ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΙΓ' ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ

ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΙΓ' ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Θέμα Εργασίας: «Θεσμική κατοχύρωση, οργάνωση, λειτουργία και προοπτικές μεταρρύθμισης της επικουρικής ασφάλισης στην Ελλάδα.» Επιβλέπων: ΚΟΝΤΙΑΔΗΣ ΞΕΝΟΦΩΝ Σπουδαστής: ΓΕΩΡΓΟΥΛΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΑΘΗΝΑ 2002

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα εργασία συντάχθηκε στα πλαίσια της τελικής εργασίας της Ειδικής Φάσης Σπουδών της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης. Στην εργασία παρουσιάζονται όλα τα στοιχεία που αφορούν την θεσμική κατοχύρωση, οργάνωση και λειτουργία της επικουρικής/συμπληρωματικής ασφάλισης στην Ελλάδα, υποχρεωτικής και προαιρετικής, με στόχο να κατανοηθεί και να αξιολογηθεί η πορεία της στη χώρα. Επίσης παρατίθενται πολύ χρήσιμα οικονομικά και κοινωνικά στοιχεία που την αφορούν καθώς και τα συμπληρωματικά συστήματα άλλων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τέλος γίνεται εξαντλητική παράθεση των προοπτικών μεταρρύθμισης του κλάδου. Μέσω εκτεταμένης μελέτης της βιβλιογραφίας τεκμαίρεται η τεράστια σημασία του ρόλου της επικουρικής ασφάλισης στο σύνολο της κοινωνικής ασφάλισης, η μεγάλη της επέκταση τα τελευταία χρόνια καθώς και το γεγονός ότι αναμένονται ευρύτερες αλλαγές στον κλάδο. ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ Ταμεία Επικουρικής ασφάλισης Ταμεία Πρόνοιας-εφάπαξ βοηθήματος Αλληλοβοηθητικά Ταμεία ΙΚΑ-ΤΕΑΜ Ν2084/92. SUMMARY This dissertation is the final for the Special Phase of Studies of the National School of Public Administration. This dissertation presents all the data of the law fortification, of the organization and function of the supplementary social security in Greece in order to be evaluated. Also this dissertation has many economic and social data of the system and it refers to similar systems of the other countries of the EU. Finally it refers to the perspectives of reformation. 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... σελ 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η ΘΕΣΜΙΚΗ ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ.σελ.7 1.1. Η θεσμική κατοχύρωση της επικουρικής ασφάλισης στο ελληνικό σύνταγμα...σελ.7 1.2. Η θεσμική κατοχύρωση της υποχρεωτικής επικουρικής ασφάλισης στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο...σελ.9 1.3. Η θεσμική κατοχύρωση της προαιρετικής επικουρικής ασφάλισης (αλληλοβοηθητικά ταμεία) και το θέμα κατά πόσον ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να λειτουργεί στο πλαίσιο της κοινωνικής ασφάλισης...σελ.9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΤΑΜΕΙΩΝ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ (ΣΥΝΤΑΞΗΣ) σελ.14 2.1. Ιστορική αναδρομή... σελ.14 2.2. Νόμοι σταθμοί για τα ταμεία επικουρικής ασφάλισης (σύνταξης)...σελ.15 2.3. Οργάνωση των φορέων επικουρικής ασφάλισης... σελ.19 2.4. Διοίκηση των φορέων...σελ.20 2.5. Όροι και προϋποθέσεις συγχώνευσης και ένταξης φορέων σύμφωνα με τον Ν2084/92...σελ.20 2.6. Χρηματοδότηση.....σελ.22 2.7 Παροχές...σελ.23 2.8. Οικονομικά στοιχεία της λειτουργίας των ταμείων επικουρικής ασφάλισης (σύνταξης)...σελ.25 2.9. Κοινωνικά στοιχεία των ταμείων επικουρικής ασφάλισης (σύνταξης) σελ.27 2

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΤΑΜΕΙΩΝ ΠΡΟΝΟΙΑΣ (ΕΦΑΠΑΞ ΒΟΗΘΗΜΑΤΟΣ) σελ.30 3.1. Σκοπός των Ταμείων-Πρόνοιας -Ιστορική αναδρομή...σελ.30 3.2. Οργάνωση σε φορείς των ταμείων πρόνοιας (εφάπαξ βοηθήματος)...σελ.31 3.3. Εφάπαξ βοήθημα για το τακτικό προσωπικό των ΝΠΔΔ σύμφωνα με τον νόμο 103/75...σελ.32 3.4. Διοίκηση των Ταμείων Πρόνοιας(εφάπαξ βοηθήματος)...σελ.33 3.5. Χρηματοδότηση...σελ.33 3.6. Προϋποθέσεις για την καταβολή του εφάπαξ βοηθήματος...σελ.34 3.7. Ασφάλιση για εφάπαξ βοήθημα σύμφωνα με το Ν2084/92...σελ.35 3.7.1. Ασφαλισμένοι μέχρι 31-12-1992...σελ.35 3.7.2. Ασφαλισμένοι από 1-1-1993...σελ.36 3.8. Οικονομικά στοιχεία της λειτουργίας των Ταμείων Πρόνοιας (εφάπαξ βοηθήματος)...σελ.37 3.9. Κοινωνικά στοιχεία των ταμείων πρόνοιας (εφάπαξ βοηθήματος)...σελ.39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΤΑ ΑΛΛΗΛΟΒΟΗΘΗΤΙΚΑ ΤΑΜΕΙΑ.. σελ.41 4.1. Διοίκηση, λειτουργία και παροχές των αλληλοβοηθητικών ταμείων σύμφωνα με το νομοθετικό πλαίσιο...σελ.41 4.2. Οργάνωση σε φορείς...σελ.43 4.3. Το ζήτημα εάν τα ιδιωτικά μη κερδοσκοπικά καθεστώτα εμπίπτουν στην εφαρμογή του Καν.1408/71 της Ε.Ο.Κ...σελ.44 4.4. Οι προτάσεις και ανακοινώσεις της Ε.Ε. για την αυτόνομη λειτουργία των αλληλοβοηθητικών ταμείων και την αποτροπή των οποιοδήποτε νομοθετικών παρεμβάσεων...σελ.45 4.5. Η Οδηγία 98/49/ΕΚ του Συμβουλίου της Ε.Ε. της 29ης Ιουνίου 1998 σχετικά με την προστασία των δικαιωμάτων συμπληρωματικής συνταξιοδότησης των μισθωτών και των μη μισθωτών που μετακινούνται εντός της Κοινότητας...σελ.49 3

