Το άρθρο αυτό χαρτογραφεί τις πιθανές διαφορές στο πρότυπο της πολιτικής συμπεριφοράς,

ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ: ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΤΟ ΠΡΟΤΥΠΟ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ, ΜΙΑ ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ Του: Γεώργιου Παστιάδη* ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το άρθρο αυτό χαρτογραφεί τις πιθανές διαφορές στο πρότυπο της πολιτικής συμπεριφοράς, μεταξύ των εργαζομένων στο Δημόσιο και στον Ιδιωτικό Τομέα, στην Ελλάδα. Χρησιμοποιούνται μεταβλητές πολιτικών απόψεων και στάσεων όπως: το ενδιαφέρον για την πολιτική, ο βαθμός έκθεσης στην πολιτική επικοινωνία, η παρακολούθηση της προεκλογικής εκστρατείας, το πόσο συχνά πηγαίνουν σε προεκλογικές συγκεντρώσεις, το πόσο συχνά έρχονται σε επαφή με κάποιον/κάποιους από τους υποψηφίους, το πόσο συχνά αφιερώνουν χρόνο υποστηρίζοντας ένα κόμμα ή υποψήφιο, το πόσο συχνά προσπαθούν να πείσουν κάποιο να ψηφίσει όπως αυτοί, η ιδεολογική αυτοτοποθέτηση στην κλίμακα Αριστερά-Δεξιά, η εντύπωση που προκαλεί η λέξη Αριστερά, η εντύπωση που προκαλεί η λέξη Δεξιά, η εντύπωση που προκαλεί η λέξη Αριστερά, η εντύπωση που προκαλεί η φράση Ευρωπαϊκή Ένωση, η εντύπωση που προκαλεί η φράση Οικολογικά κινήματα, η αίσθηση εγγύτητας σε κάποιο κόμμα, ο χρόνος απόφασης ψήφου, η γνώμη για την ύπαρξη διαφοράς ανάμεσα στο ΠΑΣΟΚ και τη ΝΔ, ο δικομματισμός. Με τη χρήση ποσοτικών μεθόδων ανάλυσης εξετάζεται εάν υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές στην πολιτική συμπεριφορά, ανάμεσα στους εργαζόμενους στο Δημόσιο και στον Ιδιωτικό Τομέα. Abstract This paper charts the possible differences of political behavior example between Public Sector and Private Sector employees, in Greece.Variables of political opinions and attitudes are used, as the political interest, the exposure to political communication, the tracking of election campaign, how often they participate in election concentration, the contact frequency with parliamentary candidate(s), how often they spend time supporting a party or a candidate, how often they spend time trying to persuade someone to vote like them, the ideological self-placement on Left-Right scale, the impression of word Left, the impression of word Right, the impression of word European Union, the * Ο Γεώργιος Παστιάδης είναι Διδάκτωρ Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης Α.Π.Θ. EPΓAΣIAKΩN ΣXEΣEΩN 87

impression of word Ecological movements, the closeness feeling to a party, the vote decision time, the opinion of PASOK-ND difference existence, the bipartisanism. By using methods of quantitative analysis, is examined if there are statistically significant differences in the political behavior between Public Sector and Private Sector employees. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στόχος του άρθρου είναι η χαρτογράφηση πιθανών διαφορών στο πρότυπο της πολιτικής συμπεριφοράς μεταξύ των εργαζομένων στο Δημόσιο και στον Ιδιωτικό Τομέα, στην Ελλάδα. Τα ερωτήματα στα οποία καλείται να απαντήσει το άρθρο αυτό είναι εάν υφίστανται στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ εργαζομένων στο Δημόσιο και στον Ιδιωτικό Τομέα σε μια σειρά από ιδεολογικοπολιτικές απόψεις και στάσεις, οι οποίες αποτυπώνουν την πολιτική συμπεριφορά όπως: το ενδιαφέρον για την πολιτική, η έκθεση στην πολιτική επικοινωνία, η παρακολούθηση της προεκλογικής εκστρατείας, η συμμετοχή σε προεκλογικές συγκεντρώσεις, η επαφή με κάποιον/κάποιους από τους υποψηφίους, η υποστήριξη ενός κόμματος ή υποψηφίου, η προσπάθεια να πείσουν κάποιο να ψηφίσει όπως αυτοί, η ιδεολογική αυτοτοποθέτηση στην κλίμακα Αριστερά-Δεξιά, η εντύπωση που δημιουργείται στους ερωτώμενους για μια σειρά πολιτικών εννοιών-σχημάτων ό- πως η Αριστερά, η Δεξιά, η Ευρωπαϊκή Ένωση, τα Οικολογικά κινήματα, η γνώμη για την ύπαρξη διαφοράς ανάμεσα στο ΠΑΣΟΚ και στη ΝΔ, η κομματική ταύτιση, ο χρόνος απόφασης ψήφου, η προτίμηση στο δικομματισμό. 