Αγαπητές και αγαπητοί συνάδελφοι, Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών είναι στην ευχάριστη

Αγαπητές και αγαπητοί συνάδελφοι, Ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών είναι στην ευχάριστη θέση να σας ανακοινώσει την ολοκλήρωση της πρώτης φάσης του προγράμματος ψηφιοποίησης και τεκμηρίωσης και δημιουργίας του Ιστορικού Αρχείου του ΔΣΑ από την ίδρυση του Συλλόγου μας το 1909 μέχρι το 1975, το οποίο περιλαμβάνει τα χειρόγραφα πρακτικά των σ υ ν ε δ ρ ι ά σ ε ω ν του Διοικητικού Συμβουλίου, παλιές εκδόσεις του Συλλόγου, σπάνια νομικά έργα από το αρχείο της Βιβλιοθήκης αλλά και συλλογή πολύτιμου φωτογραφικού υλικού. Στόχος του προγράμματος είναι η διάσωση και δυνατότητα αξιοποίησης των τεκμηρίων της ως άνω περιόδου για την προαγωγή της επιστήμης και της έρευνας, και μάλιστα κατά τρόπο ώστε να είναι ευχερώς προσιτό σε κάθε ενδιαφερόμενο συνάδελφο αλλά και στο σύνολο της επιστημονικής κοινότητας. Μέσα από τα σχετικά τεκμήρια διαφαίνεται η διαχρονικά πολύπλευρη δράση του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, όπως είναι, μεταξύ άλλων, οι συμβολές του στη νομοπαραγωγική διαδικασία και εν γένει στην πρόοδο του νομικού μας πολιτισμού, η μέριμνα για τη βελτίωση συνθηκών απονομής της δικαιοσύνης, οι συνδικαλιστικοί του αγώνες για την κατοχύρωση της κοινωνικής ασφάλισης και της πρόνοιας όλων των δικηγόρων, καθώς και οι επιστημονικές του πρωτοβουλίες και ιδίως η έκδοση του Νομικού Βήματος και του Κώδικα Νομικού Βήματος, και η ίδρυση Νομικής Βιβλιοθήκης. Με το παρόν τεύχος επιχειρείται μία πρώτη -συνοπτική- ενημέρωση του δικηγορικού κόσμου για το Ψηφιακό Αρχείο του ΔΣΑ, το περιεχόμενο και τις δυνατότητες χρήσης του. Θα ακολουθήσουν επίσης διάφορες δράσεις για την παρουσίασή του. Αθήνα, Νοέμβριος 2011 Παράλληλα αναβαθμίζουμε την ιστοσελίδα της Βιβλιοθήκης του Συλλόγου στο διαδίκτυο, δημιουργούμε ένα σύγχρονο ιστότοπο για την καλύτερη ανάδειξη όλου του περιεχομένου της ηλεκτρονικής Βιβλιοθήκης του ΔΣΑ και του Ψηφιακού Αρχείου. Από την πλευρά μου, θα ήθελα να ευχαριστήσω και συνάμα να συγχαρώ όλους όσους εργάστηκαν για την επιτυχή ολοκλήρωση του έργου, το οποίο ευελπιστούμε ότι θα αποτελέσει ένα αληθινά χρήσιμο εργαλείο τόσο για τον ερευνητή του παρόντος, όσο και για τον ιστορικό του μέλλοντος. Και να καλέσω δημόσια όλους τους συναδέλφους, το νομικό κόσμο της χώρας, καθέναν που διαθέτει κάθε είδους πολύτιμα τεκμήρια από την ιστορική διαδρομή του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, να τα καταθέσει στο Σύλλογο για να αποτελέσουν μέρος του Αρχείου, μέρος της ιστορίας μας και της προοπτικής του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών. Γιάννης Δ. Αδαμόπουλος Πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών 3

4 Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Το έτος 2009, επέτειος των 100 χρόνων από την ίδρυση του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών (Δ.Σ.Α.), αποτέλεσε μια εξαιρετική αφορμή αναστοχασμού για την ιστορική διαδρομή του Συλλόγου και την προσφορά του στην ελληνική κοινωνία. Με απόφαση του τότε προέδρου κ. Δημήτρη Παξινού, στο πλαίσιο του διαρκούς ενδιαφέροντός του για την ιστορία του Συλλόγου και την προβολή του έργου του, σχεδιάστηκε η διάθεση σημαντικού αρχειακού και τεκμηριωτικού υλικού στην έρευνα και στο ενδιαφερόμενο κοινό μέσω του διαδικτύου. Για το σκοπό αυτό αποφασίστηκε η συνεργασία του Δ.Σ.Α. με τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ) και τους Φίλους των ΑΣΚΙ, φορείς εξειδικευμένους με μακρά εμπειρία σε αντίστοιχα έργα. Το έργο ξεκίνησε στις 31 Μαΐου 2010, ολοκληρώθηκε στις 30 Μαΐου 2011 και περιελάμβανε τα παρακάτω: Την ψηφιοποίηση και τεκμηρίωση όλων των συνεδριάσεων Δ.Σ. του Δ.Σ.Α., που περιλαμβάνονται στους χειρόγραφους τόμους των Πρακτικών από την ίδρυση του Δ.Σ.Α. το 1909 έως το έτος 1975. Την ψηφιοποίηση και τεκμηρίωση παλαιών εκδόσεων του Δ.Σ.Α. και επιλεγμένων σπάνιων εκδόσεων από το αρχείο της Βιβλιοθήκης. Τη δημιουργία φωτογραφικού Αρχείου από την ιστορική διαδρομή του Δ.Σ.Α. Πιο συγκεκριμένα η ταυτότητα του έργου είναι η παρακάτω:

ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας - «Φίλοι των ΑΣΚΙ». ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ Βαγγέλης Καραμανωλάκης, Ιστορικός, λέκτορας Πανεπιστημίου Αθηνών, επιστημονικός συνεργάτης Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ). ΑΠΟΔΕΛΤΙΩΣΗ-ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ Μάνος Αυγερίδης, Ιστορικός Ιωάννα Βόγλη, Ιστορικός Πολίνα Ιορδανίδου, Βιβλιοθηκονόμος Άντα Κάπολα, Αρχειονόμος Αγγελική Χριστοδούλου, Ιστορικός ΕΠΙΤΡΟΠΗ Δ.Σ.Α. Εύη Χριστοφιδάκη, Δικηγόρος, Διευθύντρια Βιβλιοθήκης- Υπηρεσιών Νομικής Πληροφόρησης και Τεκμηρίωσης Δ.Σ.Α., Υπεύθυνη έργου. Ζωή Κατσέτου, Δικηγόρος, (συμβολή στην επεξεργασία και έλεγχος θεματικών όρων). Ζέφη Τσομή, Βιβλιοθηκονόμος (εφαρμογές πρακτικών Δ.Σ. και εκδόσεων). Θανάσης Μινάρδος, Βιβλιοθηκονόμος (εφαρμογή Φωτογραφικού Αρχείου). ΤΕΧΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ Γιώργος Βουγιουκλής, Τεχνικός Διευθυντής της εταιρείας ELIDOC, η οποία υποστηρίζει και τις εφαρμογές του Προγράμματος της Βιβλιοθήκης. Η είσοδος του Πταισματοδικείου Αθηνών, 1959 5