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ. Η ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΤΩΝ ΙΔΙΩΤΙΚΩΝ ΜΗ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΚΩΝ ΚΑΘΕΣΤΩΤΩΝ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ... σελ.52 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ... σελ.57 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ...σελ.62 7.1. Η πρόταση μεταρρύθμισης του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων ( Απρίλιος 2001)...σελ.62 7.2.Η πρόσφατη πρόταση της κυβέρνησης (Μάρτιος 2002)...σελ.64 7.3. Οι προτάσεις άλλων κομμάτων...σελ.66 7.4. Οι προτάσεις της ΓΣΕΕ...σελ.67 7.5.Η πρόταση του ΣΕΒ...σελ.69 7.6. Η πρόταση της Διεθνούς Τράπεζας...σελ.70 7.7. Οι προτάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης...σελ.71 7.8. Προσπάθεια αξιολόγησης των προτάσεων-προοπτικών μεταρρύθμισης...σελ.73 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ σελ.75 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ... σελ.84 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... σελ.91 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ (ΠΙΝΑΚΕΣ-ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ-ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ)... σελ.96 4

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην Ελλάδα η επικουρική ασφάλιση είναι ένας θεσμός που ξεκίνησε από την προπολεμική περίοδο αλλά αναπτύχθηκε κυρίως στη μεταπολεμική περίοδο και ουσιαστικά επεκτάθηκε σημαντικά από την δεκαετία του 1980 ακολουθώντας σε γενικές γραμμές την πορεία της κύριας ασφάλισης. Η επικουρική ασφάλιση στην Ελλάδα διακρίνεται σε υποχρεωτική και προαιρετική. Την υποχρεωτική επικουρική ασφάλιση αποτελούν δυο κατηγορίες φορέων τα ταμεία επικουρικής ασφάλισης και τα ταμεία πρόνοιας εφάπαξ βοηθήματος. Μη υποχρεωτική επικουρική ασφάλιση είναι η ασφάλιση που γίνεται στα 54 Ταμεία Αλληλοβοηθείας που υπάρχουν στη χώρα, τα οποία έχουν συσταθεί με ιδιωτική πρωτοβουλία. Οπότε στο σύνολο της η επικουρική ασφάλιση στην Ελλάδα αποτελείται από τρία καθεστώτα, δυο υποχρεωτικά εκ του νόμου και ένα προαιρετικό. Επικουρική ασφάλιση είναι η ασφάλιση που παρέχεται από φορέα ή κλάδο ή λογαριασμό που συστάθηκε ειδικά με σκοπό την επικούρηση κάποιων κατηγοριών ασφαλισμένων με πρόσθετες περιοδικές ή εφάπαξ παροχές, πέρα από αυτές που χορηγούνται από τον φορέα κύριας ασφάλισης 1. Παρέχει δηλαδή συμπληρωματική προστασία κυρίως στον κλάδο σύνταξης έτσι ώστε να εξασφαλίζεται μια ικανοποιητική αναπλήρωση των εισοδημάτων του ατόμου από την προηγούμενη εργασία του. Η υποχρεωτική επικουρική ασφάλιση διέπεται από τους ίδιους κανόνες που ισχύουν και στην κύρια ασφάλιση. Τα λεγόμενα ταμεία πρόνοιας χορηγούν εφάπαξ παροχές κατά την συνταξιοδότηση. Έχει επικρατήσει να λέγονται ταμεία πρόνοιας χωρίς να γίνεται σωστή χρήση του όρου γιατί λειτουργούν με ασφαλιστικές και όχι με προνοιακές αρχές. 2.Ο σωστός όρος είναι φορείς εφάπαξ παροχών. Η επικουρική ασφάλιση στην Ελλάδα συντελείται μέσω Νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου (ΝΠΔΔ) ή μέσω κλάδων επικουρικής ασφάλισης σε φορείς κύριας ασφάλισης ή μέσω Νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου (ΝΠΙΔ). Η επικουρική ασφάλιση λοιπόν συμπληρώνει την κύρια ασφάλιση και γι αυτό έχουν εφαρμογή οι διατάξεις περί διαδοχικής ασφάλισης, αναγνώρισης στρατιωτικής υπηρεσίας κλπ. 5

Σύμφωνα με το άρθρο 39 του νόμου 2084/92 υποχρεωτική ασφάλιση επιτρέπεται σε ένα φορέα επικουρικής ασφάλισης και ένα φορέα ασφάλισης για εφάπαξ βοήθημα. Τα πρόσωπα για τα οποία προβλέπεται από τις ισχύουσες διατάξεις υποχρεωτική ασφάλιση σε περισσότερους του ενός φορείς λόγω ιδιότητας και απασχόλησης ασφαλίζονται υποχρεωτικά μόνο σε ένα φορέα τον οποίο επιλέγουν με δήλωση τους που υποβάλλεται κάθε φορά σε όλους τους αρμόδιους φορείς και στους οικείους εργοδότες εντός τριών μηνών από την απόκτηση της ιδιότητας ή την ανάληψη της απασχόλησης. Εάν επιθυμούν τα πρόσωπα αυτά μπορούν να ασφαλιστούν προαιρετικά σε περισσότερους του ενός φορείς αν αυτό προβλέπεται από την ισχύουσα νομοθεσία. Τα αλληλοβοηθητικά ταμεία είναι ασφαλιστικοί οργανισμοί που ιδρύονται από επαγγελματικά σωματεία εργαζομένων με σκοπό την παροχή χρηματικών επιδομάτων, εφάπαξ χρηματικών βοηθημάτων ή βοηθημάτων με τη μορφή συντάξεως καθώς και δανείων. Η παρούσα εργασία έχει ως βασικό στόχο αφού παρουσιάσει την θεσμική κατοχύρωση της επικουρικής ασφάλισης και περιγράψει αναλυτικά όλα τα στοιχεία που αφορούν την διοίκηση, οργάνωση, λειτουργία, πορεία των τριών καθεστώτων της επικουρικής ασφάλισης στη χώρα καθώς και όλα τα οικονομικά και κοινωνικά στοιχεία που τα αφορούν, να αξιολογήσει κριτικά όλα τα δεδομένα και παράλληλα να παραθέσει τις προοπτικές μεταρρύθμισης που υπάρχουν για τον κλάδο αποκρυσταλλώνοντας τις συζητήσεις και προτάσεις εγχώριων και ξένων φορέων, θεσμικών ή μη που έχουν εκφράσει διατυπωμένη την άποψη τους πάνω στο θέμα. Αξιοσημείωτη είναι και η παράθεση στοιχείων λειτουργίας συμπληρωματικών συστημάτων ασφάλισης στις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης γιατί στις περισσότερες κυριαρχούν τα ιδιωτικά μη κερδοσκοπικά καθεστώτα επικουρικής ασφάλισης, ενώ στην Ελλάδα η επικουρική ασφάλιση έχει ακριβώς τα ίδια στοιχεία με την κύρια και ασκείται στη συντριπτική της πλειοψηφία από Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου. Γι αυτό κρίθηκε αναγκαία η παράθεση προτάσεων και οδηγιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αφορούν την ιδιωτική μη κερδοσκοπική επικουρική ασφάλιση αφού όπως θα αποδειχθεί στη συνέχεια οι τάσεις στις χώρες της Ε.Ε. είναι να βασιστεί σε επαγγελματικά σχήματα η επικουρική /συμπληρωματική ασφάλιση, οπότε οι αλλαγές για τη χώρα μας στον κλάδο ενδέχεται να είναι μεγάλες. 6