2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Το πρωτογενές υλικό στο οποίο βασίζεται η μελέτη αυτή, είναι τα ποσοτικά δεδομένα της πανελλαδικής έρευνας πεδίου υπ. αριθμ. 1103-2004, της εταιρείας ερευνών V- PRC, με ατομικές συνεντεύξεις, χρήση δομημένου ερωτηματολογίου και κάλπης, στο σύνολο της χώρας, μέγεθος του δείγματος 1.304 άτομα, με πολυσταδιακή στρωματοποιημένη δειγματοληψία. Προκειμένου να διερευνηθούν τα ανωτέρω ερωτήματα, μελετάται η σχέση ανάμεσα στους εργαζόμενους στο Δημόσιο και στον Ιδιωτικό Τομέα και σε διάφορες μεταβλητές της πολιτικής συμπεριφοράς: Ενδιαφέρον για την πολιτική (σε κλίμακα: πολύ, αρκετά, λίγο, καθόλου). Βαθμός έκθεσης στην πολιτική επικοινωνία (σε κλίμακα: Καθόλου, Λιγότερο από 30 λεπτά, Μισή ώρα, Μισή με μία ώρα, Μία με δύο ώρες, Πάνω από 2 ώρες). Παρακολούθηση προεκλογικής εκστρατείας (σε κλίμακα: -, +, ++, +++). Πόσο συχνά πηγαίνουν σε προεκλογικές συγκεντρώσεις (σε κλίμακα: Πολύ συχνά, Αρκετά συχνά, Σπάνια, Ποτέ). Πόσο συχνά έρχονται σε επαφή με κάποιον/κάποιους από τους υποψηφίους (σε κλίμακα: Πολύ συχνά, Αρκετά συχνά, Σπάνια, Ποτέ). Πόσο συχνά αφιερώνουν χρόνο υποστηρίζοντας ένα κόμμα ή υποψήφιο (σε κλίμακα: πολύ συχνά, αρκετά συχνά, σπάνια, ποτέ). Πόσο συχνά προσπαθούν να πείσουν κάποιο να ψηφίσει όπως αυτοί (σε κλίμακα: πολύ συχνά, αρκετά συχνά, σπάνια, ποτέ). Ιδεολογική αυτοτοποθέτηση στην κλίμακα Αριστερά-Δεξιά (σε κλίμακα: 1-10). 88 EPΓAΣIAKΩN ΣXEΣEΩN

ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΑΦΕΙΑΣ Μισθωτοί Μισθωτοί Σύνολο Δημόσιου Ιδιωτικού δείγματος Τομέα Τομέα Ενδιαφέρον για την πολιτική (Πολύ+Αρκετά) 57.58 40.78 46.67 Βαθμός έκθεσης στην πολιτική επικοινωνία (1-2, >2 ώρες) 75.00 41.18 56.40 Παρακολούθηση προεκλογικής εκστρατείας (++ και +++) 72.73 53.40 59.30 Πόσο συχνά πηγαίνουν σε προεκλογικές συγκεντρώσεις (Πολύ+Αρκετά συχνά) 18.18 6.80 13.93 Πόσο συχνά έρχονται σε επαφή με κάποιον/κάποιους από τους υποψηφίους (Πολύ+Αρκετά συχνά) 16.16 5.34 12.47 Πόσο συχνά αφιερώνουν χρόνο υποστηρίζοντας ένα κόμμα ή υποψήφιο (Πολύ+Αρκετά συχνά) 21.21 12.62 17.37 Πόσο συχνά προσπαθούν να πείσουν κάποιο να ψηφίσει όπως αυτοί (Πολύ+Αρκετά συχνά) 25.25 14.56 17.90 Αυτοτοποθέτηση στην κλίμακα Αριστερά-Δεξιά (Μ. Ο.) 4.46 4.79 5.10 Εντύπωση που τους προκαλεί η λέξη Αριστερά (Θετική) 44.44 36.41 30.76 Εντύπωση που τους προκαλεί η λέξη Δεξιά (Θετική) 31.31 29.13 33.21 Εντύπωση που τους προκαλεί η φράση Ευρωπαϊκή Ένωση (Θετική) 81.82 73.30 74.06 Εντύπωση που τους προκαλεί η φράση Οικολογικά κινήματα (Θετική) 73.74 60.68 61.74 Γνώμη για το αν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο ΠΑΣΟΚ και τη ΝΔ (Πολύ μεγάλη+αρκετή) 52.53 46.60 52.95 Αισθάνονται πιο κοντά σε κάποιο κόμμα από ότι στα υπόλοιπα (Ναι) 75.76 66.50 72.84 Χρόνος απόφασης ψήφου (Αποκρυσταλλωμένοι) 86.87 73.79 81.25 Δικομματισμός 75.76 67.96 72.76 EPΓAΣIAKΩN ΣXEΣEΩN 89