6 Οι τόμοι των χειρόγραφων πρακτικών του ΔΣΑ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ Οι εφαρμογές στηρίχθηκαν στο πρόγραμμα Advance, που χρησιμοποιεί η Βιβλιοθήκη για την καταλογογράφηση και τεκμηρίωση του υλικού με προσαρμογή στις ανάγκες του ψηφιακού αρχείου, και τα στοιχεία κωδικοποιήθηκαν σύμφωνα με το Unimarc, διεθνές πρότυπο καταχώρισης εγγραφών. ΑΡΧΕΙΑ Τα Πρακτικά του Δ.Σ. Δ.Σ.Α. ψηφιοποιήθηκαν σε μορφή.tif και.pdf και το φωτογραφικό υλικό σε.jpg ΒΑΣΕΙΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Δημιουργήθηκαν τρεις Βάσεις Δεδομένων στον ιστότοπο της Βιβλιοθήκης (www.dsalib.gr) Πρακτικά Διοικητικού Συμβουλίου. Εκδόσεις Δ.Σ.Α. και σπάνια έντυπα. Φωτογραφικό Αρχείο. Η πρόσβαση στα βιβλία και τις ψηφιοποιημένες φωτογραφίες είναι ελεύθερη από την ιστοσελίδα της Βιβλιοθήκης στο διαδίκτυο. Πρόσβαση στο πλήρες κείμενο των Πρακτικών του Δ.Σ. υπάρχει μόνο σε επιλεγμένες συνεδριάσεις. Στη διάθεση όμως των χρηστών είναι όλα τα στοιχεία και τεκμήρια των συνεδριάσεων, όπως ονόματα μελών Δ.Σ. που συμμετέχουν, θέματα που απασχολούν την συνεδρίαση κ.λπ. ΠΡΑΚΤΙΚΑ Δ.Σ.Α. α) Ψηφιοποίηση Ολοκληρώθηκε η ψηφιοποίηση 55 τόμων πρακτικών Δ.Σ., που αποτελούνται συνολικά από 18.316 χειρόγραφες σελίδες και αντιστοιχούν σε 21.960 ψηφιοποιημένες εικόνες.

Πιο αναλυτικά: 46 τόμοι πρακτικών Δ.Σ. Δ.Σ.Α., περιόδου 1909-1975, 16.738 σελ. (20.190 εικόνες). 5 τόμοι πρακτικών Γ.Σ. Δ.Σ.Α., περιόδου 1910-1937, 955 σελ. (1.147 εικόνες). 4 τόμοι Προσκλήσεων για συνεδριάσεις Δ.Σ. Δ.Σ.Α. περιόδου 1961-1978, 623 σελ. β) Τεκμηρίωση Συγκροτήθηκαν Δελτία Τεκμηρίωσης για κάθε συνεδρίαση του Δ.Σ., τα οποία περιλαμβάνουν την ημερομηνία της συνεδρίασης, τα μέλη του Δ.Σ. που συμμετείχαν, τα θέματα που απασχόλησαν τη συνεδρίαση, σημειώσεις κ.ά. για 2.764 συνεδριάσεις Δ.Σ. Δ.Σ.Α. για 205 συνεδριάσεις Γενικών Συνελεύσεων και 18 εγγραφές για προσκλήσεις συνεδριάσεων Δ.Σ. Δ.Σ.Α. Δημιουργήθηκαν συγχρόνως ευρετήρια θεματικών όρων τα οποία περιλαμβάνουν 5.200 όρους λέξειςκλειδιά και πάνω από 1.500 θέματα-ονόματα μελών Διοικητικού Συμβουλίου, Πειθαρχικού κ.ά. Έτσι ο χρήστης μπορεί να έχει πρόσβαση στο ψηφιοποιημένο υλικό αναζητώντας με πολλούς τρόπους είτε με ονόματα, (Πρόεδρος, Γραμματέας, μέλη Δ.Σ.), είτε με θέματα λέξειςκλειδιά, με έτος συνεδρίασης κ.ά.. ΕΚΔΟΣΕΙΣ-ΕΝΤΥΠΟ ΥΛΙΚΟ Ψηφιοποήθηκαν 9.416 σελίδες από 75 βιβλία και έντυπα σε μορφή.pdf, με πλήρη τεκμηρίωση και θεματικά ευρετήρια. Ανάμεσα σε αυτά, περιλαμβάνονται Πρακτικά Συνεδρίων Δικηγορικών Συλλόγων, Διαλέξεις Δ.Σ.Α., Εγκύκλιοι Δ.Σ. προς τα μέλη, σπάνιες εκδόσεις (όπως Εξάβιβλος Αρμενόπουλου, Κρητικός, Ιόνιος, Σαμιακός Κώδικας). ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ Έναρξη δημιουργίας Φωτογραφικού Αρχείου Δ.Σ.Α. για το χρονικό διάστημα έως το 1975 (167 φωτογραφίες online και 59 σε αρχείο της Βιβλιοθήκης). Σε αυτό περιλαμβάνεται υλικό από δραστηριότητες του Συλλόγου, πορτραίτα επιφανών νομικών και προέδρων του Δ.Σ.Α., καθώς και έγγραφα που αφορούν το δικηγορικό λειτούργημα. n Τα παλιά δικαστήρια στην συμβολή των οδών Σταδίου και Αρσάκη 7

ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ Δ.Σ.Α. Γράφει η ε. Δικηγόρος - Ιστορικός Λύντια Τρίχα Π αρά το ότι οι νομικοί αποτελούσαν πάντα το σημαντικότερο τμήμα της ελίτ που περιστοίχιζε την εξουσία, οι δικηγόροι, από τα μέσα ήδη του 19ου αιώνα, αντιμετώπιζαν κατά την άσκηση του επαγγέλματός τους ποικίλα προβλήματα, τα σημαντικότερα από τα οποία παρέμειναν διαχρονικά: ο μεγάλος αριθμός τους, η άνιση κατανομή της πελατείας, η άσκηση δικηγορίας από τους βουλευτές, η έλλειψη καταλλήλων δικαστικών αιθουσών, η απαξιωτική συμπεριφορά ορισμένων δικαστών και η καθυστέρηση της εκδίκασης των υποθέσεων και της έκδοσης των αποφάσεων. Στη λύση των προβλημάτων αυτών θα συντελούσε αποτελεσματικά η ύπαρξη ενός συλλογικού οργάνου, ενός δικηγορικού συλλόγου. Ωστόσο οι δικηγόροι, αυτοί που υπερασπίζονταν συνεχώς τα συμφέροντα των άλλων, όταν κλήθηκαν να συνασπισθούν για να υπερασπίσουν τα δικά τους συμφέροντα, στάθηκε αδύνατο να συνεννοηθούν μεταξύ τους και να ασκήσουν αποτελεσματικά το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι. Μια μικρή μόνο ομάδα ασχολήθηκε με τη σύσταση και τη δραστηριοποίηση δικηγορικών συλλόγων στην πρωτεύουσα και τις επαρχίες. Στην Αθήνα, από τη συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι το 1864 μέχρι τη νομοθετική ίδρυση του σημερινού Δικηγορικού Συλλόγου, ιδρύθηκαν και διαλύθηκαν πέντε διαδοχικοί Δικηγορικοί Σύλλογοι, που είχαν τη μορφή σωματείου. Η πρώτη προσπάθεια 8