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η ΘΕΣΜΙΚΗ ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ. 1.1. Η θεσμική κατοχύρωση της επικουρικής ασφάλισης στο ελληνικό Σύνταγμα. Η κοινωνική ασφάλιση στο σύνολο της γενικά αλλά και η επικουρική ασφάλιση ειδικά, κατοχυρώνεται θεσμικά με το άρθρο 22 παρ.4 του Συντάγματος 1975/86 και στο άρθρο 22 παρ.5 του αναθεωρημένου Συντάγματος του 2001 όπου αναφέρεται ότι «το κράτος μεριμνά για την κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων όπως νόμος ορίζει». Η κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων έγινε αντικείμενο της κρατικής μέριμνας όπως την προσδιορίζει κάθε φορά ο νομοθέτης. Αυτό σημαίνει ότι η πολιτεία έχει καθήκον να διαμορφώσει και να εγγυηθεί κατάλληλους όρους για την υλοποίηση του θεσμού των κοινωνικών ασφαλίσεων, οργανώνοντας ασφαλιστικούς φορείς και ρυθμίζοντας τις βασικές προϋποθέσεις και αρχές της λειτουργίας τους. Ο κοινός νομοθέτης δεν μπορεί ούτε να καταργήσει ούτε να παρεμποδίσει την κάλυψη ορισμένων κινδύνων ή προσώπων. Κίνδυνοι νομοθετικών υπερβολών δεν υπάρχουν αφού ο νομοθέτης μπορεί να διαμορφώνει ελεύθερα τη μορφή και την έκταση της παρεχόμενης ασφαλιστικής προστασίας μόνο στα πλαίσια των υπόλοιπων συνταγματικών διατάξεων όπως έκρινε και η ΣΕ 2747/81.Ο νομοθέτης βαρύνεται με μια αντικειμενικής υφής υποχρέωση για προαγωγή της κοινωνικής ασφάλισης, με μια υποχρέωση για πληρέστερη πραγματοποίηση του επιδιωκόμενου σκοπού της. Επίσης ο νομοθέτης σε περίπτωση ενδεχόμενης μείωσης του επιπέδου της προβλεπόμενης προστασίας υποχρεούται να μην προσβάλλει τον πυρήνα του θεσμού 3. Από τη διατύπωση του συνταγματικού κειμένου δίνεται η εντύπωση ότι ο θεσμός κατοχυρώνεται για όσους παρέχουν εξαρτημένη εργασία. Θεωρείται ωστόσο ότι ο συνταγματικός νομοθέτης δεν ήθελε να αποκλείσει από την προστασία και τις υπόλοιπες εξίσου σημαντικές επαγγελματικές κατηγορίες λ.χ. τους αγρότες, βιοτέχνες 7

κ.ά. Διασταλτικά λοιπόν ερμηνεύοντας το άρθρο 22 παρ.4 του Συντάγματος 1975/86 (άρθρο 22 παρ.5 Συντάγματος 2001) πρέπει να εννοούμε τον όρο εργαζόμενοι στην πλατιά του έννοια 4. Ως βασική αρχή της κοινωνικής ασφάλισης μπορεί να θεωρηθεί ο δημόσιος και υποχρεωτικός χαρακτήρας της. Υποχρεωτικότητα σημαίνει ότι ιδρύεται αναγκαστικά μια έννομη σχέση χωρίς να ασκούν καμία επιρροή τυχόν αντίθετες βουλήσεις, ενέργειες ή παραλείψεις των ενδιαφερομένων. 5 Επιπλέον το άρθρο 1 του νόμου 2084/92 επιβεβαίωσε την αρχή της υποχρεωτικότητας της ασφάλισης. Σύμφωνα με το άρθρο αυτό «η ασφάλιση στους οικείους φορείς κοινωνικής ασφάλισης και στο Δημόσιο είναι υποχρεωτική και καταλαμβάνει τα πρόσωπα κατά τη διάρκεια απασχόλησης τους, επιφυλασσομένων των διατάξεων περί προαιρετικής ασφάλισης». Η υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση ανήκει στην ευθύνη του κράτους. Η αποκλειστικότητα του κράτους αναφέρεται στην κύρια ασφάλιση ή στην επικουρική που έχει όμως τα ίδια χαρακτηριστικά με την κύρια ασφάλιση ως προς τη σύσταση με νόμο, την ανταποδοτικότητα, την υποχρεωτικότητα, τη διανεμητική λειτουργία και τη χρηματοδότηση 6.Με άλλα λόγια το κρατικό μονοπώλιο περιορίζεται στη βασική κοινωνικοασφαλιστική προστασία. Αντίθετα η συμπληρωματική προστασία μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο ιδιωτικής πρωτοβουλίας έχοντας σαν βάση τα άρθρα 12 παρ.1 ή 22 παρ.2 του Συντάγματος. Γίνεται φανερό ότι το Σύνταγμα προσδίδοντας στην ιδιωτική πρωτοβουλία προαιρετικό και συμπληρωματικό χαρακτήρα της επιφυλάσσει ένα δευτερεύοντα ρόλο 7. Στη διαμόρφωση του θεσμού της κοινωνικής ασφάλισης συμβάλλουν αναμφισβήτητα και οι γενικότερες συνταγματικές διατάξεις όπως το άρθρο 2 παρ.1 του Συντάγματος για το σεβασμό και την προστασία της ανθρώπινης αξίας, το άρθρο 5 παρ.1 για την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας. Επίσης η επικουρική ασφάλιση κατοχυρώνεται θεσμικά και με μια σειρά ασφαλιστικών νόμων με κορυφαίο τον 2084/92.Οι νόμοι αυτοί θα εξεταστούν αναλυτικά στα αμέσως επόμενα κεφάλαια. 8