Εντύπωση που τους προκαλεί η λέξη Αριστερά (σε κλίμακα: Θετική, Αρνητική, Καμία εντύπωση). Εντύπωση που τους προκαλεί η λέξη Δεξιά (σε κλίμακα: Θετική, Αρνητική, Καμία εντύπωση). Εντύπωση που τους προκαλεί η φράση Ευρωπαϊκή Ένωση (σε κλίμακα: Θετική, Αρνητική, Καμία εντύπωση). Εντύπωση που τους προκαλεί η φράση Οικολογικά κινήματα (σε κλίμακα: Θετική, Αρνητική, Καμία εντύπωση). Γνώμη για το αν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο ΠΑΣΟΚ και τη ΝΔ (σε κλίμακα: Πολύ μεγάλη, Αρκετή, Μικρή, Καμία). Αισθάνονται πιο κοντά σε κάποιο κόμμα από ότι στα υπόλοιπα (σε κλίμακα: ναι, όχι). Χρόνος απόφασης ψήφου (σε κλίμακα: αποκρυσταλλωμένοι, ρευστοί). Δικομματισμός (σε κλίμακα: ψήφος σε ΠΑΣΟΚ ή ΝΔ). Μεθοδολογικά χρησιμοποιούνται ποσοτικές μέθοδοι ανάλυσης (πίνακες συνάφειας, έλεγχοι στατιστικής σημαντικότητας διαφορών). Οι έλεγχοι στατιστικής σημαντικότητας πραγματοποιούνται σε επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας p= 0.05 ή 5%. Εάν το α- ποτέλεσμα του ελέγχου (Asymp. Sig.) είναι μικρότερο από το 0.05, τότε οι παρατηρούμενες διαφορές είναι στατιστικά σημαντικές και συνεπώς μπορεί να γίνει γενίκευση των συμπερασμάτων στο σύνολο του πληθυσμού, ενώ εάν είναι μεγαλύτερο από το 0.05 οι παρατηρούμενες διαφορές δεν είναι στατιστικά σημαντικές και δε μπορεί να γίνει γενίκευση των συμπερασμάτων στο σύνολο του πληθυσμού. Όταν ο έλεγχος δίνει τιμές κοντά στο 0.1, τότε οι παρατηρούμενες διαφορές είναι οριακά στατιστικά μη σημαντικές και σημειώνεται παραπλεύρως ένας *. Από την ανάλυση προκύπτει ο ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΑΦΕΙΑΣ. Διενεργούμε έλεγχο στατιστικής σημαντικότητας διαφορών. Έχοντας ως μεταβλητή ελέγχου τη θέση στην απασχόληση, εξετάζουμε εάν η μεταβολή της θέσης στην απασχόληση από μισθωτούς του Δημόσιου Τομέα σε μισθωτούς του Ιδιωτικού Τομέα, επηρεάζει τις μεταβλητές της πολιτικής συμπεριφοράς. Χρησιμοποιώντας το Mann-Whitney U Test, προκύπτει ο ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΛΕΓΧΩΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΗΤΑΣ. Από τους πίνακες συνάφειας και τον πίνακα ελέγχων σημαντικότητας παρατηρούμε ότι: διαφορές (0.005<0.05) για τη μεταβλητή «Ενδιαφέρον για την πολιτική». Οι μισθωτοί του Δημόσιου Τομέα εμφανίζουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την πολιτική από το σύνολο του δείγματος, ενώ αντίθετα οι μισθωτοί του Ιδιωτικού Τομέα εμφανίζουν μικρότερο ενδιαφέρον για την πολιτική από το σύνολο του δείγματος. διαφορές (0.001<0.05) για τη μεταβλητή «Βαθμός έκθεσης στην πολιτική επικοινωνία». Οι μισθωτοί του Δημόσιου Τομέα εμφανίζουν μεγαλύτερο βαθμό έκθεσης στην πολιτική επικοινωνία από το σύνολο του δείγματος, ενώ αντίθετα οι μισθωτοί του Ιδιωτικού Τομέα εμφανίζουν μικρότερο βαθμό έκθεσης στην πολιτική επικοινωνία από το σύνολο του δείγματος. διαφορές (3E-05<0.05) για τη μεταβλητή «Παρακολούθηση προεκλογικής εκστρατείας». Οι μισθωτοί του Δημόσιου Τομέα εμφανίζουν μεγαλύτερη παρακολούθηση προεκλογικής εκστρατείας από το σύνολο του δείγματος, ενώ αντίθετα οι μισθωτοί του 90 EPΓAΣIAKΩN ΣXEΣEΩN

ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΛΕΓΧΩΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Mann-Whitney U, Grouping Variable: Θέση στην απασχόληση, Asymp. Sig. (2-tailed) Ενδιαφέρον για την πολιτική 0.005 Βαθμός έκθεσης στην πολιτική επικοινωνία 0.001 Παρακολούθηση προεκλογικής εκστρατείας 3E-05 Πόσο συχνά πηγαίνουν σε προεκλογικές συγκεντρώσεις 5E-04 Πόσο συχνά έρχονται σε επαφή με κάποιον/κάποιους από τους υποψηφίους 0.001 Πόσο συχνά αφιερώνουν χρόνο υποστηρίζοντας ένα κόμμα ή υποψήφιο 0.09 * Πόσο συχνά προσπαθούν να πείσουν κάποιο να ψηφίσει όπως αυτοί 0.001 Αυτοτοποθέτηση στην κλίμακα Αριστερά-Δεξιά 0.56 Εντύπωση που τους προκαλεί η λέξη Αριστερά 0.25 Εντύπωση που τους προκαλεί η λέξη Δεξιά 0.98 Εντύπωση που τους προκαλεί η φράση Ευρωπαϊκή Ένωση 0.175 Εντύπωση που τους προκαλεί η φράση Οικολογικά κινήματα 0.027 