ίδρυσης δικηγορικού συλλόγου έγινε το 1865. Ο σύλλογος αυτός, μακροβιότερος όλων των επόμενων, δραστηριοποιήθηκε επί μια δεκαετία περίπου, μελετώντας τα προβλήματα των μελών του, προτείνοντας νομοθετικές μεταρρυθμίσεις και λαμβάνοντας θέση σε επίκαιρα θέματα εθνικής σημασίας. Παρόμοια δραστηριότητα είχαν και οι επόμενοι σύλλογοι που ιδρύθηκαν το 1883, το 1893, το 1902 και το 1905. Το προσωποπαγές των ιδρυομένων συλλόγων, η αβεβαιότητα για το μέλλον τους, οι προστριβές μεταξύ των μελών τους λόγω προσωπικών φιλοδοξιών, τα οικονομικά προβλήματα και η παράλληλη συνειδητοποίηση της ανάγκης ύπαρξης ενός συλλόγου αποδεκτού από όλο το δικηγορικό σώμα, συνετέλεσαν στο να θεωρηθεί σύντομα ως μόνη λύση η νομοθετική ρύθμιση της ίδρυσης και της λειτουργίας δικηγορικών συλλόγων σε όλη τη χώρα. Ο Γεώργιος Ρούφος ήταν ο πρώτος που πρότεινε στη Βουλή τη νομοθετική σύσταση δικηγορικών συλλόγων το 1877 και οι Αθηναίοι δικηγόροι εξέλεξαν το Ιωάννης Ευκλείδης (1850-1920) Γεώργιος Φιλάρετος (1843-1929) 1878 επιτροπή καθηγητών που συνέταξε ένα νομοσχέδιο. Στη Βουλή όμως το πρώτο νομοσχέδιο θα κατατεθεί από τον Γεώργιο Φιλάρετο το 1884 και θα υποβληθεί ξανά το 1891, χωρίς να συζητηθεί. Νέο νομοσχέδιο θα καταρτισθεί από την κυβέρνηση Χαριλάου Τρικούπη το 1892, η οποία το 1894 θα αναθέσει στον τότε υπάρχοντα, τρίτο κατά σειρά, Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών τη σύνταξη άλλου. Το νομοσχέδιο αυτό θα κατατεθεί το 1896 στη Βουλή, αλλά δεν θα ψηφισθεί. Ο πέμπτος και τελευταίος πρώιμος Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών, του 1905, επικέντρωσε τη δράση του στις προσπάθειες για την ψήφιση αυτού του νομοσχεδίου. Αφού το επεξεργάσθηκε, το ενεχείρισε υπό νέα μορφή στην κυβέρνηση Ιωάννη Θεοτόκη το 1907, η οποία το παρέδωσε στην αρμόδια κοινοβουλευτική επιτροπή. Ο νόμος ΓΤΙΖ (3317) περί δικηγορικών συλλόγων, βασισμένος ουσιαστικά στο νομοσχέδιο που είχε συντάξει ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών το 1896, ψηφίσθηκε τελικά τον Δεκέμβριο του 1908, τριάντα χρόνια μετά τη σύνταξη του πρώτου νομοσχεδίου. Στις 15 Φεβρουαρίου 1909 οι δι- «Περιοδικόν» του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, 1886 9

10 Εφημερίδα Εμπρός 16.2.1909 κηγόροι της Αθήνας συνήλθαν για τη συγκρότηση του σημερινού Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, την εκλογή του Διοικητικού Συμβουλίου του και την εκλογή των δικηγόρων μελών του Ανωτάτου Πειθαρχικού Συμβουλίου. Καθώς όμως για την εκλογή τους απαιτείτο απόλυτη πλειοψηφία των παρόντων, οι αρχαιρεσίες διήρκεσαν δεκαπέντε ημέρες! Ψήφισαν 616 δικηγόροι ενώ οι υποψήφιοι σύμβουλοι είχαν υπερβεί τους 110. Πρώτος πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου εκλέχθηκε ο Κωνσταντίνος Έσσλιν και αντιπρόεδρος ο Κωνσταντίνος Ρακτιβάν. Ο Σύλλογος ξεκίνησε τη δραστηριότητά του με μεγάλο ενθουσιασμό και με την επίμονη εργασία των Διοικητικών Συμβουλίων του, τη συζήτηση και τη σύνταξη νομοσχεδίων, την οργάνωση συνεδρίων, την αντιμετώπιση των προβλημάτων του κλάδου, τη δημιουργία των ασφαλιστικών ταμείων και την προσπάθεια βελτίωσης των συνθηκών άσκησης του δικηγορικού επαγγέλματος, επέβαλε τη δυναμική σημερινή του παρουσία. Οι πρώτες εκλογές, 1909 Το χρονικό της διεξαγωγής των εκλογών διασώθηκε χάρη στον αθηναϊκό τύπο που δημοσίευε σχεδόν καθημερινά την πορεία τους. Η περιγραφή μάλιστα της πρώτης συνέλευσης, κατά την οποία εκλέχθηκε ο πρόεδρος, δημοσιεύθηκε ως πρωτοσέλιδο. Τέτοια ήταν η σημασία της νομοθετικής ίδρυσης του Δικηγορικού Συλλόγου για όλη την κοινωνία. Οι αρχαιρεσίες άρχισαν με την εκλογή του προέδρου, κατόπιν εκλέχθηκε ο αντιπρόεδρος και ακολούθησε η εκλογή του γραμματέα και του ταμία, για τους οποίους χρειάσθηκε να γίνει και δεύτερη ψηφοφορία για να επιτευχθεί η απόλυτη πλειοψηφία. Μετά την εκλογή του προεδρείου άρχισαν οι ψηφοφορίες για την εκλογή των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου και οι αρχαιρεσίες τελείωσαν με την εκλογή των δικηγόρων μελών του Ανώτατου Πειθαρχικού Συμβουλίου. Ο εκλογικός κατάλογος βάσει του οποίου διενεργήθηκαν οι εκλογές είχε αποσταλεί από το υπουργείο Δικαιοσύνης και περιείχε τα ονόματα όλων των δικηγόρων που

