies το 2008 20,500 $

Εικονίδιο της Θεοτόκου «Άλυπου», στεατίτης, 13oς-14ος αι. Βρετανικό Μουσείο

Επίγραμμα του Μανουήλ Φιλή σε εικόνα από στεατίτη, 14ος αι. εισ αμιαντον εικονα τησ θεομητοροσ αφλεκτοσ υπαρξασα πυρφοροσ βατοσ αμεπμπτοσ εισ αχραντον εξεσθησ λιθον. προσ γαρ το πυρ σιδηροσ ου λιθοσ μενει. κατασκιον δε παλιν ευρεθησ οροσ τω συνδετικω των δειστωτων λιθω εγω δε πηγη ευτυχων τεραστιων τω του χρυσαργυρου σε κοσμω θριγγιω.

Tμήμα εικόνας με τον Ευαγγελισμό και τη Γέννηση, 12ος αι., Μουσείο Μπενάκη

Επίγραμμα του Αγιοαναργυρίτου στιχοι εισ λιθον αμιαντον εχοντα εγγεγλυμμενη την χριστου γεννησιν και ανωθεν τον χριστον λεμιον τιμω σε λιθε, καν σμικροσ τη θεαν, αλλα τον αχωρητον εντοσ εισφερεισ. αλλ Ωσ αληθωσ αμιαντοσ τυγχανεισ, την αμιαντον εντυποισ γαρ μητερα,

Εικόνα του 16ου αι. με ένθετο εικονίδιο από, στεατίτη, 12ος αι., μονή Βατοπεδίου

Εικονίδιο της Κοίμησης, στεατίτης, β μισό 10ου αι., Κunsthistorisches Museum, Βιέννη Ελεφαντοστέινο πλακίδιο με την Κοίμηση, τέλη 10ου αι., ΜΕΤ

Εγκόλπια από στεατίτη

Εγκόλπιο, στεατίτης, 14ος αι., Θεσσάλονίκη, ΜΒΠ [ύψ. 0,019]

Εγκόλπιο, στεατίτης, 13ος-14ος αι., Cleveland Museum of Arts [ύψ. 0,042]

Εγκόλπιο, στεατίτης, 14ος-15ος αι., ΜΕΤ [ύψ. 0,037]

Εγκόλπιο με τον άγιο Δημήτριο, στεατίτης, 12ος-13ος αι., Σόφια, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Εγκόλπιο με τον άγιο Γεώργιο, στεατίτης, 14ος-15ος αι., Βρετανικό Μουσείο

Εγκόλπιο, Παναγία Δεξιοκρατούσα, στεατίτης, 12ος αι., Cleveland Museum of Arts

Αμφιπρόσωπο εγκόλπιο με τη Δέηση, στεατίτης, 13ος αι., μονή Βατοπεδίου [ύψ. 0,055]

Εικονίδια από στεατίτη με μεμονωμένες μορφές

Εικονίδιο του Χριστού Αντιφωνητή, στεατίτης, β μισό 14ου αι., ελλαδικό εργαστήριο (;), ΜΕΤ [ύψ. 0,067]

Εικονίδιο με τη Θεοτόκο Οδηγήτρια, στεατίτης, (ΜΘ)

Εικονίδιο της Θεοτόκου «Άλυπου», στεατίτης, 13oς-14ος αι. Βρετανικό Μουσείο

Ο αρχάγγελος Γαβριήλ, στεατίτης, 12ος αι., Museo Bandini, Fiesole

Εικονίδιο του Αγίου Νικολάου σε στεατίτη, από τα Πάτερμα Ροδόπης, 11ος-12ος αι.

Επιχρωματισμένο εικονίδιο του αγίου Νικολάου, στεατίτης, 11ος αι., μονή Αγίας Αικατερίνης Σινά

Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, στεατίτης, 12ος αι., Λούβρο

Τμήμα εικόνας του αγίου Παντελεήμονα, στεατίτης, 11ος αι., Walters Art Museum, Βαλτιμόρη

Ο άγιος Γεώργιος, στεατίτης, 11ος αι., μονή Βατοπεδίου

Tμήμα εικόνας στρατιωτικού και δρακοντοκτόνου αγίου, στεατίτης, Walters Art Museum, Βαλτιμόρη

Ο άγιος Δημήτριος, στεατίτης, τέλη 13ουαρχές 14ου αι., Λούβρο

Εικονίδιο με στρατιωτικούς αγίους, στεατίτης, 12ος αι., Σεβαστούπολη, Εθνικό Μουσείο Ταυρικής Χερσονήσου

Θραύσματα εικονίδιου σε στεατίτη με στρατ. αγίους, Παπίκιον όρος, συγκρότημα Σώστη, 11ος-12ος αι.

