ΣΚΟΠΟΣ: Η σύνδεση της καλλιτεχνικής δημιουργίας με το χαρακτήρα και τη φυσιογνωμία ενός πολιτισμού.

Transcript

1 ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ (file://localhost/c:/documents%20and%20settings/user/επιφάνεια%20εργασίας/κ έντρο%20εξ%20αποστάσεως%20επιμόρφωσης%20- %20Παιδαγωγικό%20Ινστιτούτο.mht) Κέντρο Εξ Αποστάσεως Επιμόρφωσης ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ : Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΕΝΟΤΗΤΑ/ΤΕΣ: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ - Ο ΡΥΘΜΟΣ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ. ΕΙΣΗΓΗΤΕΣ ΤΑΤΙΔΟΥ Κ. ΣΚΑΡΑΚΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ: Η γνωριμία των μαθητών με τα στοιχεία που επηρεάζουν τη διαμόρφωση της πρωτοβυζαντινής τέχνης. Η ανίχνευση των ελληνορωμαϊκών στοιχείων που επιδρούν στη διαμόρφωση των αρχιτεκτονικών μορφών την πρωτοβυζαντινή περίοδο. Η αντιμετώπιση της καλλιτεχνικής δημιουργίας ως έμμεσης ιστορικής πηγής και η αλληλεπίδραση μεταξύ των κοινωνικοπολιτκών καταστάσεων και της καλλιτεχνικής δημιουργίας. ΣΚΟΠΟΣ: Η σύνδεση της καλλιτεχνικής δημιουργίας με το χαρακτήρα και τη φυσιογνωμία ενός πολιτισμού. ΜΕΣΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ: Διαφάνειες, σλάιτς, βίντεο, cd-rom, βιβλιογραφία ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Αρχιτεκτονική 1. Η εμφάνιση της παλαιοχριστιανικής βασιλικής. 2. Αντιπροσωπευτικά δείγματα ναών στην βυζαντινή αυτοκρατορία. 3. Εσωτερικός διάκοσμος και σχέση με την αυτοκρατορική ιδέα ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 1. Σύντομη ανακεφαλαίωση (σε διαφάνεια) με τη μορφή θεματικών προτάσεων των γεγονότων που συνιστούν το κοινωνικό - πολιτικό πλαίσιο. Η μεταφορά της πρωτεύουσας στην Κωνσταντινούπολη και ελληνοχριστιανικός χαρακτήρας του κράτους Ο χριστιανισμός καθιερώνεται σαν επίσημη θρησκεία της αυτοκρατορίας. Η ενωτική πολιτική του Ιουστινιανού. Ο χαρακτήρας της τέχνης: συγκερασμός στοιχείων από την ελληνορωμαϊκή παράδοση, το χριστιανισμό και την προώθηση της αυτοκρατορικής ιδέας. 2. Κατανόηση βασικών αρχιτεκτονικών όρων (κλίτος, υπερώο, κ.λ.π.) 3. Παρουσιάζονται στους μαθητές με τη μορφή σλάιτς ή διαφανειών τρία σχέδια: η βασιλική του Μαξεντίου και του Κωνσταντίνου στη Ρώμη, η βασιλική της