1.2. Η θεσμική κατοχύρωση της υποχρεωτικής επικουρικής ασφάλισης στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο. Από τις πολυμερείς διεθνείς συμβάσεις που αναφέρονται στην κοινωνική ασφάλιση αξιοσημείωτες είναι η 102/1952 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας για τα ελάχιστα όρια κοινωνικής ασφάλειας, η118/1962 ΔΣΕ για την ίση μεταχείριση ημεδαπών και αλλοδαπών, ο Ευρωπαϊκός Κώδικας Κοινωνικής Ασφάλειας 1964 και ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης, το Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά και Κοινωνικά και Μορφωτικά Δικαιώματα. Οι διεθνείς συμβάσεις περιέχουν κατευθυντήριες οδηγίες προς τα συμβαλλόμενα κράτη και χαρακτηρίζονται από αφηρημένη και ελαστική διατύπωση των κανόνων τους. Η κύρια αλλά και η υποχρεωτική επικουρική ασφάλιση στη χώρα μας εντάσσεται στο πεδίο εφαρμογής των κανονισμών 1408/71 και 574/72 της ΕΟΚ. Οι κοινοτικοί κανονισμοί καθιερώνουν τρεις αρχές:1) Ισότητα κοινωνικοασφαλιστικής μεταχείρισης των προσώπων που διαμένουν σε μια κοινοτική χώρα με τους υπηκόους της χώρας αυτής.2) Συνυπολογισμό των περιόδων ασφάλισης που διανύθηκαν σε διάφορες κοινοτικές χώρες.3) Εξακολούθηση καταβολής των ασφαλιστικών παροχών σε περίπτωση που ο δικαιούχος μεταφέρει την κατοικία του σε άλλη κοινοτική χώρα 8. Οι κανονισμοί 1408/71 και 574/72 συντονίζουν τις επιμέρους νομοθεσίες αποεθνικοποιούν το εσωτερικό δίκαιο με την έννοια της εφαρμογής του και πέρα των εθνικών ορίων. Ο συντονισμός ωστόσο δεν συνεπάγεται μεταβολές στις νομοθεσίες των κρατών μελών αλλά υπηρετεί την ελεύθερη διακίνηση των εργαζομένων. Η κύρια ευθύνη για την κοινωνική πολιτική ανήκει στα κράτη-μέλη. 1.3. Η θεσμική κατοχύρωση της προαιρετικής επικουρικής ασφάλισης (αλληλοβοηθητικά ταμεία) και το θέμα κατά πόσον ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να λειτουργεί στο πλαίσιο της κοινωνικής ασφάλισης. Η διαχειριστική και διοικητική αυτονομία των ταμείων επικουρικής ασφάλισης που έχουν μορφή ΝΠΙΔ δηλαδή κυρίως τα αλληλοβοηθητικά ταμεία, κατοχυρώνονται από 9

το Σύνταγμα της χώρας με τα άρθρα 5,22 και 23.Ειδικότερα με το άρθρο 12 του Συντάγματος κατοχυρώνεται το δικαίωμα των Ελλήνων να ιδρύουν ελεύθερα και ανεμπόδιστα ενώσεις προσώπων ή περιουσίας και μη κερδοσκοπικά σωματεία (αλληλοβοηθητικά ταμεία) καθώς και η αυτόνομη λειτουργία τους όπως προβλέπεται από τα καταστατικά τους. Επίσης σύμφωνα και με τη Διεθνή Σύμβαση 87 τα ταμεία αυτά μπορούν να διαχειρίζονται ελεύθερα την περιουσία τους μέσα στα νόμιμα όρια εξυπηρέτησης του σκοπού τους χωρίς άδεια οποιασδήποτε αρχής. Στο Σύνταγμα του 1952 είχε επικρατήσει η άποψη ότι με τη μορφή των αλληλοβοηθητικών ταμείων ο ιδιωτικός τομέας δρούσε στο πλαίσιο των οργανισμών κοινωνικής ασφάλισης λαμβανομένης υπόψη της κοινωνικής αποστολής τους. 9 Στα πρώτα χρόνια του συντάγματος του 1975 επικρατέστερη φαινόταν η παραπάνω άποψη με το σκεπτικό ότι στην κοινωνική ασφάλιση μπορούν εξίσου να προσφερθούν παροχές από δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς με την προϋπόθεση ότι δεν πρόκειται για επιχειρηματικού χαρακτήρα φορείς ιδιωτικής ασφάλισης αλλά για μη κερδοσκοπικούς φορείς που εξυπηρετούν σκοπούς κοινωνικής ασφάλισης 10.Ο προσανατολισμός αυτός ήταν γενικότερα δικαιολογημένος σε μια περίοδο ιδιαίτερης διεύρυνσης του δημόσιου τομέα με το άρθρο 1 παρ.6 του Ν1256/82 και έτσι υποστηριζόταν απρόσκοπτα και η υπαγωγή των ιδιωτικών φορέων ασφάλισης (σωματειακού ή γενικότερα συμβατικού χαρακτήρα) στους φορείς κοινωνικής ασφάλισης 11. Αργότερα όμως το Συμβούλιο Επικρατείας ερμηνεύοντας το άρθρο 22 παρ.4 του Συντάγματος του 1975 αναγνώριζε τον κυρίαρχο ρόλο της κρατικής προστασίας στο πεδίο της κοινωνικής ασφάλισης με την απόφαση ΣΕ139/87,Τμ.Δ (ΕΕΔ 1987,509) όπου δέχτηκε κατηγορηματικά ότι «είτε ως κύρια, είτε ως επικουρική η υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση έχει εξαιρεθεί από τον χώρο της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, τούτο δε έγινε για λόγους δημοσίου συμφέροντος και ειδικότερα για να προστατευτούν όσοι υποχρεωτικά ασφαλίζονται ή καταβάλλουν ασφαλιστικές εισφορές από τους επιχειρηματικούς κινδύνους που συνδέονται με την άσκηση της ασφαλιστικής λειτουργίας από ιδιωτικούς φορείς». Αποκλίνοντας μάλιστα από τις προγενέστερες επιστημονικές και νομολογιακές θέσεις η ίδια απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας δέχτηκε ότι η συμμετοχή σε 10