Γνώμη για το αν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο ΠΑΣΟΚ και τη ΝΔ 0.146 Αισθάνονται πιο κοντά σε κάποιο κόμμα από ότι στα υπόλοιπα 0.093 * Χρόνος απόφασης ψήφου 0.01 Δικομματισμός 0.163 Ιδιωτικού Τομέα εμφανίζουν μικρότερη παρακολούθηση προεκλογικής εκστρατείας α- πό το σύνολο του δείγματος. διαφορές (5E-04<0.05) για τη μεταβλητή «Πόσο συχνά πηγαίνουν σε προεκλογικές συγκεντρώσεις». Οι μισθωτοί του Δημόσιου Τομέα εμφανίζουν μεγαλύτερη συχνότητα συμμετοχής σε προεκλογικές συγκεντρώσεις από το σύνολο του δείγματος, ενώ α- ντίθετα οι μισθωτοί του Ιδιωτικού Τομέα εμφανίζουν μικρότερη συχνότητα συμμετοχής σε προεκλογικές συγκεντρώσεις από το σύνολο του δείγματος. διαφορές (0.001<0.05) για τη μεταβλητή «Πόσο συχνά έρχονται σε επαφή με κάποιον/κάποιους από τους υποψηφίους». Οι μισθωτοί του Δημόσιου Τομέα εμφανίζουν μεγαλύτερη συχνότητα επαφής με κάποιον/κάποιους από τους υποψηφίους από το σύνολο του δείγματος, ενώ αντίθετα οι μισθωτοί του Ιδιωτικού Τομέα εμφανίζουν μικρότερη συχνότητα επαφής με κάποιον/κάποιους από τους υποψηφίους από το σύνολο του δείγματος. Λαμβάνοντας υπόψη τους στατιστικούς ελέγχους, παρατηρούνται (οριακά) στατιστικά σημαντικές διαφορές (0.09>0.05) για τη μεταβλητή «Πόσο συχνά αφιερώνουν χρόνο υποστηρίζοντας ένα κόμμα ή υποψήφιο». Οι μισθωτοί του Δημόσιου Τομέα εμφανίζουν μεγαλύτερη συχνότητα αφιέρωσης χρόνου υποστηρίζοντας ένα κόμμα ή υποψήφιο από το σύνολο του δείγματος, ενώ αντίθετα οι μισθωτοί του Ιδιωτικού Τομέα εμφανίζουν μικρότερη συχνότητα αφιέρωσης χρόνου υποστηρίζοντας ένα κόμμα ή υποψήφιο από το σύνολο του δείγματος. διαφορές (0.001<0.05) για τη μεταβλητή «Πόσο συχνά προσπαθούν να πείσουν EPΓAΣIAKΩN ΣXEΣEΩN 91

κάποιο να ψηφίσει όπως αυτοί». Οι μισθωτοί του Δημόσιου Τομέα εμφανίζουν μεγαλύτερη συχνότητα προσπάθειας να πείσουν κάποιο να ψηφίσει όπως αυτοί από το σύνολο του δείγματος, ενώ αντίθετα οι μισθωτοί του Ιδιωτικού Τομέα εμφανίζουν μικρότερη συχνότητα προσπάθειας να πείσουν κάποιο να ψηφίσει όπως αυτοί από το σύνολο του δείγματος. σημαντικές διαφορές (0.56>0.05) για τη μεταβλητή «Αυτοτοποθέτηση στην κλίμακα Αριστερά-Δεξιά». Η αυτοτοποθέτηση και των δύο κατηγοριών μισθωτών είναι αριστερότερη από το σύνολο του δείγματος. σημαντικές διαφορές (0.25>0.05) για τη μεταβλητή «Εντύπωση που τους προκαλεί η λέξη Αριστερά». Και οι δύο κατηγορίες μισθωτών εμφανίζουν θετικότερη εντύπωση για την Αριστερά από το σύνολο του δείγματος. σημαντικές διαφορές (0.98>0.05) για τη μεταβλητή «Εντύπωση που τους προκαλεί η λέξη Δεξιά». Και οι δύο κατηγορίες μισθωτών εμφανίζουν την ίδια περίπου εντύπωση για τη Δεξιά με το σύνολο του δείγματος. σημαντικές διαφορές (0.175>0.05) για τη μεταβλητή «Εντύπωση που τους προκαλεί η φράση Ευρωπαϊκή Ένωση». Και οι δύο κατηγορίες μισθωτών εμφανίζουν την ίδια περίπου εντύπωση για την Ευρωπαϊκή Ένωση με το σύνολο του δείγματος. διαφορές (0.027<0.05) για τη μεταβλητή «Εντύπωση που τους προκαλεί η φράση Οικολογικά κινήματα». Οι μισθωτοί του Δημόσιου Τομέα εμφανίζουν θετικότερη ε- ντύπωση για τα Οικολογικά κινήματα από το σύνολο του δείγματος, ενώ αντίθετα οι μισθωτοί του Ιδιωτικού Τομέα εμφανίζουν αρνητικότερη εντύπωση για τα Οικολογικά κινήματα από το σύνολο του δείγματος. σημαντικές διαφορές (0.146>0.05) για τη μεταβλητή «Γνώμη για το αν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο ΠΑΣΟΚ και τη ΝΔ». Και οι δύο κατηγορίες μισθωτών εμφανίζουν την ίδια περίπου γνώμη για την ύπαρξη διαφοράς ανάμεσα στο ΠΑΣΟΚ και τη ΝΔ με το σύνολο του δείγματος. διαφορές (0.093>0.05) για τη μεταβλητή «Αισθάνονται πιο κοντά σε κάποιο κόμμα από ότι στα