2 Πομπηίας και μία αναπαράσταση βασιλικής από μωσαϊκό δάπεδο της Θάβρακας και χρονολογείται στον 4 ο αιώνα. Ο εκπαιδευτικός ζητά από τους μαθητές να περιγράψουν την μορφή του κτίσματος σε ένα κείμενο με δύο παραγράφους. 4. Αφού παρουσιαστούν οι εργασίες, με τη συμμετοχή του διδάσκοντα ολοκληρώνεται η κατανόηση της αρχιτεκτονικής μορφής της βασιλικής. Μωσαϊκό δάπεδο της Θάβρακας με παράσταση του αρχιτεκτονικού τύπου της βασιλικής. (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμ. Ζ σελ. 61). Βασιλική του Κωνσταντίνου και του Μαξεντίου. (Χ. Μπούρα, Μαθήματα της Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής, σελ. 458). Βασιλική της Πομπηίας. (Χ. Μπούρα, Μαθήματα της Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής, σελ. 412). Σχεδιαγραμματικά θα μπορούσαμε να πούμε τα εξής: Μέχρι τον 3 ο αιώνα οι λατρευτικές εκδηλώσεις των χριστιανών πραγματοποιούνται σε αστικά σπίτια, όπου διαμορφωνόταν κάποια αίθουσα για να εξυπηρετεί λατρευτικούς σκοπούς. Γύρω στο 303 οι τύποι αυτοί εμφανίζονται με το όνομα βασιλικές. Μία από τις πρώτες βασιλικές είναι αυτή της Ακυληίας στη Β. Αδριατική. Ο ναός έχει απλή μορφή και χωρίζεται με τρία κλίτη ίσου πλάτους χωρίς υπερύψωση του μεσαίου. Η βασιλική σαν αρχιτεκτονικός τύπος υπάρχει από τους ρωμαϊκούς χρόνους και σχετίζεται με δημόσια κτίρια που χρησιμοποιούνται σαν δικαστήρια ή χώροι ακροάσεων και συγκεντρώσεων από τους άρχοντες. Το σχήμα τους είναι ορθογώνιο και έχουν εσωτερικές κιονοστοιχίες σε δύο ή τέσσερις σειρές. Οι δημόσιες βασιλικές είχαν υπερώα και υπερύψωση του μεσαίου κλίτους για τη δημιουργία φωταγωγών

3 Διακρίνουμε δύο τύπους βασιλικών τον ανατολικό με την είσοδο στη μακριά πλευρά ( Ιουλία βασιλική στη Ρώμη) και τον ελληνικό με την είσοδο στη στενή πλευρά. Οι ελληνικού τύπου βασιλικές είχαν συχνά στην είσοδο ένα στενό χώρο που καταλάμβανε όλο το πλάτος του κτιρίου, το χαλκιδικόν που προαναγγέλλει τον νάρθηκα των παλαιοχριστιανικών βασιλικών Στην απέναντι άκρη συχνά διαμορφώνεται κόγχη στην οποία μπορούσαν να κάθονται οι δικαστές ή εξέχοντα πρόσωπα. Διαβάζουμε στους μαθητές το παρακάτω κείμενο του Παπαγιαννόπουλου και προσπαθούμε να το τεκμηριώσουμε με ψηφιδωτές και γλυπτές παραστάσεις από τον εσωτερικό και εξωτερικό διάκοσμο των πρωτοβυζαντινών κτισμάτων Αυτό που σήμερα ονομάζεται Βυζάντιο θεωρούνταν τότε από τους Ρωμαίους σαν αδιάσπαστη συνέχιση του imperium Romanum, δεν ήταν όμως το παλιό γερασμένο imperium, αλλά ένα νέο στο οποίο ο χριστιανισμός και ο ελληνισμός είχαν δώσει νέο περιεχόμενο και νέα πνοή. Ήταν το σκεύος εκλογής για την εξάπλωση της χριστιανικής ευαγγελίας της σωτηρίας του ανθρώπινου γένους. Στο νέο κράτος υπάρχει τώρα μια πίστη, ο χριστιανισμός με τους δικούς του ηθικούς νόμους, η πνευματική πολιτιστική παράδοση των Ελλήνων, το ρωμαϊκό δίκαιο και η ρωμαϊκή κρατική οργάνωση. Μια ήταν η αυτοκρατορία επί της γης; η ρωμαϊκή Σύμφωνα μ αυτή την αντίληψη υπήρχε μια τεράστια ιεραρχημένη οικογένεια λαών με επικεφαλής το βυζαντινό αυτοκράτορα, που είχε έδρα του την Κωνσταντινούπολη. Ο αυτοκράτορας δεν ήταν απλά ηγεμόνας, ήταν ύπαρχος του Μεγάλου βασιλέως, δηλαδή του Θεού (Α. Παπαγιαννόπουλου, Ιστορία της Θεσσαλονίκης). Στη συζήτηση τεκμηρίωσης που θα ακολουθήσει μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε φωτογραφικό υλικό (δείγματα του οποίου δίνουμε παρακάτω), βίντεο που αφορούν την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης και την ανοικοδόμηση κτιρίων σ αυτήν (υπάρχει υλικό που έχει δημιουργηθεί από τον εκδοτικό οργανισμό Λαμπράκη), sites στο internet, το εκπαιδευτικό cd - rom Σοφία κ.λ.π. Ψηφιδωτή παράσταση του καλού ποιμένα (Ραβέννα, μαυσωλείο Γάλλας Πλακιδίας) Άγαλμα του καλού ποιμένα από την Κόρινθο. Ο καλός ποιμήν. (αρχές 3 ου αιών). Κατακόμβη Καλλίνου, Ρώμη. Η προσήλωση των καλλιτεχνών στην τέχνη της κλασσικής αρχαιότητας είναι φανερή στα γλυπτά και τα ψηφιδωτά της πρωτοβυζαντινής τέχνης που χρησιμοποιούνται για τη διακόσμηση των κτιρίων.