αλληλοβοηθητικά ταμεία και γενικά στην προαιρετική ασφάλιση αφήνεται στη διάθεση των ενδιαφερομένων 12. Η ολομέλεια του Συμβουλίου Επικρατείας 13 επικύρωσε τη θέση αυτή σε όλη της την έκταση και θεώρησε ότι όπου γίνεται λόγος για φορείς επικουρικής ασφάλισης πρέπει να εννοούνται οι δημόσιοι φορείς υποχρεωτικής επικουρικής ασφάλισης οι οποίοι υπόκεινται σε κανόνες αναγκαστικού δικαίου και διοικητική εποπτεία εκτός αν υπάρχουν ρητές εξαιρέσεις. Οι ιδιωτικοί φορείς προαιρετικής επικουρικής ασφάλισης λειτουργούν στα συμβατικά τους συνήθως πλαίσια και δεν μπορούν να υποκαταστήσουν τη συνταγματικά επίσης κατοχυρωμένη επικουρική κοινωνική ασφάλιση 14. Σημασία έχει ότι στην απόφαση αυτή εκφράζεται η άποψη ότι «οι υποχρεώσεις των μελών του αλληλοβοηθητικού σωματείου έναντι αυτού καθορίζονται καταρχήν δικαιοπρακτικώς, δηλαδή από το καταστατικό του σωματείου. Η ελευθερία αυτή δεν περιορίζεται από το άρθρο 22 παρ.4 του Συντάγματος που αναφέρεται μόνο στην υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση την οποία και εξαιρεί από την ιδιωτική πρωτοβουλία».η απόφαση αυτή δημιούργησε πάγια νομολογία στα διοικητικά δικαστήρια και ανταποκρίνεται στην επιστημονική εκδοχή για την υπεροχή της οργανικής θεωρίας ως προς την άσκηση διοικητικής εξουσίας από αρχές με αντίστοιχες αρμοδιότητες όπως συμβαίνει και με την κοινωνική ασφάλιση. Όμως ο Ν2084/92 έδωσε μια αντίθετη άποψη (άρθρο 2 παρ.4) όπου αναφέρεται ότι «Επίσης φορείς ασφάλισης νοούνται τα Ταμεία ή κλάδοι ή λογαριασμοί που λειτουργούν με τη μορφή ΝΠΙΔ, οι υπηρεσίες και κάθε άλλος φορέας ανεξαρτήτως ονομασίας και νομικής μορφής που χορηγούν περιοδικές παροχές υπό τύπο συντάξεων (κύριες και επικουρικές),βοηθημάτων ή μερισμάτων ή παροχές ασθένειας ή εφάπαξ βοηθήματα, εφόσον καταβάλλεται εργοδοτική εισφορά ή κοινωνικός πόρος.». Όμως το Συμβούλιο Επικρατείας εξακολουθεί να θεωρεί το νομοθέτη δεσμευμένο από το άρθρο 22 παρ. 4 του Συντάγματος να καθιερώνει υποχρεωτική ασφάλιση και καταβολή εισφορών με φορείς το κράτος ή ΝΠΔΔ. Η νομολογία του Αρείου Πάγου παρεκκλίνει από τις κατευθύνσεις του Συμβουλίου Επικρατείας. Η νομολογία του Αρείου Πάγου διευκολύνει την εφαρμογή μεμονωμένων κανόνων κοινωνικής ασφάλισης-ιδίως διαδοχικής ασφάλισης- σε ιδιωτικού δικαίου μη 11

κερδοσκοπικά ασφαλιστικά καθεστώτα συμβάλλοντας συχνά στην παράκαμψη δικονομικών εμποδίων προς το συμφέρον του ασφαλισμένου. Με βάση την αντίληψη ότι η υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση ανατίθεται σύμφωνα με το άρθρο 22 παρ.5 του Συντάγματος 2001 (άρθρο 22 παρ.4 του Συντάγματος του 1975/86) μόνο στο κράτος ή σε νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου συνάγεται ότι μεταξύ των φορέων της και των ασφαλισμένων ή των εργοδοτών αναπτύσσονται σχέσεις δημόσιας εξουσίας και συνεπώς μόνο με τη μορφή ΝΠΔΔ είναι συνταγματικώς επιτρεπτή η θέσπιση από τον κοινό νομοθέτη της υποχρέωσης για καταβολή ασφαλιστικών εισφορών 15. Η διάταξη του άρθρου 22 παρ.5 του Συντάγματος 2001 εξασφαλίζει τον εγγυητικό ρόλο του κράτους για την προστασία των ασφαλιστικών εισφορών και την προαγωγή του θεσμού της κοινωνικής ασφάλισης. Η εξαίρεση της υποχρεωτικής ασφάλισης από το χώρο της ιδιωτικής πρωτοβουλίας θεωρείται ως αποτέλεσμα της ανάθεσης της κοινωνικής ασφάλισης σε ΝΠΔΔ κατά τα πρώτα χρόνια δημιουργίας της. Με το σκεπτικό ότι αποτελεί διαδεδομένη μορφή της κρατικής λειτουργίας η παραχώρηση δημόσιας υπηρεσίας σε ιδιώτη δυνάμει διοικητικής συμβάσεως υποστηρίζεται βάσιμα η άποψη ότι το άρθρο 22 παρ.5 του Συντάγματος εγγυάται την κοινωνική ασφάλιση ως δημόσια υπηρεσία χωρίς όμως να παγιώνεται η μορφή της ρυθμιστικής παρέμβασης του κράτους μέσω ΝΠΔΔ. Από τη στιγμή που εξασφαλίζονται οι αρχές της συνέχειας της δημόσιας υπηρεσίας, της ίσης μεταχείρισης και της δυνατότητας να τροποποιηθεί το καθεστώς της ώστε να ικανοποιηθεί το δημόσιο συμφέρον θα μπορούσε να θεωρηθεί επιτρεπτή η εκδήλωση της κρατικής μέριμνας για την κοινωνική ασφάλιση και μέσω ΝΠΙΔ χωρίς να επηρεάζει το χαρακτηρισμό ως συνταγματικά μη ανεκτής της υποκατάστασης της κοινωνικής από την ιδιωτική ασφάλιση 16. Η βούληση του συνταγματικού νομοθέτη να υπαγάγει την κοινωνική ασφάλιση στην κρατική φροντίδα δεν σημαίνει ότι αποκλείεται η ιδιωτική πρωτοβουλία από την κοινωνική ασφάλιση. Αν εξαιρεθεί η βασική κοινωνικοασφαλιστική προστασία η συμπληρωματική ασφάλιση κρίνεται θεμιτό να ανατίθεται και σε νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου. Η κοινωνική ασφάλιση στο βαθμό που αποσκοπεί στο συμφέρον των μελών της 12

κοινωνίας αποτελεί δημόσια υπηρεσία η οποία μπορεί να είναι αντικείμενο δραστηριότητας τόσο δημόσιων όσο και ιδιωτικών φορέων αν αυτό προβλέπεται από αντίστοιχο νομοθετικό πλαίσιο με το οποίο καθορίζονται οι προϋποθέσεις συμμετοχής των ιδιωτικών φορέων, οι υποχρεώσεις τους και η έκταση του κρατικού ελέγχου. Όσον αφορά τα αλληλοβοηθητικά ταμεία όπου προέχουν τα χαρακτηριστικά της αλληλεγγύης και της κοινωφελούς διαχείρισης αποκλείοντας κάθε έννοια κέρδους αποκλείοντας την παρακωλυτική μεσολάβηση τρίτων ορθότερο είναι να γίνει αποδεκτό ότι τα αλληλοβοηθητικά ταμεία αποτελούν φορείς όπου το κράτος οφείλει να μην εμποδίζει την ελεύθερη σύσταση και την αυτόνομη λειτουργία 17. 13