δικηγορούσαν στην Αθήνα το 1864 καθώς και όσους διορίσθηκαν έκτοτε και μέχρι το 1909. Στον κατάλογο αυτόν, ο οποίος προφανώς δεν είχε ποτέ εκκαθαρισθεί και ασφαλώς περιείχε και αρκετούς νεκρούς, ήταν εγγεγραμμένοι 1.387 δικηγόροι. Οι πρώτες ψηφοφορίες, κατά τις οποίες εκλέχθηκε το προεδρείο του Συλλόγου είχαν βέβαια την μεγαλύτερη προσέλευση: την πρώτη ημέρα αναφέρονται 597 ψηφίσαντες και τη δεύτερη 616. Στις επόμενες ψηφοφορίες ο αριθμός των παρόντων μειώθηκε σημαντικά και κυμάνθηκε από 526 μέχρι 442. Για την εκλογή των δικηγόρων που θα συμμετείχαν στο Ανώτατο Πειθαρχικό Συμβούλιο ψήφισαν πολύ λιγότεροι: 402 την πρώτη ημέρα και 286 την τελευταία. Πρόεδρος της συνέλευσης κατά τον νόμο έπρεπε να ορισθεί ο αρχαιότερος δικηγόρος, που στη συγκεκριμένη περίπτωση ήταν ο πρώην πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Κωνσταντόπουλος, σε ανάρρωση κατά την περίοδο αυτή. Έτσι την προεδρία των συνεδριάσεων ανέλαβε, ως αμέσως Σίμος Μπαλάνος (1866-1920) Κων/νος Κωνσταντόπουλος (1832-1910) επόμενος, ο 78χρονος Σίμος Μπαλάνος, που είχε ορισθεί δικηγόρος το 1857 και ασκούσε επιτυχώς το επάγγελμα επί 52 χρόνια. Υποψήφιοι για τη θέση του προέδρου ήταν ο Κωνσταντίνος Κωνσταντόπουλος και ο κατά 15 χρόνια νεώτερός του Κωνσταντίνος Έσσλιν, ο οποίος και εκλέχθηκε. Αναφέρεται ότι ούτε ο Έσσλιν ούτε ο Κωνσταντόπουλος προσήλθαν να ψηφίσουν, δεν εμφανίσθηκαν δε καν στην αίθουσα του Πρωτοδικείου όπου γινόταν η ψηφοφορία. Για τη θέση του αντιπροέδρου υποψήφιος ήταν ουσιαστικά μόνον ο Ρακτιβάν, γιατί ο συνυποψήφιός του Αντώνιος Μομφεράτος δεν αποδέχθηκε την υποψηφιότητά του, που είχε τεθεί εν αγνοία του. Για τη θέση του γραμματέα αρχικά ήταν τέσσερις υποψήφιοι, μετά την πρώτη όμως άγονη ψηφοφορία οι δύο υποχώρησαν υπέρ του αρχαιότερου Τιμολέοντα Ηλιόπουλου, ο οποίος και εκλέχθηκε. Για τη θέση του ταμία οι υποψήφιοι ήταν τρεις. Όταν άρχισε η ψηφοφορία για Η «Θέμις» του Λεωνίδα Σγούτα, 1847 11

12 την εκλογή των απλών μελών, οι υποψήφιοι έφθασαν τους 100. Αν σκεφθεί κανείς ότι ψήφισαν 616 δικηγόροι, ο ένας στους έξι δικηγόρους ήταν υποψήφιος! Οι υποψηφιότητες δεν υποβάλλονταν από τους υποψήφιους, αλλά από τους ψηφίζοντες, συχνά δε εν αγνοία του υποψηφίου. Η ψηφοφορία διαρκούσε περίπου δυόμισι ώρες, η διαδικασία όμως της διαλογής των ψήφων ήταν χρονοβόρα, ιδίως στις ψηφοφορίες για την εκλογή των απλών μελών του Διοικητικού Συμβουλίου, κατά τις οποίες ήταν πολλοί υποψήφιοι και η διαλογή διαρκούσε πάνω από 10 ώρες. Ο τόσο μεγάλος αριθμός υποψηφίων καθιστούσε πολύ δύσκολη την επίτευξη της απαιτούμενης απόλυτης πλειοψηφίας και η αναγκαστική επανάληψη της ψηφοφορίας κούρασε δικαίως τους δικηγόρους, που έπρεπε να Έμμετρες προτάσεις, που κατατέθηκαν στο Ειρηνοδικείο Αθηνών το 1901, όπως δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό «Νομική Επιθεώρησις» Κωνσταντίνος Έσσλιν (1844-1920) προσέρχονται καθημερινά για να ψηφίσουν. Παρά τον αυξανόμενο εκνευρισμό όμως, δεν έγιναν δεκτές οι προτάσεις των πιο ανυπόμονων είτε να εκλεγούν τα υπόλοιπα μέλη δια βοής είτε να περιορισθεί ο αριθμός των υποψηφίων στους διπλάσιους από τις υπολειπόμενες θέσεις. Στις 28 Φεβρουαρίου 1909 οι δικηγόροι των Αθηνών μετά από εκλογές που διήρκεσαν μισό μήνα, εξέλεξαν το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο του

Κωνσταντίνος Ρακτιβάν (1865-1935) Αντώνιος Μομφεράτος (1852-1924) Συλλόγου! Επτά από τα μέλη που εκλέχθηκαν είχαν ασχοληθεί και στο παρελθόν με τη διοίκηση και τη δράση των προηγούμενων βραχύβιων Δικηγορικών Συλλόγων Αθηνών (Έσσλιν, Ρακτιβάν, Φιλάρετος, Ευκλείδης, Μομφεράτος, Μαριολόπουλος και Σημίτης), ενώ ο Τιμολέων Ηλιόπουλος ήταν γιος του Ευσταθίου Ηλιόπουλου, του προέδρου του πρώτου Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών που ιδρύθηκε το 1865. Ως προς το θέμα της ηλικίας των μελών του πρώτου αυτού Διοικητικού Συμβουλίου παρατηρούμε τα εξής: Νεώτερος όλων ήταν ο Ρακτιβάν, 44 ετών. Ο ημερήσιος τύπος υποστήριζε ότι στις θέσεις των απλών μελών του συμβουλίου οι δικηγόροι είχαν αποφασίσει να εκλέξουν νεώτερους συνάδελφους, ώστε να είναι κατά τεκμήριο πιο δραστήριοι. Ωστόσο από τους εκλεγέντες δύο μόνο ήταν κάτω των 50 ετών: 47 χρονών ο ένας και 49 ο άλλος. Σύμφωνα δε με τις εκτιμήσεις της εποχής, οι νεώτεροι δικηγόροι ψήφισαν για πρόεδρο τον 77χρονο Κωνσταντόπουλο, ενώ οι μέσης ηλικίας, που φαίνεται ότι ήταν και περισσότεροι, ψήφισαν τον κατά 15 χρόνια νεώτερό του Έσσλιν. Το τέλος των αρχαιρεσιών εορτάσθηκε με γεύμα στο ξενοδοχείο «Ακταίον», στο οποίο παραβρέθηκαν περισσότεροι από 200 δικηγόροι. Το γεύμα άρχισε με την πρόποση του Κωνσταντίνου Ρακτιβάν, ο οποίος προσέφερε στον Σίμο Μπαλάνο ένα επάργυρο κύπελλο εκ μέρους όλων των δικηγόρων, ευχαριστώντας τον για την άψογη διεξαγωγή των εκλογών. Το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο Το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο ήταν δεκαπενταμελές και απαρτίσθηκε από καταξιωμένους νομικούς, οι περισσότεροι των οποίων είχαν πλούσιο συγγραφικό έργο, άλλοι ήταν καθηγητές της Νομικής Σχολής, άλλοι πρώην δικαστές και άλλοι πολιτευόμενοι. Πρόεδρος: Κωνσταντίνος Έσσλιν (1844-1920), διακεκριμένος αστικολόγος, υπέρμαχος της συνταγματικής αναθεώρησης, πρόεδρος του πρώιμου Δικηγορικού Συλλόγου Κανονισμός του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνων, 1883 13