υπόλοιπα». Οι μισθωτοί του Δημόσιου Τομέα εμφανίζουν μεγαλύτερη κομματική ταύτιση από το σύνολο του δείγματος, ενώ αντίθετα οι μισθωτοί του Ιδιωτικού Τομέα εμφανίζουν μικρότερη κομματική ταύτιση από το σύνολο του δείγματος. διαφορές (0.01<0.05) για τη μεταβλητή «Χρόνος απόφασης ψήφου». Οι μισθωτοί του Δημόσιου Τομέα εμφανίζουν μικρότερη ρευστότητα ψήφου από το σύνολο του δείγματος, ενώ αντίθετα οι μισθωτοί του Ιδιωτικού Τομέα εμφανίζουν μεγαλύτερη ρευστότητα ψήφου από το σύνολο του δείγματος. σημαντικές διαφορές (0.163>0.05) για τη μεταβλητή «Δικομματισμός». Και οι δύο κατηγορίες μισθωτών εμφανίζουν την ίδια περίπου προτίμηση στο δικομματισμό με το σύνολο του δείγματος. 92 EPΓAΣIAKΩN ΣXEΣEΩN

3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Συμπερασματικά με βάση την παρούσα μελέτη, παρατηρούνται στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ μισθωτών Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα, για τους περισσότερους δείκτες της πολιτικής συμπεριφοράς. Συνεπώς η διάκριση μεταξύ των δύο κατηγοριών της μισθωτής εργασίας, μάλλον συγκροτεί μια διαιρετική τομή στο εκλογικό σώμα. Η διαιρετική τομή μεταξύ μισθωτών Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα, φαίνεται να είναι ισχυρή στο γενικότερο ενδιαφέρον για το «πολιτικό γίγνεσθαι» (ενδιαφέρον για την πολιτική, έκθεση στην πολιτική επικοινωνία, παρακολούθηση προεκλογικής εκστρατείας), αλλά και σε αυτό που θα μπορούσε σχηματικά να ονομαστεί «ενεργός εμπλοκή στην πολιτική» (συμμετοχή σε προεκλογικές συγκεντρώσεις, προσωπική επαφή με τους υποψήφιους, αφιέρωση χρόνου υπέρ κόμματος ή υποψηφίου, προσπάθεια να πείσουν άλλους ψηφοφόρους). Οι μισθωτοί του Δημόσιου Τομέα εμφανίζουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον από το σύνολο του δείγματος, ενώ αντίθετα οι μισθωτοί του Ιδιωτικού Τομέα εμφανίζουν μικρότερο ενδιαφέρον από το σύνολο του δείγματος. Η διαιρετική τομή μεταξύ μισθωτών Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα, δε φαίνεται να είναι ισχυρή σε αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί «κλασική κουλτούρα της Αριστεράς» (αριστερότερη ιδεολογική αυτοτοποθέτηση στον άξονα Αριστερά-Δεξιά, θετικότερη άποψη για την Αριστερά, αρνητικότερη άποψη για τη Δεξιά, αρνητικότερη εντύπωση για την Ευρωπαϊκή Ένωση). Όμως και οι δύο κατηγορίες μισθωτών παρουσιάζουν «αριστεροβαρές κέντρο βάρους» σε σχέση με το σύνολο του δείγματος. Η διαιρετική τομή μεταξύ μισθωτών Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα, φαίνεται να είναι ισχυρή στην άποψη για τα Οικολογικά κινήματα. Οι μισθωτοί του Δημόσιου Τομέα εμφανίζουν θετικότερη άποψη από το σύνολο του δείγματος, ενώ αντίθετα οι μισθωτοί του Ιδιωτικού Τομέα εμφανίζουν αρνητικότερη άποψη από το σύνολο του δείγματος. Η διαιρετική τομή μεταξύ μισθωτών Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα, δε φαίνεται να είναι ισχυρή στη γνώμη για την ύπαρξη διαφοράς ανάμεσα στο ΠΑΣΟΚ και τη ΝΔ και στην προτίμηση στο δικομματισμό. Και οι δύο κατηγορίες μισθωτών εμφανίζουν την ί- δια περίπου εικόνα με το σύνολο του δείγματος. Η διαιρετική τομή μεταξύ μισθωτών Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα, φαίνεται να είναι ισχυρή στην κομματική ταύτιση και στη ρευστότητα της ψήφου. Οι μισθωτοί του Δημόσιου Τομέα εμφανίζουν μεγαλύτερη κομματική ταύτιση και μικρότερη ρευστότητα ψήφου από το σύνολο του δείγματος, ενώ αντίθετα οι μισθωτοί του Ιδιωτικού Τομέα εμφανίζουν μικρότερη κομματική ταύτιση και μεγαλύτερη ρευστότητα ψήφου από το σύνολο του δείγματος. Η πολιτική συμπεριφορά των μισθωτών του Δημόσιου Τομέα παραπέμπει μάλλον στο μοντέλο της