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΤΑΜΕΙΩΝ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ (ΣΥΝΤΑΞΗΣ). 2.1. Ιστορική αναδρομή. Τα πρώτα ταμεία επικουρικής ασφάλισης άρχισαν να δημιουργούνται από την προπολεμική εποχή (Επικουρικό Ταμείο Εργατών Μετάλλου 1935,Ταμείο Eπικουρικής Ασφάλισης Αρτοποιών 1936,Ταμείο Επικουρικής Ασφάλισης Προσωπικού Εταιρείας Τσιμέντων 1937, Ταμείο Επικουρικής Ασφάλισης Προσωπικού Εταιρείας Λιπασμάτων 1939), όπως και κατά την διάρκεια της Κατοχής οπότε με διατάγματα που εκδόθηκαν κατά εξουσιοδότηση του άρθρου 7 του Ν.Δ/τος 912/1942 συνεστήθησαν 11 ταμεία επικουρικής ασφάλισης 18. Από τη δεκαετία του 1940 ιδιαίτερη άνθιση εμφανίζει ο τομέας ασφαλιστικής προστασίας μέσω επικουρικών ταμείων. Διάφορες επαγγελματικές κατηγορίες κατορθώνουν και επιτυγχάνουν την συμπληρωματική τους κάλυψη με ειδικούς φορείς επικουρικής σύνταξης. Οι ασφαλισμένοι στα ταμεία αυτά που υπάγονταν ως επί το πλείστον στο ΙΚΑ για κύρια σύνταξη, επιδιώκουν και πετυχαίνουν την πρόσθετη συνταξιοδοτική προστασία τους, ανάλογα με τη σταθερή ή ευκαιριακή δύναμη πιέσεως που διαθέτουν. Σε εκείνη την περίοδο δεν υπάρχουν γενικοί κανόνες διαρθρώσεως των εσόδων και των παροχών τους και η εργοδοτική και εργατική εισφορά είχε μεγάλες διαφορές από φορέα σε φορέα. Δημιουργήθηκε έτσι μια φυγόκεντρη κίνηση από το ΙΚΑ το οποίο κάλυπτε με χαμηλές παροχές τους ασφαλισμένους του, αφού η κρατική μέριμνα για την αναβάθμιση του απουσίαζε και οι ομάδες που θα μπορούσαν να διεκδικήσουν αποτελεσματικά τη βελτίωση της προστασίας που παρέχει στράφηκαν προς τη διασφάλιση προνομιακής προστασίας μέσω της πρόσθετης ασφάλισης. Η προφανής αυτή στρέβλωση δημιουργίας παράλληλων συστημάτων που είχαν τα ίδια χαρακτηριστικά με την κύρια ασφάλιση ως προς την ανταποδοτικότητα, την υποχρεωτικότητα, τη διανεμητική λειτουργία με στόχο την καταβολή περιοδικών παροχών αποτέλεσε ελληνική πρωτοτυπία που προκάλεσε ανισότητες. 19 14

Η δημιουργία ταμείων επικουρικής ασφάλισης με βάση και τα παραπάνω αναπτύχθηκε λοιπόν στην μεταπολεμική περίοδο, σε μια εποχή που η κύρια ασφάλιση πρόσφερε μικρή ασφαλιστική προστασία εξαιτίας του μικρού ασφαλιστέου μισθού και του περιορισμένου χρόνου λειτουργίας των ταμείων κύριας ασφάλισης. Δημιουργήθηκε έτσι πληθώρα ταμείων που οφειλόταν α)στην έλλειψη κρατικού προγραμματισμού και β)στις πιέσεις που ασκούσαν ισχυρές κοινωνικές ομάδες για την ίδρυση νέων φορέων. Ομάδες εργαζομένων με ισχυρή συνδικαλιστική οργάνωση, πέτυχαν ασφαλιστικά προνόμια (χρηματοδότηση των ταμείων τους από κοινωνικούς πόρους, επιβάρυνση της εργοδοσίας), πετυχαίνοντας υψηλές παροχές με μικρή επιβάρυνση των μελών τους 20. Η σύσταση των επικουρικών ταμείων πραγματοποιήθηκε χωρίς προηγούμενο προγραμματισμό και εκπόνηση μιας μακροπρόθεσμης τεχνικοοικονομικής και αναλογιστικής μελέτης 21.Η δημιουργία λοιπόν της επικουρικής ασφάλισης έγινε χωρίς οργάνωση και σχεδιασμό όπως ακριβώς και στην κύρια. 2.2. Νόμοι-σταθμοί για τα ταμεία επικουρικής ασφάλισης (σύνταξης). Πρώτη προσπάθεια οργάνωσης και επέκτασης της επικουρικής ασφάλισης έγινε το 1979 με τον νόμο 997/79. Τότε ιδρύθηκε το Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου με την επωνυμία «Ταμείο Επικουρικής Ασφάλισης Μισθωτών (ΤΕΑΜ)» 22 με στόχο την κάλυψη των μισθωτών που δεν ήταν ασφαλισμένοι για επικουρική σύνταξη και τη συγχώνευση των προβληματικών ταμείων που υπήρχαν. Σύμφωνα με το άρθρο 3 παρ.1 του νόμου αυτού στην ασφάλιση του ταμείου υπάχθησαν υποχρεωτικά «τα πρόσωπα τα οποία κατά κύριο επάγγελμα παρέχουν εξαρτημένη εργασία έναντι αμοιβής εφόσον για την εργασία αυτή είναι ασφαλισμένα στο ΙΚΑ ή άλλο φορέα κύριας ασφάλισης και δεν υπάγονται στην ασφάλιση άλλου φορέα ή κλάδου επικουρικής ασφάλισης». Σκοπός του ταμείου ήταν η πρόσθετη ασφάλιση των ασφαλισμένων με την χορήγηση σε αυτά μηνιαίας παροχής συντάξεως σε περιπτώσεις γήρατος, αναπηρίας ή θανάτου των ασφαλισμένων 23. Οι μηνιαίες εισφορές καθορίστηκαν σε 3% επί των αποδοχών των εργαζομένων και σε ισόποση συνεισφορά των εργοδοτών 24. Επίσης απαγορεύθηκε η σύσταση στο μέλλον κλαδικών ταμείων επικουρικής ασφάλισης 15