14 Εφημερίδα Σκριπ 16.2.1909 Τιμολέων Ηλιόπουλος 1856-1932 Αθηνών του 1893, πολιτευόμενος από το 1881 και μετέπειτα βουλευτής Αττικής και πρόεδρος της αναθεωρητικής Βουλής του 1910. Αντιπρόεδρος: Κωνσταντίνος Ρακτιβάν (1865-1935), πρώην δικαστής, μετέπειτα πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών (1910-1912), βουλευτής Αττικής, βασικός εισηγητής των συνταγματικών μεταρρυθμίσεων του 1911, πρώτος γενικός διοικητής της Μακεδονίας, υπουργός Δικαιοσύνης, Εσωτερικών και Παιδείας επί Βενιζέλου, ακαδημαϊκός και πρόεδρος της Ακαδημίας, πρώτος πρόεδρος του Συμβουλίου Επικρατείας, νομικός με πλούσιο συγγραφικό έργο. Γραμματεύς: Τιμολέων Ηλιόπουλος (1856-1932), υφηγητής του ποινικού δικαίου, μετέπειτα καθηγητής και ακαδημαϊκός, μέλος της προπαρασκευαστικής επιτροπής Ποινικού Κώδικος και Ποινικής Δικονομίας και της επιτροπής αναθεωρήσεως του Συντάγματος, βουλευτής Αττικής και υπουργός Δικαιοσύνης το 1916, πρόεδρος του φιλολογικού συλλόγου «Παρνασσός», νομικός με πλούσιο συγγραφικό έργο. Ταμίας: Σπυρίδων Γκίνης (~1862- ;), καταγόμενος από τη Λευκάδα. Μέλη: Θεόδωρος Παπαγιαννόπουλος (1849- ;), καταγόμενος από τη Γορτυνία. Γεώργιος Φιλάρετος (1843-1929), δικηγόρος, δημοσιογράφος και πολιτικός εκλεγόμενος στον Βόλο, υπέρμαχος της αβασίλευτης δημοκρατίας, με πλούσιο νομικό και πολιτικό συγγραφικό έργο, εκδότης των εφημερίδων «Εύβοια» (1876-1881) στη Χαλκίδα και

«Ριζοσπάστης» (1908-1910) στην Αθήνα, πρωτοστάτης της νομοθετικής ρύθμισης των δικηγορικών συλλόγων, υπουργός Δικαιοσύνης το 1892. Αντώνιος Μομφεράτος (1852-1924), διακεκριμένος αστικολόγος, εκλεγόμενος βουλευτής στην Κεφαλλονιά, μετέπειτα καθηγητής αστικού δικαίου και νομικός σύμβουλος του Πανεπιστημίου, πρώην υπουργός Δικαιοσύνης (1899) και Παιδείας (1902) και μετέπειτα Εξωτερικών (1916), νομικός με πλούσιο συγγραφικό έργο. Ιωάννης Ευκλείδης (1850-1920), αστικολόγος, πρόεδρος του πρώιμου Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών που είχε ιδρυθεί το 1905 και αποφασιστικός συντελεστής της ψήφισης του νόμου περί δικηγορικών συλλόγων, μέλος της επιτροπής σύνταξης του Αστικού Κώδικα, νομικός με πλούσιο συγγραφικό έργο. Θεόδωρος Μαριολόπουλος (1849- ;), πρώην πολιτευόμενος στην Μαντινεία. Μιχαήλ Κωτσάκος (1845-1913;), πρώην βουλευτής Άργους, μετέπειτα αντιπρόεδρος του Συλλόγου. Μιχαήλ Κωτσάκος (1845-1913;) Ιωάννης Φραγκιάς (1851-1929;) Κωνσταντίνος Πολυγένης (1862-1935) Σπυρίδων Σημίτης (~1860-1914), υφηγητής εμπορικού δικαίου, μετέπειτα πρόεδρος της επιτροπής σύνταξης του Εμπορικού Κώδικα, νομικός με πλούσιο συγγραφικό έργο. Παππούς του πρώην πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Σημίτη. Απόστολος Λυμπεράκης (~1850- ;), καταγόμενος από το Μεσολόγγι. Ιωάννης Φραγκιάς (1851-1929;), πρώην δικηγόρος Σύρου, ένας από τους συντάκτες της «Δικαστικής Εφημερίδος» που εκδιδόταν κατά τη δεκαετία του 1880 στη Σύρο. Κωνσταντίνος Πολυγένης (1862-1935), καθηγητής ρωμαϊκού και βυζαντινού δικαίου, μετέπειτα βουλευτής Αργολίδος και υπουργός Παιδείας (1922), νομικός με πλούσιο συγγραφικό έργο. Αριστομένης Θεοδωρίδης (1841-1924), πρώην αρεοπαγίτης, νομικός σύμβουλος του κράτους, εκδότης της εφημερίδας «Ευνομία» στον Πύργο, είχε ασχοληθεί ιδιαίτερα με το σταφιδικό ζήτημα και είχε διατελέσει διευθυντής της Σταφιδικής Τράπεζας, μετέπειτα βουλευτής Αττικής. n 15

Ο Δ.Σ.Α. ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΑΚΤΙΚΑ Γράφει ο ιστορικός Βαγγέλης Καραμανωλάκης και η Δικηγόρος Εύη Χριστοφιδάκη ΤΟΥ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ 1909-1975 Α πό την ίδρυσή του έως σήμερα, ο ΔΣΑ, ο πρώτος και μεγαλύτερος δικηγορικός σύλλογος της χώρας, διάνυσε μια μακρά πορεία στο δημόσιο βίο, στενά συνδεδεμένη με τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις. Επιστημονική συσσωμάτωση και παράλληλα συνδικαλιστικό όργανο, ο ΔΣΑ, εκκινώντας από ένα ολιγάριθμο σώμα ανδρών, μελών κατά κύριο λόγο της ανερχόμενης αστικής τάξης στις αρχές του 20ού αιώνα, εκπροσωπεί σήμερα δεκάδες χιλιάδες δικηγόρους, άνδρες και γυναίκες, που συνωστίζονται στα αθηναϊκά δικαστήρια. Η ιστορική διαδρομή του αντανακλά τη σταδιακή διεύρυνση του δικηγορικού επαγγέλματος και ταυτόχρονα αποτυπώνει τον σημαίνοντα ρόλο των εκπροσώπων του και τις διαφορετικές και πολυπληθείς λειτουργίες τους στην ελληνική κοινωνία. Τα χρόνια της εδραίωσης Την πρώτη περίοδο λειτουργίας του ο Σύλλογος εδραιώθηκε, διαμορφώνοντας πάγια χαρακτηριστικά της εσωτερικής λειτουργίας του, αλλά και της δημόσιας παρουσίας του. Στεγασμένος αρχικά σε μια αίθουσα του Πρωτοδικείου Αθηνών, «περιπλανήθηκε» κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου σε διάφορα κτίρια. Το 1937 αγόρασε μέρος της οικοδομής της οδού Ακαδημίας για να στεγάσει 16