4 Κορινθιακό κιονόκρανο. Κιονόκρανα από το ναό του Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης. Όψη της Βασιλείου στοάς στην Αθηναϊκή αγορά που από κάποιους ερευνητές θεωρείται πρόγονος της βασιλικής. Λεπτομέρειες από ψηφιδωτό της Αγίας Σοφίας (10ος αιών.), όπου απεικονίζονται ο Ιουστινιανός και ο Κωνσταντίνος. Ο πρώτος να προσφέρει στην Παναγία την εκκλησία της Αγίας Σοφίας και ο δεύτερος την πόλη που ίδρυσε ο ίδιος. Με αφορμή παρόμοιες εικονογραφήσεις μπορεί να τεθεί ο προβληματισμός του αυτοκρατορικού χαρακτήρα της πρωτοβυζαντινής τέχνης.

5 Δίνεται σχετική βιβλιογραφία από το διδάσκοντα, οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες και καλούνται να εξερευνήσουν κατ επιλογή κάποια από τα παρακάτω θέματα: 1.Η εξέλιξη του ρυθμού της βασιλικής και η χρήση σε κτίρια θρησκευτικού χαρακτήρα. 2.Η σχέση του ρυθμού με τις νέες ανάγκες έκφρασης που δημιουργούν οι διαφοροποιήσεις που συντελούνται στην αυτοκρατορία με την επικράτηση του χριστιανισμού. 3.Συλλογή φωτογραφικού υλικού (όψεις, κατόψεις, εσωτερικός διάκοσμος) και πληροφοριών για τα αντιπροσωπευτικότερα δείγματα παλαιοχριστιανικών κτισμάτων στον ελληνικό χώρο. Τα αποτελέσματα της παραπάνω έρευνας αφού αξιολογηθούν από τις ομάδες και με τη συνεργασία του διδάσκοντα μπορούν να παρουσιαστούν με τη μορφή άρθρων σε ηλεκτρονικό περιοδικό και να δημοσιευθούν στη σελίδα web του σχολείου. Βιβλιογραφία. 1. Ιστορία του Ελληνικού έθνους, τομ Ζ, ΣΤ. 2. Α. Παπαγιαννόπουλου, Ιστορία της Θεσσαλονίκης, Εκδ. Ρέκος. 3. N.H. Baynes & Moss, Βυζάντιο, Αθήνα Χ. Μπούρα, Μαθήματα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής, Αθήνα Ν. Χατζηδάκη, Βυζαντινά Ψηφιδωτά, Εκδ. Αθηνών 6. Α.Α. Νοβέλλο & Γ. Δημητροκάλη, Η βυζαντινή Τέχνη στην Ελλάδα 7. Μακεδονία, 4000 χρόνια Ιστορίας και Πολιτισμού. 8. Ήπειρος, 4000 χρόνια Ιστορίας και Πολιτισμού. 9. Ιστορία Βυζαντινής αυτοκρατορίας του Πανεπιστημίου του Καίμπριτζ. Σχετικές Web στο Internet www. culture.gr (server Αλέξανδρος- Βυζαντινό μουσείο Θεσ/νίκης.