μισθωτών. Με το άρθρο 11 παρ.2 του ίδιου νόμου αποφασίστηκε να συγχωνεύονται στο ΙΚΑ-ΤΕΑΜ τα ταμεία εκείνα τα οποία λαμβανομένων υπόψη του ύψους των εισφορών των ασφαλισμένων και εργοδοτών, των προσόδων περιουσίας, των προϋποθέσεων απονομής παροχών και του ύψους τους δεν μπορούσαν να παράσχουν την ελάχιστη ασφαλιστική προστασία την οποία παρέχει εκάστοτε το ταμείο. Επίσης με το άρθρο 12 του ίδιου νόμου καθορίστηκε ότι με Προεδρικά Διατάγματα μπορεί να συσταθεί σε ταμείο κύριας ασφάλισης ελευθέρων επαγγελματιών και αυτοτελώς απασχολουμένων, κλάδος επικουρικής ασφάλισης για τους ασφαλισμένους του ταμείου, ο οποίος κλάδος θα είχε οικονομική και λογιστική αυτοτέλεια. Στην αρχή εντάχθηκαν στο ΤΕΑΜ μερικές ομάδες εργαζομένων όπως οι εργαζόμενοι στα μεταλλεία, ορυχεία, οι θυρωροί, οι λογιστές, οι έμμισθοι φαρμακοποιοί. Με το άρθρο 55 του νόμου 1140/81 συνεστήθη στο ΙΚΑ-ΤΕΑΜ ο κλάδος «Ειδικός Τομέας Επικουρικής Ασφάλισης Μισθωτών» (ΕΤΕΑΜ).Στην ασφάλιση του ειδικού αυτού κλάδου υπάχθησαν για επικουρική συνταξιοδότηση το προσωπικό των ΝΠΔΔ ή και άλλων οργανισμών που συνταξιοδοτείται από φορέα κύριας ασφάλισης σύμφωνα με τις ειδικές διατάξεις περί δημοσίων υπαλλήλων ή τις διατάξεις που αποβλέπουν στη συνταξιοδότηση λόγω αποχώρησης ανεξαρτήτως ορίου ηλικίας. Κατά την διάρκεια του 1982 η τότε νέα κυβέρνηση μέσα στο γενικότερο κλίμα της γενναιόδωρης αύξησης των παροχών στα ταμεία κύριας ασφάλισης αύξησε σημαντικά τις παροχές σε πάρα πολλούς φορείς επικουρικής ασφάλισης. Με Υπουργικές αποφάσεις αυξήθηκαν σημαντικά οι συντάξεις του Ταμείου Επικουρικής Ασφάλισης Προσωπικού Εταιρειών Πετρελαιοειδών, του Επικουρικού Ταμείου Ασφαλίσεως Κρεοπωλών και Εργατοϋπαλλήλων Κρέατος σε ποσοστό 25%,του Επικουρικού Ταμείου Εξόδου Γερόντων και Ανικάνων Εργατών Μετάλλου, του Κλάδου Επικουρικής Ασφάλισης Δικηγόρων, του Ταμείου Επικουρικής Ασφάλισης Εργατοτεχνιτών και Υπαλλήλων Δέρματος Ελλάδος, του Ταμείου Αρωγής και Υγείας Τελωνειακών Υπαλλήλων κ.ά. 25 Με το Π.Δ. 633/82 εντάχθηκαν στο ΤΕΑΜ από 1/2/1983 όλοι οι μισθωτοί του ιδιωτικού τομέα και επεκτάθηκε σε όλη τη χώρα. Με τον νόμο 1358/83, από την 24/5/1983 το ΤΕΑΜ και το ΕΤΕΑΜ συγχωνεύθηκαν στο ΙΚΑ σαν ανεξάρτητοι κλάδοι 16

με λογιστική και οικονομική αυτοτέλεια ο καθένας 26. Έτσι το ΤΕΑΜ μετονομάσθηκε σε Τομέα Επικουρικής Ασφάλισης Μισθωτών. Επίσης αναγνωρίστηκε 27 ως χρόνος ασφάλισης για την προσαύξηση του ποσού της σύνταξης που χορηγούν οι οργανισμοί επικουρικής ασφάλισης, ο χρόνος της στρατιωτικής υπηρεσίας των ασφαλισμένων των οργανισμών αυτών, στις Ένοπλες Δυνάμεις, όπου υπηρέτησαν ως κληρωτοί ή έφεδροι. Με το άρθρο 1 του νόμου 1482/84 ιδρύθηκε ο Κλάδος Επικουρικής Ασφάλισης Ναυτικών (ΚΕΑΝ) στο Ναυτικό Απομαχικό Ταμείο (ΝΑΤ). Στην επικουρική ασφάλιση του ΚΕΑΝ περιλαμβάνονται οι ναυτικοί που υπάγονται στην κύρια ασφάλιση του ΝΑΤ είτε ανήκουν σε «συγκεκροτημένο πλήρωμα» είτε όχι 28. Μέχρι σήμερα αρκετά επικουρικά ταμεία έχουν συγχωνευθεί στο ΤΕΑΜ ενώ στο ΕΤΕΑΜ υπάγονται για επικουρική ασφάλιση οι εργαζόμενοι πάνω από 80 ΝΠΔΔ ή οργανισμών. Με τον νόμο 1902/1990 αντικαταστάθηκε η παράγραφος 1 του άρθρου 3 του νόμου 997/1979 ως εξής: «Στην ασφάλιση του ΙΚΑ-ΤΕΑΜ υπάγονται υποχρεωτικά τα πρόσωπα τα οποία ασφαλίζονται δυνάμει των κειμένων περί υποχρεωτικής ασφάλισης διατάξεων στο ΙΚΑ ή άλλο φορέα κύριας ασφάλισης μισθωτών και δεν υπάγονται για την αυτή απασχόληση στην ασφάλιση άλλου φορέα, κλάδου ή λογαριασμού ασφαλίσεων που λειτουργεί με τη μορφή ΝΠΔΔ. Κατ εξαίρεση τα επικουρικά ταμεία και κλάδοι που λειτουργούν με τη μορφή ΝΠΙΔ ως και κάθε άλλος φορέας επικουρικής ασφάλισης ανεξαρτήτως ονομασίας και νομικής μορφής που έχει συσταθεί μέχρι τη δημοσίευση του νόμου εξακολουθούν να διέπονται από τις καταστατικές τους διατάξεις και τα πρόσωπα που ασφαλίζονται σε αυτά εξαιρούνται από την ασφάλιση του ΙΚΑ-ΤΕΑΜ». Επίσης καθορίστηκε 29 ότι με προεδρικά διατάγματα που εκδίδονται με πρόταση των Υπουργών Οικονομικών και Υγείας Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, μπορεί να συγχωνεύονται σε ενιαίο ασφαλιστικό φορέα τα ταμεία αρωγής των δημοσίων υπαλλήλων μετά από γνώμη του διοικητικού συμβουλίου τους. Όμως ο νόμος 2084/92 ήταν ο πιο σημαντικός νόμος, αυτός που έδωσε ομοιόμορφες κατευθύνσεις για όλους τους φορείς της επικουρικής ασφάλισης και οι διατάξεις του θα αναλυθούν στα αμέσως επόμενα υποκεφάλαια. 17