κομματικής ταύτισης διαιρετικής ψήφου παλαιάς πολιτικής (old politics) (Παστιάδης 2008: 194). Το μοντέλο αυτό χαρακτηρίζεται από το μεγάλο ενδιαφέρον για την πολιτική (ενδιαφέρον για την πολιτική, έκθεση στην πολιτική επικοινωνία, παρακολούθηση προεκλογικής εκστρατείας), από την ενεργό εμπλοκή στην πολιτική (συμμετοχή σε προεκλογικές συγκεντρώσεις, προσωπική επαφή με τους υποψήφιους, α- φιέρωση χρόνου υπέρ κόμματος ή υποψηφίου, προσπάθεια να πείσουν άλλους ψηφοφόρους), από την έντονη ιδεολογική αυτοτοποθέτηση στην κλίμακα Αριστερά-Δεξιά, α- πό την έντονη κομματική ταύτιση και τη μικρή ρευστότητα ψήφου. Την ισχυρή συσχέτιση πολιτικού ενδιαφέροντος και δημοσίων υπαλλήλων έχει καταγράψει και η Παντελίδου-Μαλούτα (1990: 33). EPΓAΣIAKΩN ΣXEΣEΩN 93

Ο Καφετζής (1996: 192-193), μελετώντας τις δύο κατηγορίες μισθωτών συμπεραίνει: «Στην ιεραρχία της πολιτικότητας δεσπόζει η δημοσιοϋπαλληλία...η πολιτικότητα αυτή της δημοσιοϋπαλληλίας επιβεβαιώνει την από παλαιά διατυπωμένη υπόθεση περί της μεγαλύτερης ετοιμότητας πολιτικής κινητοποίησης ατόμων που εξαρτώνται άμεσα από τις κρατικές δομές και πολιτικές. Θεωρούμε, όμως, ότι η θέση αυτή των μελών του κρατικού μηχανισμού στην ιεραρχία της πολιτικότητας, παρουσιάζει αναλυτικό ενδιαφέρον από μια ριζικότερη άποψη: η σταθερά πολιτικοποιημένη δημοσιοϋπαλληλία παραπέμπει στις συγκεκριμένες μορφές δόμησης του πολιτικού στην Ελλάδα με την κυρίαρχη σημασία των πελατειακών δικτύων, και αποτυπώνει σε οριακή εκδοχή την οργανωτική, λειτουργική και συμβολική κυριαρχία του πολιτικού στοιχείου στο κοινωνικό σώμα, δηλαδή τη συγκεκριμένη άρθρωση σχέσεων δημοσίου-ιδιωτικού...η διάζευξη της τάσης της πολιτικότητας στους κόλπους της μισθωτής εργασίας η οποία παρατηρείται, μετά το 1985, μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα είναι μια από τις ενδείξεις, ότι η τάση ανάμειξης στην πολιτική δεν μπορεί να ερμηνευτεί με προσφυγή κυρίως σε ιδεολογικούς-ταξικούς όρους μακράς διάρκειας». Ο Δεμερτζής (1994: 18), εξετάζοντας το ενδιαφέρον για την πολιτική, υποστηρίζει ό- τι, η υπερπολιτικοποίηση των Ελλήνων συνδέεται με την ιδιότυπη πρόσμιξη ιδιωτικού και δημόσιου ως αποτέλεσμα ισχνής κοινωνίας πολιτών και υπερανεπτυγμένου κράτους πατρωνίας και την έντονη παρουσία παραδοσιακών στοιχείων. Ο Τσουκαλάς (1977: 101), συμπεραίνει ότι ο έντονο ενδιαφέρον για την πολιτική, θα μπορούσε να ερμηνευτεί με βάση την ιστορική εξέλιξη της ανάπτυξης της πολιτικής εκπροσώπησης και της πολιτικής συμμετοχής στην Ελλάδα. Έτσι η έντονη πολιτικοποίηση της δημόσιας μισθωτής εργασίας πιθανόν να περιλαμβάνει τη λανθάνουσα διάσταση των πελατειακών σχέσεων, ως ερμηνευτικής μήτρας. Η ιδιόμορφη αυτή υπερπολιτικοποίηση των μισθωτών του Δημόσιου Τομέα, τροφοδοτείται από τη θεμελιώδη ιδεολογική σταθερά και ειδοποιό ταυτόχρονα διαφορά της Ευρωπαϊκής Σοσιαλδημοκρατίας, την προσήλωση στον κρατικό παρεμβατισμό και στο Δημόσιο Τομέα της οικονομίας (Παστιάδης 2008: 187). Η πολιτική συμπεριφορά των μισθωτών του Ιδιωτικού Τομέα εμπεριέχει δύο αντιφατικές,κατά το μάλλον ή ήττον,συνιστώσες.η πρώτη παραπέμπει μάλλον στο μοντέλο της ορθολογικής επιλογής θεματικής ψήφου μετα-υλιστικών αξιών νέας πολιτικής (new politics). Το μοντέλο αυτό χαρακτηρίζεται από το μικρό ενδιαφέρον για την πολιτική (ενδιαφέρον για την πολιτική,έκθεση στην πολιτική επικοινωνία,παρακολούθηση προεκλογικής εκστρατείας), από τη χαμηλή ενεργό εμπλοκή στην πολιτική (συμμετοχή σε προεκλογικές συγκεντρώσεις, προσωπική επαφή με τους υποψήφιους, αφιέρωση χρόνου υπέρ κόμματος ή υποψηφίου, προσπάθεια να πείσουν άλλους ψηφοφόρους), από τη χαλαρή κομματική ταύτιση και τη μεγάλη ρευστότητα της ψήφου.