τα γραφεία του, τα οποία εγκαινιάσθηκαν το 1939. Από τότε έως σήμερα τα γραφεία του επεκτάθηκαν καταλαμβάνοντας ολόκληρη την οικοδομή, καθώς και το διπλανό κτίριο, ώστε να φιλοξενήσουν τις διαρκώς αναπτυσσόμενες υπηρεσίες του. Σύμφωνα με τον οργανισμό του, ο ΔΣΑ οργάνωσε τη λειτουργία του, από το Μητρώο και το Πειθαρχικό Συμβούλιο ως τη Βιβλιοθήκη, αποσκοπώντας εξαρχής στη διασφάλιση των επαγγελματικών δικαιωμάτων των μελών του, αλλά και της ορθής άσκησης των καθηκόντων τους. Μια σημαντική πλευρά της δραστηριότητας του Διοικητικού Συμβουλίου αποτελούσε η διαχείριση των οικονομικών του Συλλόγου. Στα πρακτικά του Δ.Σ., παράλληλα με τις ετήσιες εκθέσεις πεπραγμένων, καταχωρούνται αδιάλειπτα οι προϋπολογισμοί, απολογισμοί και ισολογισμοί του, επιτρέποντας τον πλήρη έλεγχο της διαχείρισης και συνάμα συγκροτώντας μια μοναδική πηγή για τον ιστορικό. Μια από τις κύριες στοχεύσεις του ΔΣΑ, στην πρώτη αυτή περίοδο, υπήρξε η κατοχύρωση της περίθαλψης και των συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων των μελών του. Το 1929 μετά από πολλές πιέσεις και προσπάθειες των δικηγορικών συλλόγων της χώρας, πρωτοστατούντος του ΔΣΑ, ιδρύθηκε το Ταμείο Συντάξεως Νομικών. Την ίδια περίπου περίοδο, στο πλαίσιο της εξασφάλισης των ιατροφαρμακευτικών παροχών των δικηγόρων, ιδρύθηκε από το ΔΣΑ Ταμείο Περιθάλψεως με σκοπό την παροχή βοηθημάτων σε δικηγόρους ή στις οικογένειές τους που έχρηζαν βοήθειας. Παράλληλα, με συνεχείς παραστάσεις και επαφές με την πολιτική και δικαστική εξουσία, ο Σύλλογος εργάστηκε στην κατεύθυνση της βελτίωσης των συνθηκών εργασίας των δικηγόρων πιέζοντας ιδιαίτερα για τα εργασιακά δικαιώματά τους, όπως λ.χ. για την καθιέρωση ωραρίου λειτουργίας των δικαστηρίων. Στο πλαίσιο αυτό διατύπωσε εξαρχής προτάσεις για την ταχύτερη και καλύτερη απονομή της δικαιοσύνης σε συνεργασία με τους υπόλοιπους δικηγορικούς συλλόγους της χώρας. Ο Σύλλογος πρωτοστάτησε έως το 1936 στην σύγκλιση 4 συνεδρίων των δικηγορικών συλλόγων της χώρας, όπου τέθηκαν μια σειρά από ζητήματα αναφορικά με την απονομή της δικαιοσύνης, τον Κώδικα περί δικηγόρων, τη φορολόγηση, την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, τη συνταξιοδότηση. Παράλληλα, ενδιαφέρθηκε για τη νομική ενημέρωση των μελών του με τη συγκρότηση ειδικής Βιβλιοθήκης, η οποία εμπλουτίστηκε με σημαντικές δωρεές επιφανών νομικών και μελών του Συλλόγου. Ο ΔΣΑ συμμετείχε ακόμη με ένταση και επιμονή στις προσπάθειες επίλυ- Αρχαιρεσίες στο Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών, 1958 17

18 Αίτηση εγγραφής της Αγνής Ρουσοπούλου στον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών, 1922 Γραμμάτιο προείσπραξης δικηγορικών αμοιβών, 1966 σης του κτιριακού προβλήματος της δικαιοσύνης, διατυπώνοντας στον Μεσοπόλεμο συνεχείς προτάσεις για τη χωροθέτηση και ανέγερση του Δικαστικού Μεγάρου της πρωτεύουσας. Οι δραστηριότητές του ΔΣΑ, όπως αποτυπώνονται και στα πρακτικά του Διοικητικού του Συμβουλίου, ήταν πολύπλευρες. Η συμβολή του στο νομοθετικό έργο, με γνωμοδοτήσεις και εισηγήσεις προς την νομοθετική και εκτελεστική εξουσία, προτάσεις νόμων, σχέδια υπουργικών αποφάσεων κ.ά. υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική. Οι πρώτοι εκπρόσωποί του με το υψηλό κύρος που διέθεταν -υποψήφιοι για το Δ.Σ. μπορούσαν να είναι μόνο δικηγόροι παρ Αρείω Πάγω- λειτούργησαν σε μεγάλο βαθμό ως σύμβουλοι της εκτελεστικής εξουσίας, ως συνδιαμορφωτές της νομοθεσίας. Είναι χαρακτηριστική η μακρά συζήτηση στο Διοικητικό Συμβούλιο αναφορικά με τη νομοθεσία και την απονομή της δικαιοσύνης στις Νέες χώρες. Παράλληλα το ΔΣ του ΔΣΑ και εκ του νόμου συμμετείχε στην επιλογή και προαγωγή του δικαστικού προσωπικού, κάποτε και στις πιο υψηλές βαθμίδες του, ενώ εκπρόσωποί του συμμετείχαν αυτοδίκαια σε σημαντικούς θεσμούς όπως στην τοπική αυτοδιοίκηση, λ.χ. στο Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Αθηναίων. Η ίδρυση του Συλλόγου συνέπεσε με μια ιδιαίτερα ταραγμένη περίοδο για το ελληνικό κράτος, περίοδο γεωγραφικής διεύρυνσης, ανασυγκρότησης αλλά και έντονων πολιτικών και κοινωνικών συγκρούσεων, όπως εκφράστηκαν κυρίως στον Εθνικό Διχασμό. Αποτελώντας μια κλειστή επαγγελματική και επιστημονική ελίτ, οι δικηγόροι της Αθήνας εξέφρασαν μέσα από το Σύλλογό τους απόψεις και θέσεις για τα μεγάλα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα της εποχής. Είναι χαρακτηριστική η αντίθεσή τους προς το βενιζελικό στρατόπεδο και η συμπαράταξή τους με τη φιλοβασιλική παράταξη. Μια ταραγμένη δεκαετία Το 1936 η δικτατορία της 4ης Αυγούστου κατάργησε την εκλογή του Διοικητικού Συμβουλίου από τα μέλη του Συλλόγου και την ανέθεσε στο τοπικό Εφετείο. Το ίδιο