Με τον νόμο 1745/87 συνεστήθη και ο κλάδος πρόσθετης ασφάλισης των αγροτών στον ΟΓΑ, με τον οποίο καλύφθηκε για επικουρική σύνταξη η μεγάλη κατηγορία των αγροτών, όμως ο κλάδος καταργήθηκε από 1/1/1998 και καθολικός διάδοχος του καθίσταται ο κλάδος κύριας ασφάλισης αγροτών που συστάθηκε με τις διατάξεις του νόμου 2458/97. Με τον νόμο 2556/97 έγιναν κάποιες μικρές αλλαγές προς όφελος των ασφαλισμένων της επικουρικής. Παρά την μεγάλη επέκταση του θεσμού της επικουρικής υπάρχουν ομάδες κυρίως ελευθέρων επαγγελματιών και αυτοαπασχολουμένων (έμποροι και επαγγελματοβιοτέχνες) που δεν καλύπτονται για επικουρική σύνταξη, αν και προβλεπόταν στο νόμο 997/79 η σύσταση κλάδων επικουρικής ασφάλισης στα ταμεία κύριας ασφάλισης τους. Με τον νόμο 2676/99 δημιουργήθηκε 30 το Ταμείο Επικουρικής Ασφάλισης Δημοσίων Υπαλλήλων (ΤΕΑΔΥ) και συγχωνεύτηκαν σε αυτό τα Ταμεία Αρωγής Υπαλλήλων : Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας, Υπουργείων Βιομηχανίας, Γεωργίας, Δικαιοσύνης, Εμπορίου, Οικονομικών, Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, Προεδρίας της Κυβέρνησης και Εξωτερικών, Κοινωνικών Υπηρεσιών, Συγκοινωνιών και Τελωνειακών Υπαλλήλων. Με την ενοποίηση εξασφαλιζόταν σύμφωνα με την εισηγητική έκθεση μεγαλύτερη διοικητική και οικονομική οντότητα, ευελιξία και αποτελεσματικότητα στο σύστημα επικουρικής ασφάλισης των δημοσίων υπαλλήλων. Επίσης 31 συγχωνεύτηκε ο κλάδος σύνταξης του Επικουρικού Ταμείου Εργατουπαλλήλων Μετάλλου καθώς και του Ταμείου Επικουρικής Ασφάλισης Εκπροσώπων και Υπαλλήλων Εργατικών Επαγγελματικών Οργανώσεων (ΤΕΑΕΥΕΕΟ) στο ΙΚΑ-ΤΕΑΜ.Η ΓΣΕΕ 32 θεωρεί ότι ο νόμος 2676/99 κυριαρχείται από ένα γενικό πνεύμα οργανωτικού και λειτουργικού νοικοκυρέματος συγκεκριμένων τομέων του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης και όσον αφορά τη μεγάλη ενοποίηση των ταμείων αρωγής των δημοσίων υπαλλήλων, είναι σύμφωνη, αλλά παρατηρεί ότι θα πρέπει να πραγματοποιηθεί η διεξαγωγή σχετικής αναλογιστικής μελέτης για τον προσδιορισμό της βιωσιμότητας του νέου φορέα. 18

2.3. Οργάνωση των φορέων επικουρικής ασφάλισης. Σήμερα η οργάνωση της επικουρικής ασφάλισης έχει ως εξής 33 : Συνολικά υπάρχουν 32 ταμεία επικουρικής ασφάλισης με καθεστώς ΝΠΔΔ, 8 ταμεία με καθεστώς ΝΠΙΔ και 14 κλάδοι επικουρικής ασφάλισης σε ταμεία κύριας ασφάλισης. Το Υπουργείο Εργασίας έχει στην αρμοδιότητα του 27 ΝΠΔΔ και 8 ΝΠΙΔ.Το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας έχει στην αρμοδιότητα του 3 ΝΠΔΔ, το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας έχει 1 ΝΠΔΔ και τον κλάδο επικουρικής σύνταξης του ΝΑΤ και το Υπουργείο Οικονομικών έχει το Μετοχικό Ταμείο Πολιτικών Υπαλλήλων (ΜΤΠΥ). Οι 13 κλάδοι σε ταμεία κύριας ασφάλισης ελέγχονται από το Υπουργείο Εργασίας. Στους κλάδους ανήκουν το ΙΚΑ-ΤΕΑΜ και το ΙΚΑ-ΕΤΕΑΜ. Το ΙΚΑ-ΤΕΑΜ είναι ο μεγαλύτερος φορέας επικουρικής ασφάλισης και ονομάζεται γενικός φορέας.από την ασφάλιση του ΤΕΑΜ εξαιρέθηκαν ορισμένες κατηγορίες μισθωτών του ιδιωτικού τομέα που ασφαλίζονται σε 24 ειδικά Ταμεία που προϋπήρχαν του ΤΕΑΜ. Οι πολιτικοί δημόσιοι υπάλληλοι ασφαλίζονται στο ΜΤΠΥ και στο ΤΕΑΔΥ. Οι αστυνομικοί και οι πυροσβέστες ασφαλίζονται σε ξεχωριστά ταμεία. Για επικουρική ασφάλιση καλύπτονται οι δικηγόροι και οι μηχανικοί. Οι υγειονομικοί (ιατροί, οδοντίατροι, φαρμακοποιοί, κτηνίατροι) που ασκούν ανεξάρτητο επάγγελμα δεν καλύπτονται για επικουρική σύνταξη. Καλύπτονται όμως για εφάπαξ βοήθημα από τον κλάδο πρόνοιας του ΤΣΑΥ. Στους αυτοαπασχολουμένους οι κατηγορίες που καλύπτονται για επικουρική σύνταξη είναι οι αρτοποιοί, οι πρατηριούχοι βενζίνης Αθηνών Πειραιώς, οι αυτοαπασχολούμενοι χημικοί, οι ιδιοκτήτες εφημερίδων Αθηνών, Θεσσαλονίκης και επαρχιών, οι ιδιοκτήτες ιδιωτικών σχολείων, οι κρεοπώλες και οι ζωέμποροι. Τα 8 ταμεία επικουρικής ασφάλισης με καθεστώς ΝΠΙΔ είναι κυρίως ταμεία ασφάλισης υπαλλήλων τραπεζών (Εθνικής, Πίστεως, Εμπορικής). 19