Εικονίδιο από στεατίτη με τον άγιο Θεόδωρο, 11ος αι.

Εικονίδια από στεατίτη με σκηνές

Εικονίδιο της Κοίμησης, στεατίτης, β μισό 10ου αι, Κunsthistorisches Museum, Βιέννη

Εικονίδιο, η Ετοιμασία του Θρόνου και τέσσερις στρατιωτικοί άγιοι, τέλη 10ουαρχές 11ου αι., Λούβρο

Εικονίδιο από στεατίτη, η Ετοιμασία του Θρόνου και τέσσερις στρατιωτικοί άγιοι, τέλη 10ου-αρχές 11ου αι., Λούβρο ευαγγελικων μαρτυρεσ θεσπισματων αναφανεντεσ εκ περατων τεσσαρων ετοιμοτατοι προσ τα τησ κληρουχιασ βραβεια τυγχανουσιν οι στρατηλαται

Tμήμα εικόνας με τον Ευαγγελισμό και τη Γέννηση, 12ος αι., Μουσείο Μπενάκη

Eικόνας της Υπαπαντής, στεατίτης, 14ος αι., Μουσείο Μπενάκη

Tμήμα εικόνας της Υπαπαντής, στεατίτης, 12ος-13ος αι., ΜΕΤ

Εικόνα της Μεταμόρφωσης, στεατίτης, β μισό 13ου αι., μονή Ξενοφώντος [ύψ. 0,185]

Τμήμα εικόνας με τον Άννα και τον Καϊάφα, στεατίτης, 12ος αι., Walters Art Museum, Βαλτιμόρη

Tμήμα εικόνας της Σταύρωσης, στεατίτης, 12ος αι., ΜΕΤ

Τμήμα εικόνας της Σταύρωσης, στεατίτης, αρχές 14ου αι., Cleveland Museum of Arts

Εικόνα της Σταύρωσης, στεατίτης, 13ος αι., ΒΧΜ

Εικόνα της Σταύρωσης και της Αποκαθήλωσης, στεατίτης, 12ος-13ος αι, Ερμιτάζ

Εικονίδιο με το δωδεκάορτο, στεατίτης, 14ος αι., μονή Βατοπεδίου [ύψ. 0,23]

Εικόνα του Παντοκράτορα και εικονίδια χορού αγίων, στεατίτης, 14ος-15ος αι., ΜΕΤ

Λειτουργικά αντικείμενα από στεατίτη

Παναγιάριο, στεατίτης, μονή Παντελεήμονος, 14ος αι. [διάμ. 0,09]

Παναγιάριο, στεατίτης, μονή Παντελεήμονος, 14ος αι. [διάμ. 0,09] ανανδρε μητερ παρθενε βρεφοτροφε κομνηνον αλεξιον αγγελον σκεποισ

Παναγιάριο, στεατίτης, μονή Παντελεήμονος, 14ος αι. [διάμ. 0,09] λειμων φυτα τε και τρισακτινον σελασ λειμων ο λιθοσ, φυτα κηρυκων φαλαγξ, τρια τρισαυγη χριστοσ, αρτοσ, παρθενοσ κορη δανειζει σαρκα τω θεου λογω αρτω δ ο χριστοσ προσνεμει σωτηριαν κομνηναγγελω και ρωσιν αλεξιω

Παναγιάριο (ο «δίσκος της Πουλχερίας»), στεατίτης, 14ος αι., μονή Ξηροποτάμου

Παναγιάριο (ο «δίσκος της Πουλχερίας»), στεατίτης, 14ος αι., μονή Ξηροποτάμου OI TA XEPOYBIM MYσTIKΩC EIKONIZONTEC KAI TH ZΩOπOIΩI TPIAδI TON TPICAγION YMNON πpocaδontec πacan THN BIΩTIKHN AπOθOMEθA MEPIMNAN ΩC TON BAσIλEA TΩN OλΩN YπOδEξAMENOI TAIC AγγEλI [καισ αορατωσ δορυφορουμενον ταξεσι]

Παναγιάριο (ο «δίσκος της Πουλχερίας»), στεατίτης, 14ος αι., μονή Ξηροποτάμου