τα χαρακτηριστικά αυτά των μισθωτών του Ιδιωτικού Τομέα αντανακλούν ασθενέστερες πελατειακές σχέσεις και θεμελιώνουν μια ελληνική εκδοχή της νεωτερικότητας. Η πολιτική αυτή συμπεριφορά συγκροτεί το μετα-υλιστικό φαινόμενο των δυτικών κοινωνιών. Η αλλαγή των αξιών στις αναπτυγμένες δυτικές κοινωνίες είναι απότοκο τεχνολογικών, κοινωνικών και ιστορικών αλλαγών. Στις κοινωνίες αυτές συντελείται μια μεταβολή στην ιεράρχηση κοινωνικών αιτημάτων και αναγκών. Νέα πολιτικά υποκείμενα αναδύονται, προερχόμενα από τα μεσαία στρώματα του τριτογενή τομέα παραγωγής, διαφοροποιούμενα από το βιομηχανικό προλεταριάτο, προτάσσοντας νεά αιτήματα, ως αποτέλεσμα της διαφορετικής κοινωνικοοικονομικής θέσης και του μορφωτικού επιπέδου.ενώ παλαιότερα τα κυρίαρχα αιτήματα αναφέρονταν στην εργασιακή ασφάλεια και οικονομική σταθερότητα γενικότερα, σήμερα προτάσσεται το αί- 94 EPΓAΣIAKΩN ΣXEΣEΩN

τημα της εξασφάλισης καλύτερης ποιότητας ζωής. Τα νέα αιτήματα πηγάζουν από τις διευρυμένες κοινωνικές ανάγκες, που συγκροτούν νέες ανισότητες. Επιπλέον τα άτομα απομακρύνονται από μορφές μαζικής πολιτικής (mass politics) και οδηγούνται σε διαδικασίες ελέγχου των κυβερνητικών αποφάσεων, μέσω θεσμών και οργανώσεων (Δεμερτζής 1989: 288, Προβή 2008: 97, Harrrop & Miller 1987, Inglehart 1971, 1973, 1976, 1977, 1981, 1990, Offe 1987, Poguntke 1987, Rose & McAllister 1990). Στην Ελλάδα, η άνοδος του εκπαιδευτικού επιπέδου και η ανάπτυξη του τριτογενούς τομέα της οικονομίας οδηγούν σταδιακά στην αλλαγή των αξιών.το αίτημα της εξασφάλισης καλύτερης ποιότητας ζωής ( νέα πολιτική - New Politics) αντικαθιστά σιγά-σιγά τα παλαιότερα κοινωνικά αιτήματα ( παλαιά πολιτική -Old Politics) που αναφέρονται στην εργασιακή ασφάλεια και στην οικονομική σταθερότητα. Κατά συνέπεια ενισχύεται η πολιτική χειραφέτηση των πολιτών και ευνοείται η εμφάνιση ενός νέου τύπου ψηφοφόρου, περισσότερου ανεξάρτητου και κριτικού. Ο ψηφοφόρος της κατηγορίας αυτής εμφανίζεται με υψηλότερο πολιτισμικό επίπεδο, καλύτερα πληροφορημένος και λιγότερο εξαρτημένος από τα κόμματα. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του αποτελεί ο «πολιτικός σκεπτικισμός». Έτσι υιοθετεί ως κριτήριο επιλογής τις συγκεκριμένες θέσεις που παίρνει ένα κόμμα και οι υποψήφιοι του στα προβλήματα της συγκυρίας, αγνοώντας, κατά το μάλλον ή ήττον, τις πολιτικές ετικέτες. Προσχωρεί, με σχετική ευκολία, στις λογικές του «εκλογικού ατομικισμού», εντάσσεται δηλαδή στην τυπολογία της θεματικής ψήφου. Ευνοϊκά προς την κατεύθυνση αυτή έχει λειτουργήσει η διαφαινόμενη σύγκλιση των δύο μεγάλων κομμάτων ΠΑ.ΣΟ.Κ. και Ν.Δ.. Η σύγκλιση αυτή, κύριο απότοκο της Ευρωπαϊκής πορείας της χώρας, αποδυναμώνει την ιδεολογική αντιπαράθεση, εξανεμίζοντας τον κομματικό «πατριωτισμό», εκφυλίζοντας τον κομματικό ανταγωνισμό στο ιδεολογικά αφόρτιστο επίπεδο της διαχείρισης (Παστιάδης 2008: 179). Η δεύτερη συνιστώσα παραπέμπει στο μοντέλο της κομματικής ταύτισης διαιρετικής ψήφου παλαιάς πολιτικής (old politics). Αυτή συγκροτείται κατά κύριο λόγο, από την αριστερόστροφη αυτοτοποθέτηση στην κλίμακα Αριστερά-Δεξιά, από την αυξημένη «γοητεία» της Αριστεράς, από την αρνητικότερη εντύπωση για τα Οικολογικά κινήματα, από την υψηλή προτίμηση στο δικομματισμό. Η εσωτερική αυτή αντίφαση που φαίνεται να διατρέχει το σώμα της ιδιωτικής υπαλληλίας, προκαλείται πιθανότατα από υπόγεια, αφανή ρεύματα που συναρτώνται και με άλλες κοινωνικοδημογραφικές παραμέτρους όπως το φύλο, η ηλικία, το επίπεδο εκπαίδευσης. Κατά συνέπεια η περαιτέρω εξειδικευμένη εστίαση στις παραμέτρους αυτές, θα αποκαλύψει τους