συνέβη για όλους τους δικηγορικούς συλλόγους της χώρας. Η διορισμένη διοίκηση παρέμεινε έως το 1941, οπότε αντικαταστάθηκε από νέα, διορισμένη πλέον από την κατοχική κυβέρνηση, διοίκηση. Το 1943 η δικαιοδοσία του διορισμού πέρασε εκ νέου στο Εφετείο έως το 1945, όταν επανήλθε το προ του 1936 καθεστώς εκλογής από τα μέλη του συλλόγου. Οι διορισμένες διοικήσεις συνέχισαν το έργο του Διοικητικού Συμβουλίου -εναρμονισμένες με το γενικό πλαίσιο των πολιτικών που είχαν καθορίσει το δικτατορικό καθεστώς και στη συνέχεια οι κατοχικές κυβερνήσεις-, και στάθηκαν ιδιαίτερα στα συνδικαλιστικά δικαιώματα των δικηγόρων της Αθήνας. Το 1941 ξεκίνησε τη λειτουργία του το Ταμείο Προνοίας ενώ κατά τη διάρκεια της Κατοχής δημιουργήθηκε και Προμηθευτικός Συνεταιρισμός για την ενίσχυση των δικηγόρων. Με το Συνεταιρισμό, τα συσσίτια που οργάνωσε και τη βοήθεια που πρόσφερε ο Σύλλογος, λειτούργησε σχεδόν σωτήρια για τα πλέον αδύναμα από τα μέλη του κυρίως κατά τη διάρκεια του κατοχικού λιμού. Τα χρόνια της ανάπτυξης Από το 1945 έως το 1967 οι εκλεγμένες εκ νέου διοικήσεις του Συλλόγου δραστηριοποιήθηκαν για την επίλυση των συνδικαλιστικών προβλημάτων ενός διαρκώς αναπτυσσόμενου κλάδου. Ενός κλάδου, στον οποίον από τη δεκαετία του 1950 και μετά συμμετέχουν όλο και πιο ενεργά οι γυναίκες, οι οποίες διεκδίκησαν και την άρση όλων των ανισοτήτων που αφορούσαν στην άσκηση των καθηκόντων τους. Το 1955 η Αγνή Ρουσοπούλου ήταν η πρώτη γυναίκα σύμβουλος που μετείχε σε Διοικητικό Συμβούλιο του ΔΣΑ. O συνεχώς αυξανόμενος αριθμός των δικηγόρων, η είσοδος στο επάγγελμα συνταξιούχων άλλων κλάδων, η πολυθεσία, επανέφερε, συνεχώς το ζήτημα του ελέγχου και της εκκαθάρισης του Μητρώου του Συλλόγου, καθώς επίσης και την πιθανότητα θέσπισης numerous clausus στον κλάδο. Παράλληλα, η αύξηση των δικηγόρων και η διεύρυνση των επαγγελματικών τους οριζόντων, μεγέθυνε τα χρόνια προβλήματα του κλάδου και δημιουργούσε νέα: οι αναθεωρήσεις του Κώδικα περί δικηγόρων, τα προβλήματα του Ταμείου Συντάξεων Νομικών και η βελτίωση των όρων συνταξιοδότησης με τη θέσπιση επικουρικής σύνταξης, η ενίσχυση του Ταμείου Προνοίας με τη δημιουργία ιδιόκτητων πολυιατρείων, η ορθότερη φορολόγηση αποτελούσαν ορισμένες από τις πλέον σημαντικές διεκδικήσεις των δικηγόρων της Αθήνας την περίοδο αυτή. Σταθερή επίσης μέριμνα αποτελούσε η βελτίωση των συνθηκών απονομής της δικαιοσύνης. Αιτήματα όπως η συμπλήρωση των κενών θέσεων δικαστών και δικαστικών Διαδήλωση δικηγόρων κατά του βασιλικού πραξικοπήματος του Ιουλίου 1965, με το σύνθημα 1.1.4. 19

Αποχή δικηγόρων, 1957. Συγκέντρωση στη Στοά του Θεάτρου «Ορφέως» υπαλλήλων, η δημιουργία διοικητικών δικαστηρίων, η ταχύτερη απονομή της δικαιοσύνης αλλά και η ανέγερση του Δικαστικού Μεγάρου στην Αθήνα επανέρχονται συνεχώς στις συζητήσεις του Διοικητικού Συμβουλίου. Η διεκδίκηση των αιτημάτων του δικηγορικού κλάδου πήρε πιο δυναμική μορφή με την για πρώτη φορά, το 1957, αποχή των δικηγόρων από τα καθήκοντά τους. Η αποχή αυτή ήταν αποτέλεσμα της στενότερης συνεργασίας των δικηγορικών συλλόγων της χώρας, η οποία αποτυπώθηκε και στη σύγκλιση 4 κοινών συνεδρίων, εκ των οποίων τα 2 (1951 και 1952) πραγματοποιήθηκαν στην Αθήνα. Ο ΔΣΑ και αυτή την περίοδο συνεργάστηκε με τους υπόλοιπους δικηγορικούς συλλόγους σε μια σειρά από πρωτοβουλίες, για τη λύση σημαντικών δικηγορικών θεμάτων. Πρόκειται για μια σταθερή και γόνιμη σχέση όπου το κύρος και η αρχαιότητα του ΔΣΑ, του εξασφαλίζει τη θέση του πρώτου ανάμεσα σε ίσους. Εάν η περίοδος του Εμφυλίου και τα πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια χαρακτηρίζονται από την ταύτιση σχεδόν του ΔΣΑ με την επίσημη εκτελεστική εξουσία, από την δεκαετία του 1950 και μετά τα πράγματα διαφοροποιούνται. Η αύξηση του αριθμού των δικηγόρων, με την είσοδο πολλών νέων συναδέλφων στην επαγγελματική κονίστρα, αλλά και η γενικότερη πολιτική αντιπαράθεση, οδήγησε στη δημιουργία νέων παρατάξεων, εντός του Συλλόγου, οι οποίες διεκδίκησαν τον έλεγχο του Διοικητικού Συμβουλίου. Στις δεκαετίες 1950 και 1960 ο Δικηγορικός Σύλλογος τοποθετήθηκε σε μείζονα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα ερχόμενος σε αντιπαράθεση και με την εκτελεστική εξουσία. Σημειώνουμε ενδεικτικά το ζήτημα των εκτοπίσεων αλλά και των δικών περί κατασκοπείας, της ετεροδικίας του προσωπικού των αμερικάνικων βάσεων στην Ελλάδα, των δικαιωμάτων των πολιτικών κρατουμένων. Παράλληλα ο Σύλλογος επενέβη σε μια σειρά από δίκες, όπως στη δίκη των Αεροπόρων το 1953, ζητώντας τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των κατηγορουμένων και των δικηγόρων τους. Στα πρακτικά του ΔΣΑ αποτυπώνεται η ενεργή παρουσία του Συλλόγου στα μεγάλα εθνικά θέματα, με κυρίαρχο το Κυπριακό. Ο Σύλλογος πρωτοστάτησε στη διεθνοποίηση του θέματος μέσα από την συζήτησή του σε διεθνή νομικά συνέδρια και ενώσεις, αλλά και με την ενεργητική συμμετοχή των μελών του σε συλλαλητήρια και δυναμικές εκδηλώσεις που συντάραξαν την Αθήνα ιδιαίτερα τη δεκαετία του 1950. Πέρα από τη δημόσια παρουσία του ο ΔΣΑ συμμετείχε ενεργά στην προαγωγή του νομικού πολιτισμού 20