μηχανισμούς δημιουργίας των δύο αυτών συνιστωσών της πολιτικής συμπεριφοράς των μισθωτών του Ιδιωτικού Τομέα. Οι ποσοτικές έρευνες αποτυπώνουν τις γνώμες μιας δεδομένης στιγμής, γνώμες που εξαρτώνται από την ειδική πολιτική και κοινωνική συγκυρία και την ημερήσια διάταξη της δημόσιας συζήτησης. Μόνον η συστηματική επανάληψη αυτών των ερευνών επιτρέπει να συλλαμβάνονται πραγματικά οι εξελίξεις, οι οποίες πολύ απέχουν από το να θεωρηθούν γραμμικές (Mayer 2005: 19-20). Έτσι προτείνεται η επανάληψη των ελέγχων σε διαφορετικές χρονικές στιγμές και με διαφορετικά βεβαίως δείγματα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Harrop, M. & Miller, W. (1987). Elections and Voters. A Comparative Introduction. London: MacMillan. Inglehart, R.(1971).«Generational Change in Europe», στο Dogan, M.& Rose, R., European politics: A reader, London: MacMillan, 120-129. EPΓAΣIAKΩN ΣXEΣEΩN 95

Inglehart, R. (1973). «The silent revolution in Europe. Intergenerational change in post industrial societies», στο Dennis, J. (eds.), Socialization to politics. A reader, London: John Wiley, 131-178. Inglehart, R. & Klingemann, H. (1976). «Party Identification, Ideological Preference and the Left- Right Dimension Among Western Mass Publics», στο Budge, I., Crewe & Farlie, D. (eds.), Party Identification and Beyond, London: Wiley, 243-276. Inglehart, R. (1977). The Silent Revolution Changing Values and Political Styles Among Western Publics. Princeton New Jersey: Princeton University Press. Inglehart, R. (1981). «Post Materialism in an Environment of Insecurity», American Political Science Review, 75(4), 880-900. Inglehart, R. (1990). Culture Shift in Advanced Industrial Society. Princeton: Princeton University Press. Mayer, N., Perrineau, P., Boy, D., Cautrès, B. (2005). Εκλογική Συμπεριφορά. Ιστορικές διαδρομές και μοντέλα ανάλυσης. Αθήνα: Σαββάλας. Offe, G. (1987). «Challenging the Boundaries of Institutional Politics: Social Movement Since the 1960s», στο Maier, Ch. (επιμ.), Changing Boundaries of the Political, Cambridge, 63-105. Poguntke, T. (1987). «New Politics and Party Systems: The Emergence of a New Type of Party?», West European Politics, 10 (1), 76-88. Rose, R. - McAllister, I. (1990). The Loyalties of Voters. A Lifetime Learning Model. London: Sage. Δεμερτζής, Ν. (1989). Κουλτούρα, Νεωτερικότητα, Πολιτική κουλτούρα. Αθήνα: Παπαζήσης. Δεμερτζής, Ν. (1994). «Εισαγωγή στην Ελληνική Πολιτική Κουλτούρα. Θεωρητικά και Ερευνητικά Ζητήματα», στο Δεμερτζής Ν. (επιμ.), Η Ελληνική Πολιτική Κουλτούρα Σήμερα, Αθήνα: Οδυσσέας, 7-39. Καφετζής, Π. (1996). Πολίτες, Πολιτική και Πολιτική Κουλτούρα στην Ελλάδα, 1985-1990. Διδακτορική Διατριβή. Αθήνα: Πανεπιστήμιο Αθηνών-Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης. Παντελίδου - Μαλούτα, Μ. (1990). «Ελληνική Πολιτική Κουλτούρα: Όψεις και Προσεγγίσεις», Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, τχ. 75(Α), 18-57. Παστιάδης, Γ. (2008). Προσδιοριστικοί παράγοντες της πολιτικής συμπεριφοράς. Η περίπτωση του επιπέδου εκπαίδευσης. Διδακτορική Διατριβή. Θεσσαλονίκη:Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Προβή, Φ. (2008). «Νέες κοινωνικές διαιρέσεις και συλλογικές ταυτότητες στο μικροσκόπιο της ποιοτικής έρευνας», στο Βερναρδάκης, Χρ. (επιμ.),v-prc Η κοινή γνώμη στην Ελλάδα 2007, Αθήνα: Σαββάλας, 71-99. Τσουκαλάς, Κ. (1977). «Γύρω από το πρόβλημα της πολιτικής πελατείας στην Ελλάδα του 19ου αιώνα», στο Κοντογιώργης, Γ. (επιμ.), Κοινωνικές και Πολιτικές Δυνάμεις στην Ελλάδα, Ελληνική Εταιρεία Πολιτικής Επιστήμης, Αθήνα: Εξάντας, 73-112. 96 EPΓAΣIAKΩN ΣXEΣEΩN