της χώρας και στην επιστημονική θωράκιση των μελών του. Το 1953 αποφασίστηκε η έκδοση των δυο περιοδικών οργάνων του, του Νομικού Βήματος και του Κώδικα Νομικού Βήματος, τα οποία από τότε σταθερά και αδιάλειπτα ενημερώνουν τα μέλη του δικηγορικού σώματος. Παράλληλα την περίοδο αυτή εμπλουτίστηκε και οργανώθηκε περαιτέρω η Βιβλιοθήκη του Συλλόγου. Ο ΔΣΑ διοργάνωσε σειρές διαλέξεων, καθώς και επιστημονικά συνέδρια, ενώ μέλη του συμμετείχαν σε διεθνείς συναντήσεις εκπροσώπων του δικηγορικού κλάδου. Μια άλλη σημαντική δραστηριότητά του ήταν η διεξαγωγή διαγωνισμών για νομικά θέματα, στο όνομα συνήθως διακεκριμένων νομικών και μελών του Συλλόγου (διαγωνισμός Νικόλαου Δημητρακόπουλου, Κωνσταντίνου Δεμερτζή, Πέτρου και Νικόλαου Θηβαίου, Νικόλαου Ροντήρη, Νικόλαου Ν. Σαριπόλου, έπαθλο Χρήστου Λαδά κ.ά.). Το 1967 η δικτατορική κυβέρνηση έπαυσε το Διοικητικό Συμβούλιο και διόρισε νέο, το οποίο κατά την περίοδο της επταετίας, υπηρέτησε το στρατιωτικό καθεστώς, την ώρα που πολλά μέλη του Συλλόγου διώχθηκαν ή καταδικάστηκαν για την αντιστασιακή τους δράση ή για την υπεράσπιση άλλων αντιστασιακών. Το 1974, η Μεταπολίτευση, επανέφερε τις δημοκρατικές ελευθερίες στο ΔΣΑ ανοίγοντας μια νέα περίοδο στη λειτουργία του, η οποία συνεχίζεται έως σήμερα. Η δράση του Συλλόγου συνδέθηκε άρρηκτα με τα πρόσωπα που ανέλαβαν να τον εκπροσωπήσουν συμμετέχοντας στο Διοικητικό του Συμβούλιο. Οι περισσότεροι από αυτούς συμμετείχαν ενεργά στην πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας, σε πλήθος πολιτιστικών, κοινωνικών και επιστημονικών συσσωματώσεων. Ανάμεσά τους περιλαμβάνονται διακεκριμένοι νομικοί, οι οποίοι συνέδεσαν τη ζωή τους με την προάσπιση των ατομικών και συλλογικών δικαιωμάτων. Τα πρακτικά του Διοικητικού Συμβουλίου του ΔΣΑ αποτελούν ένα πολύτιμο παρατηρητήριο για την ιστορία και τη δράση του συλλόγου, ένα σημαντικό εργαλείο για τον ιστορικό εν γένει και όχι μόνο του δικαίου. Σε συνδυασμό με τις μελέτες που έχουν ήδη εκδοθεί ( Λ. Τρίχα, Δικηγορείν εν Αθήναις-Μια διαδρομή στον 19ο αιώνα (2003) και Ε. Μαχαίρας Η ιστορία του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών (2006) επιτρέπουν να παρατηρήσουμε τη σύγχρονη ελληνική πολιτική και κοινωνική ιστορία μέσα από τη λειτουργία μιας εκ των πλέον ισχυρών επιστημονικών και επαγγελματικών συσσωματώσεων της χώρας. n Συνεδρίαση στα γραφεία του ΔΣΑ, 1960 21

Έσσλιν Κωνσταντίνος 1909 1910 Οι Πρόεδροι Ρακτιβάν Κωνσταντίνος 1910 1912 Μπαλής Γεώργιος 1929 1933 Αναστασόπουλος Παναγιώτης 2 1941 1943 Θεοφανόπουλος Κλεάνθης 1945 1946 Μάτεσις Αντώνιος 1 1912 1917 Αθανασίου Άγγελος 1934 1936 Στρατηγόπουλος Αναστάσιος 2 1943 1945 Ροντήρης Νικόλαος 1946 1952 Παπαφράγκος Σταμάτης 1926 1928 Σταυρόπουλος Άγγελος 2 1937 1941 1. Το διάστημα 1912 1914 αναπληρώνει, ως Αντιπρόεδρος, τον παραιτηθέντα Πρόεδρο Κ. Ρακτιβάν. Στις αρχαιρεσίες της 28/12/1913 εκλέγεται Πρόεδρος. Με το Ν.Δ. της 19/12/1917 καταργείται η θέση του Προέδρου. Καθήκοντα Προέδρου ως το Μάιο 1926 εκτελούν διαδοχικά οι Σύμβουλοι, κατά σειρά αρχαιότητας υπηρεσίας επί ένα μήνα έκαστος. 2. Μη αιρετοί από το δικηγορικό σώμα 22

του Δ.Σ.Α. Μαχαίρας Ευάγγελος 1981 1984 Παππάς Δημήτριος 1993 1996 Ζερβόπουλος Αθανάσιος 1952 1955 Αγγελής Φίλιππος 2 21/4/1967 ως 24/7/1974 Ζαφειρόπουλος Επαμεινώνδας 1984 1987 Ρουπακιώτης Αντώνιος 1996 2002 Παπαγεωργίου Μένης 1955 1961 Σακελλαρόπουλος Αλέξανδρος 13/3 ως 21/4/1967 και 1975 1976 Κουβέλης Φώτης 1987 1989 Παξινός Δημήτριος 2002 2011 Πάλλης Σπύρος 1961 1967 Γιαννόπουλος Ευάγγελος 1976 1981 Πολύδωρας Σωτήριος 1989 1993 Αδαμόπουλος Γιάννης 2011 23

w w w. d s a l i b. g r

ΨΗΦΙΑΚΟ ΑΡΧΕΙΟ Δ.Σ.Α. Ε Ν Α Σ Α Ι Ω Ν Α Σ Δ Ι Κ Η Γ Ο Ρ Ι Κ Ο Σ Σ Υ Λ Λ Ο Γ Ο Σ Α Θ Η Ν Ω Ν